Historia turystyki w Polsce


Dr Piotr Gryszel

Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu

Wydział Gospodarki Regionalnej i Turystyki w Jeleniej Górze

e-mail: piotr.gryszel@ae.jgora.pl

Historia turystyki w Polsce i na świecie

Rozwój turystyki na świece

Podróże są nieodłącznym elementem ludzkiego życia. Człowiek podróżuje o tysięcy lat. Powodami opuszczania domowego ogniska były zazwyczaj: konieczność zdobycia pożywienia, handel, poszukiwanie nowych miejsc do osiedlenia się, wojny i wyprawy krzyżowe, pielgrzymki, udział w igrzyskach, turniejach, nauka. Od czasu kiedy człowiek zaczął podróżować w celach li tylko poznawczych możemy mówić o rozwoju turystyki.

W dziejach światowej turystyki możemy wyróżnić cztery okresy rozwoju turystyki:

  1. Okres antyczny, gdy ludzie podróżowali głównie w basenie Morza Śródziemnego,

  2. Okres uniwersytecki, od średniowiecza do początku XIX wieku, kiedy to głównym motywem podróży było zdobywanie wiedzy w powstających uniwersytetach, rozwój nauki i odkrywanie nowych lądów, pielgrzymki.

  3. Okres industrialny - od początku XIX wieku do II wojny światowej, gdy w wyniku wymyślenia maszyny parowej i rozwoju transportu człowiek miał więcej wolnego czasu, a podróżowanie stało się szybsze i ławiejsze.

  4. Okres globalno - informatyczny - od końca II wojny światowej do teraz. Turystyka stała się zjawiskiem masowym.

Starożytność - okres antyczny

Starożytni Egipcjanie podróżowali do miejsc kultu religijnego oraz w celu zobaczenia piramid. Pierwsze wędrówki o charakterze turystycznym, a nie handlowym datuje się na 4000 rok p.n.e. W państwie Sumerów powstają pierwsze gospody świadczące usługi noclegowe i żywieniowe.

Starożytni Grecy i Rzymianie podróżowali w celach handlowych, wojennych bądź z zamiarem uczestniczenia w igrzyskach (776 r. p.n.e. pierwsze igrzyska olimpijskie) i uroczystościach religijnych (od około 400 r. p.n.e. pielgrzymki Greków do Olimpii). Już w starożytności można zaobserwować początki przemysłu turystycznego, powstanie patronów - opiekujących się przyjezdnymi, sanatoriów, domów wczasowych, map drogowych i voucherów - dokumentów upoważniających do noclegów w zajazdach.

W starożytnym Rzymie powstają gospody (stationes), poczta państwowa (cursus publicus), Państwowe Biuro Podróży (Officium de facere evectionen), rozkazy podróżne (itineraria scripta), „mapy malowane” (itineraria picta)

Średniowiecze - okres uniwersytecki

System feudalny i upadek wielu gospodarstw sprawiły, że w Średniowieczu nastąpił zastój w podróżowaniu. Podróżowali głównie kupcy i pielgrzymi do miejsc kultu religijnego, do "Grobu Świętego" oraz studenci na wyższe uczelnie do Włoch i Rzymu. Szczególnie popularne były uniwersytety w Padwie (zał. w 1119 r.) i Bolonii (zał. w 1222 r.).

629-645 podróże Hsüan-Tsanga po Azji Centralnej opisane w Pamiętnikch z zachodnich krain.

VIII w. Osadniczo - odkrywcze wyprawy Wikingów

VII-VIII wiek - pielgrzymki do Rzymu, Santiago de Compostela i Ziemi Świętej

1271 - wyprawa Marco Polo do Chin
1336 - wyprawa Francesco Petrarki w Alpy Prowansalskie na Mont Ventoux (1909 m)

1356 - pierwszy cech hotelarzy w Wenecji

1457 - pierwsze wzmianki o grze w golfa



Wielkie Odkrycia Geograficzne
Wiek XIV i XV to okres wielkich wypraw i wielkich dokonań. Od odkrycie Ameryki do opłynięcia globu przez Magellana. Dzięki tej wyprawie dowiedziono, że ziemia jest okrągła.

1492 - wyprawa Krzysztofa Kolumba i odkrycie Ameryki
1497-1499 - podróż Vasco da Gama do Indii - opływa Afrykę
1499 - 1500 - wyprawy Amerigo Vespucciego do Ameryki
1519 - 1521 - podróż Ferdynanda Magellana dookoła świata

1550 - pierwszy przewodnik podróży - Opis całych Włoch Leandra Albertiego

1672 - pierwszy przewodnik turystyczny po Francji

XVII-XVIII wiek - Grand Tour podróże młodych Anglików do Francji
1786 - zdobycie przez Anglików J. Balmata i M.G. Paccarda Mont Blanc (4807 n.p.m.)

1807 - rejs pierwszego parowca „Clermont”.

XVIII wiek - Rozwój Riwiery Francuskiej i uzdrowisk


Wiek XIX i XX - okres industrialny

Rozwój turystyki masowej nastąpił dzięki rozwojowi środków transportu, rozwojowi przemysłu i wzrostowi poziomu oświaty i świadomości społecznej. Rozwój lokomocji pociąga rozwój infrastruktury turystycznej w miejscowościach, do których przybywa coraz więcej turystów. Rozwój transportu morskiego sprawia, że do Europy przybywa coraz więcej turystów z Ameryki, a rozwój motoryzacji wpływa na rozbudowę dróg.

1833 - ustawa o czasie pracy w Wielkiej Brytanii

1841 - otwarto pierwsze biuro turystyczne, THOMAS COOK, pociąg świąteczny T. Cooka (Leicester - Lughborough)

1842 - pierwsze niemieckie biuro podróży

1845 - pierwszy przewodnik po Anglii (T. Cook)

1851 - wycieczki na Wystawę Światową w Londynie i w Paryżu (1856)
1857 - powstaje pierwszy Brytyjski Klub Alpejski The Alpine Club

1858 - pierwsze wagony sypialne i restauracyjne Pullmana

1858 - objawienie św. Bernardetty w Lourdes
1861 - w Norwegii powstaje organizacja "Poznaj swój kraj"
1862 - powstaje Austriacki Klub Alpejski Österreichischer Alpenverein
1862 - Hiszpania zwalnia turystów z obowiązku posiadania paszportu
1863 - powstaje Szwajcarski Klub Alpejski Schweizer Alpenclub

1869 - powstaje Niemiecki Klub Alpejski - otwarcie Kanału Suseskiego

1870 - wycieczki statkiem po Nilu (T. Cook)
1872 - powstaje pierwszy na świecie Park Narodowy Yellowstone

1879 - pierwsze czeki podróżne (T.Cook)
1882 - powstają pierwsze zrzeszenia hotelarzy w Szwajcarii
1886 - powstają pierwsze zrzeszenia hotelarzy w Austrii
1888 - przejście Fritjofa Nansena na nartach przez Grenlandię - data uznawana za początek rozwoju narciarstwa

1889 - wieża Eiffla

1899 - otwarcie hotelu Savoy, który jako pierwszy zaproponował pokoje z łazienkami
1901 - w Nowej Zelandii powstaje pierwszy państwowy organ do spraw turystyki
1909 - w Austrii powstaje referat turystyki

1912 - rejs Titanica
1924 - budowa pierwszej autostrady we Włoszech

1924 - pierwsza olimpiada zimowa w Chamonix

1929 - początek wielkiego kryzysu ekonomicznego

1934 - powstaje Międzynarodowy Związek Oficjalnych Organizacji Turystycznych (UIOOPT)

1939 - pierwsza wycieczka lotnicza z Ameryki do Europy

Po II wojnie światowej - Okres globalno - informatyczny

Globalizacja rynku, znaczne ułatwienia w podróżowaniu, spadek cen, pojawienie się pieniądza elektronicznego i komputerowych systemów rezerwacyjnych to wyznaczniki rozwoju turystyki w czasach współczesnych.

1949 - początek epoki komputera

1953 - zdobycie Mount Everestu (Nowozelandczyk Edmund Hillary i Sherpa Tenzing Norgay)

1955 - otwarcie Disneylandu w Kaliforni

1976 - pierwszy samolot ponaddźwiękowy

1979 - Zgromadzenie Ogólne Światowej Organizacji Turystyki (World Tourism Organisation) zdecydowało o ustanowieniu 27 sierpnia Światowym Dniem Turystyki rozpoczynając od 1980 roku.

1981 - pociąg TGV Paryż - Lyon osiąga prędkość 380 km/h

1994 - tunel pod kanałem La Manche

11.09.2001 - atak terrorystyczny na WTC w Nowym Jorku

26.12.2004 - fale tsunami w Tajlandii

Fazy rozwoju turystyki w Polsce:

  1. Wiek XIX do 1918 roku

Polska pod zaborami. Turystyka społeczna rozwijana głównie przez turystyczne organizacje społeczne - Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze oraz przez organizacje niemieckie na ziemiach zaboru pruskiego. Brak szczegółowych ram prawnych i organizacyjnych. Powstają zalążki infrastruktury turystycznej

  1. Lata międzywojenne 1918-1939

Po odzyskaniu niepodległości nastąpił rozwój różnego rodzaju organizacji turystycznych - rodzi się turystyka komercyjna - powstaje pierwszy Referat Turystyki w Ministerstwie Robót Publicznych, dalszy rozwój turystyki społecznej i turystyki młodzieżowej. Powstają Polskie Linie Lotnicze LOT oraz pierwsze Biuro Podróży „Orbis”. Rozwój infrastruktury turystycznej.

  1. Okres Polski Ludowej 1945 - 1989

Polska w nowych granicach i nowych warunkach politycznych. Odbudowa kraju po zniszczeniach wojennych. Nastawienie na turystykę socjalną i turystykę masową. Znaczne dofinansowanie ze środków państwa dla rozwoju bazy turystycznej oraz dopłaty do wyjazdów urlopowych dla pracowników. Powstaje Fundusz Wczasów Pracowniczych. Początkowo możliwość wypoczynku tylko w kraju. Następnie organizacja wyjazdów do krajów tzw. bloku wschodniego: Bułgaria, Czechosłowacja, NRD, Jugosławia. Rozwój bazy PTTK i PTSM - turystyka społeczna staje się turystyką masową. Utrudnienia w indywidualnym uprawianiu turystyki. Pierwsze regulacje prawne dotyczące turystyki: system informacji turystycznej, usługi przewodnickie, kategoryzacja obiektów noclegowych.

  1. Turystyka po roku 1989

Komercjalizacja usług turystycznych. Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych. Zahamowanie rozwoju turystyki socjalnej. Otwarcie granic i możliwości uprawiania turystyki zagranicznej. Spadek dochodów ludności i ograniczenie wydatków na ruch turystyczny. Stworzenie modelu organizacyjnego turystyki w Polsce oraz uchwalenie ustawy o usługach turystycznych. Rozwój bazy turystycznej i wejście na polski rynek międzynarodowych systemów hotelowych.

Polska turystyka w datach

Do XIX wieku

Podróżowanie w Polsce w średniowieczu i późniejszych okresach miało podobny charakter do podróży europejskich. Przemieszczali się głównie kupcy, pielgrzymi, arystokracja i studenci - zaczęto podróżować także „do wód”. Podróżowanie w tym okresie było drogie, mało wygodne i niebezpieczne.

1498 - w Lądku wykonano badania wód leczniczych (jedne z najstarszych w Europie)

1565 - podróż Beaty Łaskiej w Tatry do Zielonego Stawu Kieżmarskiego

1596-1600 - wycieczki studenckie prowadzone w Tatry przez Adama Kunischa
1643 - w Krakowie ukazuje się przewodnik Adama Jarzębskiego "Pielgrzym Polski albo krótkie Rzymu i miast pomniejszych opisanie"

1681 - 10 sierpnia, konsekracja kaplicy na Śnieżce przez opata krzeszowskiego Bernarda Rosę, początek wędrówek na najwyższy szczyt Sudetów, schronienia wędrowcom udziela Buda Samuela na Złotówce

1684 - 19 października, poświęcenie źródła Łaby przez biskupa Hradca Kralové Jana Tallemberga

1687 - Królowa Polski Maria Sobieska na kuracji w uzdrowisku w Cieplicach

1677 - pierwszy polski opis Karkonoszy (Teodora Bilewicza)

1772, 1793,1795 - pierwszy, drugi i trzeci rozbiór Polski przez Rosję, Prusy i Austrię - historia turystyki do 1918 roku związana z rozwojem turystyki w tych krajach


Wiek XIX do 1918 r.

Na początku XIX wieku następuje popularyzacja polskich uzdrowisk w Krynicy, Szczawnicy, Iwoniczu i Busku Zdroju, a najczęściej odwiedzanymi miejscami są Zakopane, Kraków, Warszawa i Śląsk. Na rozwój turystyki w Polsce w początkowym okresie wpływ duży mieli Stanisław Staszic, Julian Ursyn Niemcewicz i Wincenty Pol. Popularyzatorem piękna Tatr był Tytus Chałubiński. Trzeba podkreślić, że w okresie zaborów wszelkie formy zorganizowanej działalności były ograniczane.

1800 - Izabela Czartoryska zainicjowała powstanie w Puławach pierwszego muzeum

1805 - Stanisław Staszic opisuje swoje przeżycia z wędrówek po Tatrach w książce "O ziemiorództwie gór dawnej sarmacji a później Polski"

1813 - król pruski Fryderyk Wilhelm III na Szczelińcu, Franz Pabel otrzymuje nominację na "Mianowanego królewskiego przewodnika i kasjera Szczelińca Wielkiego" - pierwsza w Europie urzędowa nominacja przewodnicka

1817 - w Jeleniej G. powstaje pierwsza na świecie organizacja przewodników (i tragarzy lektyk)

1837 - budowa pierwszych schronisk w Sudetach Zachodnich: na Wysokim Kamieniu i nad Śnieżnymi Kotłami

1839 - pierwszy turystyczny spływ Dunajcem

1873 - powstaje Towarzystwo Tatrzańskie (później Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie) z inicjatywy Feliksa Pławickiego, Tytusa Chałubińskiego, Adolfa Tetmajera i Józefa Stolarczyka

1874 - powstaje pierwsze schronisko górskie w polskich górach nad Morskim Okiem
1876 - powstaje schronisko w Dolinie Pięciu Stawów w Roztoce
1880 - z inicjatywy Theodora Donata w Jeleniej Górze powstaje Towarzystwo Karkonoskie (Riesengebirgsverein - RGV)

1893 - we Frydku powstało Beskidenverein - Towarzystwo Beskidzkie (w 1905 roku przeniesione do Cieszyna)

1894 - Stanisław Barabasz odbył pierwszą wycieczkę narciarską w Tatry

1903 - Zofia Biesiadecka uruchomiła w Oświęcimiu pierwsze biuro zajmujące się sprzedażą biletów okrętowych do Ameryki.

1906 - powstaje Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. Założycielami są Aleksander Janowski i Aleksander Patka

1907 - powstaje Zakopiański Oddział Narciarzy w Zakopanem rodzi się nowa gałąź turystyki - narciarstwo. Założycielami tej organizacji są m.in. Stanisław Barabasz, Mieczysław Karłowicz, Mariusz Zaruski.
1909 - powstaje Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe. Jednym z powodów utworzenia TOPR była tragiczna śmierć pod lawiną Mieczysława Karłowicza
1913 - w Poznaniu powstaje Poznańskie Towarzystwo Turystyczne


Okres międzywojenny 1918 - 1939 r.

Pierwsza wojna światowa ograniczyła rozwój turystyki w Polsce. Po odzyskaniu niepodległości nastąpił rozwój różnego rodzaju organizacji turystycznych - rodzi się turystyka komercyjna.

1919 - powstaje Referat Turystyki przy Ministerstwie Robót Publicznych

1919 - uchwalono ustawę regulującą czas pracy pracowników, a w 1922 roku wprowadzono pierwsze płatne urlopy - pojawiła się możliwość masowego uprawiania turystyki

1920 - Towarzystwo Tatrzańskie zmienia nazwę na Polskie Towarzystwo Tatrzańskie z siedzibą w Krakowie

1922 - na mocy ustawy główne uzdrowiska polskie stały się własnością państwa
1923 - powstaje we Lwowie Biuro Podróży "ORBIS"

1926 - powstaje Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych (jako trzecie na świecie).

1928 - powstaje Naczelna Organizacja Polskiego Przemysłu Hotelarskiego - zrzeszenie hotelarzy

1929 - powstają Polskie Linie Lotnicze LOT z połączenia przedsiębiorstw Aerolot i Aero.

1935 - pod patronatem Ministerstwa Komunikacji powstała Liga Popierania Turystyki

1935 - powstało Robotnicze Towarzystwo Turystyczne
1937 - powstaje Spółdzielnia Turystyczno - Wypoczynkowa GROMADA. Powstanie tego biura wyrażało ówczesne tendencje do tworzenia biur klasowych np. chłopskich


Okres Polski Ludowej 1945 - 1989

Po II Wojnie Światowej nastąpiło zahamowanie rozwoju ruchu turystycznego, promowane były tylko niektóre jego formy - głównie turystyka masowa. Ówczesne władze ograniczały ruch międzynarodowy, czy chociażby wyjazdy nad morze. Preferowana była turystyka zdrowotna i walory kulturalne turystyki.

1945 - w Jeleniej Górze powstaje Dolnośląskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (w 1946 przekształcone w Dolnośląski Oddział Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego)

1949 - utworzono Fundusz Wczasów Pracowniczych - organizację związków zawodowych zajmującą się turystyką socjalną

1950 - przy Ministerstwie Komunikacji zostaje powołana Rada Turystyki
1950 - następuje połączenie Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego i Polskiego Towarzystwa Turystycznego i powstało Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze
1952 - zostaje powołany Komitet dla Spraw Turystyki.
1952 - powstanie GOPR (Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe)

1956 - dopiero po roku 1956 reaktywowano działalność innych biur poza "Orbisem", m.in.: "SportsTourist", "Gromada", "Juventur", i innych.
1956 - 15 czerwca, liberalizacja przepisów obowiązujących w strefie nadgranicznej, udostępnienie granicznego szlaku w Karkonoszach

1960 - powołany zostaje Główny Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki

16.06.1961 - wchodzi w życie polsko-czechosłowacka konwencja turystyczna. Na grzbiecie Karkonoszy powstaje Droga Przyjaźni Polsko-Czechosłowackiej. Polskim turystom udostępniono czeskie Karkonosze, czeskim turystom polskie Karkonosze, zachodnią część Ziemi Kłodzkiej i Jezioro Otmuchowskie. Wycieczki do Czech obwarowane są jednak licznymi ograniczeniami.

1962 - powstaje Zrzeszenie Polskich Hoteli Turystycznych - później Polskie Zrzeszenie Hoteli

1956 - 1980 - rozwój bazy noclegowej przez zakłady pracy - powstają zakładowe ośrodki wypoczynkowe - tzw. zamknięta (śr0dowiskowa baza noclegowa) - 584 tys. miejsc noclegowych w 1970 roku

1962 - Zarządzeniem nr 235 przewodniczącego GKKFiT wydanym 31 grudnia 1962 roku powołano Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej - rozpoczęto tworzenie systemu informacji turystycznej w Polsce

1979-1986 - działa Główny Komitet Turystyki

1986-1991 - turystyka w gestii Komitetu do Spraw Młodzieży i Kultury Fizycznej oraz Ministerstwa Rynku Wewnętrznego

Po upadku „starego systemu” 1989 - ....

Wraz z upadkiem starego systemu nastąpił szybki rozwój przemysłu turystycznego w Polsce. W początkowej fazie towarzyszyło temu wiele burzliwych zmian, powstało kilka tysięcy biur podróży, które musiały wkrótce zlikwidować działalność, gdyż nie spełniały wymogów.

1990 - zostaje zarejestrowana Polska Izba Turystyki (PIT) reprezentująca interesy swoich członków w zakresie ich działalności w dziedzinie turystyki.

1991 - Powstaje Urząd Kultury Fizycznej i Turystyki
1991 - TOPR zostaje wyodrębnione z GOPR i przyjmuje starą nazwę.
1994 - Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej przekształcono w Polską Agencję Promocji Turystyki (zlikwidowaną 31.12.1999 r.)

1997 - rozpoczęto I etap wdrażania Programu rozwoju krajowego produktu turystycznego, przy pomocy ekspertów UE, obejmujący tworzenie i promocję wyselekcjonowanych produktów markowych z 5 obszarów (turystyka biznesowa, miejska i kulturowa, wiejska, kwalifikowana, przygraniczna i tranzytowa) oraz restrukturyzację zarządzania turystyką.
1997 - uchwalenie przez Sejm 29.09.1997 r. ustawy o usługach turystycznych, zgodnej z prawem Wspólnoty Europejskiej. Ustawa określa warunki świadczenia, przez przedsiębiorców krajowych i zagranicznych, usług turystycznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a także za granicą jeżeli umowy z klientami o świadczenie tych usług zawierane są na terytorium Rzeczypospolitej - reguluje działalność biur podróży, obiektów noclegowych, przewodników i pilotów wycieczek.

1999 - 7 maja zostaje powołana Polska Organizacja Turystyczna, która rozpoczyna działalność z dniem 1 stycznia 2000. Jej głównym celem jest promocja Polski jako, kraju atrakcyjnego turystycznie, zapewnianie funkcjonowania i rozwijania polskiego systemu informacji turystycznej w kraju i na świecie, inicjowanie, opiniowanie i wspomaganie planów rozwoju i modernizacji infrastruktury turystycznej. Rozpoczął się proces tworzenia Regionalnych i Lokalnych Organizacji Turystycznych.

Literatura:

  1. Gaj J.: Zarys historii turystyki w Polsce, WSE, Warszawa 2003

  2. Kowalczyk A.: Geografia turyzmu, PWN, Warszawa 2000

  3. Krygowski W.: Zarys dziejów polskiej turystyki górskiej, SiT, Warszawa 1973

  4. Kulczycki Z.: Zarys historii turystyki w Polsce, SiT, Warszawa 1977

  5. Lijewski T., Mikułowski B., Wyrzykowski J.: Geografia turystyki Polski, PWE, Warszawa 1992

  6. Potocki J.: Dzieje turystyki sudeckiej w datach, www.pttk.pl

  7. Różycki P.: Zarys wiedzy o turystyce, Proksenia, Kraków 2006

Materiał wyłącznie na potrzeby uczestników kursu przewodników sudeckich organizowanego przez Oddział PTTK „Sudety Zachodnie” w Jeleniej Górze. Wykorzystanie dozwolone pod warunkiem podania źródła. © Piotr Gryszel



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
historia turystyki w Polsce
historia turystyki w Polsce
Historia turystyki w Polsce
Historia turystyki w Polsce 3
1265187566 Historia turystyki w Polsce DOT IT
Historia turystyki w Polsce i na świecie
Historia turystyki w Polsce nowy
Historia turystyki na Swiecie i w Polsce cz 4
ZARYS HISTORII PRZEMIAN TURYSTYKI W POLSCE AŻ DO DNIA DZISIEJSZEGO
Historia turystyki na Swiecie i w Polsce cz 4
Historia turystyki
2 Ruch turystyczny w Polsce i na świecie
Administrowanie sektorem turystycznym w Polsce 13.12.2010 [KOMPLETNY], ekonomika
Regiony i miejscowości turystyczne w Polsce, Nauka, Geografia

więcej podobnych podstron