Historia Państwa i Prawa Polskiego   

 

 

 

 

 

01.03.2012 

PRAWO KARNE 

 

I. 

Treść sprawiedliwej kary. 

1.  Średniowiecze. 

 

Kara  była  zemstą.  Dolegliwość  zwana  zemstą  przewyższała 

krzywdę doznaną przez pokrzywdzonego. Z czasem zastępowana była 

odwetem  –  dolegliwość  dopasowana  do  wyrządzonej  krzywdy  (prawo 

talionu). 

2.  Odrodzenie / czasy nowożytne. 

 

Zemstę  i  odwet  zastąpiono  okupem  –  ekwiwalentem  za 

wyrządzoną krzywdę. Okup był taksowany (główszczyzna, nawiązka). 

 

Po okupie zaczęto stosować analogię i proporcjonalność między 

przestępstwem a karą. 

3.  Koniec wieku XVIII / wiek XIX. 

 

W  dobie  Sejmu  Wielkiego  podkreśla  się  humanitaryzm,  który 

wyraża się w odejściu od kar barbarzyńskich ( kara śmierci, mutylacja 

(odcięcie członków: ręki, nogi), konfiskata majątku (gdyż dotykała nie 

tylko winnego, ale również jego rodzinę). 

 

II. 

Kto może egzekwować karę. 

1.  Średniowiecze. 

 

Wymierzenie kary spoczywa na krewnych. 

2.  Wiek XVIII. 

 

Państwo zwiększa swą aktywność w wymierzaniu kary. 

3.  Wiek XIX. 

 

Wyłącznie państwo wykonuje karę – zasada publiczno-prawna. 

Ugruntowała się po uwłaszczeniu chłopów. 

 

III. 

Podział przestępstwa. 

1.  Przestępstwo materialne – czyn wywołujący powszechne oburzenie. 

2.  Przestępstwo  formalne  –  precyzyjnie  określa  się  zabronione 

zachowanie i przyporządkowany mu wymiar kary. 

 

Po  raz  pierwszy  podział  ten  sformułowany  został  w  kodeksie 

karnym Józefa II (józefina). Jako pierwszy zniósł karę śmierci (1789). 

 

Penologia – nauka o karze. 

 

Przestępstwo  –  kryminał,  zbrodnia,  culpa,  delikt,  eksces, 

maleficjum. 

 

IV. 

Kary

1

. 

 

Obecnie: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności, 25 lat 

pozbawienia wolności, kara dożywocia. 

1.  Czyje narusza interesy? 

  Interes państwa – przestępstwa publiczne, ścigane z urzędu. 



 

Nakładano pokup – karę pieniężną na rzecz państwa. 

  Interes jednostki – ścigane z „żałoby”

2

. 

 

V. 

Przestępstwa. 

1.  Typowe przestępstwa publiczne (niezamknięty katalog): 

  Naruszenie pokoju publicznego (miru): 



  Osobowy – kobiet, Żydów, duchownych, osób udających 

się do sądu; 



  Miejscowy  –  targi,  sądy,  drogi,  granice,  domy,  barcie, 

świątynie; 



  Osobowo-miejscowy. 

b) Przeciwko państwu i panującemu: 



  Zamach; 



  Bunty; 



  Zdrada, poddanie grodu; 

c)  Dotyczyły kościoła: 



 

Głoszenie herezji; 



  Ateuszostwo (ateizm); 

                                                           

1

 Obecnie: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności, 25 lat pozbawienia wolności, kara 

dożywocia. 

2

 Z oskarżenia prywatnego. 



  Apostazja

3

; 



 

Cudzołóstwo; 



 

Złamanie postu; 



 

Bluźnierstwo; 



  Czary

4

; 

d) Grupa przestępstw skarbowych: 



 

Naruszenia regaliów; 



 

Zabór mienia monarszego; 



 

Uchylanie się od świadczeń; 



 

Przechwyt 

dochodów 

przeznaczonych 

dla 

monarchy/państwa; 

e)  Dotyczące sądownictwa: 



 

Niesprawowanie sądów; 



 

Wyciągnięcie miecza w obecności monarchy

5

; 

2. 

Przestępstwa prywatne: 

a)  Przeciwko życiu i zdrowiu: 



 

Mężobójstwo (mortuum), krewnobójstwo (homicium); 



 

Uszkodzenie ciała: 

   Okaleczenie – trwałe kalectwo; 

  Zranienie (wuluera) – rana gojąca się; 

  Spoliczkowanie; 



  Obraza czci: 

  Słowna – zniewaga

6

 lub potwarz

7

; 

  Pogróżki – na życie, zdrowie, majątek; 

  Czynna – spoliczkowanie; 



 

Gwałt – użycie przymusu fizycznego: 

  Na osobie: 

o 

Więzienie; 

o Porwanie; 

                                                           

3

 Zakazana od 1668r. (potop szwedzki). O zakazie tym mowa również w Konstytucji 3. Maja. 

4

 1779r. – Polacy jako pierwsi znieśli karę śmierci za czary. 

5

 Traktowane jak próba zamachu. 

6

 Obraźliwe słowa wobec osoby. 

7

 Wobec obrażanej osoby stawia się fałszywe zarzuty. 

o Stuprum – gwałt na kobiecie; 

  Na majątku: 

o Pozbawienie posiadania; 

o 

Zabór rzeczy; 

o 

Kradzież: 

 Kwalifikowana  –  w  nocy,  z  pola 

po zmierzchu, ze stada, na dworze 

monarszym; 

 Zwykła; 



  Szkody: 

  Na majątku; 

  Leśne (nieprawidłowy wyrąb lasu etc.); 



  Zbiegostwo  –  karano  chłopa  i  szlachcica,  który  go 

przyjął; 



 

Urzędowe i inne.