Historia gospodarcza

wykłady

prowadzący:

prof. Z. Bik

notatki:

Mateusz Cisło

kierunek:

Gospodarka i Administracja Publiczna

rok 2009/2010,

semestr letni

- 1 -

MateuczCisko

DDDDDDDDDDD

DDDDDDOOOOODDDDDDDDDDDDD

DDDDDD

WWWWWWWWWWDDDDDDDDDDDD

OODDDDDDDOOOOOOOO

OPPooooPPPPOOOOOOO

oooooooooooooooooooooo

ffffffffffffffffffffggggffffffffffffffffffffff

ffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffff

ffffffff

Temat 1

Wprowadzenie – periodyzacja dziejów, feudalizm.

04.03.2010

11.03.2010

ERIODYZACJA

– wspólnota pierwotna

– niewolnictwo (czasy starożytne)
– feudalizm

– kapitalizm (od XIX w. w Anglii)
– socjalizm/komunizm (od XX w.)

Alternatywny sposób periodyzacji

– starożytność do upadku Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego

– średniowiecze 476-1492r.
– czasy nowożytne

– czasy najnowsze (od I wojny światowej do dziś)

EUDALIZM

Ustrój społeczno-gospodarczy, mający swój początek w rozkładzie wspólnoty pierwotnej; polega na podległości prawnej

i gospodarczej jednych grup społecznych innym grupom; występuje reglamentacja rynku i handlu oraz bardzo ograniczona
mobilność społeczna (nie dotyczy kupców, żaków, rzemieślników, rycerzy)

Stany w społeczeństwie feudalnym:

– stan feudalny (świecki i duchowny)

– mieszczaństwo (nie poddane prawom feudalnym, chyba że miasto było własnością prywatną)

– chłopi (warstwa pozbawiona praw)

Władza pozostawała w rękach monarchy, który rządził razem ze szlachtą (monarchia stanowa) lub samodzielnie (monarchia

absolutna). Na początku feudalizmu możliwa była ruchliwość społeczna, później w wyniku krystalizowania się i zamykania
stanów, jedynie król lub sejm mógł nadać nobilitację

Szlachta - stan powstały z zamożnych posiadaczy ziemskich, bogatych właścicieli niewolników (na południu Europy),

urzędników dworskich, dawnej starszyzny plemiennej, nielicznych osób nobilitowanych oraz jednostek które zawłaszczyły
ziemię, rozciągnęły zwierzchnictwo nad sąsiadami, otrzymały ziemię z nadania władcy

System wasalny w Europie zachodniej:

- 2 -

Temat: Wprowadzenie – periodyzacja dziejów, feudalizm.

Chłopstwo

W początkowej fazie feudalizmu, chłopi byli wolni, lecz wskutek niebezpieczeństw, częstych wojen oraz długów zmuszeni

byli oddawać się w poddaństwo, celem zyskania ochrony i pomocy; na ziemiach polskich, do stanu chłopskiego spadła również
zubożała część rycerstwa.

W lepszej sytuacji niż chłopi, znajdowali się wolni osadnicy, którzy byli zwolnieni przez pewien określony czas z płacenia

renty feudalnej, w zamian za zagospodarowanie terenów niezasiedlonych, przy czym osadnicy w Holandii, Szwajcarii, Prusach i
krajach skandynawskich nie oddawali się w poddaństwo.

Renta feudalna

Początkowo uiszczana w formie naturalnej, później w XIV-XV w. upowszechniła się forma pieniężna; natomiast w

niektórych rejonach obowiązywała renta odrobkowa – pańszczyzna.

Idea uniwersalizmu (idea universitas)

Była to koncepcja łącząca i spajająca Europę (universitas – powszechny, ogólny), ideę uniwersalizmu w Europie, cechowała

jedność w różnorodności, owa jedność była zapewniana przez:

•

Kościół katolicki

•

język łaciński jako język elit i religii

•

zakony jako centra gospodarczo-kulturalne; Loci Sancti – święte miejsca – Palestyna, Rzym, Santiago di Compostella

•

uniwersytety – Bolonia (zarządzany przez studentów), Paryż (zarządzany przez profesurę)

•

kodeks honorowy (rycerski)

Rolnictwo

Było podstawą gospodarki w średniowieczu; posiadłości dzieliły się na jednostki ściśle użytkowe dla dworu i wspólnie

używane przez dwór oraz wieś.

Łan (włóka) – obszar, który mogła obrobić w ciągu roku jedna rodzina przy pomocy pary zwierząt pociągowych, przeważnie

od 18 do 25ha

•

gospodarka żarowa (Polska, Europa środkowa)

•

dwupolówka (południe Europy)

- 3 -

król, władca

hrabia, książe, biskup

pan feudalny

chłop

Temat: Wprowadzenie – periodyzacja dziejów, feudalizm.

•

trójpolówka (Wielka Brytania); trójpolówka w Polsce upowszechniła się stopniowo dopiero w XII i XIII w.

Na terenie Polski uprawiano wszystkie zboża, dodatkowo w kilku odmianach, głównie jednak żyto

Obszary polskie

250 tys. km2 – obszar etniczny Polski, w dobie piastowskiej, żyło na nim prawdopodobnie 2,5 mln ludzi

PIDEMIE

Ok. 1347r. „czarna śmierć” - dżuma przywieziona z północnej Afryki, rozprzestrzeniła się po całej zachodniej Europie,

wskutek czego zmarło od 40-50% ludności. Skutkiem czarnej śmierci, było gwałtowne zahamowanie handlu, kolonizacji,
zubożenie społeczeństwa i zniknięcie wielu miejscowości oraz miast, kryzys został dodatkowo pogłębiony przez wojnę 100-
letnią pomiędzy Francją, a Anglią.

Do Europy środkowo-wschodniej, dżuma dotarła dopiero w końcowym etapie epidemii i nie spowodowała tak ogromnych

strat; wiek XIV był dla tej części Europy przełomowy, gdyż bardzo silna była pozycja Polski i Węgier oraz upowszechniła się
struktura stanowa.

YWILIZACJA

MIEJSKA

Pojawiła się jeszcze przed wykształceniem cywilizacji europejskiej na Bliskim Wschodzie, lecz dopiero w Grecji „miasto

stało się miastem” (polis)

Geneza miast:

•

kontynuacje metropolii rzymskich

•

siedziby legionów rzymskich (Paryż, Wiedeń)

•

teoria targowa – miasta powstawały w miejscach odbywania się targów

•

ośrodki kultu religijnego

•

miasta powstałe z nadania władzy

•

teoria grodowa – najważniejsza dla Europy środkowej; na wzniesieniu znajdowała się siedziba władcy, wokół tej
siedziby gromadziła się ludność, która świadczyła usługi wobec grodu, dworu, z czasem osady te rozrastały się, a
późniejsze prawo lokacyjne uporządkowało je i ustanowiło samorząd miejski

Miasta polskie, znaczenie Krakowa

Charakterystyczną cechą polskiej urbanizacji był policentryzm, czyli brak jednego, wiodącego, centralnego ośrodka

miejskiego. Pierwotnie, centrum politycznym kraju pozostawało Gniezno, później podczas rozbicia dzielnicowego Kraków, który
stał się metropolią już w średniowieczu – w 1320r. odbyła się w Krakowie koronacja Władysława Łokietka, natomiast od końca
Xvw. odbywało się w Krakowie 30% Sejmów.

Kraków od XV w. był centrum życia kulturalnego, handlowego (prawo składu na miedź i wino), religijnego i oświatowego,

dzięki założonej w XVI w. przez Kazimierza Wielkiego Akademii Krakowskiej. Miasto szeroko przyjmowało osadników
i kolonizatorów z zagranicy – głównie Niemiec i dużą falę Włochów – pisarzy, drukarzy, artystów, architektów, to właśnie owi
przybysze tworzyli barwną mozaikę kulturową i religijną Krakowa, choć wieloetniczność jeszcze mocniej zaznaczała się
w miastach kresowych – np. we Lwowie, gdzie prężnie działali m.in. tzw. „Ormianie polscy” i Żydzi

Bez wątpienia, jednym z powodów osiadania na terenach polskich licznych przybyszów, była panująca w XVI w. tolerancja

kulturowa i religijna (w przeciwieństwie do reszty Europy), będąca w dużej mierze owocem zdrowego rozsądku; walka
odbywała się jedynie „na pióra”, a do historii przeszło stwierdzenie Zygmunta Augusta: „Ja nie będę Panem waszych sumień”

- 4 -

Temat: Wprowadzenie – periodyzacja dziejów, feudalizm.

W XVI w. Kraków znalazł się na obrzeżach Królestwa, pod koniec wieku, za dynastii Wazów, następowało stopniowe

przenoszenie centrum do Warszawy, choć oficjalnie wciąż Kraków był nazywany „Caput Regni Poloniae” - „Głowa Państwa
Polskiego” lub „Civitas metropolitana” - „Centrum metropolitarne”. Do końca XVII w. wciąż przechowywano w Krakowie
regalia królewskie.

Kolejną gospodarczą stolicą Polski, stał się Gdańsk, natomiast po rozbiorach wykształciły się Poznań, Warszawa, Wilno,

Lwów (zyskał względem Krakowa), Łódź – każde z owych miast, przyjmowało wzorce zaborców, lecz jednocześnie
zachowywało swoją ciągłość historyczną

Utworzono Rzeczypospolitą Krakowską, należącą do wszystkich zaborców, którzy nie potrafili wcześniej rozdzielić miasta,

jednak w tym czasie, Kraków miał zdecydowanie bardziej znaczenie prestiżowe niż gospodarcze.

- 5 -

Temat 2

Średniowieczny handel

11.03.2010

TOSUNKI

HANDLOWE

OLSKI

ĘGIER

Węgry były jednym z pierwszych partnerów handlowych Polski, ten prężny, wywodzący się z Azji lud, osiadał intensywnie

na terenach Niziny Padeńskiej i został pokonany dopiero w 955r.

Intensywna wymiana handlowa z Węgrami odbywała się przez „Szlak węgierski” i polegała na wymianie miedzi oraz wina,

za sól wydobywaną w kopalniach w Bochni i Wieliczce. Sól jako główny środek konserwujący miała ówcześnie ogromne
znaczenie, dowodem tego jest, iż kopalnie soli były regaliami królewskimi (dochody z nich, były zastrzeżone dla króla) i dochód
z nich stanowił 30% dochodów Królestwa. Stosunki z Węgrami były zatem bez wątpienia bardzo przyjazne i prowadziły do
obustronnych korzyści.

HARAKTERYSTYKA

HANDLU

ŚREDNIOWIECZU

We wczesnym średniowieczu, handel miał charakter regionalny, występowały jedynie zaczątki szerokiej wymiany

handlowej. Wiek IX – X, to czołowa pozycja Konstantynopola i początek rozwoju Wenecji oraz Amalfi, do rewolucji i znacznego
przyspieszenia rozwoju przyczyniły się wówczas wyprawy krzyżowe.

Szampania – neutralny politycznie, położona w płn.-wsch. Francji nad Marną i Sekwaną, pomiędzy Niemcami, Italią i

Francją region, stał się w XIIIw. niezwykle dogodnym pośrednikiem w europejskim handlu – rocznie odbywało się 6 jarmarków,
na których trwała wymiana handlowa; kres świetności przypadł na XIV w., lecz jarmarki szampańskie uważa się za jeden z
przełomów w ówczesnym handlu.

W XV w. handel między północą a południem, prowadził głównie przez cieśninę gibraltarską, a szlaki handlowe przez Alpy,

wiodły przełęczami, m.in. Brennet i św. Gotharda, którymi kupcy włoscy, przewozili towary do Europy.

Rozkwit handlu warunkowany był przez:

– położenie geograficzne (najlepiej zatoka, lub brzeg spławnej rzeki)

– posiadanie zabezpieczonego portu (zabezpieczenie od sztormów i przeciwników)

Handel lewantyński

Średniowieczny i nowożytny handel prowadzony szlakiem łączącym przez Morze Śródziemne Europę z Lewantem,

a pośrednio z Dalekim Wschodem; we wczesnym średniowieczu dominowali na nim Arabowie, Grecy i Żydzi, w czasie wypraw
krzyżowych ten handel przejęli mieszczanie Wenecji, Genui i Pizy

OTĘGI

HANDLOWE

ORZA

RÓDZIEMNEGO

Wenecja

Republika, na czele której stał doża.

Wenecja posiadała dogodne położenie w zatoce, rozczłonkowana była na liczne wyspy; dodatkowym atutem było posiadanie

utalentowanych kupców i żeglarzy; Wenecja była „Królową mody”, „Drugim Bizancjum”, „Miastem wszelkiego piękna”,
„Serenissima Republica” - „Najjaśniejsza Republika”.

Miasto dominowało niepodzielnie w handlu śródziemnomorskim i zdobyło liczne posiadłości – Syr, Tyr, Epir, Peloponez,

Kretę itd. Wenecja traktowała Adriatyk jako swoje własne morze. Charakterystyczny był ustrój i porządek społeczny – wolność
połączona z dyscypliną. Po odkryciach geograficznych, Wenecja jak i inne miasta włoskie, zaczęły tracić na swoim znaczeniu,
kres świetności spowodowały natomiast wojny napoleońskie.

- 6 -

Temat: Średniowieczny handel

Genua

Republika – „La Superba Genova” - „Dumna Genua”.

Największa finansowa potęga XVI w., tam właśnie powstały zalążki banków i bankowości, posiadłości miasta w Grecji i na

Cyprze, jak również kolonie nad Morzem Czarnym

Amalfia

Miasto prężnie rozwijające się do czasu napadnięcia przez Pisę w XI w., później po niezwykle zażartej i ostrej walce, Pisa

również poniosła klęskę w 1284r. w wyniku czego nastąpiło zasypanie i spętanie portu łańcuchami, co na zawsze zakończyło
działalność handlową tego miasta.

Inne miasta odrywały jedynie rolę podrzędną w handlu lewantyńskim, były zmuszone do handlu przez pośredników:

– Florencja

– Mediolan

– Rawenna

– Ancona

– Siena

– Bolonia

– miasta katalońskie

ANZA

Związek miast handlowych Europy Północnej z czasów Średniowiecza i początku ery nowożytnej - miasta należące do

związku popierały się na polu ekonomicznym, utrudniając pracę kupcom z miast nie należących do związku. Pierwsze hanzy
powstały w XII wieku w Niderlandach, następna (tzw. hanza londyńska) składała się z 15 miast z Flandrii i ułatwiała im handel
wełną z Anglii.

Początkiem były pojedyncze umowy pomiędzy kupcami, później Hansa zrzeszała już ok. 70 miast o dogodnym położeniu,

przodującymi miastami były: Hamburg, Szczecin, Rostock, Brema i Lubecka.

Największą sławę zdobyła tzw. Hanza niemiecka ("Hanza"), która w XIV-XV w. gromadziła praktycznie wszystkie miasta

pobrzeża Morza Północnego i Bałtyckiego, po uzyskaniu monopolu na wspomnianych akwenach Hanza osiągała wielkie zyski, a
należące do niej miasta często wówczas właśnie przeżywały świetność.

W szczytowym okresie rozwoju Hanza liczyła około 160 miast pod przewodnictwem Lubeki, a językiem urzędowym

Związku była odmiana języka dolnosaksońskiego z rejonu tegoż miasta; elegaci z miast hanzeatyckich zjeżdżali się co jakiś czas
i opracowywali wspólną politykę (tzw. Hansetage) - ostatni zjazd delegatów miast hanzeatyckich odbył się w 1669 r.

IDERLANDY

Właśnie tam, zbiegały się wszystkie drogi handlowe.

W XV w. Brugia została centrum handlu europejskiego, jako spadkobierca jarmarków szampańskich, jednak w późniejszym

czasie handel przesunął się do Antwerpii, a równolegle, rozwijały się też jarmarki w Genewie.

- 7 -

Temat: Średniowieczny handel

ONOPOLIŚCI

MIASTA

JARMARCZNE

monopoliści

miasta jarmarczne

- handel na własną rękę

- ograniczenie konkurencji

- polityka aktywna

Szczecin, Genewa, Hamburg

- handel pośredniczący

- polityka pasywna

Przedmioty handlu miast hazeatyckich:

– zboże (z Danii, Niemiec, Polski, Czech, Brandenburgii do Holandii, Skandynawii, Anglii i Szkocji)

– wełna

– skóry

– węgiel drzewny

– ryby (ok. 200 dni postu w ciągu roku)

– sól

– wina, piwo niemieckie

– bursztyn

– kamienie młyńskie

– różne metale

OWARY

– korzenie (m.in. cynamon, bazylia, gorczyca, goździki, imbir, kminek, majeranek, pieprz, szafran, tymianek)

– barwniki (szafran)

– owoce południowe (śliwki damasceńskie)

– mirra, kadzidło, balsam, ambra

– cukier trzcinowy

– tkaniny wełniane, bawełniane, jedwabne

– dywany („dzieła rąk pogańskich”)

Były to przedmioty o wysokiej wartości i wąskim kręgu odbiorców. Zachód w zamian za nie, płacił kruszcami szlachetnymi,

czego skutkiem był ich szeroki odpływ; oferowano również drewno, broń, zboże i sukna europejskie (materiały wełniane),
jednak Europa miała wyraźny deficyt handlowy.

- 8 -

Temat 3

Wielkie odkrycia geograficzne

18.03.2010

RZYCZYNY

ODKRYĆ

– deficyt srebra i złota w Europie

– postęp w technice nawigacji (nowe przyrządy nawigacyjne, busola, mapy zarysów lądów, astrolabium)

– konstrukcja karabeli, nowy typ ożaglowania (fok)

– zwycięstwo reconquisty w 1492r. doprowadziło do powstania sił społecznych zainteresowane nowymi odkryciami

– głównie drobnego rycerstwa hiszpańskiego i portugalskiego, które nie miało zajęcia wobec pokonania arabów

– zainteresowanie kolonizacją Europejczyków, renesansowy duch oraz zdolność do podjęcia ryzyka – Europejczycy

mieli gorszy potencjał i przygotowanie do dalekich wypraw morskich niż Arabowie czy Chińczycy

KUTKI

– rewolucja gospodarcza i społeczna

– zniszczenie kwitnących cywilizacji i religii Ameryki

– nowy system społeczno-gospodarczy – kolonializm

– budowa europejskich potęg kosztem skolonializowanych terenów

– nowe choroby na kontynencie amerykańskim

– powstanie nowożytnego niewolnictwa – najpierw wykorzystywanie Indian, a później sprowadzanie niewolników z

Czarnej Afryki

– duża ilość napływających do Europy kruszców szlachetnych – rozwój piractwa

– inflacja kruszców, spadek wartości pieniądza

– rewolucja cen w Europie – ceny zbóż wzrosły 4-5 krotnie

– świetna koniunktura w Europie

– rewolucja handlowa, zmiana szlaków handlowych – dominacja szlaku atlantyckiego

– stopniowa utrata znaczenia Wenecji i Genui

– rozkwit Lizbony, Sewilli, Cadiz, Amsterdamu i Antwerpii

– kupcy wędrowni zamieniali się na osiadłych

– zamiana struktury handlu – nowe towary: kawa, herbata, tytoń, bawełna

– handel niewolnikami afrykańskimi

– zetknięcie się ekosystemów – pomidory, kukurydza, fasola, ziemniaki sprowadzone do Europy

– diametralna zmiana życia i nowy kierunek rozwoju gospodarczego

– początek globalizacji – światowy obieg ludzi, towarów i usług

MERYKA

ÓŁNOCNA

Pierwszymi kolonizatorami byli Anglicy i Holendrzy, którzy w późniejszym czasie zbuntowali się przeciwko metropoliom.

W USA powstała pierwsza republika i konstytucja – był to wówczas ustrój zupełnie nowy i inny niż te znane w Europie;
zjawisko to było zwane „rewolucją amerykańską”, gdyż Amerykanie zaczęli budować państwo na fundamencie wolności
i równości.

- 9 -

Temat: Wielkie odkrycia geograficzne

UALIZM

AGRARNY

UROPIE

Dwoistość rozwoju rolnictwa w Europie – w XIV w. rolnictwo przeszło kryzys za sprawą dżumy i wojny 100-letniej, wiek

XV, to czas rozwoju, spowodowanego przez koniunkturę, co wykorzystała szlachta, tworząc dwa modele:

– stopniowego rozluźniania więzów feudalnych (Europa zachodnia, np. Anglia)

– przypisanie chłopów do ziemi i refeudalizacja (Europa środkowo-wschodnia, np. Polska)

Anglia

Występował proces grodzeń – ziemię zamieniano na pastwiska, które były o wiele bardziej dochodowe, co prowadziło do

komasowania ziemi i oddawaniu jej chłopom w dzierżawę. Zrodził się nowy rodzaj szlachty – new gentry; we Francji dominował
nieco zmodyfikowany system połownictwa.

Polska

Szlachta zaczyna tworzyć folwarki (Polska etniczna), latyfuncia magnackie (Kresy wschodnie) i zagospodarowywać tereny –

folwarki i latyfundia produkowały głównie zboże, sprzedawane za granicę.

RZYCZYNY

ROZWOJU

GOSPODARKI

FOLWARCZNO

PAŃSZCZYŹNIANEJ

OLSCE

– kryzys gospodarczy, który dotknął szlachtę żyjącą dotąd z czynszów – obniżenie wartości pieniądza, spowodowało

obniżenie wartości czynszów

– wzrost zapotrzebowania na produkty rolne w Europie

– wzrost cen na produkty rolne

– budowie folwarków sprzyjały liczne nieużytki na piętnastowiecznej polskiej wsi, a później także przymusowy

wykup posiadłości sołtysich

– uzyskanie swobodniejszego dostępu do zagranicznych rynków, dzięki odebraniu Krzyżakom Pomorza Gdańskiego

KUTKI

– bogacenie się szlachty, magnaterii oraz rozkwit niektórych miast

– negatywne efekty w dłuższej perspektywie – refeudalizacja, cofnięcie się w rozwoju

– ekstensywność gospodarki, brak inwestycji i zbytnia konsumpcja dóbr przez szlachtę

– budowanie licznych pałaców i dworów

– monokultura

– liczne wojny – Potop Szwecki, które doprowadziły do zniszczenia gospodarki państwa, głodu i biedy

– Wojna Północna w XVIIIw., w którą Polska została wplątana, czego efektem był przemarsz innych armii przez

polskie tereny

– prowadzenie przez szlachtę polityki ograniczającej wpływy mieszczaństwa – taxy wojewodzińskie, cła dla

mieszczan, zakaz kupowania ziemi dla mieszczan, zakaz sprawowania wysokich urzędów przez mieszczan

– monopolistyczna pozycja szlachty w Polsce

– przywileje szlacheckie – statut warcki 1432r., piotrkowskie 1496, wolna żegluga po Wiśle tylko dla szlachty,

obowiązkowa pańszczyzna w wysokości jednego dnia 1520r.

- 10 -

Temat 4

Merkantylizm

18.03.2010

Merkantylizm to polityka i praktyka gospodarcza, wymyślona w XVI w., a praktykowana w XVII w.; nazwa pochodzi od

mercante (z wł.) - kupiec.

GÓLNE

CECHY

MERKANTYLIZMU

– protekcjonizm ceł – niedopuszczanie obcych towarów na rynek krajowy, poprzez wysokie cła

– popieranie produkcji krajowej – subwencje, dotacje itd.

– dążenie do dodatniego bilansu handlowego

– modernizacja krajów zachodniej Europy, dążenie do samodzielności i samowystarczalności (autarkia)

– popieranie polityki kolonialnej

– polityka pronatalistyczna – nastawiona na zwiększenie przyrostu naturalnego

– polityka unifikacji gospodarczej – ujednolicenie systemu miar i wag, zniesienie ceł wewnętrznych

– modernizacja – drogi bite, kanały, jednolity system podatkowy, poczta

ARIANTY

MERKANTYLIZMU

– bulionizm – bogactwo państwa zależy od ilości posiadanych kruszców szlachetnych; pogląd dominujący w

Hiszpanii i Portugalii

– colbertyzm / merkantylizm przemysłowy – nazwa pochodzi od francuskiego ministra J.B. Colberta, jego polityka

opierała się na popieraniu rodzinnej gospodarki, zakładaniu manufaktur, w których pracowali pracownicy najemni
przy pomocy różnych narzędzi – bez pomocy maszyn;

– Colbert działał wielokierunkowo – z jednej strony manufaktury państwowe, z drugiej natomiast – system cechowy;

powstawały też wytwórnie niemożliwe do przypisania żadnej z powyższych kategorii – stocznie, cukrownie itd.
Paryż wówczas stał się światową stolicą kultury i mody, zasłynął również ze swoich mebli i luster.

– merkantylizm handlowy – Wielka Brytania i Holandia, to państwa które czerpały największe zyski z handlu, to

właśnie one zapoczątkowały markę (sprawdzanie jakości sukien wg odpowiednich standardów)

– kameralizm – Prusy i Austria; oparcie gospodarki na podatkach; Maria Teresa i Józef II – reformy terezjańsko-

józefińskie, które oznaczały skrajny system protekcjonalny, reformę językową, edukacyjną, podział ziemi na
dominikalne i rustykalne oraz popieranie akcji kolonizacyjnych

– ograniczony merkantylizm – Rosja z czasów cara Piotra Wielkiego; kraj był wówczas najbardziej zacofany w całej

Europie, Piotr Wielki próbował to zmienić i po powrocie z poselstwa na zachodzie Europy, przystąpił do
intensywnej modernizacji Rosji na wzór zachodni, zaczynając od zdobycia miejsca do zbudowania portu na
Bałtyku (St. Petersburg – najbardziej europejskie z rosyjskich miast, którego budowa została okupiona 100000
ofiar chłopców); despotyzm carski i niewola chłopska przetrwała aż do rewolucji październikowej – w Rosji nie
było żadnego organu przedstawicielskiego, szlachta nie miała nawet prawa inicjatywy – system samodzierżawia

– pod względem kulturowym i mentalnym Rosja XVIII w. nie była państwem europejskim, nie przeszła

średniowiecza, renesansu, reformacji, kontrreformacji, bardzo długo nie było szkolnictwa wyższego, brakowało
kulturalnej i gospodarczej elity

- 11 -

Temat 5

Pierwsza Rewolucja Przemysłowa

25.03.2010

Pierwsza Rewolucja Przemysłowa, przyniosła redykalne zmiany społeczne i gospodarcze, czego najważniejszym efektem

było zastąpienie pracy rąk ludzkich, pracą maszyn. Zaczątkiem tego przełomu była Anglia, a głównymi czynnikami, które
spodowały rewolucję były:

– zanik stosunków feudalnych

– proces akumulacji kapitału z wysokiej dochodowości ziemi, handlu zamorskiego – handel ten był wspierany i

chroniony przez państwo (1651r. - akt nawigacyjny) – kapitał w rękach szlachty i mieszczaństwa

– chłonne rynki (w tym rynek wewnętrzny)

– mobilna siła robocza w postaci chłopstwa (1622r. - ostateczne zniesienie poddaństwa osobistego)

– prawo patentowe (1624r.) chroniące prawo wynalazcy przez 14 lat, pierwszy raz pojawiło się właśnie w Anglii

– wysoki odsetek ludności rzemieślniczej (tkactwo) w Anglii

– polityka podbojów kolonialnych

– stabilna sytuacja polityczna – monarchai parlamentarna, w której król panuje, ale nie rządzi

– wyspiarskie położenie – atut strategiczny

– bogactwa naturalne – liczne kopalnie i złoża węgla

YNALAZKI

To właśnie przemysł lekki – w szczególności włókienniczy – poddał się rewolucji jako pierwszy, za sprawą licznych

wynalazków, zostały wynalezione m.in.

– latające czułenko – John Kay (1733r.)

– maszyna parowa – James Watt (1769r.)

– koło napędowe – Samuel Crompton (1779r.), spowodowało wzrost wydajności o 200%

– warsztat tkacki napędzany siłą zwierząt – Edmund Catwright (1785r.)

– lokomotywa – George Stevenson (1814r.), pierwsze próby na torach drewnianych, lokomotywa ważąca 4,5 tony,

poruszała się z prędkością 15 km/h

– pierwsza linia kolejowa na Świecie (1835r.)

– linia kolejowa Londyn – Liverpool (1828r.)

– telegraf

– dynamit

– nitroglicerynę

– zapałki

– oświetlenie gazowe (Londyn)

– metoda koksowania węgla

– lampę naftową (Ignacy Łukasiewicz, 1853r.; wynalazek stojący u podstaw całego przemysłu naftowego na Świecie)

Rewolucja doprowadziła do upadku tysiące drobnych rzemieślników, tkaczy, stąd narodził się Luddyzm – ruch przeciwników

maszyn, którzy często napadali na fabryki i niszczyli ich wyposażenie, linie produkcyjne.

Podczas gwałtownego rozwoju komunikacji i nowych środków transportu, narodził się natomiast ruch sprzeciwu tych, którzy

ponownie stracili najwięcej z powodu rewolucji – właścicieli karczm, dorożkarzy oraz purytanów (rzekomy upadek dobrych
obyczajów w pociągach).

- 12 -

Temat: Pierwsza Rewolucja Przemysłowa

Droga amerykańska

Przemiany szybkie, o charakterze oddolnym

Droga pruska

Ustrój feudalny, zmienia się stopniowo poprzez odgórne zarządzenia władzy

KUTKI

EWOLUCJI

RZEMYSŁOWEJ

– przejście do fabrycznego sposobu produkcji – ogromna rola maszyny parowej

– koncentracja produkcji pewnych branż wokół określonych miejsc, terytoriów – przemysł ciężki: Walia, przemysł

lekki: Lancaster, Chester itd.

– masowa migracja ludności do miast i gwałtowny wzrost ludności miejskiej – zgniłe miasteczka

– dynamiczny rozwój miast – Manchester, Londyn, Liverpool

– rozwój prasy, drukarstwa, czytelnictwa – pierwsze gazety, czasopisma

– zmiana sposobu życia robotników, nowa mentalność ludzi

Wraz z rewolucją przemysłową, rodził się kapitalizm i zaczęły wydzielać się nowe klasy społeczne – robotnicy, burżuazja

oraz lumpenploretariat. Są to czasy dzikiego i drapieżnego kapitalizmu, który wykorzystywał ponad wszelką miarę tanią siłę
roboczą, pozbawioną praw socjalnych i prawnych unormowań chroniących interesy pracownicze.

Mimo to, Anglia uważana była powszechnie jako „fabryka Świata” (np. 50% światowej produkcji stali i żelaza w 1850r.),

kapitalizm przyniósł ogromne bogactwo właścicieli i zarazem ogromną nędzę robotników – nastąpiło rozwarstwienie społeczne o
nieznanej dotąd skali. Żadna z dziedzin życia nie uniknęła zmian – następuje zmiana stylu i nawyków życiowych; w fabrykach
obowiązuje wymóg czasu, trzeźwości i kontrola, a nowe formy komunikacji bądzą gnie niegdzie powszechny lęk i niepokój.

EWOLUCJA

AGRARNA

Celem było zwiększenie wydajności rolnictwa, by móc wyżywić społeczeństwo, które przeżywało wówczas eksplozję

demograficzną w Europie, dodatkowo następił duży postęp w dziedzinie medycyny, higieny i ubioru, co skutkowało
wydłużeniem średniej długości życia w niektórych grupach społecznych (jednak w rodzinach robotniczych, przeciętna długość
życia wynosiła tylko 17 lat – częste wypadki, gruźlica).

Rewolucja agrarna nie była tak żywiołowa i szybka, nastąpił jednak przepływ technologiczny i informacyjny. Rozwinęła się

wiedza rolnicza i badania, głównie na terenie Niemiec i Anglii, gdzie wydawano dużo literatury, przeznaczonej również dla
zwykłych rolników. Poziom wprowadzania nowości był jednak nierównomierny.

Justus Liebig – stwierdził, że rośliny wymagają nawożenia, pobierają z ziemi minerały; z tego powodu, sprowadzano z Chile

guano – nawóz ptaków żywiących się rybami, oraz rozpowszechniono uzywanie obornika do nawożenia upraw. Obok
intensywnego nawożenia, prowadzono meliorację gleby, nawadnianie pól oraz zagospodarowywanie nowych terenów.

Struktura upraw uległa zmianie. Rozpowszechniły się ziemniaki, tytoń, len, buraki cukrowe uprawiane na skalę przemysłową

(1799r. - pierwsza cukrownia buraków na Dolnym Śląsku) oraz nowe odmiany znanych już wcześniej roślin. Pojawiły się nowe
maszyny – pług wieloskibowy, kosa (zastępuje sierp), siewnik rzędowy, młockarnia, żniwiarka, koparka do ziemniaków, pług do
głębokiej orki.

- 13 -

Temat 6

Kapitalizm

25.03.2010

ARUNKI

DLA

TWORZENIA

SIĘ

KAPITALIZMU

•

kapitał – jego istnienie jest niezbędne

•

środki produkcji w rękach prywatnych

•

praca ludzi jako towar

•

wolny rynek – popyt i podaż rządzą rynkiem i produkcją

•

produkcja masowa, gospodarka towarowa

•

duch burżuazyjny – chęć, rządza zysku

Warianty kapitalizmu XIX w.

•

kapitalizm wolnokonkurencyjny (A. Smith, D. Ricardo – liberalizm)

•

kapitalizm monopolistyczny

APITALIZM

WOLNOKONKURENCYJNY

Liberalizm

Wolność, nieskrępowana działalność człowieka; pojęcie postrzegane zarówno od strony ekonomicznej, filozoficznej,

początki: J. Locke, A. Smith – Anglia, później USA. Podstawą ideologiczną jest równość wszystkich ludzi oraz przysługujące
wszystkim te same prawa – wolności słowa, własności prywatnej, sumienia, zgromadzeń itd.

Doktryna liberalizmu gospodarczego (A.
Smith, D. Ricardo)

Zasada korzyści materialnej leżała u podstaw doktryny homo oeconomicus, znalazła ona odbicie w pierwszym wariancie

kapitalizmu, poza wyjątkami takimi jak jak akt nawigacyjny czy ustawy zbożowe.

Doktryna mówi o wolności gospodarki i całkowitego dystansu państwa wobec gospodarki i mechanizmów rynkowych;

wymagane były – wolna jednostka, wolny przepływ informacji i towarów.

Państwo w doktrynie było „stróżem nocnym”, strzegło jedynie granic państwowych i świętości własności prywatnej.

APITALIZM

MONOPOLISTYCZNY

Początkiem było poszukiwanie nowych metod osiągnięcie zysków oraz nowych rynków zbytu, w tym celu tworzono

zrzeszenia monopolistyczne – kartele, trusty, koncerny, syndykaty:

•

kartele – umowa producentów mających decydujący wpływ w tej samej lub podobnej gałęzi gospodarki, mająca na
celu całkowitą kontrolę nad rynkiem i jego regulację (ceny, podaży, popytu)

•

koncerny – przedsiębiorstwa o odrębnej osobowości prawnej należące do jednego właściciela; koncern powstaje na
skutek koncentracji kapitału, w wyniku fuzji (łączenia) firm, dokonywanej zazwyczaj w drodze zakupu akcji lub
udziałów innych firm; firmy wchodzące w skład koncernu mają wspólny zarząd, lecz oddzielną osobowość prawną –
następstwem może być ograniczenie konkurencji, zwiększenie zysków (wynikające z produkcji na większą skalę),
umocnienia pozycji finansowej, gospodarczej, osiągnięcia wpływu na decyzje gospodarcze państwa

– koncern pionowy, w którym przedsiębiorstwa łączą się kolejno według technologicznych etapów produkcji

- 14 -

Temat: Kapitalizm

– koncern poziomy, grupujący przedsiębiorstwa jednej branży

•

trusty – przedsiębiorstwa tworzą oligopol, powstający na drodze łączenia się samodzielnych dotąd przedsiębiorstw tej
samej branży; dotychczasowi ich właściciele stają się udziałowcami powstającego trustu, na którego czele stoi zarząd
kierujący produkcją i zbytem, wyznaczający ceny, określający podział zysków

•

syndykaty – nietrwałe porozumienie przedsiębiorstw o porównywalnej wielkości, działających w tej samej branży i
mających podobny stopień rozwoju, potrzebne do dokonania określonej transakcji lub celu

ROCESY

CECHY

KAPITALIZMU

•

koncentracja kapitału i przedsiębiorstw

•

łączenie się kapitału bankowego z przemysłowym = kapitał finansowy

•

dążenie do ostatecznego podziału Świata

•

eksport kapitału za granicę

•

okresowe duże wahania koniunktury

- 15 -

Temat 7

Stany Zjednoczone Ameryki Północnej

08.04.2010

UNT

KOLONIACH

Początek buntu datowany na 1774r., gdy zebrał się kongres przedstawicieli, który zawarł deklarację o zerwaniu stosunków

z Anglią. Wojna o niepodległość rozpoczęła się w 1775r., a zakończyła pokojem w Paryżu w 1783r. Już podczas wojny ścierały
się ze sobą dwie tendencje dotyczące kształtu przyszłego państwa:

•

federacyjna – o dużej niezależności regionów

•

ścisła władza zwierzchnia – koncepcja zwycięska, na czele której stał G. Washington

Ogłoszenie konstytucji – rok 1787, Filadelfia; ogłoszenie było poprzedzone 10-letnimi pracami nad ustawą.

Nowa forma republikańska

Często określana jako „rewolucja amerykańska” ze względu na ogromne różnice systemowe i ustrojowe względem Europy;

określenie rewolucja jest jednak symboliczne, gdyż nie oddaje rzeczywistego, ewolucyjnego charakteru przemian.

ECHY

PAŃSTWA

•

brak obciążenia przeżytkami feudalnymi

•

ogromna przestrzeń i tereny niezagospodarowane

•

sprzeczności ekonomiczno-społeczne między północą i południem

•

liczne złoża naturalne

•

wolność zagwarantowana w Konstytucji

•

duży potencjał demograficzny

OZWÓJ

TERYTORIALNY

•

Luizjana (kupiona od Francji)

•

Floryda ( kupiona od Hiszpanii za 5 mln. $)

•

Newada, Arizona, Kalifornia, Nowy Meksyk (zdobyte w wojnie z Meksykiem)

•

Alaska (kupiona od Rosji za 7,2 mln. $)

•

Portoryko, Kuba, Filipiny (wojna morska z Hiszpanią w 1989r.)

OKTRYNA

AMESA

ONROE

Doktryna izolacjonizmu „Ameryka dla Amerykanów”; brak ingerencji w sprawy Europy, doktryna została złamana dopiero

pod koniec I wojny światowej. Została ona sformułowana ze względu na obawę przed ponowną kolonizacją i ogłoszona w
orędziu prezydenta Monroe w 1823r., w którym mówił on o niezależności, izolacji i odmienności systemu społeczno-
politycznego USA;

Reakcja na doktrynę w Angli była oczywiście bardzo chłodna, ale żadne z europejskich państw nie złożyło w tej sprawie

oficjalnego stanowiska. Inaczej było w Ameryce Łacińskiej, gdzie proces dekolonizacji wystąpił bardzo wcześnie i doktryna
została przyjęta entuzjastycznie, gdyż uważano, że zapewnia ona nienaruszalność terytorialną; Kolumbia, Chile i Brazylia
zwróciły się nawet później do USA o sojusz obronny, ale otrzymały jedynie zdawkowe i wymijające odpowiedzi.

- 16 -

Temat: Stany Zjednoczone Ameryki Północnej

ONFLIKT

PÓŁNOC

POŁUDNIE

Już na początku XIX w. kształtowały się w USA stosunki kapitalistyczne, co następowało nawet w rolnictwie – na północy

powstawały farmy, które korzystając z nowych osiągnięć, wiedzy i technik prowadziły uprawę intensywną; inaczej niż na
południu, gdzie ogromne latyfundia, wykorzystując czarnoskórych niewolników, prowadziły ekstensywną uprawę tytoniu,
trzciny cukrowej, a później bawełny.

Poza różnicami gospodarczymi, występowały również ogromne rozbieżności mentalne i społeczne, czego wyrazem był

chociażby ruch abolistyczny, który zrodził się na północy i doprowadził do formalnego zniesienia niewolnictwa. Kolejną kwestią,
która wzmacniała konflikt, była sprawa ceł importowych i eksportowych – południe optowało za niskimi cłami, ze względu na
swoją wysoką produkcję bawełny, natomiast dla północy korzystne były wysokie cła.

OJA

SECESYJNA

1861-1865

Są to czasy nowowybranego prezydenta Abrahama Lincolna.

1861r. - kongres w Alabamie, postanawia utworzyć Skonfederowane Stany Południowe, które będą posiadać własnego

prezydenta, stolicę (Richmont), konstytucję (akceptującą niewolnictwo). Północ posiadała dużą przewagę w sferze ludnościowej,
ekonomicznej, przemysłowej i militarnej, ale południe wykazywało o wiele większą determinację i chęć walki

1862r. - wydanie proklamacji o zniesieniu niewolnictwa przez A. Lincolna, co przysporzyło prezydentowi popularności

i spowodowało masowe ucieczki czarnej ludności na północ.

Home stead Act („Ustawa o domostwach”) - jej założenia przewidywały korzystną ofertę dla wszystkich osadników, którzy

zdecydują się osiedlić na zachodzie, tzn. 60 ha działki za niewielką, korzystną cenę

1864r. - południe traci ostatecznie szanse na zwycięstwo w wojnie

1865r. - wkroczenie Shermana do Atlanty, która broniła się aż 40 dni, następuje całkowite zniszczenie miasta, później zostaje

zdobyte Richmont w efekcie czego, gen. Lee podpisuje kapitulację

Konsekwencje wojny

•

wprowadzenie dyktatury wojskowej w 11 stanach

•

prawne i bezprawne konfiskaty plantacji i majątków na południu; liczne oszustwa i spekulacje

•

straty ludnościowe – szacowane na od 0,5 do 1 mln. ludzi i straty ekonomiczne

•

czystki w urzędach i na stanowiskach

•

przyspieszony rozwój ekonomiczny we wszystkich stanach

•

podziemny opór i powstanie różnych organizacji (Ku-Klux Klan)

•

rozwój ruchu farmerskiego

•

powstawanie megalopolis: New York, Chicago, Filadelfia

OZWÓJ

KOLEJNICTWA

Ohio Railway Company – 4,5 tys. km. linii kolejowych, w roku 1860 już 50 tys. km., a pod koniec XIX w. 300 tys. km.

Koleje miały nieoceniony wpływ na rozwój gospodarczy kraju, doprowadziły do rozrostu takich sektorów jak górnictwo

i hutnictwo, ponadto umożliwiając szybki transport ludzi i towarów na duże odległości;

Przemysł jest również stymulowany poprzez ludność emigracyjną napływającą z Europy; siła robocza nie była tak tania jak

w Anglii, ponieważ koszty pracy były dość wysokie – stąd powstają liczne wynalazki, które miały za zadanie głównie obniżenie
kosztów pracy i produkcji.

- 17 -

Temat: Stany Zjednoczone Ameryki Północnej

Dzięki kolei powstają nowe okręgi przemysłowe: Cleveland, Denver, Detroit, New Orleans, Cincinatti, a produkcja

przemysłowa USA przed I wojną światową osiąga poziom 36% produkcji światowej.

OZWÓJ

PRZEMYSŁU

SAMOCHODOWEGO

Chociaż silnik spalinowy był wynalazkiem europejskim (Benz, Deimler), to Amerykanie nadali jego rozwojowi właściwe

tempo:

1893r. - bracia Francis i Charles Duvey wyprodukowali pojazdy napędzane 1 cylindrowym silnikiem (motorocykle)

1863 – 1947 – są to lata życia Henricka Forda, który stworzył koncepcję samochodu dla każdego i rozpoczął jego sprzedaż w

1908r., mimo początkowo zaporowej ceny pojazdów, Ford odniósł sukces, gdyż dzięki optymalizacji produkcji cena
samochodów spadła do przystępnego poziomu; zasługą Forda jest również wprowadzenie ruchomej linii montażowej i systemu
pracy na 3 zmiany, a jego decyzja o podwojeniu wynagrodzenia pozwoliła pozyskać mu liczną i potrzebną do produkcji siłę
roboczą

1913r. - w USA jeździ już 13 mln samochodów; co ósmy Amerykanin posiada samochód (!), a zatrudnienie w przemyśle

samochodowym jeszcze przed I wojną światową osiąga poziom 100 tys.

„american spirit”

„selfmade man”

- 18 -

Temat 8

XIX wiek w Polsce

08.04.2010

SIĘSTWO

ARSZAWSKIE

(1807-1814

Obszar ok. 100 tys. km2; istniejący w bardzo ważnym okresie, państwo posiadało własną Konstytucję, język polski w

administracji, armię, Sejm; co najważniejsze Księstwo znalazło się w sferze oddziaływania Francji – dlatego Konstytucja znosi
poddaństwo (dekret grudniowy z 1807r. o zniesieniu poddaństwa), wprowadzony zostaje Kodeks Cywilny Napoleona

WESTIA

POLSKA

ONGRESIE

IEDEŃSKIM

Królestwo Polskie

Posiadało własną Konstytucję, Sejm, edukację, administrację – było autonomią w ramach unii personalnej z Rosją; z części

Księstwa Warszawskiego utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie, z Krakowa utworzono natomiast Rzeczypospolitą
Krakowską, pod protektoratem trzech zaborców, została ona później wcielona do zaboru austriackiego po Powstaniu
Krakowskim w 1848r.

OZWÓJ

KAPITALIZMU

POLSKIEGO

Ważna postać Druckiego-Lubeckiego, założyciela Banku Polskiego

Rozwój i rewolucja przemysłowa, podobnie jak w innych częściach Europy, początek miała w przemyśle lekkim,

włókienniczym; w przypadku Polski jej centrum była Łódź, która w latach 50-60 stała się największym ośrodkiem
przemysłowym Cesarstwa Rosyjskiego. Ponadto rozwinął się okręg śląsko-dąbrowski (m.in. Huta Bankowa założona z kapitału
Banku Polskiego) oraz okręg warszawski

Wielkie Księstwo Poznańskie

Proces uwłaszczenia chłopów miał miejsce najwcześniej w Prusach (1811r. - uwłaszczenie chłopów bogatych, 1823r. -

powielony dekret z 1811r. tym razem dla chłopów polskich, do 1850r. nastąpiło uwłaszczenie pozostałych chłopów); proces ten
legł u podstaw rozwoju nowoczesnego, wielkoobszarowego rolnictwa w tym regionie, które zmieniło strukturę wsi; wielu
chłopów odbierało praktyki zagranicą, wprowadzało stosowanie nowoczesnych metod uprawy

- 19 -

Temat 9

Historia Japonii (Nippon)

15.04.2010

Japonia, głównie dzięki wyspiarskiemu położeniu, nigdy nie była niczyją kolonią. Średniowieczny ustrój państwa to

cesarstwo, w którym cesarz postrzegany był jako syn bogini Słońca, czyli osoba boska. Struktura społeczeństwa to cesarz –
Mikado, 250 rodów arystokratycznych daimio oraz chłopstwo. Wiek XIV to początek szeregu wojen i konfliktów między
daimiami. Formalnie najwyższym organem władzy był mikado, ale jego wpływy słabły, wraz z tym jak coraz ważniejszą rolę
zaczął odgrywać Shogun – dowódca armii.

Do Japonii już w 1540r. przybywają Jezuici, którzy prowadzą z sukcesem chrystianizację kraju, czego ukoronowaniem było

wybudowanie katedry w Kioto – ówczesnej stolicy kraju.

W roku 1603, po zamachu, faktyczna władza w Japonii zostaje przejęta przez Yeyasu Tokugawa – Shoguna. Tokugawa

zapewnia krajowi stabilizację i uspokojenie sytuacji wewnętrznej, jednak odbywa się to kosztem zamknięcia Japonii na Świat
zewnętrzny w obawie przed wznowieniem walk. Ponadto, shogunat, który był de facto dyktaturą wojskową, wymordował
bezlitośnie większość dotychczasowych chrześcijan i postrzegał europejczyków jako element wrogi dla kraju.

W sensie ekonomicznym, zamknięcie kraju hamowało jego rozwój, ale jednocześnie zapewniało umiarkowany spokój i

stopniowy, zrównoważony wzrost handlu. Było to celowe posunięcie Shoguna. Jednak trzeba było uznać, że już w wieku XVIII
system wojskowy był przestarzały, mimo to kwitnie wtedy kultura Samurajów i powstaje Bushido – kodeks honorowy
Samurajów.

Zamknięcie Japonii zostaje przełamane w połowie XIX w. Stało się to podczas przybycia do portu eskadry amerykańskiej

pod dowództwem M. Perry. Kluczowy był jej opór i determinacja, gdyż Amerykanie nie dali się przepędzić Japończykom,
niechętnym wobec obcych.

Pomimo ugruntowanego i długiego panowania Shoguna, szlachta wciąż starała się przywrócić realną władzę cesarzowi,

czego ostatecznie udało się dokonać za czasów cesarza Mutsuhito, który skupił wokół siebie grupę wpływowych ludzi i przejął
władzę. Pozbawienie władzy Shoguna nastąpiło na skutek dekretu wystawionego w roku 1868.

Wydarzenia te rozpoczynają erę Meidżi (oświecenia), czyli rewolucji społecznej, modernizacji i kapitalizmu popieranego

oficjalnie przez japoński rząd. Japonia bardzo szybko – w ciągu kilkudziesięciu lat – wdraża poprzez adaptację kluczowe
wynalazki i osiągnięcia europejskie i amerykańskie. Stolica kraju zostaje przeniesiona do Tokio. W strukturze społecznej zostają
wprowadzone 3 stany: szlachta, Samurajowie (zostawali oficerami w armii) i reszta społeczeństwa. Edukacja i służba wojskowa
stają się obowiązkowe. Japończycy zapożyczają najlepsze wzorce – zatrudniają przy budowie stoczni i przemysłu Brytyjczyków,
a w tworzeniu nowoczesnej armii pomagają im Prusowie.

W 1889r. zostaje uchwalona konstytucja, według której w Japonii rządzi dwuizbowy Parlament oraz cesarstwo posiadające

szerokie kompetencje.

Japonia posiada w tym czasie ogromny potencjał demograficzny: w 1900r. ludność kraju wynosi 44 mln. Brak własnych

surowców, stanął wówczas u podstaw polityki ekspansji w kierunku Korei i Chin. Korea stała się zarzewiem walki z Chinami, co
doprowadziło ostatecznie do wojny, w której zwyciężyła Japonia i na mocy traktatu z 1893r. przejęła m.in. Formozę oraz
sprawowała kontrolę nad Koreą. Jednak pod naciskiem innych dyplomacji Japonia zrzekła się Jao-Tung i oddała teren Rosji we
władanie na 20 lat. Ważnym wydarzeniem jest również powstanie Bokserów w Mandżurii w latach 1904-1905, które
doprowadziło do konfliktu Japonii z Rosją, w momencie gdy Japończycy bez zapowiedzi zaatakowali Port Arthur. Dowódcą
wojsk japońskich był wtedy Iwao Ojama, któremu w dużej mierze przypisuje się zwycięstwo. U podstaw porażki Rosjan leżało
głównie zlekceważenie wojsk japońskich, jak również spektakularna porażka Floty Bałtyckiej w bitwie morskiej pod Tuchimo,
która dała ostateczne zwycięstwo Japonii.

„silna armia i zasobny kraj”

(główne hasło ery Meidżi)

- 20 -

Temat: Historia Japonii (Nippon)

CZYNNIKI

SOCJOLOGICZNO

KULTUROWE

SPOŁECZEŃSTWA

•

religia: buddyzm (z Chin), konfucjonizm jako podstawa i filozofia życia, Shintoizm (Japońska odmiana buddyzmu)
wyznawana przez większość Japończyków, brak w niej świętej księgi, hierarchizacji kapłanów, posiada liczne odmiany

•

idea harmonii życia społecznego, posłuszeństwa władcy (elementy konfucjonizmu), porządku w państwie, hierarchii,
identyfikacji z grupą (współcześnie z firmą), paternalizm władzy

•

rola rodziny (mężczyzny i kobiety); kobiety pracują do czasu wyjścia za mąż, rządzą domem, wychowują dzieci
i decydują o budżecie

•

praktyka recepcji we wszystkich sferach życia: twórcze przyjmowanie i łączenie obcych wzorców ze swoimi przy
zachowaniu własnych wzorców

•

uczucie wstydu i nieśmiałości wobec obcych; inny sposób reagowania na otaczający świat, duży dystans wobec ludzi

- 21 -

Temat 10

Historia gospodarczo-polityczna Rosji po rewolucji

październikowej

15.04.2010

Rosja XIX w. była ogromny imperium kontynentalnym, lecz jednocześnie najbardziej opóźnionym w rozwoju. Ogromne

zdobycze dokonane zostały głównie przez ekspansjonizm Piotra Wielskiego. Po wojnach napoleońskich liczba ludności wynosiła
51 mln, w 1914r. - 168 mln (z czego w miastach jedynie 26 mln.) Kraj był bardzo zróżnicowany pod względem rozwoju
poszczególnych regionów i zależny od obcego (głównie europejskiego) kapitału.

Rosja była jednym z największych eksporterów zboża, lecz głównie za sprawą ekstensywności i powiększania areału zasiewu

– wydajność plonów była znacznie niższa niż w państwach o rozwiniętym rolnictwie.

Bardzo słabo rozwinięty był przemysł ciężki i dopiero na przełomie wieków nastąpił zauważalny wzrost produkcji

przemysłowej, głównie w zaborze rosyjskim (najsłabiej na Kaukazie). W II połowie XIX wieku wykształciły się: okręg
Petersburski, okręg Kaukaski, Zagłębie Donieckie. Udział w gospodarce światowej nie przekraczał jednak 6%, przyczyn takiego
stanu rzeczy można doszukiwać się m.in. w despotyzmie Piotra Wielkiego. Pierwszy Parlament zebrał się dopiero w 1905r.,
wcześniej Rosja była państwem policyjnym, skorumpowanym, zbiurokratyzowanym.

EWOLUCJA

1917

Rosjanie w 1915r. są zmuszeni wycofać się z zaboru rosyjskiego, co rozpoczyna ich problemy.

Rewolucja lutowa obala samodzierżawie, strąca cara za sprawa ogromnego chaosu, kryzysu i głodu. Władzę przejmują Rady

Sowieckie. Rząd tymczasowy znosi karę śmierci, cenzurę, Ochranę, Korpus Żandarmów i wydaje dekret o wolności słowa,
ogłoszona zostaje amnestia.

Rosja nadal była w stanie wojny z Austrią i Niemcami. Rząd tymczasowy nie podejmował jednak działań w celu podpisania

separatystycznego pokoju ze względu na Entant Cordial, Zgromadzenie Narodowe miało również po wyborach rozstrzygnąć
sprawę chłopską.

W 1917r. za sprawą Niemiec, Lenin zostaje przewieziony do Rosji w celu destabilizacji sytuacji wewnętrznej kraju. We

wrześniu obala Rząd Tymczasowy – de facto dokonuje zamachu stanu, nie zaś rewolucji, poprzez szturm bolszewików na Pałac
Zimowy.

Lenin podpisuje na z Niemcami pokój brzeski w 1918r. który zawarty był na kompromitujących dla Rosjan warunkach,

ponieważ oddawał Niemcom Ukrainę, Białoruś, Rygę oraz zabór rosyjski.

Prowadzona jest kampania planowej gospodarki, kolektywizacji i komunizmu. Rozpoczyna się nacjonalizacja gospodarki od

1917r., państwo przejmuje również cały handel zagraniczny, Lenin wobec zubożałych ludzi stosuje populistyczne hasła, celem
zyskania poparcia dla swojego programu. Od początku stworzony zostaje aparat represji – w 1917r. Czeka Feliksa
Dzierżyńskiego, które było zbrojnym ramieniem rewolucji, później przekształcane w GPU, NKWD i KGB.

Dekret o czerwonym terrorze – pozwalał bez wyroku sądowego zabijać wszystkich przeciwników komunizmu.

Wciąż w całym kraju toczyły się walki pomiędzy Bolszewikami a armiami Białych Generałów. Wykreowano nowego wroga

społecznego (klasowego) – kapitalistę, inteligenta i właściciela prywatnego.

Lata 1918-1919 to czas przyspieszonego wywłaszczenia i militaryzacji gospodarki. Wprowadzono „dobrowolną” pracę w

soboty i niedziele. Następuje klęska głodu, gdy władze chcąć zapewnić wyżywienie miastom, rekwirują plony na wsi,
wprowadzone zostają kartki na żywność dla pracujących (wyłącznie). W tym czasie głoduje co najmniej 20-30% społeczeństwa.

Lenin musiał zwrócić się o pomoc do zachodu. Władze zlikwidowały prywatny handel, istniała jedynie wymiana handlowa, a

na rynkach finansowych panowała ogromna destabilizacja – setki surogatów pieniądza krążących po kraju. Sklepy zostają
zamykane w celu przejęcia reglamentacji żywnościowej w kraju. Lenin kompletnie ignoruje sprawy ekonomiczne, licząc naiwnie
na to, że rozwiążą się one same metodą prób i błędów. Doprowadziło to do buntów i strajków w 1920 i 1921r. których podłożem
były sprawy ekonomiczne i polityczne.

- 22 -

Temat: Historia gospodarczo-polityczna Rosji po rewolucji październikowej

Symboliczny był bunt elitarnej jednostki marynarzy na Kromsztadzie w zimie 1921r., podczas którego Bolszewicy wysyłają

50 tys. armię do całkowitego zniszczenia i stłumienia strajku. W tym samym roku zostaje zawarty również pokój ryski z Polską
i innymi państwami bałtyckimi.

NEP – N

OWA

OLITYKA

KONOMICZNA

Ogłoszona w marcu 1921r. przez Lenina, oznaczała czasowy odwrót od polityki komunizmu w celu stabilizacji

ekonomiczno-społecznej; nie zabierano chłopom całości plonów i chowu – rezultatem była poprawa sytuacji chłopów, otwarto
sklepy, restauracje, powstały małe prywatne przedsiębiorstwa, głównie w sferze produkcji i usług („Lenin wziął, Lenin dał”), w
1922r. zaspokojono potrzeby wewnętrzne pierwszy raz od dłuższego czasu. Nastąpił powrót pieniądza w postaci nowej jednostki
– twardego rubla, pokrytego w złocie, również przemysł powoli zaczął się odradzać. Odradzał się również transport i
komunikacja, odbudowano rolnictwo i wcześniejszy areał upraw. Mimo to nepmani byli postrzegani jako gorsza kategoria, nie
mieli prawa głosu, a dzieci z ich rodzin miały np. utrudniony dostęp na studia wyższe.

Okres NEPu trwał do śmierci Lenina

W 1922r. w Rapallo, zawarto tajny traktat z Niemcami, który ustalał porozumienia w sprawach zbrojeń, armiii oraz

likwidował wzajemne zobowiązania obu państw.

Po śmierci Lenina, władzę obejmuje trzyosobwe kierownictwo. Stalin eliminuje jednak swoich konkurentów i obejmuje

władzę do 1953r.

Nastąpiło wdrażanie planów 5-letnich, istniały dwie koncepcje rozwoju

•

rozwój przemysłu lekkiego, ziemia w rękach chłopów – ewolucjonizm

•

kolektywizacja, industrializacja na ogromną skalę (Stalin, Trocki) – rewolucjonizm

LAN

PIĘCIOLETNI

•

rozbudowa przemysłu ciężkiego (odbudowanie 2200 wielkich zakładów przemysłowych)

•

zbudowanie wielkiej elektrowni wodnej na Dnieprze

•

kombinat metalurgiczny - symbol uprzemysłowienia w tym czasie

•

powstanie przemysłu samochodowego, maszyn rolniczych i samolotów

•

fabryka bawełny w Uzbekistanie, realizowana przy współpracy zagranicznej, ale Rosja nie uzyskała żadnych pożyczek
zagranicznych

•

sprowadzenie uznanych konstruktorów i inżynierów

•

przeznaczanie głównych nakładów na przemysł ciężki i zbrojeniowy kosztem rolnictwa i przemysłu lekkiego

•

likwidacja prywatnego handlu i wprowadzenie systemu kartkowego

•

gruntowna przebudowa struktury ekonomicznej

W 1931 Stalin zażądał, by plan został wykonany w 4 lata, w 1932r. zniesiono kartki na artykuły mleczne, cukiernicze i

papierosy, następowały niedobory rynkowe. Wcześniej, w 1928r. wystąpiły problemy ze skupem zboża, wobec czego
magazynowano jego nadwyżki. Od roku 1931r. następuje powszechna kolektywizacja i walka z kułakami. Stalin sam wyznaczył
rejony i rozmiary kolektywizacji (m.in. Ukraina, północy Kaukaz). Dokonano podziału mieszkańców wsi na 5 grup, każdej
grupie przeznaczona była inna kara, do 1935r. aresztowano do 5 mln. kułaków wraz z rodzinami. Powstawały bunty chłopskie na
Ukrainie, Kałkazie i Uzbekistanie. Pod koniec lat 30tych Stalin publikuje jednak artykuł, w którym potępia kolektywizację.

Na Ukrainie zostaje wywołany sztuczny głód w latach 1923/33, granice kraju zostają zamknięte i następuje masowe

wymieranie ludności ukraińskiej. Głodowała również ludność Kazachstanu, Powołża i Kirgizji, gdzie nastąpił dramatyczny
spadek pogłowia bydła.

- 23 -

Temat: Historia gospodarczo-polityczna Rosji po rewolucji październikowej

Do końca 1834 skolektywizowano wszystkie ziemie, czego efektem był spadek wydajności plonów zboża, spadek pogłowia

bydła i spadek pogłowia koni. Ofiarami kolektywizacji stało się ok. 15-20 mln ludzi, skutecznie zniszczyła ona siłę w postaci
chłopów, którzy byli potencjalnymi buntownikami. Dokonało się zniszczenie klasy chłopskiej, choć oficjalnie osiągnięto
założony cel "rozwoju rolnictwa".

W utworzonych kołchozach pracowała ludność drugiej kategorii, otrzymująca wynagrodzenie na poziomie 40% zarobków

otrzymywanych za pracę w przemyśle. Pracownicy pod groźbą aresztu nie mogli opuszczać kołchozu - byli pozbawieni
dowodów osobistych. Produkcja była sprzedawana za ustalone przez państwo odgórnie ceny.

RUGA

PIĘCIOLATKA

•

ograniczenie produkcji przemysłu lekkiego

•

ponownie rozbudowano przemysł ciężki i zbrojeniowy

•

wykreowano ruch współzawodnictwa (Stachanow)

•

dokonano Wielkiej Czystki (1934r.), liczne mordy, deportacje niewinnych ludzi, zastąpionych ludźmi Stalina

RZECIA

PIĘCIOLATKA

•

rozpoczęcie produkcji czołgów na wielką skalę

•

władza ingeruje we wszystkie sfery życia ludzi (totalitaryzm)

ECHY

TOTALITARYZMU

•

kult wodza (Mussolini, Hitler, Lenin, Stalin)

•

monopartyjny system rządów

•

rządy jednej partii - nomenklatura

•

etatyzacja życia politycznego kraju

•

utożsamianie państwa z partią rządzącą

•

brak kontroli społecznej nad rządem

•

rozrośnięty aparat kontroli tajnej policji politycznej

•

cenzura polityczna

•

gwałcenie i brak poszanowania praw człowieka

•

terror

Ideologie państw totalitarnych były ekspansywne i nacechowane nienawiścią wobec wykreowanych wrogów (klasowych lub

rasowych).

RZEMIANY

DEMOGRAFICZNE

•

10 mln ofiar w latach lata 1914-22

•

5 mln ofiar - I głód

•

silne ruchy migracyjne i przemiany w strukturze ludności - wszystkie grupy społeczne, ale najbardziej arystokracja i
inteligencja

•

ruchy wewnętrzne - do Syberii, Azji Środkowej przenosili się Ukraińcy, ludność krymska, Niemcy nadwołożańscy

•

osadnictwo Rosjan, na terenach obecnej Ukrainy, Litwy, Łotwy, Estonii

•

konflikty etniczne i społeczne spowodowane rusyfikacją

- 24 -

Temat: Historia gospodarczo-polityczna Rosji po rewolucji październikowej

•

w latach 50-60 zachęcano robotników do wyjazdu na Ural

•

nakaz pracy - migracje do miast, ośrodków przemysłowych ludności wiejskiej; 1926 - 18% ludności miejskiej, 1934 -
23-24% ludności miejskiej

•

ruchy migracyjne w zdecydowanej większości były przymusowe

BOZY

PRACY

JAKO

ELEMENT

GOSPODARKI

ZSRR

Pierwsze obozy zakładano na sowieckich wyspach, po wydaniu dekretu o czerwonym terrorze. Obozy były pod wyłączą

władzą policji politycznej i dzieliły się na 3 kategorie: obozy produkcji zbiorowej o zaostrzonym rygorze, obozy karne
o całkowitej izolacji (oba dla więźniów politycznych) oraz kolonie. Nazwa "gułag" pochodzi od Głównego Zarządu Łagrów.
Masowe aresztowania miały charakter represji politycznych przeciwników systemu - rzeczywistych lub urojonych. Więźniowie
otrzymywali głodowe racje żywnościowe, przy czym wymagano od nich nadludzkiej pracy. Przez władze ZSRR system łagrów
postrzegany był jako normalny system gospodarczy.

- 25 -

Temat 11

II Rzeczpospolita

29.04.2010

RAKTAT

ERSALSKI

Główny układ pokojowy kończący pierwszą wojnę światową, podpisany 28 czerwca 1919 roku przez Niemcy,

mocarstwa Ententy i państwa sprzymierzone i stowarzyszone. Został ratyfikowany 10 stycznia 1920 roku i z tą datą wszedł w
życie. Traktat ustalił wiele granic międzypaństwowych w Europie oraz wprowadził nowy ład polityczny.

Traktat wersalski został zawarty podczas paryskiej konferencji pokojowej, trwającej od 18 stycznia 1919 roku do 21

stycznia 1920 roku. Brało w niej udział 27 zwycięskich państw. Polska była reprezentowana przez Ignacego
Paderewskiego i Romana Dmowskiego. Państwa pokonane w I wojnie światowej (Niemcy, Austro-Węgry, Turcja, Bułgaria) nie
zostały dopuszczone do konferencji. Przedstawiono im tylko traktaty do podpisania.

Rozpad trzech mocarstw był przyczyną ukształtowania się nowej mapy Europy. Powstały m.in. Czechosłowacja, Jugosławia

(najpierw jako Królestwo SHS), na gruzach Rosji: Litwa, Łotwa i Estonia, ponadto odradza się Polska w nowych granicach. O
powstaniu i granicach decydowali głównie prezydent USA – Woodrow Wilson, premier Wielkiej Brytanii – David Lloyd
George, premier Francji – Georges Clemenceau. Nie rozumieli oni jednak do końca specyfiki Europy środkowej. Dlatego też
sprawa niemiecka i polska była grą mocarstw – Francja, postulowała osłabienie Niemiec kosztem wzmocnienia Polski, natomiast
Wielka Brytania była przeciwnego zdania i postrzegała silnie Niemcy jako czynnik naturalnej równowagi sił w Europie. Granica
zachodnia została ostatecznie rozstrzygnięta na niekorzyść Polski. W 1919r. Czesi wkraczają zbrojnie na Zaolzie i przy cichej
akceptacji państw zachodnich zajmują teren.

OLSKA

1918

W momencie uzyskania niepodległości, Polska nie miała uregulowanych żadnych granic. Oprócz tego, poważnymi

problemami były duże zniszczenia powstałe w wyniku przemarszów wojsk biorących udział w I wojnie światowej,
zdewastowane było rolnictwo, proces integracji trzech zaborów pod względem ekonomicznym i administracyjnym wydawał się
bardzo ciężkim wyzwaniem, widoczny był wyraźny podział na Polskę A i Polskę B, o bardzo różnym poziomie rozwoju.
Niestety, czas jedynie 20 lat, był zbyt krótki na to, by przezwyciężyć te wszystkie problemy, stworzyć stabilny system monetarny,
rolnictwo, system prawny, infrastrukturę, edukację, szkolnictwo (niezwykle poważne problemy z doborem kadry naukowej).

Dodatkowymi poważnymi utrudnieniami w skupieniu się na modernizacji i integracji państwa były problemy militarne, w

tym głównie wojna z bolszewikami, konflikty o granice i wpływy.

W powojennym świecie na czele wysuwają się Stany Zjednoczone, wojna przynosi też spore korzyści państwom neutralnym

– Holandii, Szwecji, Szwajcarii. Pod wpływem ogromnych strat terytorialnych i materialnych, głównie w Niemczech i Włoszech,
następuje radykalizacja nastrojów społecznych, co prowadzi do powstania faszyzmu.

Międzywojenna Polska to:

•

389 mln. km2

•

27 mln ludności

•

1912 km granicy z Niemcami (najdłuższa granica lądowa Polski)

•

tylko 140 km granicy morskiej

•

6 miejsce w Europie pod względem ludności i powierzchni

•

duża liczba Polaków poza granicami: 800 tys. w ZSRR, 740 tys. w Niemczech, 200 tys. na Litwie (właściwej), 90 tys.
na Śląsku Cieszyńskim

•

75% ludności zamieszkuje w latach 20-tych wieś, a ponad 60% utrzymuje się z rolnictwa

- 26 -

Temat: II Rzeczpospolita

RZEMYSŁ

GOSPODARKA

OLSCE

–

REFORMY

RABSKIEGO

Rozwinięty głównie na Górnym Śląsku i w Polsce centralnej (okręg łódzki, warszawski, Białystok, Bielsko-Biała) oraz w

zagłębiu naftowym (Drohobycz), wiele znaczących kulturowo miast nie liczyło się w sensie gospodarczym (np. Lwów).
Kluczowym momentem było przyłączenie Śląska w 1922r., który to teren produkował więcej niż reszta państwa polskiego. W
tym czasie na Polskę przypada 0,5-0,7% globalnej produkcji przemysłowej.

Kryzys rekonwersji

Poważne zjawisko, przed którym stanęły kraje walczące w I wojnie światowej, polegało na tym, że gospodarka musiała

zostać ponownie przestawiona na produkcję przeznaczoną do celów cywilnych, nie zaś militarnych; pośrednio była to przyczyna
borykania się wielu państw z inflacją i hiperinflacją.

Okres powojenny cechuje się wysoką emisją pieniądza bez pokrycia, czego efektem była oczywiście lawinowa inflacja. W

Niemczech zostaje wprowadzona reforma, przywracająca stabilność gospodarce, w Polsce sukcesem było wprowadzenie
jednolitej waluty – marki polskiej (po 1924r. złotego). Przy tym, rząd ratował się inflacją kontrolowaną (podatek inflacyjny
stanowił czasami 50-60% wpływów do budżetu), jednak z czasem sytuacja zaczęła wymykać się spod kontroli, co doprowadziło
do kursu 9 mln marek za 1 dolara tuż przed reformą Grabskiego. Inflacja oznaczała spadek płac realnych, wzrost cen z godziny
na godzinę, co doprowadzało do radykalizacji mas (starcie Policji i wojska z niezadowolonym ludem w Krakowie doprowadziło
nieomal do rewolty).

Wincenty Witos podaje się do dymisji i powołany zostaje rząd fachowców na czele z Władysławem Grabskim, człowiekiem

wszechstronnie wykształconym, twórcą dziedziny socjologii wsi.

Sejm powierza Grabskiemu rząd celem uzdrowienia gospodarki i finansów – Grabski zostaje jednocześnie premierem i

ministrem finansów oraz otrzymuje specjalne pełnomocnictwa na pół roku, które mają umożliwiać mu szybsze i efektywniejsze
działanie. Następne miesiące przyniosły poprawę sytuacji, Grabski posłużył się socjotechniką (ogłosił, że Polska dostała rzekomo
pożyczkę – państwo było postrzegane jako sezonowe, zwłaszcza po zabójstwie Narutowicza), dokonuje również interwencji
giełdowej – wprowadza na rynek walutę obcą z posiadanych rezerw; rozpoczynają się prace nad statutem Banku Polskiego, który
zajmuje się później emisją waluty. Wprowadzona zostaje złotówka: 1 zł = 1 frank szwajcarski, 1 zł = 19 centów, wymienialność
złotówki.

Reformy były ogromnym sukcesem, również dlatego, że odbyły się bez jakiejkolwiek pomocy z zewnątrz. Działalność

Grabskiego przyczyniła się do stabilizacji i od 1924r. zaczyna dzięki temu napływać do Polski obcy kapitał – 400 mln funtów z
Francji na zbrojenia, pieniądze od Włoch pod zastaw przemysłu tytoniowego, 27 mln. dol. pod zastaw zysków z kolei i przyjęcie
doradcy (Charlesa Dillona) do struktur Banku Polskiego. Obcy kapitał były głównie lokowany w górnictwie, hutnictwie,
komunikacji, a więc w nowoczesnych i dochodowych dziedzinach, udział przedstawiał się następująco: górnictwo – 52% obcego
kapitału, hutnictwo – 65%, komunikacja i telekomunikacja – 30%, elektrownie i gazownie – 76%, przemysł chemiczny – 40%.
Zaletami były nowoczesne technologie, które dzięki temu udziałowi stały się dla polskiego przemysłu dostępne oraz nowe rynki
zbytu. Minusami natomiast było duże załamanie na skutek późniejszego Wielkiego Kryzysu.

Okres rządów pomajowych cechuje monopolizacja gospodarki, sprzyjanie powstawaniu licznych karteli i trustów. Do 1929r.

powstało 105 zrzeszeń kartelowych, Konwencja Węglowa, Syndykat Polskich Hut Żelaznych itd., ogromny związek Lewiatan –
największy monopol w Polsce przedwojennej.

W roku 1928 zarejestrowanych było tylko 126 tys. bezrobotnych, w 1922r. podjęto decyzję o budowie Portu Gdynia, który z

latach 30-tych był największym portem basenu Morza Bałtyckiego. Dozorcą rozbudowy był Eugeniusz Kwiatkowski, który
stworzył również całą politykę morską.

Wojna celna z Niemcami w 1925r. która polegała na odmowie kupna polskiego węgla przez Niemców, doprowadziła do

poszukiwania nowych rynków zbytu, którymi ostatecznie stały się kraje Skandynawii. Bezpośrednio wpłynęło to również na
decyzję o budowie Centralnej Magistrali Kolejowej, którą przewożono ze Śląska do Gdyni eksportowany później do
Skandynawii węgiel. Powstają również zakłady azotowe w Mościcach k. Tarnowa, gdzie dyrektorem zostaje E. Kwiatkowski (z
wykształcenia był chemikiem i inżynierem).

- 27 -

Temat: II Rzeczpospolita

IELKI

RYZYS

Niestety, rozwój polskiej gospodarki, zahamował gwałtownie Wielki Kryzys, który nastąpił w wyniku krachu na Wall Street

i doprowadził do globalnego załamania gospodarki. Najpierw objął on sferę finansową, rozprzestrzeniając się później na
wszystkie dziedziny życia. Przyczynami była nadprodukcja, spowodowana sztucznie pompowaną i pobudzaną koniunkturą.

Bezrobocie w Wielkiej Brytanii sięgnęło 3 mln, w Niemczech – 6 mln., a w USA – 13 mln.

Nastąpił kryzys w rolnictwie (tzw. rozwarcie nożyc cen) – zbyt duża różnica cen przy spadku produkcji w rolnictwie, ceny

artykułów rolnych spadły o średnio 40%, miała miejsce podaż głodowa, farmerzy niszczyli swoje plony i zapasy. Dumping i
protekcjonizm doprowadził do załamania handlu – wartość wymiany międzynarodowej spadła o 30%, co oczywiste – nastąpiło
szerokie wycofywanie się kapitału obcego. Rozwiązaniem było prowadzenie polityki deflacyjnej – sztucznego utrzymywania
wysokich cen.

Wprowadzony zostaje interwencjonizm (New Deal) państwowy w miejsce wolnego rynku, była to polityka podejmowana w

ramach ożywienia i nakręcania koniunktury przez państwa (J.M. Keynes) – kształtowanie stóp procentowych, taryf. Szeroko
rozpowszechnione były roboty publiczne: budowanie dróg, autostrad, lotnisk, budynków użyteczności publicznej, linii
kolejowych, zamykano banki. Świat zaczął odchodzić od liberalizmu gospodarczego.

Kryzys bardzo boleśnie dotknął również Polskę i wychodzenie z niego trwało aż do roku 1936. Na wsi widoczna była

ogromna bieda. Powstała nowa kategoria „ludzi zbędnych” - 4,5 mln Polaków którzy wrócili do kraju po tym jak zostali
pozbawieni pracy za granicą. Szerzyło się zjawisko bieda-szybów, bezrobocie wynosiło oficjalnie od 1-2 mln + 4,5. Rząd zaczął
interweniować zbyt późno. Likwidacja monopoli rozpoczęła się dopiero w 1935r. wydaniem ustawy antymonopolowej,
stosowano etatyzm, a na stanowisko ministra skarbu wraca w 1935r. E. Kwiatkowski. Uchwalone zostają plany rozwoju,
wprowadzone zostają ograniczenia dewizowe, przy tym nie ma przyzwolenia do lekką, ożywiającą inflację w obawie przed jej
zbytnim wzrostem.

Pierwszy plan 4-letni zakładał budowę COP w południowo-wschodniej Polsce, powody lokalizacji były zarówno

ekonomiczne jak i strategiczne (oddalenie od granic, widły Sanu i Wisły), chodziło o aktywizację tamtejszej ludności. Symbolem
COP stało się miasto Stalowa Wola, poza tym nastąpił ogromny rozwój takich miast jak Mielec, Lublin, Dębica, Radom,
Starachowice. Wybudowano jedną z największych hydroelektrowni. COP uznawany jest za bardzo udaną inwestycję, największą
w sektorze przemysłu ciężkiego i zbrojeniowego. Był to kolejny, ogromny sukces Kwiatkowskiego, który po 1945r. został
delegatem do spraw odbudowy wybrzeża, ale jego działalność trwała tylko 2 lata, ponieważ nie podzielał on wizji socjalistów.
Resztę życia spędził on w Krakowie, gdzie zmarł w 1974r.

SIĄGNIĘCIA

PORAŻKI

II RP

Osiągnięcia

•

stworzenie państwa

•

integracja zaborów

•

walka o granice

•

stworzenie nowoczesnej oświaty i prawodawstwa

•

wielkie i udane inwestycje gospodarcze

Porażki

•

brak reformy rolnej, głód ziemi

•

widoczne różnice między Polską A i B nie zostały zlikwidowane ze względu na zbyt krótki okres czasu

•

zacofanie wsi

- 28 -

Temat 12

II wojna światowa – gospodarka powojenna i komunistyczna

Polsce

06.05.2010

II wojna światowa, analogicznie do pierwszej, spowodowała proces konwersji, który dotyczył wszystkich działów

gospodarki państw zaangażowanych w konflikty zbrojne. Kongres USA uchwalił „Lend-Lease Act” dzięki czemu USA
wspomogły dużą pomocą aliantów (głównie Wielką Brytanię i ZSRR) i wzmocniły znacznie siły alianckie, co przyczyniło się do
skrócenia wojny.

Podczas działań zbrojeniowych, po raz pierwszy używano na szeroką skalę broni pancernej i bombardowano całe miasta

(Berlin, Londyn, Warszawa), co było przyczyną wielkich strat ludności. Na Japonię zrzucono dwie bomby atomowe.

EZPOŚREDNIE

POŚREDNIE

SKUTKI

WOJNY

•

straty demograficzne (50 mln ludzi)

•

straty materialne i zniszczenia

•

zerwanie handlu międzynarodowego, dewastacja przemysłu

•

utworzenie ONZ i podział Europy na dwie części (żelazna kurtyna)

•

dwubiegunowy podział Świata – utworzenie NATO i Układu Warszawskiego.

•

zimna wojna i wyścig zbrojeń kosztujący miliardy dolarów

•

napięte stosunki i sytuacja polityczna oraz dyplomatyczna; wojna szpiegów, wojny peryferyjne (Korea 1950-1953,
Wietnam)

•

odzwierciedlenie kulturalne (filmy, książki, muzyka itd.)

•

podział i demilitaryzacja Niemiec

•

dekolonizacja – rozluźnienie więzi między koloniami, a metropoliami, wzmocnienie tendencji i dążeń
niepodległościowych: Indie, rok Czarnej Afryki (1960), powstanie neokolonializmu

ZSRR

WOJNIE

ŚWIATOWEJ

Kraj powiększył terytorium o 700 tys. km2, kosztem: Polski, Czechosłowacji, Rumunii, Finlandii, Łotwy, Litwy, Estonii oraz

Japonii.

Stalin utworzył imperium wewnętrzne i zewnętrzne. W Europie środkowej narzucono obcy model polityczny (totalitaryzm),

dokonano odgórnej, narzuconej rewolucji oraz narzucono model ekonomiczny w postaci gospodarki komunistycznej.

LAN

ARSHALLA

George Marshall – amerykański polityk i generał: ten który odbudował Europę, laureat nagrody Noble'a

Europa powojenna, nie wykazywała żadnego ożywienia gospodarczego po wojnie, co doprowadziło do popularyzacji

komunizmu (komunizm zawsze rodzi się w biedzie) i radykalizacji nastrojów społecznych.

USA w ramach doktryny Trumana (powstrzymywanie komunizmu wszystkimi możliwymi środkami), zwróciło się do całej

Europy, z pytaniem, ile każdy kraj potrzebuje na odbudowę. Niestety, żaden z krajów bloku socjalistycznego, nie dostał
pozwolenia z Moskwy na przyjęcie tej pomocy.

Pozostałe kraje zachodniej Europy, oszacowały potrzeby na 22 mld. dolarów, otrzymując ostatecznie 13 mld. Ogłoszenie

planu nastąpiło w 1947r.; 70% pomocy stanowiły maszyny, żywność, środki użytku codziennego, a nawet zwierzęta hodowlane.
Warunkiem otrzymywania pomocy, była kontrola USA nad przekazywanymi pożyczkami oraz usunięcie komunistów ze
wszystkich rządów gdzie mieli oni swoich przedstawicieli. Największymi beneficjentami planu były: Wielka Brytania – 3,4 mld.
dolarów, Francja – 2,8 mld. dolarów, RFN i Włochy – po 1,4 mld. Dolarów.

- 29 -

Temat: II wojna światowa – gospodarka powojenna i komunistyczna w Polsce

Skutki zastosowania planu marshalla

•

odbudowa, rozwój i rozkwit (w niektórych krajach)

•

wzrost produkcji przemysłowej i przekroczenie o 1/3 poziomu produkcji sprzed wojny

•

odbudowa rolnictwa

•

zahamowanie inflacji

•

wymiana i współpraca między Europą zachodnią i USA

•

ugruntowanie podziału Europy

•

impuls do integracji gospodarczej

IEMIECKI

CUD

GOSPODARCZY

IRTSCHAFTSWUNDEN

)

Pomimo dewastacji Niemiec powojennych, niektóre tereny zachowały się całkiem dobrze (np. Zagłębie Ruhry). RFN

posiadało bardzo ograniczoną suwerenność, w 1951r. kraj wszedł w skład Rady Europy i EWWiS, a 3 lata później otrzymuje już
suwerenność. Niemcy stają się członkiem EWG.

Dzięki dobrze wykorzystanej pomocy USA, w RFN zostaje przeprowadzona reforma walutowa Ludwika Erharda, zostaje

wprowadzona Deutsche Marke (w relacji wymiennej 100 do 6,5), co doprowadza do zahamowania inflacji. Kapitał produkcyjny
wyliczany był 1 do 1, dzięki czemu w prosty i bardzo efektywny sposób wprowadzony został neoliberalizm gospodarczy.
Ważnym czynnikiem, był również dobry kapitał ludzki. Dzięki niemu rozwinięto tak ważne sektory jak energetyka, metalurgia,
przemysł zbrojeniowy, chemiczny itd. Do lat '80 RFN zajmowały II miejsce na Świecie w eksporcie, ustępując jedynie USA i
były uważane za dużą potęgę gospodarczą.

Kraj posiadał również niezwykle zdolnych polityków m.in. K. Adenauer, który decydował przez 14 lat o kształcie państwa i

prowadził politykę zagraniczną - Niemcy są zbyt dużym narodem, by nie mieć samodzielności.

Adenauer gotów był nawet iść na kompromisy z państwami kontrolującymi kraj, byleby tylko zdobyć jak najszybciej

niepodległość. Zawarł szereg różnych porozumień (m.in. z USA i Izraelem). Jego następcą był Willy Brandt, który zawarł układ
z ZSRR, prowadził politykę na rzecz pojednania z Polską oraz nawiązał stosunki z NRD.

YTUACJA

OLSKI

UROPY

ŚRODKOWEJ

Straty Polski po wojnie:

•

demograficzne: ofiary wojny, deportacje (do łagrów i do Kazachstanu ok 2 mln ludzi), ucieczki, migracje

•

straty gospodarcze: ponad 50%

•

zniszczenia infrastruktury: ponad 30-50% (w handlu 65%)

•

nowe, przesunięte na zachód granice (ziemie odzyskane)

•

największe w Europie zniszczenia, zbombardowane miasta – Wrocław, Warszawa

•

wyniszczenie klasy średniej

Po instalacji rządu komunistycznego, rozpoczęto reformy:

Reforma rolna (1946r.)

Dekret o ustroju rolnym; przyznawanie na ziemiach odzyskanych gospodarstw 7-15 ha (na pozostałych obszarach znacznie

mniej), zabrano ziemię ziemiaństwu i dawnej szlachcie i przyznawano chłopom małorolnym bez jakiegokolwiek odszkodowania,
nastąpiła parcelacja 10000 majątków, co dało 3 mln hektarów, z czego 2/3 przeznaczono na utworzenie PGR; reforma nie
rozwiązała przeludnienia wsi, powstała kategoria chłoporobotników, zniszczono na zawsze klasę mieszczańską oraz dwory wraz
z ich ogromną kulturą i tradycją.

- 30 -

Temat: II wojna światowa – gospodarka powojenna i komunistyczna w Polsce

Nacjonalizacja przemysłu (1946r.)

PSL i PPS stały za tym, by znacjonalizować część gospodarki, ale zachować 3 sektory w gospodarce; Sowieci (PPR) byli za

nacjonalizacją wszystkiego; w efekcie bez odszkodowania przejęte zostają wszystkie przedsiębiorstwa poniemieckie, zakłady
zatrudniające powyżej 50ciu pracowników, a później jeszcze mniejsze, prywatne przedsiębiorstwa i spółdzielnie; klasa średnia
(burżuazja) w praktyce przestaje istnieć.

TOSUNKI

DEMOGRAFICZNE

Duże ruchy migracyjne spowodowane były przesunięciem granic na zachód. Przesiedlano ludność ocalałą na kresach (zza

Buga), wracających więźniów – prawie 4 mln. ludzi, czym zajmował się Państwowy Urząd Repatriacji. Inteligencja wileńska
osiedliła się na Pomorzu, a lwowska we Wrocławiu.

Akcja Wisła (1947r.) przesiedlenia Ukraińców, po zamachu na gen. Świerczewskiego, za co obarczono całą ludność i

przesiedlono całe 150 tys. ludzi (głównie chłopów), rozproszono ich w niewielkich grupach na ziemiach odzyskanych, a kilka
tysięcy aktywnych rewolucjonistów osadzono w obozie w Jaworznie. Doprowadziło to do zamarcia wielu wsi i dewastacji
wielkich obszarów. Akcja sterowana była jednak z Moskwy, a wykonywana przez Polaków.

PRL

PRL nazywane jest państwem satelitarnym ZSRR, nie ma suwerenności, wszechobecna jest cenzura, brak zagwarantowanych

praw obywatelskich, system jest monopartyjny, państwo kontroluje gospodarkę – brak wolnego handlu.

Zjawiska pozytywne tych czasów: szybka odbudowa kraju w ciągu kilku lat – Polacy traktowali państwo jako swoje, ale

władzę jako obcą, nie utożsamiali jej z Polską, ogromną rolę odegrał entuzjazm ludzi, którzy odbudowywali spontanicznie kraj.
W dobie industrializacji odbyła się późna rewolucja przemysłowa, pod znakiem migracji ludności wiejskiej do miast.

LAN

LETNI

(1947-1949)

Od czasu przejęcia władzy komunistycznej, gospodarka była planowa. Był to jedyny zrealizowany w całości plan, który

zakładał odbudowę kraju:

•

wyrównanie strat po wojnie

•

scalenie ziem odzyskanych z resztą kraju

•

odbudowa i zagospodarowanie wybrzeża morskiego (epizod E. Kwiatkowskiego)

•

rozszerzenie udziału w gospodarce światowej

•

wzrost wydajności w produkcji rolnej (nie wykonane założenie)

•

przywrócenie wskaźników gospodarczych sprzed 1939r.

UNRA – organizacja charytatywna pod patronatem USA, przekazała Polsce w latach 1945-1947 pomoc o wartości 475 mln.

dol. (głównie żywność i lekarstwa).

LAN

LETNI

(1950-1955)

Zmiana struktury ekonomicznej:

•

wzrost inwestycji w przemyśle ciężkim o 158%

•

wzrost produkcji rolnej o 50%

•

wzrost stopy życiowej o 55-60%

•

wzrost dochodu narodowego o 112%

- 31 -

Temat: II wojna światowa – gospodarka powojenna i komunistyczna w Polsce

•

zlikwidowanie elementów kapitalistycznych (spółdzielczość, handel i ziemia)

•

przekształcenie ziemi w gospodarstwa zespołowe (nieudana)

Plan został zrealizowany (symbolem Nowa Huta), ale kosztem zubożenia warstwy chłopskiej i spadku stopy życiowej – jego

wszystkie założenia nie były możliwe do spełnienia w pierwotnej formie.

Polska stała się krajem przemysłowo-rolniczym, przechodząc ze statusu rolniczo-przemysłowego.

Od czasu tego planu, systematycznie rozbudowywano przemysł ciężki. Plan wybitnie zaniedbał przemysł lekki, co

doprowadziło do stałego niedoboru w gospodarce na długie lata.

- 32 -

Temat 13

Japonia po II wojnie światowej

13.05.2010

Japończycy zdołali zdobyć Singapur, w który uchodził swojego czasu za niezdobytą twierdzę. Odpowiedź Amerykanów na

japoński atak na Pearl Harbor była jednoznaczna z włączeniem się do działań wojennych. Charakterystycznymi wyłącznie dla
Japonii jednostkami bojowymi w czasie tej wojny, byli piloci kamikadze. Po podpisaniu kapitulacji przez Niemcy, ZSRR
przerzuciła swoje oddziały na wschód, by zaatakować właśnie Japonię. W nagrodę za ten manewr, Rosjanie dostali m.in. Wyspy
Kurylskie. Porażka Japonii w wojnie przyniosła jej katastrofalne skutki. Kraj musiał podpisać bezwarunkowy akt kapitulacji na
amerykańskim lądowniku Missouri, w obecności m.in. gen. MacArthura i Frasera w dniu 23 sierpnia 1945r.

Japonia w wyniku wojny straciła ok. 1,5 mln ludzi i dostała się pod dość mocną okupację USA (np. bazy wojskowe USA na

terenie Japonii). Porażka była dla Japończyków ogromnym upokorzeniem, doprowadziło to do desakralizacji cesarza, który od
tej pory występował publicznie i przemawiał do ludzi przez radio. Amerykanie postanowili zachować funkcję cesarza, ponieważ
był on w tamtym czasie jedynym symbolem łączącym zrujnowany kraj.

Pierwsze miesiące okupacji amerykańskiej, stały pod znakiem demilitaryzacji i demobilizacji. Odbyły się sądy na

zbrodniarzach wojennych i dokonywano czystki w armii. Amerykanie rozwiązywali też instytucje finansowe znajdujące się w
rękach kilku rodów (Zaibatsu). W kraju panował głód, spekulacja i czarny rynek. 6 mln obywateli pozostawało bez dachu nad
głową. W drodze do wprowadzania demokracji, Amerykanie zezwolili nawet na legalizację partii komunistycznej.

Konstytucja podyktowana przez MacArtura i ogłoszona przez Cesarza, zakładała demilitaryzację i brak armii (art. 9), które to

zapisy są aktualne do dziś. Ustawa zasadnicza ustanowiła powszechne i demokratyczne wybory, w których po raz pierwszy
przyznano prawo wyborcze kobietom. Reforma rolna objęła 6 mln. obywateli i ostatecznie doprowadziła do likwidacji resztek
feudalizmu – następował proces modernizacji wsi i chłopi zyskali wolność. Lata powojenne, odznaczyły się również
amerykanizacją kultury pośród młodego pokolenia Japończyków.

Istotnym punktem przełomowym była wojna w Korei (1950-1953), dzięki której Japonia otrzymała zamówienia od armii

amerykańskiej. Do innych czynników fundamentalnych zaliczamy:

•

prawo

•

struktura własności (duży zakres własności prywatnej, mały państwowej)

•

stabilność pieniądza, twarda polityka państwowa (duże oszczędzanie i inwestycje)

•

otwarty stosunek do świata zewnętrznego

•

niskie obciążenie gospodarki podatkami i wydatkami budżetowymi

Czynniki sprawcze (bezpośrednie):

•

brak wydatków na zbrojenia

•

pomoc amerykańska

•

wojna koreańska

•

polityka głębokiego interwencjonizmu państwa, kreowanie aktywnej polityki rozwoju przemysłu

•

polityka proeksportowa, rynki protekcjonizmu

•

wysoka stopa inwestycyjna, ok. 40%

•

wysoka stopa oszczędnościowa

•

niskie obciążenie gospodarki wydatkami na sferę socjalną

•

potencjał ludzki, dyscyplina i pracowitość

•

edukacja: sprzężenie szkolnictwa z potrzebami przemysłu

•

import nowej techniki, licencje przetwarzane i udoskonalane

•

łączenie japońskich tradycji z nowoczesnością

Olimpiada w Tokio w 1964r. była symbolem końca odbudowy gospodarczej kraju.Credo polityki gospodarczej Japonii:

- 33 -

„Eksportować albo umrzeć”

ILARY

IDEI

EKSPANSJI

GOSPODARCZEJ

•

masowa produkcja, obniżanie cen, obserwacja światowych trendów, opłacalność eksportu w dziedzinie elektroniki,
sprzętu foto, motoryzacji

•

dbałość o jakość produktów – marka Made in Japan synonimem perfekcjonizmu

•

dostosowanie produkcji do lokalnych rynków i gustów

•

polityka proeksportowa rządu, ulgi podatkowe, celne, bonusy

•

presja sukcesu, która ogarnęła całe społeczeństwo

•

giełda w Tokio – bardzo stabilna, odporna na kryzysy i załamania, dość hermetyczna wobec obcych inwestorów; banki
japońskie zajmują czołowe miejsca w rankingach

UALIZM

GOSPODARCE

JAPOŃSKIEJ

•

przedsiębiorstwa pierwszej wody

•

firmy-giganty działające na rynku międzynarodowym, powszechnie znane na całym Świecie, należące do wielkiej
trójki lub wielkiej piątki w swojej gałęzi przemysłu, najczęściej działają w wielu branżach; np. Toyota, Mitsubishi,
Mazda, Matsushita, Sony, Toshiba

•

przedsiębiorstwa drugiej wody

•

duże przedsiębiorstwa o stałej i stabilnej sytuacji, znane na rynku krajowym; np. Denso, Nishin Steel, Kirin, Santory,
Satake

•

przedsiębiorstwa trzeciej wody i przedsiębiorstwa czwartej wody

EFORMACJE

OSOBLIWOŚCI

JAPOŃSKIEJ

GOSPODARKI

•

antyrynkowy protekcjonizm wobec rolnictwa; interwencjonizm w postaci bariery dla importu

•

niska sprawność sektora usług: handel, bankowość, telekomunikacja (wydajność niższa o 40% niż w USA)

•

jakość życia, gradacja dochodów dotyczy głównie warunków mieszkaniowych, na rynku nieruchomości panują bardzo
wysokie ceny ziemi i mieszkań

•

stosunki polityczne: w latach 1956-1993 rządziła jedna partia Liberalno-Demokratyczna, uzależniła się ona od grup
interesów, czego efektem była seria skandali korupcyjnych począwszy od końca lat 80-tych

EGATYWNE

ZJAWISKA

SPOŁECZNE

Karoshi – śmierć z przepracowania; głównie w latach 80-tych i 90-tych XX w. kilkadziesiąt tysięcy przypadków. Hikimori

(outsider), to syndrom wycofania się z życia zawodowego młodych ludzi, którzy w ten sposób protestują przed ogromną presją
nakładaną na dzieci od najmłodszych lat, 45% z nich posiada wyższe wykształcenie, obecnie liczebność młodzieży wykazującej
hikimori szacuje się na od 500 tys. do 1 mln. Zjawisku towarzyszy bezradność i bierność władz, które nie potrafią zareagować w
żaden sposób na ten problem.

NNE

TYGRYSY

AZJATYCKIE

Tygrysy azjatyckie, można podzielić w pary, które wykazują między sobą istotne podobieństwa:

Tajwan i Korea Południowa: łączy je ochrona ze strony USA, czynniki są bardzo podobne do tych występujących w Japonii,

ale różnica jest w kwestii dominacji przedsiębiorstw w gospodarce – na Tajwanie dominującą rolę odgrywają średnie i małe
firmy, inaczej niż w Korei. Korea należała do krajów wybitnie rolniczych, o wysokim stopniu analfabetyzmu, gdzie panował
ogromny głód – do czasu reformy rolnej i rozwoju przemysłu lekkiego w miastach. Gospodarkę Korei zdominowały koncerny
zwane czebole, które otrzymywały duże wsparcie od państwa.

- 34 -

Hong-Kong i Singapur: czynniki wspólne, to duże dochody z gospodarki morskiej, ogromne porty lotnicze i rozwinięty sektor
bankowy oraz zróżnicowana ludność.

Tajlandia i Indonezja: przez wiele lat zdominowane przez gospodarkę rolną. Tajlandia to monarchia parlamentarna, która

nigdy w swojej historii nie była kolonią. Jest bardzo ważnym eksporterem ryżu i owoców egzotycznych. Rocznie czerpie ok. 1
mld dol dochodów z turystyki. Indonezję zamieszkuje 200 mln wyznawców Islamu, posiada ona bogate złoża ropy naftowej.
Wszystkie gałęzie przemysłu są rozwinięte, ale jednocześnie ustrojem gospodarczym jest kapitalizm państwowy (czysty
nepotyzm).

- 35 -

Temat 14

Thatcheryzm i reaganomics

20.05.2010

Margaret Hilda Thatcher (ur. 1925). W latach 1959–1992 członek Izby Gmin z ramienia Partii Konserwatywnej; 1964–

1970 rzecznik prasowy konserwatystów; 1970 minister oświaty i nauki w rządzie E. Heatha; 1975–1990 szef frakcji
parlamentarnej konserwatystów oraz przewodnicząca partii; 1979–1990 na czele rządu brytyjskiego (pierwsza kobieta-premier w
historii Wielkiej Brytanii).

Dopiero w kwietniu 1954 została wybrana na kandydatkę z okręgu Finchley. Zdobyła łatwo fotel w Izbie Gmin w wyborach

1959. Jej pierwsze wystąpienie w Parlamencie dotyczyło rad miejskich i gminnych, a dokładniej zmuszenia tych organów do
odbywania jawnych posiedzeń. W mowie tej wykazała się dużymi umiejętnościami oratorskimi, a jej postulaty zostały
zrealizowane. W 1961 głosowała niezgodnie z zaleceniami macierzystej partii, opowiadając się za przywróceniem kary chłosty.

Szybko awansowała w partii. Otrzymała miejsce w przedniej ławie poselskiej (tzw. front bench) jako sekretarz parlamentarny

do spraw prawa pracy i wynagrodzeń (wrzesień 1961). Stanowisko to utrzymywała aż do 1964, kiedy to konserwatyści stracili
władzę. Ze stanowiska szefa partii ustąpił Alec Douglas-Home, Thatcher poparła na jego następcę Edwarda Heatha, który
pokonał Reginalda Maudlinga. W zamian za to została nagrodzona stanowiskiem rzecznika do spraw budownictwa
mieszkaniowego. W 1966 znalazła się w grupie osób w gabinecie cieni, zajmującej się sprawami należącymi do resortu skarbu.
W gabinecie cieni zajmowała się kolejno sprawami energetycznymi (1967), transportem i ostatecznie edukacją (przed wyborami
1970/71).

Władzę objęła podczas głębokiego kryzysu ekonomicznego, spowodowanego rozbudowaną polityką socjalną państwa,

ogromnym deficytem sektora państwowego i inflacją. Zastosowała twardą politykę w celu uzdrowienia gospodarki:
zlikwidowała dotacje dla znacznej części państwowych firm, prowadziła proces prywatyzacji, zatrzymała inflację kosztem
zwiększonego bezrobocia, zredukowała wydatki budżetowe, obniżyła podatki oraz podwyższyła stopę procentową oszczędności.
Wszystkie te działania, będące połączeniem liberalizmu, konserwatyzmu i monetaryzmu, uzyskały nazwę thatcheryzmu, a ona
sama przydomek Żelaznej Damy. W zakresie polityki ekonomicznej premier ogłosiła podwyższenie stóp procentowych, aby
zmniejszyć podaż pieniądza na rynku. Widoczne było także, że zechce ona zwiększyć obciążenia w zakresie podatków
pośrednich (natomiast mniejszy nacisk zamierzano kłaść na podatki od dochodów osobistych), jako potwierdzenie tego
podatek VAT został gwałtownie podniesiony do 15% co natychmiast odbiło się na zwiększeniu inflacji. Wpłynęło to także
niekorzystnie na działalność przedsiębiorców (w szczególności w przemyśle wytwórczym) i przyczyniło się do wzrostu
bezrobocia do ponad 2 mln ludzi.

W styczniu 1982 r. inflacja spadła do postaci jednocyfrowej, wtedy też obniżono z powrotem stopy procentowe. Bezrobocie

w dalszym ciągu rosło, osiągając w końcu wg oficjalnych danych rządowych liczbę 3,6 mln (ale kryteria kwalifikowania osoby
jako bezrobotnej zostały wcześniej zmienione i wg niektórych bezrobocie osiągnęło wysokość 5 mln). Dane te prawdopodobnie
były zawyżone ze względu na korzyści wynikające z rejestrowania się w ewidencji, podczas gdy wiele osób oficjalnie
pozostających bez pracy podejmowało zatrudnienie w "szarej strefie", dlatego też niektórzy wątpią nawet w to czy stopa
bezrobocia osiągnęła co najmniej liczbę miliona.

Thatcher kładła nacisk w polityce gospodarczej na działanie sił wolnorynkowych oraz na przedsiębiorczość. Od czasu

objęcia funkcji premiera eksperymentowała ona ze sprzedażą małych przedsiębiorstw państwowych ich własnym pracownikom.
Akcja ta spotkała się z nadzwyczaj pozytywnym odzewem. Po wyborach 1983 r. rząd zachęcony tymi sukcesami wyprzedał
większość udziałów w publicznych firmach, które zostały w większości znacjonalizowane w okresie lat 40. Duża część
społeczeństwa włączyła się w tę akcję i nabyła udziały wielu przedsiębiorstw, niektórzy oczywiście sprzedali je zarabiając na
różnicy kursowej wielu jednak pozostało nadal ich współwłaścicielami. Polityka prywatyzacji została oczywiście wyklęta przez
lewicę i stała się synonimem thatcheryzmu. Wbrew tym niepochlebnym opiniom sprawiła ona jednak, że budżet państwa "stanął
wreszcie na nogi" (zbędne stały się kolejne miliardy funtów dotacji na ratowanie upadających państwowych molochów), a firmy
które przedtem ledwo wiązały koniec z końcem w rękach prywatnych ożyły i stały się rentowne.

- 36 -

Temat: Thatcheryzm i reaganomics

Szukanie oszczędności spowodowało, że finanse brytyjskiego ministerstwa obrony zostały obcięte, to sprawiło, że Margaret

Thatcher musiała podjąć jedną z najtrudniejszych decyzji w czasie swojej kadencji. Mianowicie w Argentynie niestabilna "junta"
wojskowa szukała za wszelką cenę możliwości poprawy swego wizerunku w oczach narodu, który musiał znosić pogarszającą
się z roku na rok sytuacje ekonomiczną. 2 kwietnia 1982 r. wojska argentyńskie wylądowały na Falklandach, była to pierwsza
inwazja na brytyjskie terytorium od czasów II wojny światowej. Argentyna od 1830 r. pozostawała w sporze z Wlk. Brytanią o te
niewielkie wyspy. Reakcja "Żelaznej damy" była natychmiastowa, bo w ciągu zaledwie kilku dni w rejon konfliktu została
wysłana flota wojenna, z zadaniem odbicia Falklandów. Dzięki sukcesowi całej operacji, wzmogły się w całej Anglii nastroje
patriotyczne, a prestiż premier (do tej pory bijącej w sondażach rekordy niepopularności) wzrósł niepomiernie.

"Czynnik falklandzki" razem z rozpadem opozycji były przyczynkiem do wygranej konserwatystów w wyborach w 1983 r.,

był to jeden z największych sukcesów rządu Thatcher, który pomimo niepopularnych decyzji nie pogrążył swej partii.

Prowadziła systematyczną walkę z potęgą związków zawodowych, która w efekcie doprowadziła do wzrostu

konkurencyjności przemysłu i zamknięcia nierentownych dziedzin gospodarki (np. przemysłu stoczniowego i górnictwa).
Cieszyła się ogromną popularnością.

Krytycznie odnosiła się do realizowanego modelu integracji europejskiej, próbowała wprowadzić wolnorynkowe metody

zarządzania w oświacie, służbie zdrowia i kulturze, a także wprowadzić podatek pogłówny (poll tax) w miejsce podatku od
własności. Spowodowało to wzrost opozycji w kraju. Ustąpiła ze stanowiska premiera 22 listopada 1990, jej następcą został J.
Major.

W 1992 otrzymała szlachectwo oraz zajęła miejsce w Izbie Lordów. Stała się, obok R. Reagana, postacią charakterystyczną

dla tzw. neokonserwatyzmu (kierunku politycznego łączącego elementy nowoczesnego liberalizmu gospodarczego z
konserwatyzmem społecznym).

Ronald Wilson Reagan (ur. 6 lutego 1911 w Tampico, Illinois, zm. 5 czerwca 2004 w Bel Air, Kalifornia). Zaczynał jako

sprawozdawca radiowy, później aktor, a w końcu polityk i prezydent mocarstwa. Za jego kadencji nastąpił gwałtowny rozwój
gospodarczy kraju. Od 1937 roku, był przez następne ćwierć wieku, ciągle związany z Hollywood. Zagrał w pięćdziesięciu
filmach. W latach 1947 -1952 należał do związku zawodowego aktorów. Jego kariera nabrała tempa pod koniec lat
pięćdziesiątych, popularyzacja telewizji stwarzała nowe możliwości i dawała większa popularność. Dzięki programowi "General
Electric Theater", który prowadził, zyskał sobie ogromną przychylność milionów Amerykanów.

Początkowo poglądy Reagana bliższe były stronnictwu demokratycznemu, na krótko był nawet członkiem Partii

Demotycznej. Zmienił jednak front i w 1962 roku wstąpił do Partii Republikańskiej. Szybko stał się aktywnym działaczem i
filarem ugrupowania. Ostro krytykował ruchy komunistyczne i lewicowe. W 1966 roku został wybrany na gubernatora Kalifornii
i pełnił ten urząd przez dwie kadencje. Dopiero w 1980 roku wysunięto go jako przedstawiciela republikanów i wtedy też odniósł
zdecydowane zwycięstwo nad dotychczasowym prezydentem J. Carterem. W kampanii wyborczej i późniejszych latach pomogło
mu doświadczenie aktorskie. W Stanach był to okres rozkwitu telewizji. Politycy coraz częściej musieli występować przed
kamerami i tak zabiegać o opinie wyborców. Nieobyci przeciwnicy byli stremowani samą sytuacją i niecodzienna formą
wystąpienia, toteż sprawiali wrażenie jakby byli nieszczerzy i niepewni. Reagan czuł się przed kamera świetnie, sprawiał
wrażenie pewnego siebie, zdecydowanego i prawdomównego. Popularny wśród społeczeństwa i darzony ogólną sympatią
doczekał się wielu przydomków, oprócz "Wielkiego komunikatora", nazywano go także "The Teflon - Man" - bo bywał tak
obojętny jak gęś na wodę, wszystko po nim spływało; "The Great Rondini" - od nazwiska iluzjonisty, Harry`ego
Houdini, mistrza w uwalnianiu się z więzów, jako że Reagan również posiadał zdolność wychodzenia cało z podbramkowych
sytuacji, a także "The Gipper" - od roli George`a Gippa, którego grał w "Knute Rockne, All American".

Początki sprawowania urzędu nie wyglądały dobrze. Po około dwóch miesiącach od czasu objęcia władzy przez Raegana, 30

marca 1981 roku doszło do zamachu na jego życie. Niejaki John Hinckley, po obejrzeniu filmu "Taksówkarz", który jest historią
o szaleńcu, polującym na polityka, zamierza wcielić scenariusz w życie. Reagan zostaje ranny, ale wychodzi z tego z jeszcze
większą siłą i społecznym poparciem.

W kolejnych wyborach w 1984 roku wybrano go po raz kolejny. Siedemdziesięciotrzyletni polityk republikański miażdżąco

pokonał kontrkandydata - W. Mondala (Reagana poparło 49 z 50 stanów).

Prowadzona przez niego polityka gospodarcza tzw. raegonomika spowodowała duże ożywienie gospodarcze i wzrost

zatrudnienia, jednak stało się tak kosztem deficytu budżetowego. Prezydentura Reagana przyczyniła się między innymi do
zburzenia muru berlińskiego. Po złożeniu urzędu Ronald Reagan odsunął się od życia politycznego i powrócił do Kalifornii.
Cierpiał na chorobę Alzheimera, zmarł w 2004 roku.

- 37 -

Temat: Thatcheryzm i reaganomics

Ronald Reagan był autorem zmian gospodarczych, które doprowadziły do gwałtownego rozwoju w USA. Polityka zwana

raegonomika, polegała przede wszystkim na zmniejszeniu podatku dochodowego, obcięciu funduszy przeznaczonych na cele
federalne i socjalne, a także na ograniczeniu interwencjonizmu państwowego w kapitalistyczną gospodarkę. Słynnym
powiedzeniem Reagana, dotyczącym mechanizmów gospodarczych, było: "Jeśli działa, opodatkuj. Jeśli nadal działa, wprowadź
regulacje. Jeśli przestało działać, subsydiuj". Dzięki zmniejszeniu podatków (górny próg z 70% do 28%), ustawom
deregulacyjnym, uchyleniu protekcjonistycznych ceł i innym posunięciom polityki Reagana w Stanach Zjednoczonych nastąpił
wzrost gospodarczy, powstały nowe miejsca pracy (ok. 20 mln) i znacznie zmalało bezrobocie (z 12% do 5,5%). Wzrosła średnia
krajowa, spadek inflacji osiągnął 4-6%, a stóp procentowych - 10 % (z 25). PNB wzrósł o 10%.

Te przemiany nie mogły odbywać się bez poniesienia pewnych kosztów, w tym czasie nastąpił trzykrotny wzrost długu

publicznego i największy w historii USA deficyt budżetowy (300 mld dol. na koniec kadencji).

Deficyt był spowodowany znacznymi kosztami wyścigu zbrojeń i zimnej wojny. Później ów deficyt zmalał zasadniczo, a w

1998 osiągnął już pewna nadwyżkę. W czasie obu kadencji Reagana wydatki na obronę kraju wzrosły o 35 %.

Inną kosztowna inwestycją był projekt tzw. "gwiezdnych wojen", jest to popularna nazwa Inicjatywy Obrony Strategicznej

(Strategic Defence Initiative, SDI). 23 marca 1983 roku Prezydent Reagan w swoim przemówieniu wysunął projekt stworzenia
systemu przeciwrakietowego, dzięki któremu obrona amerykańskich obiektów, mogłaby być prowadzona przez rozszerzenie pola
bitwy jądrowej na przestrzeń kosmiczną. Chodziło więc os tworzenie parasola antyrakietowego nad Stanami Zjednoczonymi.
Projekt zaczęto realizować, wydano na niego ok. 30 miliardów dolarów, ale po rozpadzie Związku Radzieckiego inicjatywa
przestała mieć większe znaczenie i w 1993 roku Pentagon oficjalnie zawiesił jej realizację.

Ronald Reagan od czasu wstąpienia do partii republikańskiej do końca swojej kadencji był zaciekłym wrogiem komunizmu.

Zerwał z polityką ustępstw w stosunku do ZSRR Związek Radziecki określał jako imperium zła. Jednocześnie udzielał wsparcia
polskim organizacjom antykomunistycznym. Za jego zgodą doszło do przekazania opozycjonistom polskim znacznych funduszy
na walę z reżimem.

Po wprowadzeniu stanu wojennego Waszyngtonie 1981 roku rząd USA nagle wstrzymał się z przyznaniem Polsce

spodziewanego kredytu. Ponadto nałożono sankcje gospodarcze, wstrzymano eksport i żądano spłaty długów. Polska popadła w
kryzys gospodarczy. Polityka USA polegał na pomocy materialnej dla Polski w zamian za ustępowanie władz komunistycznych.
Negocjacje przyniosły efekty, rok po ustąpieniu Reagana ze stanowiska w Polsce rozpoczęły się obrady Okrągłego Stołu.

Ronald Reagan przybył do Polski już po zakończeniu kadencji w 1990 roku i wygłosił przemówienie w Stoczni Gdańskiej,

zaczął je od słów: "Wzruszeniem napawa mnie obecność w miejscu, gdzie historia Polski zmieniła się na zawsze".

- 38 -

Temat 15

Polska Rzeczpospolita Ludowa

20.05.2010

Na fali strajków poznańskiego czerwca '56 stanowisko I sekretarza PZPR obejmuje W. Gomułka. Lata 50'te to początek

odwilży po śmierci Stalina, w ZSRR władzę obejmuje N. Chruszczow. Lekka liberalizacja, doprowadziła jednak również do
destabilizacji i wzrostu tendencji niepodległościowych w państwach satelitarnych ZSRR.

W. Gomułka został nominowany na sekretarza partii bez uprzedniej zgody Moskwy. Do Polski niespodziewanie przylatuje

wtedy Chruszczow, a w październiku w stan gotowości zostają postawione dywizje radzieckie na stacjonujące w Polsce i na jej
wschodnich granicach. Sytuacja była bardzo napięta, jednak W. Gomułka złożył przyrzeczenie posłuszeństwa ZSRR.

Odwilż przyniosła amnestię dla niektórych więźniów politycznych (wypuszczono z internowania prymasa Wyszyńskiego),

zelżała cenzura, rozwiązano UB oraz odsunięto od stanowisk niektórych najbardziej skompromitowanych działaczy (np.
Radkiewicz), nie postawiono im jednak żadnych zarzutów. Przywrócone zostało szare harcerstwo i rozwiązano
skompromitowany Związek Młodzieży Polskiej.

Na Węgrzech w tym czasie, krwawo zostaje stłumione niepodległościowe powstanie, któremu początek dały manifestacje

ludności (głównie studentów) pod pomnikiem J. Bema. Z rąk wojsk radzieckich oraz państw satelitarnych ZSRR giną ludzie.

Zawiązany zostaje Komitet Ekonomiczny, który miał wspomagać rząd w planowaniu i realizowaniu gospodarki państwa,

jednak już pod koniec 1957r. zostaje on rozwiązany. Niemal od początku, nie stosowano się do jego zaleceń i rad, które różniły
się od obranej polityki socjalistycznej. Niezrealizowana zostaje ustawa sejmowa o Radach Robotniczych, która miała być jednym
z głównych osiągnięć odwilży, za to w 1958r. zostają utworzone Samorządy Robotnicze, sterowane przez pracodawców, dyrekcję
i partię. Władze po opracowaniu nowego planu 5-letniego, zaczynają się powoli wycofywać z wcześniejszych obietnic.

Osiągnięty zostaje wzrost produkcji o 10% i dochodu narodowego o 11%, w latach 56-58 prowadzona zostaje lepsza polityka

rolna, co doprowadza do wyrównania niektórych wskaźników. Ograniczone zostają wydatki na zbrojenia, ale od roku 1958
ponownie industrializacja staje się najważniejsza.

W 1956r. rozwiązały się Spółdzielnie Produkcyjne, wzrosła produkcja rolna i polepszyła się sytuacja chłopów. Produkcja

zwierzęca wzrosła o 20%, a rolna o 15%, polityka wobec wsi była jednak bardzo niekonsekwentna, przez co poprawa sytuacji
była tylko chwilowa i obliczona na zyskanie poparcia wśród mieszkańców wsi.

Handel zagraniczny był w całości uzależniony od ZSRR. Mimo to udało się uzyskać pierwszą pożyczkę od USA w 1956r.

pod warunkiem zwrotu części należności za znacjonalizowany przemysł amerykański na terenie Polski. Pożyczka wynosiła
prawie 100 mln. dolarów. W 1958r. deficyt wynosił ok. 130 mln dolarów. Dzięki zwiększonym nakładom na budownictwo,
nastąpił dynamiczny rozwój tej gałęzi gospodarki, mimo to budowane mieszkania były bardzo słabej jakości.

Drugi okres rządów Gomułki to stagnacja i usztywnienie polityki oraz osiągnięć października 1956. W grudniu 1970r.

ogłoszona zostaje podwyżka cen na towary i żywność. Wybuchają strajki na Wybrzeżu, czego efektem jest ustąpienie Gomułki i
powołanie na stanowisko I sekretarza E. Gierka.

Gierek poluzował nieco sztywną politykę ekonomiczną, ale ożywienie spowodowane było ogromnymi kredytami oraz

korzystną koniunkturą na węgiel. Nastąpiło nastawienie się na inwestycje pobudzające konsumpcję. Charakterystyczna dla tych
lat pozostaje tzw. gigantomania, czego efektem był kryzys strukturalny. Bardzo dużo z rozpoczętych inwestycji nie doczekało się
swojej realizacji, przez co utopiono dużo pieniędzy. Inwestycje udane to m.in. kopalnia węgla brunatnego w Bełchatowie, Port
Północny, do nieudanych należy zaliczyć Hutę Katowice (największa inwestycja ery Gierka). Wprowadzony zostaje rubel
transferowy – fikcyjna waluta i narzędzie eksploatacji państw satelitarnych ZSRR, wykorzystywane w „wymianie” handlowej z
ZSRR jako środek płatniczy.

Od roku 1976 wprowadzone zostają pierwsze kartki – na cukier, co kompletnie skompromitowało władzę, w sytuacji gdy

Polska była światowym potentatem w produkcji cukru. Propaganda sukcesu zostaje zakończona na początku lat 80-tych.

- 39 -

Temat 16

Lata 80-te i droga do transformacji

27.05.2010

Pod koniec roku 1979, zadłużenie Polski wynosiło 22 mld dolarów, w latach 80-tych wzrosło do 40 mld, co odbywało się

przy jednoczesnej propagandzie sukcesu PRL. W 1976 powstaje Komitet Obrony Robotników – opozycyjna organizacja,
pomagająca robotnikom, później ROPCiO.

Kolejną organizacją było Towarzystwo Kursów Naukowych - „latający” uniwersytet, nawiązujący do inicjatyw z zaboru

rosyjskiego, w ramach którego przeprowadzano wykłady dotyczące polskiej kultury przemilczanej w PRL.

W projekcie nowej konstytucji, znalazł się kontrowersyjny zapis o wiecznej przyjaźni z ZSRR, co wzbudziło szeroki

sprzeciw społeczny. Była to jedna z pośrednich, społeczno-politycznych przyczyn powstania opozycji i Niezależnych Związków
Zawodowych. Przełamana zostaje cenzura, opozycja zaczyna kolportować i wydawać Biuletyn Informacyjny.

Przemysł lat 80-tych w Polsce był ogromnie energochłonny, szczególnie forsowano wydobycie węgla. Rolnictwo przeszło

regres, zachęcano rolników do oddawania ziemi na Państwowy Fundusz Rolniczy. Komunizm przegrał z kapitalizmem pod
każdym względem – rozwiązania ekonomiczne, okazały się kompletnie nieudane i nieracjonalne. Na zachodzie doszło do spadku
ceny ropy naftowej, co również było jedną z przyczyn upadku socjalizmu. Ustrój komunistyczny charakteryzował się przede
wszystkim nieracjonalnym gospodarowaniem siłą roboczą, tzn. Sztucznie utrzymywanym pełnym zatrudnieniem, przy
jednoczesnej bardzo niskiej wydajności pracy.

Ruchy lat 80tych, spowodowane były ogromnymi problemami finansowymi państwa i kryzysem strukturalnym. Po ponownej

podwyżce cen, rozpoczynają się w całym kraju strajki. 14 sierpnia – początek strajku w Stoczni Gdańskiej, gdzie sformułowane
zostaje 21 postulatów i powstaje Solidarność (zrzeszająca 9 mln obywateli). Postulaty zostają podpisane 30 sierpnia 1980r.
Zaopatrzenie jest coraz mniejsze i zostają wprowadzone kartki na niemal wszystkie towary. Wobec radykalizacji społeczeństwa
władze rozpoczęły przygotowywania do wprowadzenia stanu wojennego co ostatecznie nastąpiło w grudniu 1981r.

Cała dekada lat 80-tych została zmarnowana pod względem ekonomicznym, nie zrealizowano żadnych reform

gospodarczych obiecanych wcześniej przez Jaruzelskiego, co doprowadziło do tego, że Polska w momencie transformacji była na
słabej pozycji wyjściowej.

BÓZ

SOCJALISTYCZNY

W obliczu wzrastającej energo- i materiałochłonności produkcji, coraz bardziej rosło zadłużenie i spadał poziom produkcji w

państwach socjalistycznych.

J. Kadar (Węgry) – socjalizm gulaszowy, co oznaczało pewną liberalizację gospodarki, w zamian za bierność społeczeństwa

wobec spraw politycznych. Liczbę prywatnych przedsiębiorców szacuje się na 120 tys., co było sporym atutem w momencie
transformacji ustrojowej i gospodarczej. Kraj był jednak zadłużony na 10 mld dolarów, co było kosztem rozbudowanej polityki
socjalnej.

N. Ceausescu (Rumunia) – duże zadłużenie zagraniczne, które spowodowało spadek zarobków i biedę na szeroką skalę –

największą w obozie socjalistycznym – oraz najniższy poziom życia.

KRĄGŁY

STÓŁ

W Polsce zawarto porozumienie, przewidujące pierwsze półwolne wybory do Sejmu i wolne wybory do Senatu, które odbyły

się 4 czerwca. Solidarność odniosła ogromne zwycięstwo, zdobywając maksymalną możliwą ilość mandatów. Latem 1989
rozpocząły się rozmowy na temat utworzenia rządu, gen. Jaruzelski wysunął jako pierwszy swoją propozycję kandydaturę
Kiszczaka na stanowisko Prezesa Rady Ministrów, ale ostatecznie strony pozoumiały się wg koncepcji „nasz premier, wasz
prezydent”. Pod koniec września, premierem zostaje Mazowiecki.

- 40 -

Temat: Lata 80-te i droga do transformacji

Transformacja ustroju politycznego w Polsce, była impulsem dla innych krajów bloku socjalistycznego. Nastąpił efekt

domina, a rok 1989 określano mianem „Annus mirabilis”. Nastąpił exodus Niemców z NRD, zgłaszających wnioski o azyl w
RFN, dzięki otworzeniu przez Węgry granicy z Austrią latem 1989r. Rozpoczęły się lokalne demonstracje i rewolucje, wszędzie
za wyjątkiem Rumunii były one pokojowe. Poglądy i determinacja poszczególnych narodów były demonstrowane na ulicach.

Wszystkie te wydarzenia, nie byłyby możliwe, gdyby M. Gorbaczow, nie odstąpił wcześniej od doktryny Breżniewa i nie

zezwolił na liberalizację polityki państw bloku. Wprowadzono nową doktrynę Sinatry („My Way”), która oznaczała, iż państwa
Europy środkowej, mogą wybrać swoją drogę. Był to proces „finlandyzacji” tego regionu, który polegał na przyznaniu praw
niepodległościowych, kosztem całkowitej neutralności. Rosjanie jednak wciąż nie wierzyli i nie spodziewali się, że ZSRR
niebawem ulegnie rozpadowi.

KSAMITNA

REWOLUCJA

28 października w Pradze, rozpoczyna się pierwsza stłumiona demonstracja, kolejne miasta, które manifestują to Brno i

Bratysława. Pospolite ruszenie narodu trwa 10 dni, po tym czasie ogłoszona zostaje rezygnacja rządu, a na stanowisko
prezydenta zostaje wybrany przez czeski parlament Vaclav Havel. Czeska opozycja była skoncentrowana głównie wokół
organizacji Charta '77, nawiązującej swoją nazwą do podpisanej m.in. przez państwa socjalistyczne karty praw człowieka na
konferencji KBWE w 1975r. Poza Chartą, funkcjonowało również Obcanske Forum.

Na Węgrzech, gdzie manifestacje rozpoczęły się już w marcu 1989r., powstał nielegalny Fidesz i również obecna była

szeroka opozycja, współpracująca blisko z Czechami i Polakami. Kadar zostaje zastąpiony przez drugi garnitur komunistyczny.
W kraju otwarcie zaczyna się mówić i wspominać o rewolucji 1958, odbywa się również uroczysty pogrzeb Imre Nagy. Węgrzy
do rozmów zasiadali przy trójkątnym stole, gdzie obecne były: opozycja, koncesjonowane związki zawodowe oraz komuniści
(czerwiec 1989r.)

W Rumunii aparat policji politycznej należał do najbardziej rozbudowanych, powszechne były duże represje wobec opozycji.

Do pierwszej dużej demonstracji dochodzi w Timiszoarze po aresztowaniu rumuńskiego pastora-opozycjonisty. Na ulicę
wychodzi wówczas ok. 100 tys. obywateli. Ceausescu postanawia zwołać wiec poparcia dla dotychczasowych władz, który
zmienia się jednak w demonstrację opozycyjną i zostaje krwawo stłumiony przez policję oraz wojsko. Wódz zostaje obalony i
złapany na granicy państwa podczas ucieczki wraz z żoną, sąd trwa zaledwie 1 dzień, po czym Ceausescu zostaje rozstrzelany na
oczach całego Świata. Władzę przejmuje drugi szereg komunistów.

Bułgaria pod 30-letnimi rządami Todora Żiwkowa, była jednym z najbardziej socjalistycznych państw bloku. Cała

gospodarka i ziemia w państwie, została znacjonalizowana. W końcu jednak w 1990 roku, do rządu dochodzi opozycja, która
odnosi również zwycięstwo w późniejszych wyborach parlamentarnych.

W Niemczech, E. Honecker ustępuje w 1990 roku. Symboliczną datą jest 9 listopada, kiedy to następuje obalenie muru

berlińskiego, a rok później (ZSRR i Francja opóźniały ten proces) Niemcy jednoczą się w jedno państwo.

ODSUMOWANIE

SKUTKI

•

koniec podziału Europy na II strefy wpływów

•

koniec zimnej wojny i dwubiegunowego podziału Świata

•

fiasko złudzeń o budowaniu komunizmu

•

porażka systemu komunistycznego z kapitalistycznym

•

ogromne spustoszenie w każdej sferze życia, pozostawione w spadku przez komunizm europejski i światowy

•

spustoszenie środowiska (np. Górny Śląsk, Drezno, Trójmiasto, Małopolska, Donieck, Donbas, Kazachstan, Czarnobyl)

•

homo sovieticus – bierność, brak operatywności, oczekiwanie na pomoc ze strony państwa

•

wielka transformacja

- 41 -

Temat 17

Transformacja

03.06.2010

- 42 -

Document Outline

Wprowadzenie – periodyzacja dziejów, feudalizm.
- Periodyzacja
  - Alternatywny sposób periodyzacji
- Feudalizm
- Epidemie
- Cywilizacja miejska
  - Miasta polskie, znaczenie Krakowa
Średniowieczny handel
- Stosunki handlowe Polski i Węgier
- Charakterystyka handlu w średniowieczu
  - Handel lewantyński
- Potęgi handlowe Morza Śródziemnego
  - Wenecja
  - Genua
  - Amalfia
- Hanza
- Niderlandy
- Monopoliści i miasta jarmarczne
- Towary
Wielkie odkrycia geograficzne
- Przyczyny odkryć
- Skutki
- Ameryka Północna
- Dualizm agrarny w Europie
  - Anglia
  - Polska
- Przyczyny rozwoju gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w Polsce
- Skutki
Merkantylizm
- Ogólne cechy merkantylizmu
- Warianty merkantylizmu
Pierwsza Rewolucja Przemysłowa
- Wynalazki
  - Droga amerykańska
  - Droga pruska
- Skutki Rewolucji Przemysłowej
- Rewolucja agrarna
Kapitalizm
- Warunki dla tworzenia się kapitalizmu
- Kapitalizm wolnokonkurencyjny
  - Liberalizm
  - Doktryna liberalizmu gospodarczego (A. Smith, D. Ricardo)
- Kapitalizm monopolistyczny
- Procesy i cechy kapitalizmu
Stany Zjednoczone Ameryki Północnej
- Bunt w koloniach
  - Nowa forma republikańska
- Cechy państwa
- Rozwój terytorialny
- Doktryna Jamesa Monroe
- Konflikt północ-południe
- Woja secesyjna 1861-1865
  - Konsekwencje wojny
- Rozwój kolejnictwa
- Rozwój przemysłu samochodowego
XIX wiek w Polsce
- Księstwo Warszawskie (1807-1814r.)
- Kwestia polska na Kongresie Wiedeńskim
  - Królestwo Polskie
- Rozwój kapitalizmu polskiego
  - Wielkie Księstwo Poznańskie
Historia Japonii (Nippon)
- czynniki socjologiczno-kulturowe społeczeństwa
Historia gospodarczo-polityczna Rosji po rewolucji październikowej
- Rewolucja 1917r.
- NEP – Nowa Polityka Ekonomiczna
- Plan pięcioletni
- Druga pięciolatka
- Trzecia pięciolatka
- Cechy totalitaryzmu
- Przemiany demograficzne
- Obozy pracy jako element gospodarki ZSRR
II Rzeczpospolita
- Traktat Wersalski
- Polska po 1918r.
- Przemysł i gospodarka w Polsce – reformy Grabskiego
  - Kryzys rekonwersji
- Wielki Kryzys
- Osiągnięcia i porażki II RP
  - Osiągnięcia
  - Porażki
II wojna światowa – gospodarka powojenna i komunistyczna w Polsce
- Bezpośrednie i pośrednie skutki wojny
- ZSRR po II wojnie światowej
- Plan Marshalla
  - Skutki zastosowania planu marshalla
- Niemiecki cud gospodarczy (Wirtschaftswunden)
- Sytuacja Polski i Europy środkowej
  - Reforma rolna (1946r.)
  - Nacjonalizacja przemysłu (1946r.)
- Stosunki demograficzne
- PRL
- Plan 3-letni (1947-1949)
- Plan 6-letni (1950-1955)
Japonia po II wojnie światowej
prawo
struktura własności (duży zakres własności prywatnej, mały państwowej)
stabilność pieniądza, twarda polityka państwowa (duże oszczędzanie i inwestycje)
otwarty stosunek do świata zewnętrznego
niskie obciążenie gospodarki podatkami i wydatkami budżetowymi
brak wydatków na zbrojenia
pomoc amerykańska
wojna koreańska
polityka głębokiego interwencjonizmu państwa, kreowanie aktywnej polityki rozwoju przemysłu
polityka proeksportowa, rynki protekcjonizmu
wysoka stopa inwestycyjna, ok. 40%
wysoka stopa oszczędnościowa
niskie obciążenie gospodarki wydatkami na sferę socjalną
potencjał ludzki, dyscyplina i pracowitość
edukacja: sprzężenie szkolnictwa z potrzebami przemysłu
import nowej techniki, licencje przetwarzane i udoskonalane
łączenie japońskich tradycji z nowoczesnością
- Filary idei ekspansji gospodarczej
masowa produkcja, obniżanie cen, obserwacja światowych trendów, opłacalność eksportu w dziedzinie elektroniki, sprzętu foto, motoryzacji
dbałość o jakość produktów – marka Made in Japan synonimem perfekcjonizmu
dostosowanie produkcji do lokalnych rynków i gustów
polityka proeksportowa rządu, ulgi podatkowe, celne, bonusy
presja sukcesu, która ogarnęła całe społeczeństwo
giełda w Tokio – bardzo stabilna, odporna na kryzysy i załamania, dość hermetyczna wobec obcych inwestorów; banki japońskie zajmują czołowe miejsca w rankingach
- Dualizm w gospodarce japońskiej
przedsiębiorstwa pierwszej wody
firmy-giganty działające na rynku międzynarodowym, powszechnie znane na całym Świecie, należące do wielkiej trójki lub wielkiej piątki w swojej gałęzi przemysłu, najczęściej działają w wielu branżach; np. Toyota, Mitsubishi, Mazda, Matsushita, Sony, Toshiba
przedsiębiorstwa drugiej wody
duże przedsiębiorstwa o stałej i stabilnej sytuacji, znane na rynku krajowym; np. Denso, Nishin Steel, Kirin, Santory, Satake
przedsiębiorstwa trzeciej wody i przedsiębiorstwa czwartej wody
- Deformacje i osobliwości japońskiej gospodarki
antyrynkowy protekcjonizm wobec rolnictwa; interwencjonizm w postaci bariery dla importu
niska sprawność sektora usług: handel, bankowość, telekomunikacja (wydajność niższa o 40% niż w USA)
jakość życia, gradacja dochodów dotyczy głównie warunków mieszkaniowych, na rynku nieruchomości panują bardzo wysokie ceny ziemi i mieszkań
stosunki polityczne: w latach 1956-1993 rządziła jedna partia Liberalno-Demokratyczna, uzależniła się ona od grup interesów, czego efektem była seria skandali korupcyjnych począwszy od końca lat 80-tych
- Negatywne zjawiska społeczne
- Inne tygrysy azjatyckie
Thatcheryzm i reaganomics
Polska Rzeczpospolita Ludowa
Lata 80-te i droga do transformacji
- Obóz socjalistyczny
- Okrągły stół
- Aksamitna rewolucja
- Podsumowanie, skutki
Transformacja

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Historia Medycyny KARTKI id 203 Nieznany
HISTORIA MEDIOW POLSKICH id 203 Nieznany
Historia prawa polskiego id 203 Nieznany
Polityka gospodarcza2 id 372056 Nieznany
Historia Kosmetykow id 203286 Nieznany
historia polski id 203720 Nieznany
Historia Pa id 203657 Nieznany
gospodarka id 193171 Nieznany
Historia robotyki, id 204124 Nieznany
historia reklamy id 204122 Nieznany
AK 0 historia, koncepcje id 53 Nieznany (2)
Historia WspolnotW2 id 204406 Nieznany
Historia Amigi id 202706 Nieznany
HISTORIA CZEKOLADY id 202812 Nieznany
HISTORIA KOSCIOLA id 203226 Nieznany
Polityka Gospodarcza 3 id 37197 Nieznany
historia wypociny id 204508 Nieznany
historia wojen id 204738 Nieznany
historia literatury id 203381 Nieznany

więcej podobnych podstron

historia gospodarcza (1) id 203 Nieznany

Document Outline