HISTORIA KOŚCIOŁA (AUBERT)

CZĘŚĆ I Kościół Katolicki od kryzysu 1848 do I wojny światowej.

1.TRZY PONTYFIKATY: PIUS IX, Leon XIII, Pius X,
Papież Grzegorz XVI umiera 01.06.1846 roku ( bardzo niepopularny bo nie chciał
zreorganizować Państwa Kościelnego). 16 czerwca 1846, kardynał Mastai został wybrany na
papieża. Imię Pius przyjął przez pamięć i szacunek dla Piusa VII. W chwili wyboru miał 54
lata. Jego pontyfikat był najdłuższy po św. Piotrze. Konserwatywne poglądy Piusa IX
wyraziły się m.in. w dogmacie o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny
(ogłoszonym w 1854 bullą Ineffabilis Deus (Niewysłowiony Bóg), potępieniu w encyklice
Quanta cura rozdziału Kościoła od państwa, laickiego nauczania i wolności prasy i sumienia.
Do tej encykliki dołączył słynny Syllabus, w którym wskazał 80 błędnych tez, doktryn i idei,
m.in. socjalizm, modernizm, racjonalizm, a także fałszywy ekumenizm. Liberalizm nazywał
„błędem stulecia”. Podczas jego pontyfikatu powstało 206 nowych diecezji i wikariatów
apostolskich. Przyczynił się do rozwoju misji i Kościoła w Ameryce Pn. i Pd. oraz w
Australii. Wzywał cały Kościół do modlitwy za Polskę gdyż sprzeciwił się rosyjskim
represjom wobec powstańców styczniowych. Nie chciał zgodzić się na przyłączenie Państwa
Kościelnego i Rzymu do Włoch. Ogłosił się „Więźniem Watykanu”. Zmarł 07.02. 1878 roku.

Papież Leon XIII (kardynał Pecci )wybrany został 20.02.1878 roku. W chwili wyboru

miał 68 lat. uznaje się go za pierwszego nowoczesnego papieża, dążącego do dialogu ze
współczesnym światem, ale nie rezygnującego jednocześnie z ewangelizacji życia
społecznego. Położył duży nacisk na centralizację rzymską. Ponadto zwalczał podobnie jak
jego poprzednik liberalizm, racjonalizm, laicyzm. Ustanowił stosunki dyplomatyczne ze
Szwajcarią, krajami Ameryki Łacińskiej, Rosją Wielką Brytanią i Stanami Zjednoczonymi.
Niestety kwestii rzymskiej wciąż nie udało się rozwiązać a od 1887 stosunki między
Watykanem a Kwirynałem jeszcze się pogorszyły. Odzyskał dla Kościoła prestiż i autorytet
moralny. Za jego pontyfikatu wzrosła liczba przedstawicielstw dyplomatycznych w
Watykanie. Zmarł 20.07.1903 roku po 25 latach „rządów”.

Kardynał Sarto (Pius X) został wybrany 04.08.1903 roku. Przeszedł on jako jeden z

nielicznych papieży przez wszystkie szczeble posługi duszpasterskiej. Jego pontyfikat to
ocieplenie stosunków między Kwirynałem na Watykanem ale wciąż był „Więźniem
Watykanu”. Doprowadził do końca reorganizację kurii rzymskiej. Dopuszczał dzieci w
„mniej więcej siódmym roku życia" do przyjęcia I Komunii św. i ułatwienia Eucharystii
chorym. Pius X był prekursorem Akcji Katolickiej. Zmarł on w nocy z 19 na 20.08.1914 roku
w wieku 80 lat.

2.KOŚCIÓŁ A WIOSNA LUDÓW
Pius IX potępił liberalizm w encyklice „Ovi Ploribus”. Nie chciał przekształcać Państwa
Kościelnego w państwo konstytucyjne ale jednak został do tego zmuszony. Gdy dowiedział
się o zabójstwie premiera Rossiego zdecydował się opuścić Rzym. W tym czasie relacje
między Państwem Kościelnym a Francją były dalekie od serdeczności. Po wydarzeniach
Wiosny Ludów Kościół we Francji odzyskiwał zaufanie i prawa. Min. Falloux – umożliwiło
proboszczom kontrolę nad nauczycielami w szkołach katolickich. Kardynałowie Geissel,
Kettler, Moufang przez nowe metody pracy apostolskiej co umożliwiało rozwój misji
parafialnych. W tym samym czasie Dania i Holandia stały się pod przymusem państwami
protestanckimi.

3.KOŚCIÓŁ A LIBERALIZM Od Syllabusa do potępienia Sillonu.
Głównym problem Kościoła – jaka zachować postawę wobec świata wyłonionego z
rewolucji…II grupy katolickie zajmowały coraz bardziej przeciwstawne stanowiska jednak
obydwie chciały dalej służyć Kościołowi. Szczytem tej niezgody była Francja gdzie starli się
katoliccy liberałowie

(Dupanloup – niby liberał, bardziej katolik ) oraz katolicy

konserwatywni (biskup Pie – zwolennik rechrystianizacji). W Rzymie wielkie wrażenie
wywarł fakt że wszędzie tam gdzie liberałowie dochodzili do władzy wprowadzali zasady
niekorzystne dla Kościoła (od około 1860 roku). W roku 1849 przywrócono Państwo
Kościelne. Pius IX był zwolennikiem sprawy włoskiej – chodziło o pozbycie się z terenów
Italii Austriaków ale był jednocześnie przeciwnikiem wcielenia Państwa Kościelnego do
Włoch. W roku 1864 wydał encyklikę „Quanta cura” – wymierzona głównie przeciwko
totalitaryzmowi państwa i liberalizmowi. Potępiono również stwierdzenie iż wszystkie religie
są równe. Dodatkowo doszła do tego „Syllabus errorum” która przedstawiała 80 twierdzeń
„niemożliwych do przyjęcia”. Liberałowie czekali aż władze przejmie następny papież i
uznali wybór Leona XIII za zwycięstwo. Częściowo „zachowywał się” liberalnie ale nie do
końca gdyż uważał że katolicy powinni działać w państwie, instytucje które ulegały
sekularyzacji postanowił rechrystianizować. Potępił Amerykanizm w liście do arcybiskupa
Bourges z 25.05.1899 roku. Był przekonany że religia, polityka i społeczeństwo mają tworzyć
integralną całość. Z kolei papież Pius X potępił założony w roku 1894 ruch studencki w
College Stanislas w Paryżu; oni chcieli: pogodzenia chrześcijaństwa ze społeczeństwem
(Marc Sanguier) – wywarli również olbrzymi wpływ na pismo „Le Sillon” założonemu przez
P. Renaudina). Nie byli ani liberałami ani demokracją chrześcijańską; szybko się rozwinęli w
Bretanii, Lotaryngii, Francji – ok. roku 1905 było takich grup jakieś 2000. Rok później zaczął
się ich dość spory kryzys.

4.ROZWÓJ CENTRALIZMU RZYMSKIEGO.
W roku 1854 Pius IX wydał dekret o Niepokalanym Poczęciu. Powstał ultramontanizm czyli
kierunek postulujący podporządkowanie polityki lokalnych kościołów rzymskokatolickich
różnych krajów decyzjom papieża. Budziło to jednak liczne sprzeciwy w krajach
europejskich. 08.12.1869 roku otwarto obrady I Soboru Watykańskiego. Zatwierdzono na nim
dogmat o „nieomylności papieża” oraz konstytucję apostolska „Pater aeternus”. Za czasów
Leona XIII w Rzymie przygotowano program trzeciego synodu plenarnego w Baltimore
(1884). W roku 1893 odbył się Kongres Eucharystyczny w Jerozolimie. Pius X z kolei
bardziej niż Leon XIII angażował się w sprawy kościołów krajowych i chciał zachować ścisłą
kontrolę nad diecezjami – chciał ożywiać w nich Zycie religijne. Reforma Kurii – a co za tym
szło zwiększenie znaczenia funkcji Sekretarza Stanu.

5.KOŚCIOŁY LOKALNE NA KONTYNENCIE EUROPEJSKIM

FRANCJA:
- Sojusz z II cesarstwem – umocniony w 1867 (Upadek Cesarstwa w 1870 r.)
- Większa ilość powołań. (Masyw Centralny i na Jurze – tereny chrześcijańskie gdzie wiara
była cały czas „żywa”. Upadek wiary w mniejszych miastach i na wsi.)
- Upadek w roku 1877 popieranej przez biskupa Dupanloup’a polityki obrony religii.
- Zamknięcie 261 klasztorów męskich i od 26.03.2882 zakaz nauki religii w szkołach.
- 1889 – koniec bulantyzmu – władza oportunistów, którzy nie chcieli zrywać z Kościołem.
- Leon XIII – Interesował się bardzo sytuacją we Francji ze względu na jej miejsce w dziele
misyjnym ale też przez to że oczekiwał pomocy z jej strony w kwestii rzymskiej.

- Rozwijała się ofensywa antyklerykalna
- 9.12.1905 – oddzielenie Kościoła od państwa – odpowiedzią Piusa X była encyklika
„Vebementer nos” z roku 1906 w której uroczyście potępił rozdział Kościoła od państwa.
- W latach 1906 – 1914 wybudowano w Paryżu więcej kościołów niż w ciągu całego
ostatniego stulecia. Księża nie musieli się obawiać kontroli ze strony administracji. Dzięki
temu Kościół zaczął się swobodnie organizować. W tych samych latach powstawały liczne
stowarzyszenia diecezjalne i parafialne.
- Papież Pius X przyjął bardzo „pozytywną” postawę. Kościół stawał się „misyjny”

WŁOCHY:
- 1860 Zjednoczenie Włoch pod przewodnictwem Piemontu.
- Już wcześniej rozpoczęła się laicyzacja szkół, 22.05.1855 uchwalono zniesienie wielu
klasztorów (W 1864 roku na 225 biskupstw było 108 nieobsadzonych).
- Państwo Kościelne łącznie z Rzymem włączone do Włoch.
-Spadek powołań – zmniejszyła się liczba kleru lecz z czasem wszystko zaczęło wracać do
normy.

NIEMCY:
- Liczba katolików w Niemczech: cały czas w granicach 35%.
- Powstała Partia Centrum popierana przez czasopismo „Germania”.
- Dzięki biskupowi Kettlerowi pozostali biskupi odmówili poddania się kontroli państwa.
- Zwycięstwo katolików nad kulturkampfem
- Katolicy mieli jednak sporo problemów a największym okazał się kryzys po roku 1876
kiedy to zaczęło brakować duchownych.
- Ustawy pokojowe „Friedengesetze” z 21.05.1886 i 27.04.1887 r. – uwolniły one całkowicie
księży oraz biskupów od kontroli państwa.
- Powstało pismo „Hochland” które było skupiskiem młodych katolików ale automatycznie
powstało pismo „Der Gral” z roku 1906 które było antykatolickie.

AUSTRIA:
- Dzięki reformatorskiej grupie „Gunthera” od 1848 nastąpiło przebudzenie i odrodzenie
Kościoła.
- Podpisany konkordat w roku 1855
- 1879 – powrót do władzy konserwatystów – złoty wiek dla katolicyzmu austriackiego.
Rozwój Kościoła zgromadzeń zakonnych, instytucji dobroczynnych i prasy katolickiej.
- Międzynarodowy Kongres Eucharystyczny w Wiedniu – uczestniczył w nim Franciszek
Józef I i jego dwór.
-Mimo to dochodziło do konfliktów szczególnie na linii wyższego duchowieństwa
a chrześcijańską partia społeczną.

HISZPANIA:
- Hiszpanii po 1843 skończyła się antyklerykalna dyktatura Espartero.
- Potwierdzono konkordat z roku 1851.
- pomyślny okres za królowej Izabeli II (głównie dlatego że jej doradcą został spowiednik
Antoni Maria Claret który był gorliwym katolikiem).
- 1860 – zwiększa się liczba ludzi odsuwających się od Kościoła.
- Konstytucja z roku 1876 uznała katolicyzm za religię państwową przyjmując do tego zasadę
swobody wyznaniowej: nauka w szkole, seminaria, pisma – niestety katolicy za bardzo
uginali się wobec liberalizmu.
- W roku 1911 W Portugalii brutalnie przeprowadzono rozdział Kościoła od państwa.

BELGIA:
- Odnowa i ożywienie kleru Między 1846 a 1910 ich liczba wzrosła czterokrotnie.
-W latach 1878 – 1884 trwała wojna szkolna. Antyklerykalizm młodych
przeciwko aktywności ultramontanów których zachęcał do walki sam Pius IX.
- Mimo rozwoju prasy katolickiej religia zaczyna obojętnieć.

HOLANDIA:
- 1857 – Przegłosowanie prawa szkolnego bo wydawało się korzystniejsze.
- W roku 1865 chciano wprowadzić religię w szkołach lecz liberałowie nie zgodzili się na to.
-1889 powstało Stowarzyszenie Robotników Katolickich na czele którego stanął A.Ariens.
-Duże zacofanie duchowieństwa – brakowało zdecydowanego przywódcy.
-Od roku 1908 Kościół holenderski przestał być zależny od Kongregacji Rozkrzewiania
i Wiary i stał się całkowicie dojrzały.

SZWAJCARIA:
- Klęska Sonderbundu w listopadzie 1847 roku. Zamknięcie wielu klasztorów.
- W latach 1848 – 1856 na wygnanie udał się biskup Lozanny Marilley.
- Po kilku latach spokoju napięcia znowu wzrosły po 1870 roku.
- Konstytucja z roku 1874 podkreśliła bardzo silnie wyższość państwa nad Kościołem.
Trzy znaczące postacie w Kościele szwajcarskim:
- T. Fiorentini – założyciel szkół, szpitali, instytucji charytatywnych,
- Matka Teresa Scherer – przełożona Sióstr od Świętego Krzyża w Ingenbohl.
- G.Mermillod – proboszcz i wikariusz generalny Genewy – potem kardynał.

POLSKA I ROSJA:
- Kościół znajdował się pod kontrolą państwa.
- Zakazano pielgrzymek i zamykano klasztory.
- Dodatkowo Powstanie Styczniowe pogorszyło całą sytuacje
- 1882 rok – amnestia biskupów i zezwolono na ponowne otwarcie seminariów.
- W Polsce bardzo ścisłe powiązanie Kościoła z patriotyzmem.
- W kościołach było dość mało ludzi ale kult trwał dalej.

6.ŻYWOTNOŚĆ WIARY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ:
Wiek XIX często ukazywany jako okres upadku religijnego, amoralności i bezbożności – był
również okresem niepokoju duchowego. W okresie pontyfikatów Piusa IX, Leona XIII i Piusa
X poprawił się poziom kleru diecezjalnego, odrodziło się wiele zakonów i zgromadzeń
zakonnych. Pius IX praktycznie na samym początku swego panowania utworzył Kongregację
Super Stanu Regularium. Jej zadanie polegało na zreformowaniu starych zakonów w których
dyscyplina była rozluźniona i poparł dodatkowo rozwój centralizacji zakonnej. W 1908 roku
w ramach reorganizacji Kurii Rzymskiej Pius X utworzył specjalną Kongregację do Spraw
Zakonów – przełożeni musieli raz na 3 lata wysyłać sprawozdania składające się z 98
punktów. Znamienny był przypadek św. Jana Bosco który opracował jedną z najbardziej
rewolucyjnych koncepcji (reguł zakonnych) – musiał ją przerabiać kilkanaście razy. W 1899
r. o. Honorat Koźmiński otrzymał zgodę na utworzenie kilku kongregacji które miały nie
podlegać władzy carskiej ale co za tym idzie ich członkowie mieli prowadzić świecki tryb
ż

ycia. Zaczął odradzać się zwyczaj pielgrzymek: Mariazell (Austria), Compostelli, Montserrat

(Hiszpania), Asyż, Loreto, Rzym (Włochy), Chartres, Salette (Francja). Od roku 1900
Lourdes uzyskało rangę międzynarodową. Pielgrzymowano również bardzo licznie do Ziemi
Ś

więtej. Postęp ten miał miejsce dzięki rozwojowi ultramontanizmu i postawie papieży. W

roku 1830 Matka Boża objawiła się Katarzynie Laboure co uznano za początek „epopei

cudownego medalika” a w roku 1858 Bernadetcie Soubirous w Lourdes. W roku 1904 Pius X
zorganizował Międzynarodowy Kongres Maryjny w Rzymie. W roku 1856 z kolei za
namową biskupów francuskich ustanowiono święto Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Zwiększyła się ilość Adoracji Najświętszego Sakramentu. Ostatecznie też rozwiązano sprawę
Komunii Świętej i ustalono że mogą do niej przystępować dzieci które ukończyły 8 lat.
Zachęcano ponadto wiernych do częstego a nawet codziennego przyjmowania Komunii. Pius
X 22.11.1903 roku wydał dokument dotyczący odrodzenia muzyki religijnej w powiązaniu z
tradycjami kościelnymi. W Belgii narodził się ruch duszpasterstwa liturgicznego głównie
dzięki o. Lambertowi.

7.OŻYWIENIE W DUSZPASTERSTWIE
Pius X w roku 1909 „naszkicował” w jednej ze swych encyklik portret idealnego biskupa.
Krytykowano jednak to że nie został zmieniony sposób nauczania w seminariach. Role
proboszczów i wikariuszy były dość zróżnicowane w poszczególnych krajach dlatego pojawił
się nowy typ księdza: kierownik organizacji kościelnej. Księżom pracującym w trzech
dziedzinach: w parafiach, organizacjach społecznych i w szkole zbyt rzadko towarzyszyła
wyobraźnia duszpasterzy, niezbędna do zrewidowania klasycznych metod i dostosowania ich
dokonujących się wokół przemian społecznych i kulturalnych. Zaczęto dostosowywać parafie
w wielkich miastach do potrzeb współczesnych. Wysyłano coraz więcej księży na misje oraz
w ramach ruchu katolickiego zaczęto zakładać nowe stowarzyszenia:
1.ACJF – (Association Catolique De La Jeunesse Francaise) – pracowali nad ładem
społecznym – “pobożność, nauka, działanie”.

2. OPERA DEI CONGRAESSI
3. UNIONE POPOLARE
4. UNIONE ELETTORALE
5. FUCI – (Federazione degli Universitari Cattolici Italiani) założone przez Romolo Murriego

8.POCZĄTKI KATOLICYZMU SPOŁECZNEGO
1848 rok – Manifest Komunistyczny Marksa
1891 rok – Leon XIII ogłoszona encyklika „Rerum novarum” – dopiero wtedy Kościół
uświadomił sobie problem robotniczy.
Marksowi natomiast udało się w roku 1864 powołać do życia Pierwszą Międzynarodówkę.
W „Civilita Cattolici” z roku 1852 o. Taparelli twierdzi że korporacje zlikwidowane przez
rewolucję francuską należą do prawa naturalnego a Pius IX w encyklice „Quanta cura”
potępił iluzje jaką stwarza socjalizm – zastąpienie Opatrzności przez państwo.

Niemcy:
- Katolicyzm najbardziej rozwinięty – od 1870 zbliżenie do Kościoła
- Ketteler – chciał konkretnych reform -> „Die Arbeiterfrage und das Christenum – 1864
- Podział: z jednej strony bali się władzy państwowej, z drugiej – chcieli jej
- 1890 – chrześcijańskie związki narodowe

Austria:
- Vogelsang (inspirowany przez Kettelera) – 1879 – pismo
- 15.05.1891 – Rerum Novarum – po stronie szkoły Liege – Ketteler (niby anty robotnikom,
ale uznają ich prawa)

Belgia:
- 1891 – Belgijska Liga Demokratyczna, uznaje ją Pius X
- 5 konkurs katolicki -1909 w Malines, wygrali chrześcijańscy demokraci

Francja:
- Association des Patrons du Nord – próba tworzenia mieszanych związków zawodowych
- Oecuve des Ceres -> założycielem Leon Harmel później partia, poparcie dla Leona XIII
- Związki zawodowe oraz „dobre” inicjatywy wraz z dojrzewaniem katolickiej doktryny
społecznej.

Włochy:
- OPERA – antysocjalistyczna, później rozwiązał ją Pius X
- 1889 – Unione Cattolica… - hasła społeczne, program dla katolików, oparte na encyklice
„Rerum novarum”.
- Unione Economico – Socjale – zamiast społeczno – chrześc. Części OPERY
- „Civilta Cattolica” – w art. Z 1914 ostrzeżenie, że związki zawodowe zbyt się oddalają
od sensu.

9. ROZWÓJ NAUKI W KOŚCIELE
Największe postępy na terenie Niemiec, Francji oraz w samym Rzymie. Prawie wszędzie
poza Rzymem rozwijała się apologetyka. Główne ataki ze strony Spencera i Comte’a ale o
dziwo wielu apologetów nie potrafiło sobie z tym problemem poradzić. Niektórzy próbowali
zrozumieć swoich przeciwników jak choćby o. Felix (Francja) o. Bonomelli (Włochy) o.
Dechamps (Belgia) – ten drugi opracował własną metodologie zwaną „metodą Opatrzności”.
Najbardziej zaowocowały prace Johna Henrego Newmana dzięki naciskowi jaki położył na
historyczność dogmatów. Niestety nikt nie był przygotowany by podążać w kierunku jaki on
wytyczył. Krytykowany był nawet przez Kurię Rzymską za Piusa IX i dopiero Leon XIII
docenił jego postać – mianował go kardynałem.

W Niemczech z kolei rozwijała się teologia spekulatywna, prąd neoscholastyków. Przyjęto
koncepcje Gunthera, Hermesa i Kuhna. W naukach teologicznych ważne miejsce zajmował
aspekt historyczny – historia Kościoła przeżywała prawdziwy rozkwit. Głównie dzięki
Ignacemu Dollingerowi (1799 – 1890). Wywierał on duży wpływ nie tylko przez pisma ale
też przez wykłady. Zmierzał głównie do uwolnienia intelektualistów katolickich od
kompleksu niższości wywoływanym przez protestantów i racjonalistów. Był przeciwny
kształceniu w klasztorach (mogli być odsunięci od możliwości naukowych). Niektórzy
neoscholastycy rozgoryczeni pogarda jaka miał do nich świat uniwersytecki starali się
umocnić swe pozycje za pomocą Rzymu. Wytworzyła się dość ostra polemika między dwoma
obozami „Deutsche Theologen” po stronie Dollingera którzy zaczęli wydawać pismo
„Theologisches Literaturblatt” a „Szkołą Rzymską” której głównym ośrodkiem było
seminarium w Moguncji. Po I Soborze Watykańskim wielu profesorów niemieckich zerwało
z Kościołem tworząc ruch „starokatolików”. „Dogmatyka” Scheebena opublikowana w latach
1875-1887 – uzupełnienie braków w biblistyce. Leon XII uważał że filozofia powinna być
podstawą studiów kościelnych – nadał decydujący impuls neotomizmowi. 04.08.1879 wydał
encyklikę „Aeterni Patris” – nauka Św. Tomasza jako autorytet w dziedzinie filozofii.
Zabiegał w niej również o reorganizację uniwersytetów oraz Akademii Św. Tomasza.
Wymieniono personel nauczający. Z czasem papież zaczął interesować się innymi
uczelniami.

Rzym

i

Louvain

były

niezaprzeczalnie

dwoma

biegunami

ruchu

neotomistycznego. W roku 1880 otwarto archiwa watykańskie. W Niemczech dalej trwał
rozwój prac naukowych – H.Schell – tezy dotyczące wolności religijnej i roli ducha Świętego
i jego miejsca w Kościele. Trochę inaczej wyglądało to we Francji. Nauki miały charakter
poznania religijnego i metody apologetyki. Rozwijała się Biblistyka – do największej postaci
można zaliczyć L.Duchesue który był znawca Biblii, jej badaczem i obalał mity z nią

związane. W Belgii utworzono w 1875 roku międzynarodowe forum dla naukowców
katolickich. Encyklika „Providentissimus” z 18.11.1893 roku w dużym stopniu wyrażała
sprzeciw przeciw próbom ograniczania biblijnej inspiracji lub przynajmniej nieomylności
Biblii co do samych prawd wiary i moralności.

X. KRYZYS MODERNISTYCZNY
Pewne formy demokracji chrześcijańskiej można by uznać za przejawy modernizmu.
Pojawiły się też różne ruchy na rzecz reformy Kościoła szczególnie we Francji, Włoszech i
Niemczech. Szczególnym „reformatorem” był Alfred Loisy który inspirując się niemiecka
szkołą eschatologiczną wysunął koncepcję Jezusa Chrystusa bardzo różniącą się od
dotychczasowych (Miało nadejść Królestwo a nadszedł Kościół) i zachęcił również do
kwestionowania Objawienia. Był on katalizatorem niepokoju w Kościele. Duże zaciekawienie
budziły również pytania Roy’i o dogmaty we współczesnym Kościele. Dalej pojawili się
moderniści angielscy: Von Hugel i Tyrrell – pierwszy z nich był krytykiem biblijnym.
Zespolił dobra znajomość krytyki biblijnej , filozofii religii i historii duchowości. Tyrrell z
kolei był autorem książek religijnych. Zakwestionował podstawowe tezy teologii
fundamentalnej. Obaj byli bardziej antykościelni niż stali po stronie Kościoła. W Włoszech
przeciwnicy Kościoła tacy jak Genocchi czy Umberto uważali że jest on zacofany we
własnych naukach. Chcieli pogłębienia kultury religijnej przeciętnego katolika. Druga grupę
stanowili walczący katolicy (Opera dei Congressi) – głównym przedstawicielem był Romolo
Murri. Chcieli przezwyciężyć praktyki i ograniczenia przez utworzenie podstaw kulturowych
prawdziwej demokracji chrześcijańskiej. Trzecia grupa byli to tzw. „reformatorzy
lombardzcy” (Bonomelli) którzy praktykowali katolicyzm liberalny. Leon XII oficjalnie nie
podejmował kroków które miałyby zdezawuować postępowy ruch w biblistyce. Sytuacja
zmieniła się za czasów Piusa X – potępił zdecydowanie modernizm. Pojawił się ruch
integrystyczny na którego czele stanął biskup Benigni.

II CZĘŚĆ Katolicyzm w świecie anglosaskim.

XI.WIELKA BRYTANIA: ODRODZENIE KOŚCIOŁA
W II połowie XIX wieku katolicy w Wielkiej Brytanii to było ok. 5% ludności. Taka ilość
wynikała z dwóch powodów: 1.Ruch Oksfordzki – nadzieja że Anglia wróci do jedności
rzymskiej. 2. Miejsce Wielkiej Brytanii na świecie za ery wiktoriańskiej. Wspólnotę katolicką
tworzyli tam głównie Irlandczycy. Z czasem coraz więcej katolików zaczęło osiedlać się w
Anglii. 29.09.1850 roku Pius IX opublikował Brewe dzięki któremu ustanowiono
arcybiskupstwo w Westminsterze z 12-ma sufraganiami. Arcybiskupem został Stephen
Wiseman. Pierwszy synod w Oscott zorganizowano w roku 1852. Z czasem zaczęła
wyodrębniać się grupa katolików liberalnych skupionych wokół czasopisma „Rambler” pod
redakcją Richarda Simpsona a później Johna Actona. Po śmierci Wisemana kardynałem maił
zostać Errington ale nie chciał go Pius IX więc wybrano Manninga. Miał duży wpływ na
rozwój Kościoła Katolickiego w Anglii. Był ponadto przedsiębiorczy i energiczny. Był
bardzo wyczulony na potrzeby najbiedniejszych jednak jego horyzonty intelektualne były
dość wąskie. Godność kardynała otrzymał w roku 1875. W 1867 odbyła się Kongregacja
Rozkrzewiania Wiary co miało załagodzić spór między księżmi szkockimi a irlandzkimi.
Ponadto uznano że Rzym nie powinien się angażować w rozmowy z wyznaniami
niekatolickimi. Należy zwrócić uwagę na dwie postacie: F.Portel’a i Ch.Wood’a hrabiego
Halifax. Byli oni lazarystami. Pytali czy świecenia kapłańskie anglikańskie są ważne według
Kościoła Katolickiego. Rozmawiali na ten temat z kardynałem Vaughanem. Nakłonił on
Leona XIII aby te sprawę rozpatrzyć w Rzymie. Oczywiście uznano je za nieważne. Kościół
Katolicki za królowej Wiktorii zmienił się na plus. Np. na wsiach ludzie sami budowali

kościoły, zwiększyła się liczba wiernych – jednak cały czas dawała się odczuć odrębność
między katolikami a anglikanami. Księża głównie pochodzili z Irlandii. W roku 1908
zorganizowano w Londynie Międzynarodowy Kongres Eucharystyczny. Załamał się monopol
Kościoła anglikańskiego (kard.Bourne). W Walii katolików było bardzo niewielu natomiast
dość duży procent społeczeństwa stanowili oni w Szkocji. Paul Cullen - arcybiskup Dublina
– zajmował się intensywnie kwestią szkolną i dzięki niemu wielu młodych katolików mogło
pobierać nauki w Trinity College w Dublinie. Była to uczelnia protestancka ale dzięki niemu
katolicy mogli tam studiować. Jego następca został Mac-Cabe. Osoba która również
zajmowała się oświata był acb. Można powiedzieć że katolicyzm irlandzki wywarł ogromny
wpływ na rozwój Kościoła na całym świecie.

XII NARODZINY KOŚCIOŁA W AUSTRALII:
Australia w 1828 na 35 000 mieszkańców miała ok. 11 230 katolików. W 1834 w Londynie
postanowiono o mianowaniu wikariusza apostolskiego. Pierwszym arcybiskupem Sydney był
John Polding. W 1843 roku założono w Sydney pierwszy klasztor benedyktyński. W roku
1845 powstała diecezja w Perth a w 1847 w Maitland i Melbourne. Księża pochodzili głównie
z Irlandii. Liczba katolików stale rosła. W 1901 roku na ok.3 872 000 mieszkańców było
ok.856 000 katolików. Największym problemem stała się kwestia szkół. Z czasem nowym
acb. Sydney został R.Vaughan (benedyktyn). Za jego czasów członkowie zgromadzeń
europejskich zaczęli zastępować świeckich nauczycieli a z czasem robili to duchowni
australijscy. W latach 1884 – 1911 Kościół w Australii został zdominowany przez acb.
Sydney Patricka Morana. Wzmocnił centralizm w Kościele, od ludzi wymagał posłuszeństwa,
w 1885 utworzył pierwsze seminarium w Australii. Popierał integrację katolicyzmu w
społeczeństwie. W polityce popierał demokratyczne instytucje typu brytyjskiego.. Utworzenie
w 1901 roku przez Macky’ego Stowarzyszenia Obrony Protestantyzmu było momentem
przełomowym gdyż katolicy znaleźli się w defensywie. Zaczęło się tworzyć coraz więcej
ś

wieckich środowisk.

XIII. KOŚCIÓŁ W KANADZIE OD ROKU 1850
W Kanadzie w XIX wieku miała miejsce głównie rywalizacja francusko - angielska. Kościół
tam był określany mianem amerykańskiego. Z czasem pojawiły się czynniki
antyamerykańskie głównie poprzez powstanie Konfederacji Kanadyjskiej. Problemem stała
się duża ilość katolików irlandzkich i Anglicy musieli się do nich dostosowywać. W latach
1841 – 1867 powstała Zjednoczona Prowincja Kanady – dzięki temu wyłonił się typ
„francuskiego Kanadyjczyka” – prekursorami tego byli Lafontaine i Cartier i biskup
Montrealu Ignace Bourget. Za jego czasów rozwijały się „zachodnie” misje. Konfederacja
Kanadyjska stanowiła odpowiedz na wydarzenia i przemiany w wieku IXI: transport, pisma,
ekspansja terytorialna. Najskuteczniej argumentami antyamerykańskimi posługiwał się
Thomas d’Arcy McGee. Akt Brytyjskiej Ameryki Północnej przeprowadził reformy i
wprowadził nowe ustawy dotyczące szkolnictwa w 1860 roku. W 1885 utworzono kolej
transkanadyjską. Kościół frankijsko – kanadyjski był oddany Rzymowi. Niektórzy chcieli
walki z protestantyzmem, a inni podchodzili do tego bardziej umiarkowanie i lepiej na tym
wyszli. Lata 1885 -1896 seria niemiłych incydentów. Rok 1885 to egzekucja Louisa Reila
która doprowadził a do konfliktu miedzy Francuzami i Anglikami. Dużą rolę odegrał w tym
czasie również kryzys ekonomiczny. Osoba która była jedną z najwybitniejszych postaci
Kanady w XIX wieku był Wilfried Laurier. Był on ekonomicznym liberałem. Nie chciał
popierać ani katolicyzmu ani protestantyzmu. W 1899 acb. Falciono został pierwszym
delegatem apostolskim w Kanadzie. W 1909 – Quebec odbył się I Synod plenarny. Wzrosła
działalność Kościoła misyjnego, w Nowej Szkocji powołano do życia Uniwersytet św.
Franciszka Ksawerego. Ruch antygoński wywarł duży wpływ na Kościół kanadyjski. Po II

wojnie światowej dalej dochodziło do konfliktów angielsko – francuskich. W 1966 odbył się
w Ontario pierwszy Synod diecezjalny. W Kanadzie miały miejsce wydarzenia zwane
„rewolucja pokojową”. W 1970 roku wydarzenia zwane „Kryzysem październikowym”
poszerzyły etniczne i polityczne animozje między Quebeciem a resztą kraju.

XIV KOŚCIÓŁ W STANACH ZJEDNOCZONYCH OD ROKU 1850
Podczas wojny secesyjnej: rok 1850 koncepcje Henrego Claya przeciwko niewolnictwu.
Białych w USA było ok.20 mln. a czarnych 3-4 mln. Większość Amerykanów żyła z
rolnictwa. Pierwsi katolicy skupieni byli głównie w stanie Maryland, Pennsylviania i
Kentucky. Najwięcej było tradycyjnie Irlandczyków, potem Niemców i Francuzów. No i
dochodziło do zgrzytów między Irlandczykami a anglikanami. W 1850 było już 6 prowincji
kościelnych: Cincinnati, Nowy Orlean, Nowy Jork i Baltimore, Oregon City i Saint Louis. Co
z tym szło – wzrost do 6-ściu archidiecezji. Acb. Baltimore Patrick Kenrick sprzeciwiał się
niewolnictwu.
Problemy społeczne: W roku 1866 odbył się w Baltimore II Synod plenarny z udziałem 44
biskupów. Stany pozostawały po wojnie secesyjnej państwem rolniczym ale rosły coraz
bardziej w siłę. Zwiększyła się liczba imigrantów. Kościół musiał stawić tam czoła
problemowi robotniczemu lecz nie na taką skalę jak w Europie. Katolicyzm miał coraz
bardziej „miejski” charakter. Liczne problemy np. taki że katolicy mówili innymi językami i
ż

yli w różnych społeczeństwach. Dlatego tez w 1884 zwołano w 1884 roku III Synod

plenarny w Baltimore. Uregulowano większość spraw wydając 320 dekretów. Z czasem
kardynał James Gibbons chciał bronić katolików przed kontaktami z komunistami, ateistami
itp. , z kolei o. Edward McGlynn nabrał przekonania że najlepszym rozwiązaniem będzie
wprowadzenie podatku jednostkowego. No ale z czasem został ekskomunikowany.
Nauczanie: John Spalding założył w roku 1889 Katolicki Uniwersytet Ameryki. Po III
Soborze plenarnym uznano niemal za obowiązek aby księża i wierni budowali własne szkoły.
Acb. Ireland chciał aby szkoły katolickie włączyć do systemu szkół – jednak ten pomysł
wielu osobom się nie podobał ponieważ rzekomo szkoły były „sprzedawane”. Doszło do
„tolerari protest” w roku 1892 który został poparty przez Leona XIII. Jednak aż do roku 1972
nie znaleziono stałego rozwiązania a liczba szkół parafialnych zmniejszała się.
Pochodzenie narodowe: Irlandczycy na początku praktycznie całkowicie rządzili w Kościele
Katolickim w USA do roku 1882 kiedy to masowo zaczęli przybywać Niemcy i sytuacja się
odwróciła. Oprócz nich masowo przyjeżdżali Austriacy: 412 tys., Włosi 547 tys. I Polacy 294
tys. Z czasem parafie niemieckie zyskały prym gdyż były uznane za lepiej zorganizowane.
Doszło do rozłamu miedzy duchownymi różnego pochodzenia. W roku 1877 utworzono
American Protective Association ponieważ dążyli oni do usunięcia zagrożenia jakie nieśli ze
sobą wg. nich cudzoziemcy i Kościół katolicki. W roku 1924 wydano dekret
uniemożliwiający dalsze masowe imigracje ale z kolei zaczęli przybywać ludzie z Ameryki
Łacińskiej a nie z Europy. Doszło również do schizmy na skutek której powstał kościół
prawosławny.
Amerykański styl życia: Przez całe lata dochodziło do asymilacji katolików amerykańskich.
Wiele organizacji które starały się ich zwalczać. W roku 1899 papież Leon XII napisał list
„Testem benevolentiae” – zawierał potępienie wszystkich inkryminowanych doktryn. Pisał że
trzeba przystosować Kościół do nowej cywilizacji. Uznał wiele idei z błędne: odrzucenie
kierownictwa duchowego, wynoszenie cnót naturalnych ponad naturalne, popieranie cnót
aktywnych ze szkoda dla pasywnych, mniejsza wartość ślubów zakonnych, dezaprobata dla
tradycji ewangelizacji. Wielu księży było oskarżanych o modernizm i odchodzili oni od
Kościoła.
Praktyki religijne: W roku 1908 Kościół amerykański był podzielony na 14 prowincji i 74
diecezje. Powoli wchodził on w struktury Kościoła Katolickiego. Praktykowała bardzo duża

liczba osób – największy kryzys w latach 60 i 70 XX wieku. Formami pobożności mogło być
chociażby: kult Najświętszego Serca Pana Jezusa, nabożeństwo różańcowe (szczególnie
drogie Irlandczykom), misje parafialne, nieszpory, nabożeństwa. Niestety miały miejsce
działania na minus takie jak: brak księży, kościołów w okolicach mało rozwiniętych,
małżeństwa mieszane, oderwanie się od Kościoła imigrantów. Lata 60-te XX wieku to lata
ostrego krytycyzmu.
Zakony i zgromadzenia zakonne: Bardzo duża liczba. Najszerzej dyskutowanym
problemem Kościoła amerykańskiego były żeńskie zgromadzenia zakonne: urszulanki –
przybyły w roku 1727 potem karmelitanki – zajmowały się zakładaniem szkół, przedszkoli,
przytułków itp. Z czasem jednak zaczęły od tych praktyk odchodzić głównie Soborze
Watykańskim II i podczas pontyfikatu Jana XXIII. Spora część z nich chciała pracować w
zakonach świeckich. Ogólnie Kościół amerykański utracił ok. 4750 sióstr.
Apostolat i misje: Szerzenie dzialaności Kościoła na misjach zagranicznych i w kraju
rodzinnym. Amerykanie założyli Towarzystwo Rozkrzewiania Wiary i zbierali pieniądze na
misje ale sytuacja był dużo gorsza jeśli chodzi o obsadę misji. Pierwsza przez nich
zorganizowana miała miejsce w 1842 roku w Liberii ale zakończyła się klęską(żółta febra i
klimat). Druga misja w 1888 do Chin. Zasadnicza zmiana na lepsze nastąpiła w XX wieku:
Otwarto w 1909 roku Dom Misyjny Najświętszej Marii Panny w Illinois a potem w roku
1911 Katolickie Towarzystwo Misyjne Ameryki. W czerwcu 1967 roku w misjach pracowało
ok. 9500 Amerykanów.
Problemy rasowe: 01.11.1939 roku Pius XII zachęcił do integracji rasowej. W XIX wieku
biskupi nie zajmowali się problemem wiary wśród czarnych. Żeńskie zgromadzenia zakonne
bardziej pomagały czarnym (Siostry Św. Rodziny czy Siostry Oblatki od Opatrzności Bożej).
Z poważną pomocą dla murzynów przychodziło również Stowarzyszenie dla Rozwoju
Kościoła Katolickiego. Murzyni byli głównie protestanccy i chciano ich nawracać na
katolicyzm. No ale doszło do rozruchów w Chicago i Detroit i dopiero uświadomiono sobie z
jakim problemem Kościół ma do czynienia.
Organizacje kościelne: Kościół amerykański liczył 50 milionów członków rozlokowanych w
32 prowincjach w 134 diecezjach – 11 kardynałów, 39 arcybiskupów i 250 biskupów. W roku
1855 powstał w Baltimore Centralny Związek Katolików Niemieckich a w roku przystąpienia
USA do I wojny światowej powołano Narodową Katolicką Radę Wojenną na czele której
stanął biskup Muldoon. Po wojnie zaproponowano nawet by instytucje tę utrzymać przy życiu
w celu koordynowania różnych form aktywności Kościoła. Stolica Apostolska była na „tak” i
zmieniono tylko nazwę na Katolicką Konferencje Pomocy Społecznej.
Katolicy w życiu publicznym: Atakowały ich organizacje antykatolickie: POAU i Ku-Klux-
Klan. Katolicy zyskali jednak dużą rangę wżyciu społecznym. Zostawali choćby członkami
rządu czy Sądu Najwyższego jak np. Roger Taney. Jednak wszystkich przebił J.F.Kennedy –
katolik który został prezydentem. Jednak po jego śmierci w 1963 roku Kościół poniósł
ogromną stratę.
Katolicy a życie intelektualne: Katolicy bardzo długo nie udzielali się intelektualnie a
składały się na to przeróżne czynniki: brak rodzimej tradycji intelektualnej, niezrozumienie
studiów

u

niektórych

przywódców

Kościoła,

ubóstwo

katolickich

imigrantów,

antyintelektualny klimat. W 1967 roku Kościół amerykański utrzymywał 575 seminariów
diecezjalnych i zakonnych. Liczba katolików na uczelniach świeckich też stale rosła. Powstał
nawet „Catholic Historical Review” poświęcony w całości historii Kościoła.
Amerykanie w katolicyzmie światowym: Kardynałowie Gibbons i abp. Ireland wpłynęli na
encyklikę Leona XII „Rerum Novarum” popierali amerykanizm. Dla wielu teologów
europejskich kojarzy się on z ich nazwiskami.

Sobór i jego skutki: Wzięło w nim udział ponad 200 biskupów z USA – największy wkład
mieli w dyskusjach wstępnych. Skutkami było: zanik alienowania Kościoła amerykańskiego i
ogólne zawiedzenie Soborem.
Sekularyzacja: Pustka duchowa będąca symbolem zeświecczenia – głównie lata 60-te XX
wieku: wzrost liczby rozwodów, złagodzenie ustaw dotyczących przerywania ciąży,
kłamstwo i oszustwo w interesach. Szczególnie dotknęło to oczywiście murzynów i
latynosów którzy zaczęli czerpać zyski z prochów i handlu bronią. Katolicy byli wtedy
częścią społeczeństwa która „unikała światła dziennego”.
Episkopat, duchowieństwo, laikat: Ludzie byli coraz bardziej przeciwni biskupom,
wytłumaczenie miało być takie że zamieniali aspekt praktyczny w charyzmat. Brakowało
zdecydowanego przywódcy Kościoła w USA dopiero nadzieja pojawiła się wraz z
przybyciem Jeana Jadota – jego postawa została doceniona przez społeczeństwo.
Nowe kierunki: W roku 1964 w San Francisco kierownictwo Amerykańskiego
Stowarzyszenia Prawa Kanonicznego zaczęło być siłą która odradzała katolicyzm. W roku
1968 przy Saint John’s University w Minnesocie utworzono Instytut Studiów Ekumenicznych
i Kulturowych. Głównym przedsięwzięciem międzynarodowym było utworzenie w 1971 roku
w Tantur Instytutu Ekumenicznego Wyższych Studiów Teologicznych. Wcześniej w latach
30-stych powstał Ruch Robotników Katolickich na czele z Dorothy Day. W 1971 prymas
Belgii stwierdził że historia kościoła nie jest pisana linią prostą.

CZĘŚĆ III KATOLICYZM W AMERYCE ŁACIŃSKIEJ

Po uzyskaniu niepodległości przez większą część państw zaczęto szukać inspiracji w Europie.
Dochodziło do licznych konfliktów liberałów którzy chcieli zniesienia przywilejów
kościelnych w imię nowości i odrzucić autorytet Kościoła a katolikami którzy chcieli tego
samego ale wobec polityki i państwa.
Meksyk: Niepodległość w roku 1822 pod rządami cesarza Augustyna de Iturbide. Ale go
obalono rok później. Kościół go popierał. Na pierwszy plan wysunął się Farias który przejął
władzę i lata 30-ste XIX wieku był to okres zły dla Kościoła. W roku 1854 rozpoczął się ruch
rewolucyjny pod nazwą „La reforma”. Konstytucja z roku 1857 zawierała artykuły których
celem było wprowadzenie liberalizmu do sfery ekonomicznej i politycznej. Pojawił się Benito
Juarez który uważał że liberalizm jest źródłem wszelkiego dobra. Meksyk był tym czasem
pogrążony w wojnie domowej 1862 -1868. Po niej włączono Metysów w życie narodu.
Ameryka Środkowa: Gwatemala, Salwador, Honduras: W Gwatemali rządził Rafael
Carrey – konserwatysta. Konstytucja z roku 1840 przywróciła przywileje Kościoła W roku
1852 jako pierwsze państwo Ameryki Łacińskiej Gwatemala podpisała Konkordat z
Watykanem. Również dzięki niemu w roku 1861 Konkordat podpisał Honduras. Liberałowie
dopiero w roku 1871 obalili rządy konserwatystów w Hondurasie i Salwadorze.
Zaprowadzono zmiany antyklerykalne które dały o sobie znać w całej Ameryce Środkowej.
Nowy prezydent Gwatemali – Barrios był liberałem i narzucił nową konstytucję –
antyklerykalne prawa i od 1882 zalegalizowano w tym kraju protestantyzm. Autorytet i
przywileje Kościoła zostały zlikwidowane.
Argentyna i Chile: Tarcia między liberałami a konserwatystami już w latach 20-stych XIX
wieku jednak nie na taką skalę jak w Ameryce środkowej. W latach 1829-1851 Juan de Rosas
– dyktator wspierał Kościół. Uważany był za kontynuatora złotego wieku ery kolonialnej.
Potem znowu ruch liberalny zyskał popularność. W Chile od 1845 rozpoczęła się
konfrontacja miedzy Kościołem a państwem kiedy acb. został Rafael Zanartu – uważał że nie
można mówić o żadnym kompromisie z liberałami – był popierany w 100% przez
konserwatystów ale w osobie Manuela Montta – prezydenta napotkał wroga przez co doszło
do ograniczenia roli Kościoła do minimum.

Ekwador: Juan Flores przywódca Ekwadoru w latach 1830 -1845 –chciał kompromisu
pomiędzy liberałami a konserwatystami. Ani jednym się to nie podobało ani drugim więc go
obalili. Od roku 1845 nastał chaos do roku 1860. Władzę objął Gabriel Gracia Moreno który
sprawował silne rządy. Był katolikiem i przypisywał liberalizmowi podział kraju na dwa
obozy. Zawarł w roku 1863 Konkordat z Watykanem. Jednak został zabity przez liberałów.
Przez 20 lat następowały po sobie coraz to nowe konflikty. W roku 1895 do władzy doszli
liberałowie pod wodzą Alfaro i Guzmana. Wprowadzenie liberalizmu osłabiło państwo.
Kolumbia: W latach 1839 – 1841 toczyła się w tym kraju wojna. Nowa grupa sprawująca
władze – Ministeriales – konserwatyści. Dobry okres dla Kościoła jednak zaczęli się ścinać
wewnętrznie i w 1849 wybory na prezydenta wygrał liberał. Jednak ludzie byli zawiedzeni
ich rządami i dlatego w roku 1880 głosowano na Rafaela Nuneza – przedstawiciela partii
niezależnej. Uchwalił konstytucje w roku 1886 restytuował w niej centralizm i przywrócił
Kościołowi ważną pozycję w państwie. Zmarł w roku 1894. Po jego śmierci Kościół nadal
zatrzymał przywileje i władzę.
Peru: Walki jak w każdym państwie między liberałami a konserwatystami. Jednak w roku
1845 prezydentowi Ramonowi Castilla udało się zawrzeć pomysłowy kompromis miedzy
zwaśnionymi stronami. Uchwalił on konstytucje w roku 1860. Zadowoliła ona
konserwatystów gdyż pozwalała ona Kościołowi na pewną autonomię w ramach jego struktur
wewnętrznych i uniezależnienie się od władz państwowych. Z czasem konflikty miedzy
liberałami a konserwatystami przestały odgrywać istotną rolę w tym kraju.
Wenezuela: Kościół nigdy nie był instytucją potężną. W latach 1830 – 1846 Jose Antonio
Paez zniósł kościelne trybunały. Poważniejszym zagrożeniem były rządy Antonio Blanco
1870 -1888 syna Antonio Guzmana. Pomógł w wprowadzić pozytywistyczną mistykę postępu
do szkół wyższych. Blanco zniósł wiele klasztorów i skonfiskował ich własność. Wydawało
się że grozi to otwartym konfliktem z Watykanem ale sytuacje załagodzono w roku 1876.
Brazylia: W roku 1822 uniezależniła się od Portugalii. Większość kleru nastawiona była
liberalnie i gotowi byli przyjąć model stosunków Kościół – państwo. Cesarz Pedro II udzielił
poparcia misjonarzom protestanckim. Powstał spór o masonerię i atakowano intelektualistów.
W roku 1873 biskup Vital de Oliveira potępił wpływy masońskie w diecezji w Pernambuco.
Po wygnaniu w 1899 roku cesarza Pedro II ogłoszono rozdział Kościoła od państwa. Potem
utworzono ruch religijny na którego czele stanął Antonio Maciel – i był on dobrze przyjęty
przez brazylijski kler ale nie przez rząd który postanowił go zabić i tak tez uczyniono w 1896r

Odrodzenie autorytetu Kościoła katolickiego w początkach XX wieku:
Synod plenarny biskupów latynoamerykańskich został zwołany w Rzymie przez Leona XIII
w roku 1899. Wyrażono chęci umocnienia więzów z Watykanem. W Ameryce Łacińskiej
rozpoczęli kampanię A.Caso i J.Rodo którzy potępiali pozytywizm i koncepcje
utylitarystyczne. Niestety nie wszędzie było możliwe odrodzenie choćby w Meksyku gdzie
dalej katolicy pozostawali pod wpływem antyklerykalizmu. W 1888 założono w Santiago de
Chile pierwszy uniwersytet katolicki a w 1917 roku to samo uczyniono w Peru. Powstała
Akcja Katolicka która miała jednoczyć całą Amerykę Łacińską.

Prawicowy nacjonalizm katolicki w pierwszej połowie XX wieku: powstanie, zmierzch i
pokłosie:
Argentyna i Brazylia: Manuel Gavez – prawicowy nacjonalista uważał że jak najszybciej
trzeba „uduchowić” Argentynę. W roku 1916 Union Civica Radical przeforsowała swego
kandydata na prezydenta. Cały czas Argentyna była pod wpływem nacjonalizmu
prawicowego Az do przewrotu w roku 1930. Prezydent Felix Uriburu próbował utworzyć
państwo korporacyjne. W roku 1946 powierzono władzę Juanowi Peronowi. Widziano w nim
przywódcę który uwolni kraj od liberalizmu i socjalizmu. Obalono go jednak w roku 1955 a

rok później Kościół zyskał prawo zakładania uniwersytetów. W latach 1930-1945 w Brazylii
rządził Getulio Vargas. Kościół w tym czasie nie musiał opowiadać się po żadnej ze stron
podczas wielkiej debaty narodowej. Kościół może nie był silną instytucją ale nie były na
niego nałożone żadne represje. W roku 1964 państwo zbliżyło się do Kościoła gdyż duchowni
poparli przewrót wojskowy i obalenie Joao Goularta.
Chile: W tym kraju cały czas było widać że duchowni nie mają zaufania do liberalizmu mimo
to ataki na Kościół były dość umiarkowane. Ponadto nie wszyscy przywódcy katoliccy
uważali koncepcję państwa korporacyjnego za idealną. W latach 30-stych narodził się tam
ruch chrześcijańsko – demokratyczny.
Peru i Boliwia: Kościół interesował się debatami na temat tożsamości narodowej
Peruwiańczyków. Katolicki nacjonalizm lub hispanofilizm stawał się coraz bardziej
fanatyczny. W połowie lat 40 –stych indiański socjalizm jak i hispanismo straciły na
znaczeniu. Zgodzono się z tym że przeznaczeniem Peru jest integracja dwóch głównych grup
etnicznych w tym kraju.
Meksyk i Ameryka Środkowa: W roku 1910 miała miejsce wielka rewolucja społeczna.
Nowa konstytucja z roku 1917 był wroga tradycyjnym wpływom religii. Partido Nacional
Revolucionario domagała się aby szkolnictwo podstawowe i średnie opierało się na
socjalizmie. Od roku 1937 powstawała nacjonalistyczna partia katolicka która potępiała
rewolucję. Potem władze przejął Cardenas który był antyklerykalny i zamykał kościoły ale
ostatecznie wyraził zgodę na religię. W Gwatemali z kolei rządził Jacobo Arbenz który
skłaniał się ku lewicy lecz nie pozwolono mu na to i obalono go. Kilka lat potem ustawy
antyklerykalne zostały obalone.
Katolicyzm w Ameryce Łacińskiej po II wojnie światowej:
Rozwinął się paternalizm, nastąpił duży przyrost dzieci. Powstał program o nazwie
concientization – który miał na celu rozbudzać świadomości robotników i koncentrował się
na niższych klasach. Powstała Rada Episkopatów Ameryki Łacińskiej (CELAM) w roku
1955. W tym samym roku W Rio miał miejsce Międzynarodowy Kongres Eucharystyczny.
Problemem był również brak księży ( i jest to problem do dnia dzisiejszego). Dochodził do
tego problem protestantyzmu który największy sukces odniósł w Brazylii i Chile –
odpowiednio po 7 i 12% społeczeństwa oraz synkretyzmu religijnego mas indiańskich.

CZĘŚĆ IV OD MIJI DO MŁODYCH KOŚCIOŁÓW

XVI Rozwój misji w XIX stuleciu:
Dzięki papieżowi Grzegorzowi XVI wzrosła działalność misyjna. Główny jej rozwój miał
miejsce poprzez odkrycia geograficzne: (Livingstone, Cameron, Stanley). Początkowo nie
było motywacji misjonarskiej tylko naukowe. Co za tym idzie powstawały nowe firmy
transportowe. Pierwsze kraje misyjne: Syjam, Kambodża, Chiny. Japończykom dopiero od
roku 1872 zapewniono wolność religijna i mogli przyjmować chrześcijaństwo. Zakładano
różne stowarzyszenia jak choćby Zgromadzenie Ducha Świętego (CSSP) czy też
Towarzystwo Misji Zagranicznych z 1850 roku. Podobny ruch istniał w protestantyzmie. Na
Uniwersytecie w Belgii utworzono tygodnie misjologiczne.
Od misji zagranicznych do kościołów lokalnych:
Od czasów Benedykta XV rozpoczęła się reorientacja misji. Podstawą miało być według
niego kształcenie księży wywodzących się z ewangelizowanych ludów i rola jaką wśród nich
odegrali. 30.11.1919 roku podpisał encyklikę „Maximum illud” – najbardziej wymowny i
autorytatywny apel na rzecz tworzenia autochtonicznego kleru. Kongres Rozkrzewiania
Wiary był zdania że należy zakładać coraz więcej seminariów lokalnych. Postęp za czasów
Piusa XI – 28.10.1926 wyświęcił on pierwszych sześciu biskupów chińskich. W XX wieku
Indie były pierwszym krajem misyjnym który „posiadał” biskupa. W 1930 r. wyświęcono
pierwszego biskupa etiopskiego. W 1948 roku powstała Światowa Rada Kościołów. Na II

Soborze Watykańskim było 126 biskupów Azjatów i 36 biskupów Afrykanów. A gdy Sobór
się kończył było ich odpowiednio 160 i 68.
Misje i ich polityczne powiązania:
Narody europejskie zebrane w Berlinie (1884-1885) podpisały dokument w którym
postanowiły: „Że misje są dla pożytku własnego”. Istniały jednak przykłady powiązania
interesów politycznych i misyjnych. Dwie formy: w krajach które zachowały niezależność
państwa zachodnie zapewniały misjonarzom ochronę dyplomatyczną (głównie Daleki
Wschód) a w krajach przekształconych w kolonie misja była w faktycznym związku z
reżimem kolonialnym (Afryka). Np. w Chinach naruszono „monopol” Francji na misje i stało
się to powodem do kłótni naruszających suwerenność Chin. Kościół starał się wspierać kraje
rozwijające się. Pius XI powtarzał że żaden misjonarz nie ma prawa działać dla korzyści
materialnej państwa z którego pochodzi. Dwie encykliki Jana XXIII z 1961 roku i Pawła VI z
1967 roku – w których była mowa o politycznej niezależności Kościoła.
Misje a kultury:
W Chinach i Japonii był problem z konfunkcjonizmem – katolicy mogli brać udział w obcych
nabożeństwach jednak bardziej pamiętając o swoich. Poza tym olbrzymia większość
misjonarzy uważała że przy ewangelizowaniu powinno się także zaszczepiać zachodnią
kulturę.
Nowe kryzysy i nowe perspektywy:
O dziwo stosunki między nacjonalistycznym rządem chińskim a Kościołem uległy
polepszeniu. Chiny stały się pierwszym krajem misyjnym mającym swego kardynała. Jednak
od roku 1955 musiano zrezygnować w dużym stopniu z działalności wewnętrznej. Podobnie
było w Korei Północnej i Wietnamie. Na II Soborze Watykańskim wydano również specjalny
dekret „Ad gentes” – o misjach.

CZĘŚĆ V KATOLICKIE KOŚCIOŁY WSCHODNIE

Od wojny krymskiej do I wojny światowej.
Wojna krymska i kongres paryski w roku 1856 to punkt zwrotny w losach chrześcijaństwa na
wschodzie. Wojnę krymską Rosja przegrała i umocniły się wpływy Anglii i Francji w
Imperium Osmańskim. Podniesiono w roku 1848 polityczno – religijną kwestię własności
sanktuariów w Jerozolimie. W roku 1870 miała miejsce wojna francusko – pruska. Dzięki niej
Rosja mogła uwolnić się od ograniczeń rzuconych na nią przez państwa zachodnie. W roku
1881 Francja okupowała Tunezję co wzbudziło niezadowolenie i protesty państw
muzułmańskich. Proszono o pomoc Bismarcka i dzięki temu zarysowały się wpływy
niemieckie w Imperium Osmańskim. Jako pierwszy w tamtych czasach „wyemancypował”
spod patriarchatu ekumenicznego kościół grecki. Głoszono od 1833 niezależność religijną na
mocy konstytucji. Z czasem w 1852 Kościół Królestwa Grecji nadał sobie własną
konstytucję. W Grecji w roku 1857 ogłoszono deklarację praw ludności. Z kolei Bułgarzy
chcieli uwolnić się od polityki hellenizacyjnej prowadzoną przez Konstantynopol. W 1870
roku wyrażono zgodę na utworzenie „narodowego kościoła” w Bułgarii.
Pius IX i jego polityka asymilacji (1847 – 1878)
Pius IX rozpoczął pontyfikat szeregiem spektakularnych decyzji dotyczących stosunków z
chrześcijańskim Wschodem. W encyklice „In suprema Petri” z 1848 roku ogłosił zamiar
podjęcia dialogu z prawosławiem i ożywienia ruchu utopistycznego. Odnowiony tez został
rok wcześniej patriarchat łaciński w Jerozolimie. W roku 1862 papież postanowił oddzielić
sprawy Kościołów wschodnich od spraw misji. Konstytucja apostolska zapowiadała
utworzenie komisji kardynalskiej w ramach Kongregacji Rozkrzewiania Wiary która miała
się specjalnie zająć prawami należącymi do rytów wschodnich. Nieufność Rzymu wobec
katolików wschodu. 2 powody: Maksym III Mazlum – patriarcha uważany za źle
praktykującego oraz Kościół ormiański. Papież spierał się również z melchitami na temat

kalendarza gregoriańskiego. Doszło również do kryzysu w Kościele armeńskim i chaldejskim
gdyż nie chcieli oni uznać obrządku łacińskiego. W roku 1868 Synod wschodni potwierdził
wschodnie tradycje religijne. W 1870 roku patriarcha chaldejski – Audo podkreślił że na
wschodzie musi być konieczność zachowania jego odrębnych tradycji i organizacji.
Zwłaszcza struktury synodalnej i patriarchalnej.
Leon XIII i jego polityka odnowicielskiego optymizmu (1878-1903)
Wyniesiony na tron papieski w okresie kryzysu na wschodzie. Polityka porozumienia, był
uznawany za większego realistę niż Pius IX. Traktat w San Stefano i kongres berliński
wykazywały nietrwałość polityki na wschodzie. W dniu zamachu na cara Aleksandra II
wysłał

mu

od

razu

„wyrazy

współczucia”.

Po

Międzynarodowym

Kongresie

Eucharystycznym w Jerozolimie w roku 1893 podjął inicjatywy do działań na wschodzie.
Zwrócił się do wszystkich przywódców aby poparli jedność chrześcijan. Miał on również
dobre kontakty z carem Mikołajem II. Interesował się również ustanowieniem hierarchii dla
Unickiego Kościoła Koptyjskiego.
Polityka nieangażowania się Piusa X (1903-1914)
W zasadzie nie angażował się on w wiele spraw do roku 1914. Za jego pontyfikatu miał
miejsce kryzys Ormian i melchitów. Po nim odżyły nadzieje na wiele spraw podczas
pontyfikatu Benedykta XV.
Problem jedności chrześcijańskiej
Kryzys wschodni lata 1848-1856. Należało zauważyć że chrześcijanie prawosławni w
dalszym ciągu odczuwali do kościoła rzymskiego swoista nieufność. Np. ksiądz Michon
uważał że papież powinien przenieść się z Rzymu do Jerozolimy gdyż przyniosłoby to bardzo
duże korzyści dla chrześcijaństwa. W roku 1862 Pius IX powołał komisję która miała
specjalnie zająć się sprawami wschodu. Podstawowym błędem prawosławia było ignorowanie
historycznego rozwoju papiestwa i roli jaką odegrało w pierwszym tysiącleciu
chrześcijaństwa.
XVIII Kościół wschodni w okresie międzywojennym:
I wojna światowa była tragiczna w skutkach dla chrześcijaństwa wschodniego. W latach
powojennych 1918 – 23 – na Bliskim Wschodzie doszło do: konfrontacja angielsko –
egipskiej , armia francuska okupowała Syrię oraz Konstantynopola, aresztowano Zaghula
Paszę, uznanie Turcji Ataturke (1923), klęska Greków w Azji Mniejszej. Historia Kościoła w
Rosji była jeszcze bardziej złożona: Od roku 1914 nawiązano kontakt z Benedyktem XV i
proszono o współpracę. Na Synodzie w 1917 roku wybrano na patriarchę Tichona – acb.
wileńskiego. Kościół przez bolszewików szybko tracił przywileje. Patriarcha zmarł w 1925 i
to był „gwóźdź do trumny” bo wykorzystali to czerwoni. Próbowano rozmawiać ze Stalinem
ale bezskutecznie. W roku 1922 Benedykt XVI wydał encyklikę adresowaną do wszystkich
Kościołów świata. Losy patriarchatu w Konstantynopolu były podobnie dramatyczne.
Metaxatis został metropolitą w Atenach. Nawiązał kontakt z Benedyktem XV i rozpoczął
działalność reformatorską. Potem mniej dyplomatycznie postąpił Pius XI który w encyklice
„Mortalium animas” z roku 1928 stwierdził że „prawosławni to zwolennicy błędów socjusza”
na co oczywiście prawosławie się odwróciło. W 1934 zakończyła się schizma bułgarska.
Alianci zajęli Jerozolimę 08.12.1917 roku i oznaczało to dla wielu odnowienie ery krucjat ale
szybko doszło do zawieszenia broni bo już w roku 1918. Watykan polecił katolikom aby
przyłączyli się do Archikonfraterni Modlitwy o nawrócenie Izraela. Benedykt XV co do
wschodu kontynuował politykę Leona XIII. Porozumiał się z katolikami wschodnimi. W 1917
zwołana została Kongregacja Kościoła wschodniego a w Rzymie powstał Instytut Papieski
dla studiów wschodnich. Pius XI uważał że katolicy maja się zapoznawać ze wschodem i
ogłosił to w dwóch encyklikach z 1923 i 1928 roku. Na konferencji germańskiej z roku 1922
powrócono do koncepcji zakładania szkół germańskich – do ich ożywienia i uporządkowania
ale było to dławienie tradycji wschodnich. Kościół unicki (Unici) - Chrześcijańska wspólnota

wyznaniowa, która przyłączyła się do Kościoła katolickiego na podstawie wzajemnej umowy
wyznań i zachowując własny ryt liturgiczny przyjmuje jednocześnie prymat papieża np.
wierni cerkwi ukraińskiej. Ale nie wszyscy „wschodni” byli unitami.
XIX Katolicyzm Wschodni w okresie od Piusa XII do soboru Watykańskiego II.
Po II wojnie światowej przyszły ponownie ciężkie czasy dla Kościoła: okres zimnej wojny,
dekanonizacja, aspiracje wschodu. Patriarchą Konstantynopola został w 1948 roku
Atenagoras I który miał poparcie Amerykanów.
RUCH UNIJNY
-Encyklika Piusa XII Mystici corporis Christi (1943) – apel o jedność na świecie
-Śmierć bpa Calavassy – greckich unitów – nie chcieli oni potem nowego biskupa ale papiez
zdecydował się go mianować.
-Unici wzrastają w USA
-1960 – Maksym IV – patriarcha unicki – widział możliwość rozmowy z katolikami.
SOBÓR A WSCHÓD
-I sesja – różnice między ojcami soboru
-II sesja – Paweł VI chciał podtrzymywać rozmowy ze wschodem
-Pielgrzymka do ziemi św. – 1964
-III sesja – duże napięcie i różnice zdań co do Kościołów wschodnich
-1964 – na Rodos – odbyła się konferencja wszech prawosławna
-1965 – synod biskupów – zdjęcie ekskomuniki przez papieża
-1967 – pielgrzymka Pawła VI do Konstantynopola.

CZĘŚĆ VI PÓŁWIECZE KTÓRE PRZYGOTOWAŁO SOBÓR
WATYKAŃSKI II.

Od Benedykta XV do Jana XXIII
Benedykt XV - Podejmował wiele inicjatyw pokojowych oraz starał się łagodzić skutki
wojny. organizował pomoc dla ofiar wojny. W 1914 w Watykanie otworzył biuro opieki nad
jeńcami oraz ośrodek informacyjny o jeńcach i zaginionych. Organizował pomoc sanitarną i
ż

ywnościową dla jeńców i ludności krajów objętych działaniami wojennymi. wydał notę

pokojową skierowaną do walczących państw, w której wzywał do zawarcia pokoju bez
zwycięzców i zwyciężonych. Apelował o uwzględnienie żądań narodów bałkańskich i
Ormian. Opowiadał się także za przyznaniem niepodległości Polsce. Po wojnie nawiązywał
stosunki dyplomatyczne z wieloma państwami, stwarzając warunki do zawierania
konkordatów. W listopadzie 1919 uchylił zasadę non expedit, która zabraniała katolikom
włoskim działalności politycznej. ogłosił przygotowany przez poprzednika papieża Piusa X
kodeks prawa kanonicznego i zniósł Kongregację Indeksu. Starał się o wznowienie katolickiej
działalności misyjnej. Listem apostolskim Maximum illud z 1919 zapoczątkował nową erę w
misjach katolickich. W 1915 powołał Kongregację Seminariów i Uniwersytetów a w 1917
Kongregację Kościołów Wschodnich oraz Instytut Orientalistyczny w Rzymie. Założył
katolicki uniwersytet Najświętszego Serca Pana Jezusa w Mediolanie w 1921.
Pius XI - Doprowadził do podpisania tzw. układu laterańskiego na mocy którego utworzone
zostało Państwo Watykańskie (1929). Uznał Rzym za stolicę państwa włoskiego W związku z
powyższymi wydarzeniami nazywany jest Papieżem Pojednania. ogłosił encyklikę Quas
primas, którą ustanowił Święto Chrystusa Króla z jego własnym Oficjum i Mszą św.
Przyczynił się do rozwinięcia idei pierwszych piątków miesiąca jako zadośćuczynienia Sercu
Jezusa za grzechy ludzkości. W 1937 roku powołał Papieską Akademię Nauk. W 1928 potępił
fałszywie pojmowany ekumenizm w encyklice Mortalium Anims, gdzie stanowczo
przeciwstawił się promowaniu jedności z Kościołami chrześcijańskimi, które nie pozostawały
w łączności doktrynalnej z Kościołem katolickim. Napiętnował ideologię hitleryzmu w

encyklice Mit brennender Sorge z1937 zaś w encyklice Divini Redemptoris ogłoszonej 1937
potępił antyreligijny charakter komunizmu.

Pius XII - (od 1939) potępił rozpętanie II wojny światowej. W encyklice Mystici Corporis
Christi ogłoszonej 1943 przedstawił naturę Kościoła jako Mistycznego Ciała Chrystusa.
Zaapelował w niej również o jedność chrześcijan. 1949 wydał dekret nakładający
ekskomunikę na członków partii komunistycznych. W encyklikach: Orientalis Ecclesiae
decus i Sempiternus Rex z 1951podjął tematykę święceń diakonów, kapłanów i biskupów. w
konstytucji apostolskiej Munificentissimus Deus wydanej 1950 ogłosił dogmat o
Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny, encykliką Ad coeli reginam z 1954 wprowadził
zaś Święto Królowej Świata. Encyklika Divino Afflante Spiritu z 1943 otworzyła pole do
zmian w katolickiej biblistyce, postulując wykorzystanie języków oryginalnych w
tłumaczeniach na języki narodowe, zamiast, jak dotąd Wulgaty. W 1951 rozpoczął reformę
tygodnia liturgicznego. Ujednolicił post eucharystyczny oraz wprowadził wieczorne msze
ś

więte. Dopuścił do częściowego stosowania języków narodowych w liturgii Eucharystii oraz

do liturgii niektórych sakramentów. Był pierwszym papieżem, który uznał znaczenie
objawień w Fatimie Pius XII zezwolił na prowadzenie na szeroką skalę wykopalisk
archeologicznych pod bazyliką św. Piotra, które miały na celu zidentyfikowanie grobu
apostoła – św. Piotra. Doprowadził do otwarcia nowoczesnego centrum radiowego w Santa
Maria di Galeria. Był pierwszym papieżem, który stał się znany za pośrednictwem nie tylko
radia, ale i telewizji.

Jan XXIII - Kardynałowie zebrani na zwołanym wtedy konklawe uznawali go, z powodu
zaawansowanego wieku i skromności, za papieża "przejściowego". Do czasu jego śmierci
faworyt konklawe – arcybiskup Mediolanu Montini, miał już otrzymać kapelusz kardynalski,
właśnie z rąk Roncalliego. Montini rzeczywiście został później następcą Jana XXIII jako
Paweł VI. Ciepły, dobry, zabawny. Był pierwszym papieżem od 1870 roku, który odbył
oficjalne spotkanie poza Watykanem. Radykalizm papieża Jana XXIII nie kończył się na jego
nieformalnych zachowaniach. Ku zaskoczeniu i przerażeniu jego współpracowników, zwołał
sobór na mniej niż 90 lat od kontrowersyjnego Soboru Watykańskiego I. Podczas gdy jego
sekretarze mówili o dziesięcioleciach potrzebnych na przygotowania, Jan XXIII planował
rozpocząć sobór już w ciągu kilku miesięcy. Papież Jan XXIII ekskomunikował 3 stycznia
1962 oku Fidela Castro. Nazywany "dobrym papieżem Janem" (także "Janem
Uśmiechniętym" i "Janem Pokornym"), Jan XXIII został ogłoszony błogosławionym przez
papieża Jana Pawła II w 2000 roku. Jest także uważany przez wiele organizacji protestanckich
za reformatora chrześcijaństwa. Zarówno anglikanie jak i luteranie pamiętają Jana XXIII jako
odnowiciela Kościoła.

Ż

ycie Kościoła

- JOC – grupa robotników węgierskich (jako nowa forma działalności Akcji Katolickiej)
- Na świecie zrost roli laikatu
- Problem Kościoła – przejść od teorii do praktyki
- W okresie międzywojennym:
a. Poparcie korporacjonizmu społecznego
b. Sieć organizacji katolickich w Holandii i Belgii
- Wyznaczenie zadań dla księży
- 1954 – kryzys księży robotników
- W szkołach – wprowadzenie życia chrześcijańskiego
- Rozwój zakonów (1950 tydzień studyjny w Rzymie, utworzenie federacji, koordynacja)
- Odrodzenie świadomości w Niemczech

- 1950 – dogmat o Wniebowzięciu i ruch maryjny, czytanie PŚ, rozwój sztuki sakralnej, grupy
specjalistów katolickich

Ewolucja intelektualna XXIII. Sobór Watykański II
Rozwój badań, zainteresowanie moralnością, angażowanie katolików w kulturę, nauka o ciele
mistycznym, patrystyka, biblistyka, po wojnie – dyskusje teologiczne, ale: encyklika Piusa
XII – humani genezis – 1950 – usztywnienie stanowiska Rzymu. Sobór Watykański II:

1960 – 10 komisji soborowych
1962 – regulamin soboru (wszyscy, którzy biorą w nim udział, są jego ojcami),
poza tym eksperci, obserwatorzy
Zaproszono 28 kościołów (luteranizm, kalwinizm…)
Język soboru: łacina
Uczestniczyło w nim 2,5 tys. biskupów – z całego świata (na trydenckim 500, na SW1-700)
Z Polski na czele delegacji – Wyszyński, poza tym z Krakowa Wojtyła
11.10.1962 – otwarcie soboru, jako odrębnego od SW1, słowami „Raduje się Kościół” (Jan
XXIII)
Wybór grup roboczych
Pierwsze zagadnienie – przyjęcie języków narodowych w liturgii, przywrócenie łączności ze
ś

wieckimi, docenienie liturgii Słowa. Później – kwestia ubóstwa

Listopad 1962 – debata na temat źródeł objawienia
Czym jest Kościół lokalny? Praca nad ulepszeniem pojęcia Kościoła – społeczności.
Kościół w ogóle – główny temat Soboru Watykańskiego II

I sesja – jesień 1962 – nowa eklezjologia.
Powoływanie komisji
Poznawanie się biskupów
Zacieranie się granic
Nagłaśnianie wielu spraw
Przerwa do września 1963
- Wojtyła pracuje nad Gaudium Espes
- śmierć Jana XXIII
II, III i IV sesja (Paweł VI) (1963 – 65)
O znaczeniu liturgii
Omówienie sztuki sakralnej
Języki narodowe
Msza koncelebrowana
Komunia pod dwoma postaciami
Przyjęto 4 konstytucje, 9 dekretów i 3 deklaracje
Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen Gentium – podstawowa nauka o Kościele,
powołanie chrześcijan do świętości
Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym Dei verbum – granice, źródła objawienia,
interpretacje Pisma Św., ważność liturgii Słowa i homilii, ważność natchnienia
Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes (przy
tworzeniu współpracowali: Bolesław Kominek i Kiwaj, Wojtyła), zmiany moralne w
Kościele; dialog Kościoła ze światem.

Kościół na ziemiach polskich w latach 1848 – 1978

1846 – Wolne Miasto Kraków wcielone do zaboru austriackiego.
1847 – Konkordat między Watykanem a Rosją.
Z czasem w Warszawie zlikwidowano Akademię Duchowną. Taka sama akademia działała w
Petersburgu i była jedyna tego typu w carskiej Rosji.
1873 – ks. M. Nowodworski – redagował „Encyklopedię kościelną”, 1904-16 – ks. Chełmicki
wydał „Podręczną encyklopedię Kościoła”
Represje zakonów (szczególnie po roku 1864) (działali tylko kapucyni)
Prasa katolicka
Najłatwiej było w zaborze austriackim
Podczas obrad I Soboru Watykańskiego – było tylko 5 Polaków
Równocześnie kult NMP, szacunek dla papieży
Okres międzywojenny:
Większa działalność episkopatu
1921 – ogólnie wyznanie rzymskokatolickie w Polsce
Wprowadzono też obrządek bizantyjsko – słowiański
Konkordat między Polską a Watykanem 02.08.1925 roku.
Seminaria diecezjalne i zakonne zaczęły mieć charakter studiów wyższych.
Konferencje, Jasna Góra i pielgrzymki
II wojna światowa:
Kościół – oficjalna organizacja z którą się ludzie utożsamiali
Gnębienie Kościoła
Ż

ydzi – często ratowani przez Kościół

W Polsce faktycznym zwierzchnikiem Episkopatu był Adam Sapieha. Dzięki niemu Kościół
organizował liczne akcje charytatywne, pomoc dla prześladowanych i więzionych.
Wiele inicjatyw, ale wiele też zabójstw księży i inteligencji
Po II wojnie światowej
22.07.1944 – Polski Komitet Wyzwolenia – równość wyznania
Kardynał Hlond + Sapieha – organizacja Kościoła
Kardynał Wyszyński (46) – Komisja mieszana, 53 – aresztowanie (wtedy prymas: Klepacz)
Umocnienie Kościoła po roku 1956
Rozwijanie się Caritasu
Kościół miał się w życie za bardzo nie wtrącać, ale mogła być religia
Papież Paweł VI miał odwiedzić Polskę w roku 1966 ale władze nie wyraziły na to zgody.
Uczelnie, wydawnictwa, wybór na papieża kardynała Wojtyły 16.10.1978 rok.