KONGRES WIEDEŃSKI
Odbywał się od września 1814 do czerwca 1815 w Wiedniu.
Cele: → - przywrócenie równowagi sił w Europie, tak aby nie było żadnych potęg
- przywrócenie starego porządku na zasadzie legitymizmu czyli oparcie Europy
na zasadach sprzed 1789r. i restauracji czyli powrót obalonych władców na trony
Pierwsze skrzypce na tym kongresie grali: Alexander I, Fryderyk Wilhelm III I Klemens Metternich.
Rezultaty:
przywrócono Państwo Kościelne
utworzono Królestwo Zjednoczonych Niderlandów
rozwiązano Związek Reński a utworzono Związek Niemiecki (z 39 landów)
Austria odzyskała Lombardię, Wenecję i prowincje Ilryjskie (Dalmacja)
Ferdynand III, brat cesarza austriackiego, otrzymał Księstwo Toskanii
Sprawa Polska na Kongresie Wiedeńskim
utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie
Kraków zyskuje statut wolnego miasta (do 1846r.)
utworzono Królestwo Polskie zjednoczone unią personalną z Rosją z własną konstytucją, rządem, sejmem i senatem i mogło utrzymywać własną 30 tysięczna armię
W odpowiedzi na hasła rewolucyjne i klimat panujący w Europie w Polsce zaczęła rozwijać się działalność konspiracyjna.
1819 - w Warszawie powstaje Wolnomularstwo Narodowe z Walerianem Łukasińskim na
czele
1821 - przekształca się w Towarzystwo Patriotyczne i utrzymuje kontakty z różnymi
rewolucyjnymi ugrupowaniami
POWSTANIE LISTOPADOWE
Jak wiadomo, wybuchło 29/30.11.1830r.
Jego przygotowaniami zajęli się: Wysocki, Zaliwski i Urbański ze Szkoły Podchorążych.
Sygnałem do wybuchu powstania miał być pożar browaru na Solcu, jednakże ten szybko ugaszono. Powstańcy mieli napaść na Belweder i pochwycić Wielkiego Księcia Konstantego, ale jemu udało mu się zbiec.
Powstanie wybuchło z inicjatywy rewolucyjnie nastawionej młodzieży - nie chciała go ani arystokracja ani reszta społeczeństwa . Jak na ironię, w noc wybuchu powstania zginęło 6 polskich generałów w walce z powstańcami.
Nad ranem 30.11. rząd Królestwa Polskiego zwołał posiedzenie Rady Administracyjnej, na którym obecni byli: ks.Drucki-Lubecki, Adam Czartoryski, Julian Ursyn Niemcewicz i na którym to Rada wydała odezwę do mieszkańców stolicy o zachowanie porządku i spokojności.
1.12.1830 - powstańcy zakładają Towarzystwo Patriotyczne (TP) na czele którego stanął
Joachim Lelewel z Maurycym Mochanckim i Tadeuszem Krępowieckim
3.12.1830 - nie chcąc się narażać powstańcom Rada Administracyjna powołuje Tymczasowy
Rząd Powstańczy z Czartoryskim na czele - początkowo go nowy organ przyjęto z
entuzjazmem, całkiem niesłusznie, bowiem zaczął on podburzać mieszkańców Wawy
przeciw powstańcom
5.12.1830 - dyktatorem powstania został gen. Józef Chłopicki, który był przeciwnikiem powstania i dążył do ugody z carem albo z Wlk.Ks.Konstantym, który w imieniu cara przejął dowództwo nad wojskiem. Łudząc się, że drogą negocjacji coś jeszcze uzyska, Chłopicki wyprawił delegację do Petersburga z postulatami:
respektowanie konstytucji
zakaz stacjonowania wojsk rosyjskich w Królestwie Polskim
przyłączenie ziem zabranych (Litwa, Wołyń, Podole)
respektowanie przez cara obietnicy swobód dla Królestwa Polskiego
18.12.1830 - Sejm uznał powstanie za narodowe, ponieważ Mikołaj I zażądał bezwarunkowej kapitulacji (car chciał wykorzystać powstanie jako pretekst zlikwidowania autonomii królestwa)
styczeń 1831 - po powrocie z Petersburga członek delegacji Jezierski oświadczył, iż car nie ma zamiaru iść na ustępstwa i wzywa do zaniechania powstania
Początek wojny polsko - rosyjskiej
luty 1831 - rozpoczęcie działań wojennych - 50 tysięczna armia polska kontra 200 tysięczna armia rosyjska pod dowództwem Iwana Dywicz - planował on szybki marsz, zdobycie Wawy i rozprawienie się z powstańcami.
luty 1831 - wygrana bitwa pod Stoczkiem
25.2.1831 - wygrana bitwa pod Olszynką Grochowską - nominalnym wodzem był ks.Radziwiłł, faktycznym Chłopicki
Dywicz uświadomił sobie, że łatwo mu pójdzie, więc pomyślał i ruszył na Siedlce, by z drugiej strony zaatakować Wawę.
Naczelnym wodzem polskim został Jan Skrzynecki, który raczej nie palił się do intensywnej walki, wolał ofensywę.
marzec 1831 - wojsko polskie rusza w ślad za Rosjanami, błyskotliwe bitwy:
31.3 - Wawer, Dębe Wielkie
10.4 - Iganie
Jednakże Skrzynecki, który wielkim wodzem nie był, zaniechał dalszych działań i nie ruszył na Siedlce. Tymczasem powstanie rozprzestrzeniało się na inne tereny Królestwa Polskiego.
Dywicz chciał zaatakować Wawę od strony zachodniej (rejony Łomży i Ostrołęki), co mu się udało:
26.5.1831 - klęska pod Ostrołęką - o co oczywiście oskarżali Skrzyneckiego
W okolicach Pułtuska na cholerę zmarło się Dywiczowi, a na jego miejsce przyczłapał Paskiewicz i już w lipcu 1831 ruszył na stolicę, gdzie powoli panika zaczęła brać górę.
Powstańcami dowodził gen.Małachowski, a w praktyce gen.Jan Krukowiecki..
4.9.1831 - delegacja z propozycją ugody do Paskiewicza, który z miejsca ją odrzucił
6.9.1831 - szturm na stolicę od strony Woli, gdzie w okopach zginął gen.Sowiński
Małachowski podpisał akt kapitulacji rząd zwiał do Płocka, a Sejm Kr. Polskiego został zlikwidowany.
STOSUNEK KOŚCIOŁA DO POWSTANIA
Ogólnie rzecz biorąc, polskie duchowieństwo było pozytywnie nastawione do powstania.
10.12.1830 - bp krakowski Skórkowski w odezwie do duchowieństwa powiedział:
„Czas, by dopełniły się dni gwałtu...”
Bp kujawsko-kaliski Koźmian nakazywał celebrowanie mszy św. i nabożeństw w intencji pomyślności powstania i wzywał do wsparcia go finansowego. Bp płocki Pawłowski wyposażył 20 jeźdźców. Zakony (franciszkanie, pijarzy, kapucyni, itd.) wspomagały powstanie modlitwą i nie tylko...
Zaś bp podlaski Gutowski potępiał, bowiem „rewolucja i powstanie są wymysłem przeciwko pomazańcowi Bożemu - carowi”.
15.2.1831 - Grzegorz XVI w brewe do bpa sandomierskiego Burzyńskiego przestrzegał biskupów przed angażowaniem się w rewolucje.
9.6.1832 - w encyklice „Cum primum” Grzegorz XVI potępił powstanie listopadowe
REPRESJE PO POWSTANIU LISTOPADOWYM
zniesienie konstutycji Królestwa Polskiego nadanej przez Alexandra I po 1815r i zastąpiono ja Statutem Organicznym
zniesiono armię, a żołnierzy polskich wcielono do armii rosyjskiej
przywódców powstania skazano na ciężkie więzienia, konfiskatę majątków
zamknięto Uniwersytet Warszawski i Towarzystwo Przyjaciół Nauk
od 1833r. przez 25 lat obowiązywał stan wojenny
1839 - na mocy ukazu carskiego szkolnictwo na terenie KP podlegało Ministerstwu Oświaty w Petersburgu
1849 -do obiegu wprowadzono rubel jako środek płatniczy
bp krakowski Skórkowski został pozbawiony władzy i w 1835r. wypędzony z Krakowa, emigrował na Śląsk
1832 - zamknięto Uniwersytet Wileński
1832 - na Podolu i Wołyniu w szkołach księża katoliccy zostali zastąpieni księżmi prawosławnymi
1834 - zamknięto Liceum Krzemienieckie
17.7.1832 - ukazem carskim zniesiono niektóre klasztory męskie (ze 196 pozostawiono 129, z czego największe straty ponieśli dominikanie i franciszkanie) i żeńskie (16 zlikwidowano)
1843 - ukazem carskim seminaria duchowne wyjęto spod jurysdykcji miejscowych biskupów i przekazano Akademii Duchownej w Petersburgu
W odpowiedzi na to wszystkie represje 22.7.1842r. Grzegorz XVI wydał alokucję Haerentem diu o prześladowaniu Kościoła w Rosji - treść poprzedzała Biała Księga, która zawierała 90 dokumentów poświadczających prześladowania.
Aby zatrzeć złe wrażenie, Mikołaj I podjął działania w celu podpisania konkordatu (ale nie oznacza to, że cokolwiek dla niego to znaczyło, bo była to zagrywka czysto propagandowa)
3.8.1847 - konkordat między St. Apostolską a Rosją, na mocy którego:
Kościół katolicki miał się składać z 7 diecezji
Obsada miała się odbywać za porozumieniem między carem a St. Apostolską
Protokół artykułów nie uzgodnionych
WIELKA EMIGRACJA
Emigranci osiedlali się na Zachodzie, zazwyczaj we Francji. W środowisku emigracji jednak były różne opcje co do dalszego działania.
* Towarzystwo Demokratyczne Polskie(TDP) (1832) - Jan Nepomucen Górowski, Janowski, Tadeusz Krępowiecki, ks. Pułaski - w chwili założenia wydano Mały Manifest :
naczelnym zadaniem jest walka o niepodległą Polskę, walka o wolną Polskę to część walki ludów Europy , droga do niepodległości wiedzie przez powstanie powszechne i reformy → uwłaszczenie chłopów ; sprawiedliwość społeczna, równość
* Hotel Lambert (1832) - Adam Czartoryski, Józef Bem, K.Sienkieiwcz - nie sformułował dokładnie programu, ale za cel sobie postawił stworzenie sprzyjającej koniunktury międzynarodowej dla niepodległości czyli po prostu zwiększenie wysiłków w sferze dyplomatycznej, w sprawie chłopskiej zakładał najpierw oczynszowanie, a później uwłaszczenie, dopuszczał możliwość powstania, ale opartego na szlachcie , wzywał do solidarności....
* Namiot Polski (1832) - część Namiotu Powszechnego - cel: doprowadzenie do ogólnoeuropejskiej rewolucji, w której by wszyscy odzyskali niepodległość
* Młoda Polska (1834) - Joachim Lelewel - przybudówka do Młodej Europy, w porywach wiatru liczyła do 200 członków, budowa demokratycznej Europy, a później Polski
* Gromady Ludu Polskiego (1834) - utworzone przez radykalną część TDP - Krępowiecki, Worcel, Świętosławski - działali pod wpływem socjalizmu utopijnego - wolna Polska powinna być wywalczona przez uciskany lud (chłopi i mieszczaństwo), którego wrogiem jest szlachta i zaborcy; źródła wszelkiego zła upatrywano we własności prywatnej, postulowano o upaństwowienie ziemi i narzędzi produkcji a także o zniesienie przywilejów
* Stowarzyszenie Ludu Polskiego (1835) - Szymon Konarski - działało w zaborach, w 1837r przekształciło się w Konfederację Powszechną Narodu Polskiego - cel: doprowadzenie do powstania, a później stworzenie Polski o charakterze demokratycznym
* Komitet w Poznaniu (1839) - Karol Libelt - związany z TDP i jego programem
* Związek Narodu Polskiego (1839) - program podobny do TDP, powstanie oparte na chłopach, po odzyskaniu niepodległości konieczne stworzenie regularnej armii i uwłaszczenie chłopów
* Edward Dembowski, ksywa Czerwony Kasztelan - chłopi trzonem narodu, źródłem zła jest szlachta, zaborcy i własność prywatna
* Związek Plebejuszy (1842) - skupiał grupę rzemieślników z Walentym Stefańskim na czele
w latach 1843-44 działał w Małopolsce i na Lubelszczyźnie
• ks. Piotr Ściegienny - przed 1840r. wydał Złotą książeczkę czyli List Grzegorza papieża, w której wzywał chłopów do walki o sprawiedliwość zgodną z Bożym porządkiem, skazany na 25 lat katorgi na Syberii mimo iż planowane powstanie na 1844r. nie doszło do skutku.
RABACJA GALICYJSKA
W 1846r. miało wybuchnąć powstanie, ale wskutek dekonspiracji wybuchło ono tylko w Galicji → Rabacja Galicyjska.
Pierwsze ruchy rozpoczęły się 20/21.2.1846r. koło Tarnowa, gdzie spiskowcy mieli zaatakować garnizon żołnierzy austriackich. Jak to zwykle, na skutek dezorganizacji do walki nie doszło. Jednak powracająca szlachta wpadła w ręce chłopów, którzy albo od razu ich zabijali albo oddawali Austriakom. Przywódcą chłopów był Jakub Szela.
22.2.1846 - dowódca wojsk austriackich wydał rozkaz wycofania garnizonu z Krakowa, dzięki czemu miasto zostało oswobodzone z rąk zaborcy.
Jeszcze wieczorem został utworzony Rząd Jedności Narodowej, na którego czele stanął Tyssowski. Grzegorzewski i Gorzkowski i który ogłosił z miejsca Manifest:
*znosił on wszystkie przywileje stanowe,
*oddawał chłopom użytkowaną przez nich ziemię na własność,
*uchylał bez odszkodowania pańszczyznę i inne czynsze,
*obiecywał ziemię bezrolnym
BYŁ TO NAJBARDZIEJ POSTĘPOWY DOKUMENTW KWESTII CHŁPOSKIEJ OD CZASÓW POWSTANIA KOŚCIUSZKOWSKIEGO
24.2.1846 -Tyssowski ogłosił się dyktatorem powstania, a na współpracownika wybrał sobie Edwarda Dembowskiego, który chciał pozyskać dla sprawy chłopów, bowiem wieści spod Tarnowa już do niego dotarły.
Jednakże chłopów galicyjskich nie udało się pozyskać, ponieważ byli niechętni szlachcie, poza tym byli podburzani przez austriackich urzędników, którzy wmawiali im, że "dobry cesarz już dawno zniósł pańszczyznę".
Gdy chłopi rozbili wojska powstańcze pod Tarnowem, Dembowski postanowił odwołać się do uczuć religijnych włościan, sam stanął na czele procesji, która wyruszyła z Krakowa 27.2.1846r. Ale za murami z jednej strony spotkali chłopów, a z drugiej strony Austriaków. Dembowski zginął w pierwszym rzucie razem z wieloma innymi. Tyssowski przeżył i 2.3.1846 r. opuścił Kraków.
Skutki: tysiące zabitych, ok.500 spalonych dworów, pacyfikacja ruchu chłopskiego i konspiracji powstańczej, zlikwidowanie Rzeczpospolitej Krakowskiej i wcielenie jej do Austrii.
SYTUACJA EKONOMICZNA W 3 ZABORACH
Galicja - lata 30-40 XIXw. były katastrofalne, zacofanie sięgnęło zenitu, izolowanie też szło z Wiednia, były próby rozwoju przemysłu wydobywczego - sól w Bochni, przemysł włókienniczy - Bielsko-Biała, budowa kolei Kraków - Mysłowice(1847) i rozwój miast i wsi przy niej leżących, przemysł monopolowy
Wieś galicyjska miała charakter pańszczyźniano - poddańczy, patent cesarski z 1848r. troszkę poprawił sytuację - zniesiono pańszczyznę, wprowadzono uwłaszczenie.
Ale tak czy siak, w II połowie XIXw. z Galicji najwięcej emigrowało ludzi.
Zabór Pruski - ziemie zaboru były zapleczem aprowizacyjnym, najbardziej uprzemysłowiony region Prus -Wielkopolska, bardzo dobre warunki rolnicze, przemysł ciężki i wydobywczy - Górny Śląsk
1848 - w Poznaniu powstają Zakłady im. Hipolita Cegielskiego
Zabór rosyjski
Brak uwłaszczenia spowodował coraz gorsze warunki na wsi. Dopiero w 1858r. wydano wytyczne co do sposobu zawierania umów o oczynszowanie
Na terenie Kr. Polskiego rozwijał się przemysł włókienniczy - Łódź, Żyrardów, przemysł metalurgiczny - Warszawa.
SYTUACJA POLITYCZNA W KR.POLSKIM
W latach 50tych po klęsce powstania krakowskiego nadzieje na kolejne powstanie były nikłe - władze carskie wychodziły z założenia, że konspirację należy niszczyć w zarodku.
Jednak mimo utrudnień w KP zdarzały się wystąpienia patriotyczne.
1860 - szereg wystąpień rocznicowych związanych z powstaniem listopadowym, śpiewanie pieśni patriotycznych, msze w kościołach, demonstracje, np. po pogrzebie wdowy po gen.Sowińskim
1860-1861 - narastał konflikt między patriotyczną częścią narodu a władzami rosyjskimi; chciano wysłać do cara petycję z prośbami o reformy polityczne i gospodarcze w KP
21.2.1861 - podczas spotkania Towarzystwa Rolniczego zgromadzeni podjęli uchwałę w kwestii chłopskiej, żądano zmiany stosunków poddańczych
25.2.1861 - demonstracje związane z rocznicą bitwy grochowskiej
Nastroje rewolucyjne doprowadziły do tego, że Towarzystwo Rolnicze podjęło decyzję o natychmiastowym uwłaszczeniu
27.2.1861 - na Krakowskim Przedmieściu doszło do bitwy między demonstrantami a władzami rosyjskimi
Michał Gorczakow, namiestnik rosyjski chciał trochę załagodzić sytuację i pozwolił na powstanie Delegacji Miejskiej, która miała być namiastką samorządu polskiego i zapewnić trochę spokoju w stolicy. Powołano także Straż Ochotniczą, która była namiastką polskiej policji.
luty -marzec 1861 - Czasy Polskie → konfrontacje między grupami, które opowiadały się za zbrojnym rozwiązaniem a usposobionymi pokojowo (Czerwoni - Biali)
CZERWONI: manifestacje jako przygotowanie do właściwego powstania
BIALI: manifestacje pokojowe skłonią do ustępstw i uchronią przed następnym rozlewem krwi
Gorczakow powołał Komisję Rządową ds. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z Wielopolskim na czele i Radę Stanu jako organ doradczy przy namiestniku oraz zarządził wybory do rządów powiatowych i miejskich. Mimo wszystko sytuacja wcale się nie poprawiała - demonstracje ciągle się odbywały.
W tej sytuacji Gorczakow zlikwidował Delegację Miejską, Towarzystwo Rolnicze
8.4.1861 - Gorczakow wydał rozkaz rozpędzenia manifestacji na pl. Zamkowym , która skończyła się otworzeniem ognia do manifestantów
Wystąpienia więc przeniosły się do kościołów, gdzie odbywały się msze za pomyślność ojczyzny, a kobiety nosiły czarne suknie na znak żałoby.
maj 1861 - nowym namiestnikiem został Lambert, który od razy zajął stanowisko mniej ugodowe, nastroje patriotyczne postanowił tłumić siłą.
10.1861 - na jego wniosek ustawa o wprowadzeniu oblężenia w KP
14.10.1861 - gdy z okazji rocznicy śmierci T.Kościuszki w kościołach odbywały się msze, wojska rosyjskie wdarły się do katedry św.Jana i kościoła Bernardynów i aresztowały ok.1500 osób ( i do Cytadeli)
Na znak protestu Kuria Biskupia kazała zamknąć kościoły.
Masowe aresztowania zaczęły budzić opór i niezadowolenie społeczeństwa, zaczęto coraz głośniej mówić o wywołaniu powstania. Powołano Tajny Komitet Miejski, który miał być namiastką władz polskich.
zima 1861/62 - zaczyna się konspiracja Czerwonych wraz z zagranicą i spiskowcami w wojsku rosyjskim. Powstaje Konspiracyjny Komitet Centralny Narodowy, który opracował plan wybuchu powstania 1862r.: zajęcie Cytadeli i z jej magazynów dozbrojenie powstańców.
Jednakże wybuch powstania 1862r. udaremnili Biali, którzy bali się klęski - rozpoczęły się aresztowania i aktywność diabli wzięli
POWSTANIE STYCZNIOWE
Myśl o wybuchu powstania znowu zaczęła być aktualna na jesieni 1862r, gdy ogłoszono możliwość branki do wojska rosyjskiego Było celowe działanie, bowiem w ten sposób liczono na odsunięcie młodych ludzi od konspiracji i powstania
Komitet Centralny Narodowy na jesieni przystąpił do rozbudowy konspiracji, rozbudowy sieci spiskowej (każdy region miał swoją własna konspiracyjną władzę). W te działania włączyli się także duchowni, m.in. ksiądz Karol Mikoszewski.
12.1.1863 - Zygmunt Padlewski na zebraniu Warszawskiej Organizacji Spiskowej ogłosił, że dzień wybuchu powstania jest uzależniony z datą branki. Szykowano się na 14/15.1.1863r. ale branki nie było. W końcu 22/23.1.1863r. powstanie wybuchło.
Początkowo największy zasięg powstanie miało na Podlasiu, w Kieleckiem, najsłabszy na Mazowszu, w augustowskiem i kaliskiem.
Dowódcami w poszczególnych rejonach zostali: ♦ Warszawa i okolice - Bobrowski
♦ Płock - Podlewski
♦ Kielce -Langiewicz
♦ Kujawy -Mierosławski
Powstanie od początku borykało się z problemami - chłopi mimo zapowiedzi uwłaszczenia nie chcieli przyłączyć się do powstania.
Lepsze czasy nadeszły, gdy dyktatorem został R.Traugutt - wiosna-jesień 1864 - zreorganizował on bowiem strukturę dowództwa, dowódców poszczególnych okręgów podporządkował swoim decyzjom.
Na jesieni 1864r. wojska rosyjskie wpadły na jego trop, został aresztowany i stracony na stokach Cytadeli. Wraz z brakiem Traugutta powstanie upadło - rozpoczęły się masowe
wywózki na Sybir, konfiskata majątków.
Kościół nie został oszczędzony, bowiem skasowano zakony, których członkowie brali udział albo pomagali powstaniu.
Z klęską powstania rozpoczęły się dyskusje Białych z Czerwonymi, zaczęto dochodzić do wniosku, że zrywy niepodległościowe nie mają sensu, przynoszą tylko ból i cierpienia, a klęski i tak zgasiły już wolę walki, nową metodą walki miała być praca ku chwale ojczyzny (idea pracy organicznej) i pióro → wtedy to powstają powieści ku pokrzepieniu serc (Sienkiewicz, Orzeszkowa).
KOŚCIÓŁ W POŁOWIE XIXw.
Pius IX (1846-1878)
W pierwszym roku pontyfikatu ogłosił amnestię dla więźniów politycznych, w 1848r. do urzędów kościelnych wprowadził osoby świeckie.
Jednak w tym okresie Państwo Kościelne borykało się z wieloma problemami natury ekonomicznej i powstanie na jesieni 1848r. doprowadziło do obalenia rządów papieskich w Rzymie. Po plebiscycie wyłonił się Rząd Republiki Rzymskiej, na którego czele stanął Giuseppe Mazzini.
24.11.1848 - Pius IX w przebraniu opuścił Rzym i udał się do Gaety, skąd wezwał na pomoc Francję. Dzięki wojskom francuskim Republika została zlikwidowana.
Odtąd w Rzymie rozpoczęła się era rządów konserwatywnych i absolutnych. Złym duchem tej ery był kard. Giacomo Antonelli.
Potępienie nowoczesnego liberalizmu, panteizmu, naturalizmu, indyferentyzmu i socjalizmu, rozdział państwa od Kościoła- to wszystko znalazło się w encyklice Quanta cura z 8.12.1864.
Chcąc wzmocnić autorytet papieski, dążył do ogłoszenia dogmatu o nieomylności papieża (co mu zresztą się udało). Zwołał Sobór Watykański I i ogłosił dogmat o Niepokalanym Poczęciu Najśw. Maryi Panny, przez co przyczynił się do rozkwitu pobożności maryjnej.
Leon XIII (1878-1903)
Bp Perugii podjął wysiłek pojednania Kościoła z nowożytną kulturą. W encyklice Rerum novarum z 1891r. wyłożył podstawy katolickiego urządzenia porządku społecznego. Tak jak poprzednik miał awersję do liberalizmu i tak dalej....
Pius X (1903-1914)
Jego pontyfikat zaczął się w nienajlepszych czasach dla Europy, za poprzednikami potępiał modernizm, itd.., podkreślał potrzebę społecznego uwrażliwienia - popierał wszelkie akcje charytatywne i społeczne, przeprowadził reformę w Kurii Rzymskiej.
SOBÓR WATYKAŃSKI I (1869-1870)
W Piusie IX dojrzewała myśl o zwołaniu soboru, bowiem nie było takowego od 16w, poza tym wymagały tego przemiany dokonujące się na świecie.
Zwołanie soboru poprzedziły dwa wydarzenia:
8.12.1854 - w obecności bpów z całego świata bullą Inefabilis Deus papież uroczyście ogłosił dogmat o Niepokalanym Poczęciu NMP. Dogmat został przyjęty powszechnie i bez sprzeciwu.
W 1860r. w Rzymie opracowano Syllabus errorum in Europa , który obejmował 79 zdań dotyczących błędów politycznych, społecznych i teologicznych. W odpowiedzi na to papież 8.12.1864r. ogłosił encyklikę Quanta cura , do której dołączono Syllabus czyli zbiór 80 głównych błędów współczesnych czasów - panteizm, naturalizm, racjonalizm, indyferentyzm religijny, liberalizm, socjalizm, komunizm, błędy dotyczące moralności i etyki chrześcijańskiej.
Syllabus wywołał gwałtowną reakcję w kręgach liberalnych i w państwach nieprzyjaznych Kościołowi.
Na dwa dni przed ogłoszeniem Syllabusa 6.12.1864r papież zapowiedział kardynałom zwołanie soboru. Wywołało to powszechny niepokój, bo wszyscy uważali, że głównym tematem będzie sprawa nieomylności papieża. Gallikanie i liberalni katolicy stanęli w opozycji do zwołania soboru.
Profesor z Monachium ks. Ignaz Dollinger pod pseudonimem „Janus” wystąpił z szeregiem artykułów, broszur i przemówień przeciwko prymatowi, centralizacji i nieomylności papieskiej. Episkopat niemiecki zwrócił się do papieża z prośbą o odłożenie sprawy nieomylności na później.
8.12.1869 - uroczyste otwarcie soboru, który odbył 4 posiedzenia.
Tematy:
De fide catholica - schemat o wierz katolickiej - grudnień1869-kwiecień1870
De ecclesia Christi - najwięcej kontrowersji, zawierał bowiem rozważania o nieomylności papieża - 25.12.1869 wprowadzono na obrady soboru
Najbardziej aktywny był ks. Dollinger, który pod pseudonimem Quirinius opublikował texty przeciwko temu dogmatowi.
13.5.1870 - generalna dyskusja o rzeczonym dogmacie
13.7.1870 - głosowanie: 451 było „tak”, 88 „przeciw”, 62 „tak, ale..” W następstwie tego 57 ojców soborowych poprosiło o pozwolenie wyjazd z Rzymu, gdyż nie chcieli do końca głosować „nie”.
18.7.1870 - ostatnie 4 posiedzenie, na którym 533 ojców głosowało za przyjęciem De ecclesia Christi
19.7.1870 - wybuchła wojna francusko - pruska, w wyniku czego biskupi zaczęli opuszczać Rzym
20.7.1870 - wojska piemonckie zajęły Rzym i co uniemożliwiło kontynuację soboru
⇒ upadek Państwa Kościelnego
Dogmat o nieomylności papieża mówi, że papież jest nieomylny w sprawach wiary i moralności chrześcijańskiej wówczas gdy mówi ex catedra
Po ogłoszeniu dogmatu nastąpiła schizma w Niemczech. Ks. Dollinger w 1871r. w liście do metropolity monachijskiego Scherera napisał, że jako chrześcijanin, teolog i historyk nie może przyjąć nauki soborowej i zaczął tworzyć opozycję -Langen, Michelis, Hilgers i inni.
W Norymberdze zażądali zwołania nowego soboru poza terenem Włoch i liczyli na poparcie episkopatu niemieckiego. Jednak episkopat przyjął uchwały soborowe, wyłączył z Kościoła opozycję. Zwrócili się do państwa, a to zagwarantowało im opiekę i pozostanie na uniwersytetach.
1870 - w Monachium z inicjatywy opozycji został zwołany kongres, na który przybyło ok.300 negatywnie ustosunkowanych do dogmatu. Zdążali oni do utworzenia nowego Kościoła, chociaż Dollinger był temu przeciwny.
1883 - na kongresie w kolonii utworzono Kościół Starokatolicki. Pierwszym starokatolickim bpem został ks. Reinkens z Wrocławia.
KWESTIA RZYMSKA I UPADEK PAŃSTWA KOŚCIELNEGO
Przywrócone do życia na Kongresie Wiedeńskim Państwo Kościelne było jedynym państwem rządzonym przez duchownych. Jednak w tym czasie nasilił się nacjonalizm włoski, dążący do utworzenia jednego spójnego państwa.
Kiedy Pius IX po powrocie do Rzymu odwołał konstytucję s 1850r. i wrócił do skrajnego konserwatyzmu, pojawiła się niechęć, a nawet nienawiść ze strony ludzi, tym bardziej, że pojawiły się represje wobec uczestników rewolucji z 1848r.
Nadzieję patriotów włoskich na polepszenie losu skupiły się na Wiktorze Emanuelu II, królu Piemontu i Sardynii, w którym widziano zjednoczyciela całych Włoch. Widoki na realizację tych planów zwiększyły się, odkąd premierem rządu piemoncko-sardyńskiego w 1862 został Camillo Cavour. Głosił on zasadę: wolny Kościół w wolnym kraju, którą rozumiał w sensie całkowitego podporządkowania Kościoła państwu. Bez powodzenia sprawę włoską próbował poruszyć na Kongresie Paryskim (1856). Dopiero w wyniku wojny francusko-austriackiej (1859) Lombardia została przyłączona do Kr. Piemonckiego. Gdy wojska austriackie opuściły Rzym, w Romanii, Umbrii i Legacjach wybuchło powstanie, a po plebiscycie z marca 1860r. 95% mieszkańców opowiedziało się za przyłączeniem do Kr. Piemonckiego. Również do akcesu przystąpiły księstwa Toskanii, Modeny i Parmy, a dzięki Garibaldiemu KrólestwoObojga Sycylii.
marzec 1861 - Wiktor Emanuel II przyjął tytuł króla Włoch, a stolicą ogłoszono Florencję.
W wyniku układu między Francją a Włochami (1864) Państwo Kościelne miało zagwarantowane dalsze istnienie. Jednak jego koniec miała przynieść wojna francusko-pruska. Po klęsce Napoleona III pod Sedanem (2.9.1870) i opuszczeniu ostatnich żołnierzy francuskich Rzymu rząd włoski rozkazał zajęcie reszty Państwa Kościelnego.
12.9.1870 - Rzym został zdobyty
2.10.1870 - plebiscyt ludności, która 98% opowiedziała się za przyłączeniem do jednoczących się Włoch.
1871 - Rzym zostaje stolicą Włoch
31.5.1871 - parlament włoski uchwalił Prawa gwarancyjne , które gwarantowały papieżowi nietykalność, całkowitą wolność od podatków, roczną pensję, Pałac Watykański i Laterański, wille w Castel Gandolfo, własną pocztę i telegraf, immunitet przedstawicieli państw obcych i akredytowanie przedstawicieli.
Papież Pius IX nie przyjął uchwał parlamentu i ogłosił się „więźniem Watykanu'.
KULTURKAMPF
Po 1848r. Niemcy tworzyły mozaikę państw → Związek Niemiecki, któremu przewodził cesarz austriacki. Wiosna Ludów przyniosła katolikom w Niemczech wiele korzyści i wolności.
Wśród państw niemieckich na czoło zaczęły się wysuwać Prusy.
Konstytucja Królestwa Prus z 12.1848r. dawała Kościołowi szerokie możliwości w zakresie religijnym-dawała obywatelom pełną swobodę wyznania, a państwu rezerwowała prawo zatwierdzania nowych wyznań. Usuwała ingerencję państwa w sprawy kościelne i zachowywała świadczenia państwa na rzecz Kościoła. Zezwalała biskupom i zakonom n kontakty z Rzymem. Zniesiono placetum regium
Na czele episkopatu: • kard. Melchior Diepenbrock • kard. J. Geissel, który był właściwym twórcą polityki kościelnej episkopatu.
Jednak era wolności chyliła się ku zachodowi, odkąd koronę królewską przyjął Wilhelm I,
a kanclerzem został Otto van Bismarck (1862). Nastąpiło wówczas nasilenie antykościelnej polityki Niemiec, a prawdziwe jazdy zaczęły się po klęsce Francji pod Sedanem i wznowieniu Cesarstwa Niemieckiego pod hegemonią Prus.
1871 - rok rozpoczęcia Kulturkampfu → walki o kulturę z Kościołem w Niemczech
• był to spór ideologiczny na podłożu kulturalnym, duchowym, politycznym i wyznaniowym między Kościołem a państwem, religią a polityką.
Przyczyn Kulturkampfu można upatrywać w ogłoszeniu przez Piusa IX Syllabusa , a zwłaszcza dogmatu o nieomylności papieża, bowiem zrodził on obawę przed ewentualnym mieszaniem się St. Apostolskiej w wewnętrzne sprawy Niemiec. Z tego też powodu rząd Prus popierał Kościół Starokatolicki. Nie bez znaczenia był też starach liberałów przed partią Centrum, która za cel stawiała sobie obronę wolności Kościoła. Bismarck uważał ją za wroga, bowiem powstała podczas wojny prusko-francuskiej.
19.6.1870 - Bismarck ogłosił radykalny program antykościelny na łamach niemieckiej gazety i uzupełnił artykułem „Przeciwko frakcji klerykalnej”.
8.7.1870 - zniesiono wydział katolicki w Ministerstwie Wyznań i włączono do wydziały protestanckiego
11.3.1871 - Kościołowi odebrano prawo nadzoru nad szkołami w Prusach, a przejęło je państwo
1872 - wzrost rozporządzeń antykościelnych, np. zmuszano biskupów do wcześniejszych emerytur
4.7.1872 - prawo o jezuitach - rozwiązywało ono klasztory jezuitów i redemptorystów, misjonarzy w Prusach - uchwalone na prośbę starokatolików
1872 - Pius IX zaczyna publicznie mówić o prześladowaniu Kościoła w Niemczech.
Jednakże apogeum antykościelnych działań były:
11 - 14.5.1873 - USTAWY MAJOWE
Pierwsza z nich głosiła, że kandydat na duchownego katolickiego musi mieć obywatelstwo pruskie, 3 lata studiować w szkole wyższej i zdać egzamin z historii i filozofii niemieckiej.
Wszystkie przepisy dotyczące kształcenia miały być zatwierdzane przez Ministerstwo Wyznań
Kwestia obsady urzędów - o obsadzie urzędu ma być poinformowany odpowiedni urzędnik z rocznym wyprzedzeniem
12.5.1873 - ogłoszona została ustawa dotycząca władzy dyscyplinarnej i powołania Królewskiego Trybunału dla Spraw Kościelnych, znosiła ona jurysdykcję papieską nad katolikami w Prusach
13.5.1873 - ustawa ograniczająca władzę Kościoła w stosowanie kar dyscyplinarnych, mogły one się jedynie odnosić do spraw religijnych, ale nie od osób postępujących zgodnie z prawem ogólnym.
14.5.1873 - ustawa regulowała sprawy występowania z Kościoła - wystarczyło tylko złożyć stosowne oświadczenie
20.5.1874 - ustawa o zarządzie wakujących biskupstw katolickich, a także państwo uzyskało prawo do deportowania niewygodnych dla rządu osób.
22.4.1875 - zawieszono państwowe świadczenia materialne dla Kościoła
22.6.1875 - administrację majątku kościelnego przekazano „dozorcom kościelnym”
4.7.1875 - starokatolikom przyznano prawo do korzystania z katolickich budynków kościelnych i cmentarzy
1875 - ustawą z tego roku usunięto z Prus wszystkie zakony z wyjątkiem tych, które zajmowały się pielęgnowaniem chorych, wprowadzono obowiązkowe śluby państwowe i zakazano prowadzenia metryk kościelnych.
2.5.1873 - podczas konferencji episkopatu niemieckiego w Fuldzie postanowiono przyjąć bierną postawę i odrzucić wszelką współpracę z państwem w zakresie tych ustaw.
Grudzień 1873 - zamknięto niektóre seminaria, a później skasowano wszystkie, zakazano celebrowania mszy św. i udzielania sakramentów bedz zezwolenia państwa.
Bismarckowi zależało na osłabieniu Kościoła, bowiem na jego gruzach chciał zbudować silny Kościół Narodowy całkowicie zależny od państwa.
5.2.1875 - Pius IX w swej encyklice napiętnował prawo pruskie i uznał je za nieważne, nieobowiązujące katolików i zachęcał do wytrwania, a więzionego Ledóchowskiego mianował kardynałem,
Znaczenie:
zjednoczył i uodpornił Kościół wewnętrznie
przyczynił się do wzrostu świadomości religijnej i do skupiania katolików w organizacjach kościelnych
prowadził do izolacji Kościoła, Polaków i Francuzów w Prusach
wzmocnił tendencje dechrystianizacyjne w Niemczech
KOŚCIÓŁ A CYWILIZACJA
Pozytywizm - ojczyzną była Francja, a ojcem August Comte, który odrzucił wszelka metafizykę i nadnaturalizm, zajął się wyłącznie empirią i zagadnieniami pożytecznymi chcąc służyć polepszeniu życia, przedmiotem jego badań były tylko rzeczy i zjawiska doświadczalne, mówił, że Bogiem pozytywistów jest ludzkość, a etyką altruizm i miłość wzajemna. W Anglii apostołami tej religii był John Stuart Mill i Herbert Spencer.
Ernest Renan - ks. katolicki, który poświęcił się badaniom nad początkiem chrześcijaństwa. Wynikiem jego pracy było Życie Jezusa (1863). Według niego Jezus był tylko najdoskonalszym człowiekiem, ale nie Bogiem, marzycielem, a nawet anarchistą oraz obrońcą biednych i uciśnionych. Religia jest rzeczą czysto ludzką, a jej istnienia da się udowodnić za pomocą historii i filozofii. Religia ma być pięknem porządku moralnego i zaspokojeniem moralnego instynktu ludzkości
Emil Zola - przedstawiciel i teoretyk naturalizmu, który aż do bólu ukazywał życie człowiecze bez jakichkolwiek upiększeń.
Karol Darwin - biolog angielski, twórca ewolucjonizmu za pośrednictwem O pochodzeniu gatunków , w którym przedstawił empiryczny wywód powstawania nowych gatunków i sformułował hipotezę ich powstawania poprzez dobór naturalny i walkę o byt.
XIXw. - czas ogromnego rozwoju przemysłu, wzrost rozwarstwienia społecznego, kryzysy gospodarcze, umacnianie się kapitalizmu. nasilające się bezrobocie, dzień pracy trwający 12-14h, brak zabezpieczeń socjalnych......To wszystko doprowadziło do tego, że robotnicy zaczęli się bronić, zakładać związki, przygotowując grunt pod socjalizm.
Karol Marks - twórca doktryny marksistowskiej (później komunistycznej), wychodził z założenia, że proletariat sam musi zapewnić sobie przyszłość poprzez zmiany w państwie.
Razem z Engelsem w Manifeście komunistycznym wyłożył naukę, że dzieje ludzkości to proces, który idzie w określonym kierunku. Ustrój feudalny to przeżytek, nowym porządkiem jest proletariat - wszyscy są sobie równi, byt określa świadomość, nie ma innej drogi do zmian jak rewolucja, koniec z burżuazją, zaprowadzenie społeczeństwa bezklasowego.
Bóg nie istnieje, nie istnieje dusza nieśmiertelna, istnieniu może nadać sens tylko postęp społeczeństwa, człowiek nie posiada wolnej woli, ale może się poprawić dzięki zewnętrznym środkom, najważniejsza jest praca zmierzająca do ostatecznego zwycięstwa komunizmu. Religia jest opium dla ludu (Marks), które powstrzymuje od walki rewolucyjnej.
W Londynie w 1864r doszło do założenia Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników czyli Międzynarodówka, która nominalnie objęła 7 milionów robotników. W 1872r. w Hadze Międzynarodówka rozbiła się na dwa obozy, a w 1876r. rozwiązała się.
Działała bardzo energicznie i poprzez manifesty, przemówienia, broszury, zjazdy szerzyła idee socjalistyczne w Niemczech, Austrii, Francji, Włoszech, Belgii. W 1882r. w Paryżu powstała Polska Partia Socjalistyczna na czele z Bolesławem Limanowskim. Od 1893r. istniała również Socjaldemokratyczna Partia Królestwa Polskiego i Litwy z Różą Luksemburg i Julianem Marchlewskim na czele.
Rozwiązaniem kwestii społecznej zajął się także Kościół poprzez działalność charytatywną i pracę teoretyczno-organizacyjną.
Ozanam (1813-1853) - Francuz, który założył „konferencje”, które były stowarzyszeniami o celach charytatywnych, mające spieszyć z pomocą materialną, religijną i moralną ubogiej ludności. Domagał się płacy rodzinnej dla robotników i wolności dla nich, a potrzebę interwencji państwa uznawał w wyjątkowych sytuacjach.
Le Play (1806-1882) - porządek społeczny winien się opierać na dekalogu i władzy ojcowskiej, czynnikiem spajającym zaś winna być religia i władza publiczna.. Podstawą życia społecznego miała być religia, własność prywatna, rodzina i praca; bez interwencji państwowej. Stosunki pracownik-właściciel winna regulować umowa o pracę, robotników należy wychowywać i przyzwyczajać do robienia oszczędności, które mają zapewnić dostatnie utrzymanie rodziny. Postulował też ochronę kobiety w zakładzie pracy i szacunek dla niej w życiu rodzinnym.
Ketteler (1811-1877) - należał do grupy reformatorów chrześcijańsko-społecznych, którzy na podstawie filozofii tomistycznej teorię społeczną do dwóch problemów: Praca i Własnośćv - tworzenie związków zawodowych robotników o charakterze ekonomiczno-społecznym, powinny one posiadać szeroką autonomię, program związków zawodowych winno realizować państwo w formie ustawodawstwa socjalnego (sprawiedliwa zapłata za pracę, ustalony dzień pracy max.12h, zakaz pracy dla dzieci, zakaz pracy w niedzielę i święta, wypłacanie przed pracodawców odszkodowań robotników, zlikwidowanie fabryk szkodliwych dla robotników, ustanowienie nadzoru nad pracą) - własność prywatna jest czymś naturalnym, bo wychodzi z prawa naturalnego.
Leon XIII - w encyklice Rerum novarum z 15.5.1891r. przedstawił program rozwiązania kwestii społecznej ♦ praca ludzka nie jest towarem, słuszna zapłata winna zapewnić robotnikowi wraz z rodziną zaspokojenie godziwych potrzeb, ♦ każdy człowiek posiada naturalne prawo prywatnej własności wszelkich dóbr, ♦ do państwa należy troska o ludzi pracy, winno stać na straży praw obywateli, przeciwdziałać bezrobociu, czuwać czy umowy są zawierane i czy są przestrzegane, ♦ robotnicy mają naturalne prawo do zrzeszania się w związki, pracownicy i pracodawcy winni kierować się zadami etyki chrześcijańskiej.
Poprzez modernizm określali współcześni szereg wysiłków zmierzających do udzisiejszenia Kościoła, do podporządkowania Kościoła pod styl życia XIXw. świata.
Korzenie modernizmu tkwią w liberalizmie, agnostycyzmie, immanentyzmie, ewolucjonizmie i relatywizmie historycznym.
W Kościele zakwestionowano dogmaty, pozbawiono charakteru nadnaturalnego wiary , sprowadzono wiarę do subiektywnego przeżycia.
• Hermann Schell - profesor teologii fundamentalnej, pragnął ożywić i zdynamizować Kościół we współczesnym życiu, Kościół winien być podporządkowany państwu, a dogmaty zrewidowane
• Kraus - historyk Kościoła, zwalczał centralizm kościelny i Partię Centrum, dążył do pogodzenia katolicyzmu z nowożytną kulturą, a państwa z Kościołem.
• Alfred Loisy - w swej książce Ewangelia i Kościół wysunął tezę, że egzegeta badający Biblię, musi abstrahować od nadprzyrodzonego charakteru Pisma Św. i interpretować jak każdy inny dokument historyczny, nie licząc się z Urzędem Nauczycielskim Kościoła.
Pod jego wpływem pojawiło się wielu egzegetów. Którzy kwestionowali charakter Objawienia, bóstwo Chrystusa, dogmaty.
W 1907r. został potępiony dekretem Lamentabili , a Pascendi Dominici potępiono modernizm jako zbiór wszelkich herezji.
1910 - w motum proprio ogłoszono przepisy o powołaniu profesorów i o składaniu przez nich antymodernistycznej przysięgi.
MARIAWITYZM
Założycielką mariawitów była Feliksa Magdalena Kozłowska, która w wieku 21 lat została przyjęta do zakonu, który miał na celu szczególny kult Najśw. Sakramentu. 2.8.1893r. miała mieć jakoby objawienie, aby założyła Kongregację Księży Mariawitów i którą ona sama miał prowadzić. W 1903r. bp Szembek zajął się objawieniami Kozłowskiej i przesłał memoriał do St. Apostolskiej. Jednak 31.8.1904r. papież kazał rozwiązać kongregację i zabronił księżom kontaktu z mateczką Kozłowską, na co początkowo księża przystali. 5.4.1906 papież potępił mariawityzm i małżeństwa mistyczne księży z zakonnicami.
Najważniejszą rzeczą było uznanie mateczki K. za najświętszą, której Bóg dał takie łaski jak NMP i przekonanie, że w jej ręce jest miłosierdzie dla całego świata, a modlitwa do niej jest konieczna do wytrwania w łasce Bożej.
POLSKI NARODOWY KOŚCIÓŁ KATOLICKI
Powstał w USA, a jego założycielem był ks.Franciszek Hodur, którego kilku górników z USA obrało za swego duszpasterza, złożyli mu przysięgę wierności i domagali się jego nominacji na biskupa u St. Apostolskiej Po odrzuceniu tej prośby Hodur i jego wyznawcy postanowili zerwać łączność z papieżem.
I WOJNA ŚWIATOW A I SPRAWA POLSKA
Z chwilą wybuchu wojny w Polakach zrodziła się nadzieja na odzyskanie niepodległości, tym bardziej, że cesarz Franciszek Józef i Wilhelm II wydał deklaracje o utworzeniu samodzielnego Królestwa Polskiego x dziedziczną monarchią, konstytucyjnym ustrojem i z własnym wojskiem. Oczywiście nie było to spowodowanie ich dobrym sercem, lecz chłodną kalkulacją by pozyskać polskiego rekruta do walki.
Józef Piłsudski postanowił wykorzystać ten akt i w rozmowach z gubernatorem Wawy żądał czysto polskiego rządu. Obaj cesarze nie za bardzo się to tego kwapili, jednak pod wpływem sytuacji
9.12.1916r. - rozporządzenie o utworzeniu Tymczasowej Rady Stanu → twór opiniodawczy złożony z Polaków z nominacji niemieckiej, w jej składzie znalazł się Piłsudski jako
spec do spraw wojskowych
Wkrótce okazało się, że rada nie może nic zdziałać, bo nikt nie traktuje jej poważnie.
lipiec 1917 - Piłsudski spotkał się z grupą starszych oficerów legionowych i przedstawił projekt doprowadzenia do konfliktu z niemieckimi władzami wojskowymi → odmówili złożenia przysięgi wojskowej, tzw. kryzys przysięgowy.
9.7.1917 - żołnierze I i III Brygady Legionów zostali internowani, aresztowani, a Piłsudski udał się na przymusowe wakacje do Magdeburga., gdzie przebywał do 1921r.
15.8.1917 - w Szwajcarii powstał Komitet Narodowy Polski (KNP) na czele z Romanem Dmowskim. Jego siedzibą był Paryż, wojska alianckie uznały go za oficjalne przedstawicielstwo Polski.
Po informacji o kryzysie przysięgowym, złej sytuacji na froncie pewne sektory państwa zaczęły przechodzić w ręce Polaków (sądownictwo, szkolnictwo).
12.9.1917 - powstała Rada Regencyjna jako najwyższa władza przyszłego państwa polskiego, w której skład wchodziły 3 osoby powołane z nominacji obu cesarzy aż do wyboru króla (arcybiskup Kakowski, Zdzisław Lubomirski i Józef Ostrowski).
Na początku rada działała zależnie do władz okupacyjnych, jednak po klęsce państw centralnych na jesieni 1918 całkowicie się od niej uniezależniła.
11.11.1918 - akt kapitulacji i na ziemiach polskich ustała władza zaborców
10.11.1918 - uwolniony z Magdeburga w atmosferze powszechnego entuzjazmu Piłsudski przybył do Polski
11.11.1918 - Rada Regencyjna przekazała Piłsudskiemu władzę nad wojskiem i zleciła utworzenie nowego rządu, po czym się rozwiązała. Piłsudski chciał na czele rządu postawić Daszyńskiego, który i tak już stał na czele rządy lubelskiego, ale na skutek nacisków prawicowców (Narodowa Demokracja) nie mógł tego zrobić.
17.11.1918 - powstał rząd Jędrzeja Moraczewskiego jako oficjalny rząd niepodległej Polski
22.11.1918 - aż do zwołania Sejmu rząd powierzył Piłsudskiemu najwyższą władzę jako Naczelnikowi Państwa
Rząd Moraczewskiego z miejsca przystąpił do reformy społecznej, gospodarczej i politycznej - 8h dzień pracy, ubezpieczenia społeczne, uprawnienia związków zawodowych robotników, ustalenie granicy wschodniej i zachodniej - jednak mu się to nie udało, bo jego działania były przekreślane przez KNP.
W końcu KNP przysłał z Paryża swojego kandydata - Ignacego Paderewskiego i Piłsudski powierzył jemu tworzenie rządu. KNP, Włochy, Francja, USA, Anglia - akceptacja nowego rządu.
26.1.1919 - wybory do Sejmu Ustawodawczego - partie: Narodowa Demokracja, PPS, PSL, Komunistyczna Partia Robotnicza Polski i naglącą sprawą stała się konstytucja.
17.3.11921- KONSTYTUCJA MARCOWA - Polska republiką parlamentarną, Sejm i Senat władzą ustawodawczą (wybierany co 5 lat), a wykonawczą Rada Ministrów i prezydent (wybierany co 7 lat), rola prezydenta ograniczała się do funkcji reprezentacyjnej, miał prawo do mianowania ministrów, ale za akceptacją Sejmu; dzięki konstytucji nadeszła era sejmowładztwa, który naprawdę miał duże uprawnienia
Rząd często się zmieniał aż do przewrotu majowego w 1926r., kiedy to rządy w Polsce przejęła SANACJA - rządy Piłsudskiego i jego popleczników. Jako że konstytucja marcowa ograniczała rolę prezydenta trwały prace nad jej nowelizacją, co wkrótce zaowocowało:
Nowela sierpniowa (2.8.1926), dzięki której prezydent uzyskał prawo do samodzielnego rozwiązywania Sejmu i Senatu.
OBECNOŚĆ K-ŁA W 20LECIU MIĘDZYWOJENNYM
Wolny od ograniczeń i kontroli państwa i policji Kościół katolicki rozwinął w Polsce międzywojennej wszechstronną działalność duszpasterską.
Szczególną rolę odegrała Akcja Katolicka, której ramy organizacyjne nadał Pius IX w 1922r. i która do Polski dotarła w 1930r. i działała od egidą prymasa Hlonda. Jej celem było zespalanie, organizowanie zrzeszeń katolickich dla celów apostolstwa świeckiego, czyli pogłębianie i szerzenie, wprowadzanie w czyn i obrony zasad katolickich w życiu jednostki, rodziny i społeczeństwa. Była organizacją apolityczną, zależną od episkopatu.
W związku z Akcją Katolicką powstały Instytuty Wyższej Kultury Religijnej - pierwszy został założony w Wawie przez kard. Kakowskiego Miały one na celu pogłębianie i poszerzanie wiedzy religijnej z zakresu filozofii i teologii, działały we Lwowie, Tarnowie, Kielcach, Łodzi, Poznaniu, Pińsku.
Ważną gałęzią był Caritas - o działalności charytatywnej, założony przez Hlonda, do 1939r. we wszystkich diecezjach były oddziały Caritasu.
Inne organizacje: Związek Komitetów Opieki nad Ubogimi, Towarzystwo Ochrony Kobiet, Towarzystwo Katolickie Opieki nad Dziewczętami
KONKORDAT
Prace nad konkordatem trwały od momentu uzyskania niepodległości, a rozmowy ze St. Apostolską podjął rząd w 1924r. Ostatecznie po 7 miesiącach rozmów 10.2.1925 został on podpisany, a 26.3.1925 ratyfikował go sejm i w sierpniu wszedł w życie.
Konkordat był bardzo ważny dla Polski, bowiem umacniał jej pozycję na arenie międzynarodowej. Stwierdzał on, że religia katolicka jest religią większości obywateli, Kościół będzie korzystał z pełnej wolności w wykonywaniu jurysdykcji i wolności w zarządzaniu sprawami majątkowymi, zapewniał nienaruszalność kościołów, kaplic i cmentarzy. Nauka religii w szkole miała wymiar 2h tygodniowo. St. Apostolska miała utrzymywać przy rządzie nuncjusza apostolskiego. Jednym słowem: Kościół katolicki był religią większości i uzyskał opiekę państwa.
POLSKA OD 1943r.
Podczas konferencji w Teheranie (28.11-1.12.1943) wszyscy wiedzieli, że wojna ma się ku końcowi - kwestia dalszego współdziałania ustępowała sprawie co będzie dalej. Stalin, Roosevelt i Churchill zawarli wstępne porozumienie co do powojennych granic Polski: zachodnia na linii Odry, wschodnia na linii Curzona, dostęp do morza Bałtyckiego przez Gdańsk i Szczecin..
Konferencja w Jałcie (4-11.2.1945) była całkowicie podporządkowana Stalinowi i jego decyzjom: Niemcy podzielone na 4 strefy okupacyjne, końcowe ustalenia granic Polski, podobne jak w Jałcie
Kiedy Armia Czerwona przystąpiła do wyparcia Niemców z terenów polskich, w Moskwie 21.7.1944r. powstał Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN)
22.7.1944 - PKWN wydaje Manifest, w którym wzywał Polaków do walki z okupantem, zapowiadał zbudowanie Polski w oparciu o konstytucję z 1921r.
O ostatecznym przejęciu władzy w Polsce zadecydowały fakty militarne - przemarsz i stacjonowanie ponad 2,5 miliona żołnierzy radzieckich.
Władze „nowej” Polski z miejsca zaczęły robić porządki - 28.3.1945 zostali aresztowani przywódcy Polski podziemnej i podczas procesu skazani na długoletnie więzienie, tzw. proces szesnastu - Okulicki, Jankowski, Jasiukiewicz i inni.
Po utworzeniu Tymczasowego Rządy Jedności Narodowej w 1945r. naglącą potrzebą stały się wybory, do których komunistom się nie spieszyło. Zaproponowali zatem na 6.1946r. referendum, które było poprzedzone propagandowym sloganem „3Xtak'. Oczywiście wyniki referendum jak i wyborów do Sejmu zostały sfałszowane.
Kościół po 1954r. stał się znienawidzoną instytucją - zaczęto podkopywać jego pozycję, bo to była jedyna siłą, która mogła zagrozić rządom komunistycznym. Zlikwidowano w większości klasztory męskie i żeńskie, zlikwidowano drukarnie i garkuchnie prowadzone przez katolików, zmniejszono liczbę szkół katolickich.
Liczba zabitych, aresztowanych, więzionych i zesłanych w latach 1945-1953 pozwala powiedzieć, że Kościół był ostro prześladowany.
1950 - zmasowany atak na Caritas - zlikwidowano go, a cały majątek przejął rząd.
W 1953r. odbyły się dwa pokazowe procesy: bspa Kaczmarka i księży z Kurii Krakowskiej, w których oskarżano duchownych o kolaborację z obcymi wywiadami.
W 1948r. prymasem został Wyszyński, który stanął przed trudnym zadaniem poprowadzenia Kościoła przez burzę komunistów.
14.4.1950 - Porozumienie między państwem i Kościołem
Episkopat zobowiązany jest do poszanowania prawa i władzy, administracja kościelna miała być zamieniona na stałe ordynariaty kościelne, episkopat ma potępić wszelkie wystąpienia antypaństwowe, nie przeszkadzać w budowie spółdzielczości wsi
Państwo zagwarantowało katechezę w szkołach w wymiarze 2h tygodniowo, zachowanie szkół katolickich, swobodę KULu, wydawanie prasy katolickiej, prowadzenie działalności charytatywnej, a także pozwolenia na pielgrzymki i procesje.
Mimo porozumienia 9.2.1953r. rada państwa wydała dekret o obsadzaniu stanowisk kościelnych, co było kroplą goryczy przepełniającą kielich, bowiem ingerowało już najgłębiej w Kościół…..
Odpowiedzią było zwołanie do Krakowa na 8.5.1953 konferencję episkopatu, na której zredagowano skierowany do władz memoriał, w którym stwierdzono: Rzeczy Bożych na ołtarzach Cesarza składać nam nie wolno Non possumus.
Ripostą władzy było aresztowanie Prymasa 25 września - przez 3 lata przebywał w miejscach odosobnienia - Rywałd, Stoczek Warmiński, Prudnik, Komańcza. Opieki państwa pozbył się w 1956r.
Rok 1956 był przełomowa data w okresie powojennej Polski → zryw robotników przeciwko władzy ludowej, ogólne nastroje antypaństwowe
1956 - plenum KC PZPR → Gomułka dochodzi do władzy
Służba Bezpieczeństwa wobec Kościoła katolickiego po 1956r.
Na jednej z narad produkcyjnych SB przedstawiono zadania:
SB powinna wiedzieć wszystko, co się dzieje w Kościele (układ sił, plany) i informować o tym partię
Likwidować wroga, gdy jego czyny w myśl przepisów podlegają karze
14-15.2.1957 - narada MSW, na której przedstawiciel KC PZPR J.Albrecht ze szczególnym podkreśleniem exponował niebezpieczeństwo płynące z reakcyjnego kleru., kierował uwagę na konieczność rozbijania duchowieństwa od środka i pozyskiwania współpracowników w łonie Kościoła. Mimo odwilży, jaka zapanowała, stosunek państwa do Kościoła uległ zaostrzeniu. W latach 1956-64 władze przypisują sobie szereg sukcesów w rozpracowaniu Kościoła.
luty 1962 - Departament II oraz Departament Społeczno-Administracyjny MSW sporządził wykaz osiągnięć wobec Kościoła - udało się zwiększyć liczbę rozpracowywanych księży, liczba inwigilowanych duchownych wzrosła, a główna koncentracja wysiłków MSW skupiła się na kuriach biskupich, w szczególności warszawskiej, gnieźnieńskiej, wrocławskiej, krakowskiej, lubelskiej i katowickiej. Kontroli poddano domy generalne i zakony jezuitów, dominikanów, redemptorystów, salezjanów, werbistów i misjonarzy. Zwiększyła się też liczba współpracowników - podobnież władze posiadały wtyczki we wszystkich diecezjach, 11 w domach zakonnych, 10 w komisjach episkopatu, 43 wśród pracowników seminaryjnych i uczelni katolickich.
W latach 1956-62 aresztowano związanych z Kościołem około 530 osób. Rozwiązano szereg rekolekcji, kursów w ramach duszpasterstwa. Opracowano plany odsunięcia księży katolickich od udziału w Soborze Watykańskim II i ograniczenia liczby wiernych w uroczystościach kościelnych. Przygotowano program laicyzacji szkół, przejmowano domy dziecka, przedszkola i inne resztki organizacji kościelnych. Zlikwidowano duszpasterstwo akademickie w Poznaniu i Krakowie.
Listopad 1961 - episkopat kieruje list do marszałka Sejmu Cz.Wycecha w sprawie wolności sumienia i swobód religijnych w Polsce. MSW odmówiła Kościołowi zezwolenia na odbywanie procesji liturgicznych, żałobnych, nabożeństw poza kościołami.
By sfinalizować walkę z Kościołem,15.6.1962 rozbudowano MSW-na bazie Departamentu V utworzono IV Departament na czele z płk. Morawskim.
1962 r. był nacechowany eskalacją konfliktu między episkopatem a władzami kom., nakazano bowiem punktom katechetycznym prowadzenie listy dzieci chodzących na religię i zdawanie rocznych raportów ze swej działalności.
W 1963 wprowadzono teczki ewidencji operacyjnej na biskupów, księży diecezjalnych, zakonników, kleryków i to ustrojstwo przetrwało do 1989r.
SOBÓR WATYKAŃSKI II !959-65) I UDZIAŁPOLAKÓW
Zwołany przez Jana XXIII w styczniu 1959r.i udział w nim wzięli bp Klepacz, abp Baraniak, bp Nowicki, Bednarz, Wojtyła. Zaproszeni byli wszyscy biskupi, ale tylko nielicznym władze przyznały paszporty. W całej Polsce odbywały się soborowe czuwania i modlitwy intencyjne za pomyślność soboru..
Na rok 1966 przypadł czas organizowania uroczystości milenijnych. Centralne uroczystości odbyły się 3.5.1966r. na Jasnej Górze. Niestety Paweł VI nie przyjechał do Polski, bo władze państwowe nie zezwoliły na jego przyjazd.. Mianował więc Wyszyńskiego na swojego legata. Kościelnym obchodom milenijnym władze zaczęły przeciwstawiać jubileusz 1000lecia Państwa Polskiego. Kiedy to się nie udało, milicja zabrała obraz MB Częstochowskiej i nałożyła na niego areszt domowy (wrzesień `66)
Kiedy na czele Wydziały do spraw Wyznań stanął Żabiński, znowu się zaczęły akcje:
-zamykanie małych seminariów, prywatne szkoły, przedszkola katolickie i organizacje charytatywne prowadzone przez zgromadzenia zakonne
-zwolnienia sióstr ze szpitali
-zlikwidowano 11 klasztorów lub przekwaterowano, często pozbawiając siostry pracy i środków do życia
Na protest Kościoła (16.7.62) władze odpowiedziały kolejnymi represjami - zlikwidowano po prostu następne 3 klasztory. Niewiele pomogło pośrednictwo Jerzego Zawieyskiego u Gomułki ani Prymasa u ambasadora polskiego w Rzymie.
Mnożyły się za to zakazy nauczania religii w kaplicach i nakazy kontroli podatkowej
Nową formę wystąpień rządowych przeciwko Kościołowi spowodował list episkopatu polskiego do biskupów niemieckich (1963), zawierający słowa: przebaczamy i prosimy o przebaczenie .
Wypadki marcowe 1968 o charakterze antysemickim i obrona młodzieży prze zaplanowaną ateizacją znalazły u episkopatu potępienie i przestrogę w Słowie o wydarzeniach marcowych (3.5.1968)
Grudniowe wypadki na Wybrzeżu, kiedy to władza po raz kolejny użyły wojska przeciwko robotnikom, rodziły powoli odwilż. Wkrótce Gomułkę zastąpił Gierek, a nowy premier Jaroszewicz oświadczył, że rząd będzie dążył do normalizacji stosunków z Kościołem(1970).