Ubi sunt oraz dance macabre
W Wielkm testamencie kilkakrotnie zostaje przywołany topos ubi sunt - z łac. „gdzież są”. Najsłynniejszą jego realizacją jest w powtarzającym się piękny refren
„Ach, gdzie są niegdysieysze śniegi” |
Kwestię przemijania, niemożliwości powrotu do dawnych czasów i do dawnej świetności Villon porusza w sposób najdoskonalszy w Balladzie o paniach minionego czasu. W utworze nie brak również nawiązań do wszechoobecnego w średniowiecznej sztuce motywu danse macabre (tańca śmierci). Cały utwór przepełniony został zdaniami przypominającymi o tym, że każdy umrze. Zdaje się, jakby poeta lubował się tą myślą: chociaż wobec śmierci wszyscy jesteśmy równi. Ponadto w Testamencie występuje mnogość naturalistycznych oraz turpistycznych przedstawień ciała człowieka
Miłość w Wielkim Testamencie
W Wielkim testamencie Villon poświęca wiele miejsca swym dawnym kochankom, wymienia je po imieniu, przywołuje okoliczności związków z paniami. Nie snuje tu opowieści o wielkich „duchowych” miłościach, choć przyznaje, że bywał czasem pod niezwykle silnym urokiem niektórych kochanek. Jednak miłość u Villona jest przede wszystkim cielesna i ulotna. Najważniejsza jest chwilowa - ale autentyczna - rozkosz. Wiersze takie jak Ballada o Wilonie y Grubey Małgośce pokazują pogodzenie z plugastwem, w jakim żyją ówcześni ulicznicy. Warto zaznaczyć, że poeta uważa miłość za właściwą jedynie młodym. Starość, która niesie ze sobą chorobę i szpetotę, wyklucza człowieka z uczestnictwa w tej sferze życia. Stąd też chyba rady Villona nakazujące wykorzystywać młodość do cna, pobrzmiewa tu wezwanie carpe diem. Pragnienie miłości według sądów i doświadczeńpoety prowadzi wszystkich mężczyzn w jedno miejsce:
Wielki Testament jako utwór autobiograficzny
Wielki Testament Villona to utwór niezwykły jak na swoje czasy, przede wszystkim zaskakuje niezwykła szczerość i bezpośredniość poetyckiego wyznania pozbawiona jakiegokolwiek średniowiecznego alegoryzmu. Niezwykły okazuje się również bohater tej opowieści, dla nas być może niezwykły i barwny poeta-rzezimieszek, ale z punktu widzenia człowieka Średniowiecza osobnik jak najbardziej przeciętny: ani rycerz, ani święty, ani król - ot jeden z tłumu paryskich żaków. Jednak ten zwyczajny nędzarz dzięki sile swego słowa przeszedł do historii jako jeden z najbarwniejszych bohaterów europejskiego średniowiecza.
Wielki Testament ma charakter autobiograficzny, świadczą o tym choćby daty podawane przez autora, fakty, nazwiska przyjaciół i wrogów, a przede wszystkim siła emocji, z jakimi narrator opowiada o swoim życiu. Villon dyktując swój testament ma trzydzieści lat, a więc jest w „Gombrowiczowskim” wieku. Utwór ten to nie tylko testament, ale również i spowiedź, rozrachunek z przeszłością. Kolejne zdarzenia jego życia zostają opatrzone gamą opowiadających im uczuć: melancholii, goryczy, żalu, gniewu, a wszystko to dodatkowo przybrane ironią i specyficznym humorem. Villon z jednej strony żałuje zmarnowanej (nazbyt szalonej) młodości, ale z drugiej nie wyobraża sobie by „młode żaki” nie zażywały uciech życia. Poezja Villona łączy w sobie elementy makabryczne i groteskowe, naiwne i fantastyczne, często posługuje się obyczajową i artystyczną prowokacją, nierzadko przekraczającą granice dobrego smaku
Wątkiem wciąż powracającym jest ludzka nędza, nie w sensie metaforycznym, tylko dosłownym: głód, choroby, itp. To w biedzie i niedostatku Villon upatruje przyczyn swoich wczesnych nieopatrznych decyzji życiowych, które sprowadziły go na margines społeczeństwa. Gdyby ktoś zechciał uczynić go bogatym, na pewno zszedłby ze złej drogi. Ten utwór jest zaprzeczeniem powiedzenia, że cierpienie uszlachetnia
Wielki Testament można również potraktować jako ciekawy dokument pewnej epoki. Na pewno nie jest to przekaz obiektywny, ale właśnie jego podstawową zaletą okazuje się subiektywizm narratora i jego specyficzne cechy. Zauważmy, że Villon to z jednej strony biedny, zdemoralizowany rzezimieszek, z drugiej jednak człowiek wykształcony (jak na owe czasy, to bardzo wykształcony). Świadczy o tym choćby znajomość imion postaci mitologicznych, biblijnych, historycznych, które często przywołuje w tekście. Tak więc osobowość Villona łączy w sobie cechy człowieka wykształconego i ulicznika. Podobnie jego język jest pełen kontrastów: wulgaryzmom towarzyszy obecność takich postaci jak Salomon, Dawid, Orfeusz, itp. Tesatament to poza wszystkim ciekawy obraz świadomości człowieka końca Średniowiecza.
Oczywiście w życiu średniowiecznego człowieka - nawet rzezimieszka - nie mogło zabraknąć Boga. W Testamencie nie brak aktów wiary i wierności wygłaszanych przez umierającego. (Oczywiście współczesnemu człowiekowi dziwne się może wydać, że trzydziestoletni mężczyzna przygotowuje się na śmierć, ale pamiętajmy, że standardy ówczesnego życia były zupełnie inne niż nasze. Człowiek Średniowiecza żył w nieustannej bliskości ze śmiercią i z reguły nie dożywał późnej starości). Villon wielokrotnie zwraca się do Boga, Jezusa, Najświętszej Marii Panny z prośbą o pomoc, wstawiennictwo czy przebaczenie. Villon jak każdy ówcześnie myśli o zbawieniu swe duszy. Nie wypiera się swoich grzechów, wręcz przeciwnie, mówi o nich otwarcie, nie boi się jednak Boskiego potępienia, ufa Jezusowemu miłosierdziu, które obdarzyło litością większych grzeszników niż on Villon dostarcza również opisów ówczesnej obyczajowości, stosunków miedzyludzkich (szczególnie damsko-męskich), pokazuje jak wyglądał średniowieczny Paryż (oczywiście chodzi tu o wyrywkowe obrazki z życia biedoty, a nie panoramiczne przedstawienie miasta).
Gatunki literackie w Wielkim Testamenci
Wielki Testament składa się z 181 strof ośmiowiersowych, przeplatanych innymi utworami, głównie balladami, o różnorodnej tematyce, związanej z głównym tokiem opowiadania. Ballada, jaką posługiwał się Villon, nie ma nic wspólnego z powszechnie znaną balladą romantyczną. Ballada francuska to gatunek powszechnie spotykany we Francji już od XIV wieku, a autor Wielkiego Testamentu nie jest z pewnością jej wynalazcą. Jednak z czystym sumieniem można go uznać za mistrza tego gatunku. Ballada francuską rozpoznajemy po formie (inaczej niż balladę romantyczną, której głównym wyznacznikiem gatunkowym jest teamtyka), utwór taki składa się z trzech zwrotek (8-10 wersowych, z których każda zakończona jest identycznym wersetem w funkcji refrenu) oraz umieszczonego na końcu „przesłania” (zwykle czterowersowego). Inna popularna forma wypowiedzi poetyckiej występująca w Wielkim Testamencie to rondo, którego cechą charakterystyczną jest kilkakrotne powtórzenie tego samego wersetu oraz obecność tylko dwóch rymów w kilkunastowierszowym zwykle utworze. W polskich przekładach utworów tego gatunku zazwyczaj nie udaje się zachować oryginalnego układu rymów, zresztą w naszym języku nie brzmiałyby one zbyt korzystnie