Nowe neoklasyczne tendencje architektury w Rosji. (na podstawie Sztuki Świata tom 8)

Klasycyzm w Rosji propagowany był przez akademistów i rozpowszechnił się za Katarzyny II (od 1762r.). W tym czasie modernizacji podległo wiele miast, najbardziej jednak Sankt Petersburg. W tym czasie architektura poddawana była celom oficjalno-reprezentacyjnym (rozmach, wielka skala, wydłużone fasady, obszerne dziedzińce, monumentalne kolumnady). Idee klasycyzmu obrazowała Akademia Sztuk Pięknych w SP, wniesiona przez Aleksadra Kokorina i Jana Baptystę Vallin de la Mothe.
Na początku XIX wieku dyktowane były ciągle formy klasycystyczne, popierane przez władze państwowe i cerkiewne. W pierwszym 30leciu odwoływano się najczęściej do architektury francuskiej, najchętniej do empirowej. Propagowana przez architektów francuskich w Rosji (Thomas de Thomon, Ledoux, Auguste de Montferrand) i rosyjskich wykształconych we Francji (Andrjej Woronichin, Adrian Zacharow).
Giełda Morska - Thomas de Thomon, na planie prostokąta z dorycką kolumnadą, znakomite proporcje i powiązanie budynku z otoczeniem poprzez taras ujęty w kolumnadę i schodami prowadzącymi w stronę rzeki.

Gmach Admiralicji - jako osiągnięcie późnej fazy klasycyzmu rosyjskiego, Adrian Zacharow, plan szerokiej podkowy, fasada przepruta na osi bramą przejazdową, zwrócony ku miastu (budynek przeznaczony dla dowództwa floty).

Od 1816 roku w SP budowami zajmował się Komitet Budowlany z Carlo Rossi na czele, który koncentrował się na zespołach urbanistycznych (np. plac Pałacowy z budynkiem Sztabu Generalnego)
Sobów św. Izaaka - jako najdoskonalszy przykład późno klasycystycznej architektury sakralnej, Auguste de Montferrand, z 4 stron posiada portyki kolumnowe, całość zakończona kopułą na bębnie otoczonym kolumnami.

Sobory: Trójcy Świętej i Przemienienia Pańskiego w SP - Wasyl Stasow, klasyczne formy z elementami architektury ryskiej (poprzez pięciokopułowe zwieńczenie).

Sobór TŚ. ->

Początek nowych kierunków architekturze rosyjskiej przypada na lata 1830-1840. Był to czas kiedy wykształcił się najbardziej oryginalny „własny” styl narodowy. Architektura ta miała ukazać tożsamość narodową nie tylko samym Rosjanom, ale i Europie Zachodniej. Tym samym odrzucono architekturę klasycystyczną, jako nieodpowiednią dla wyrażania idei państwowości rosyjskiej i prawosławia.
Wykształcone nurty mimo przenikania się miały swoje okresy dominacji:
1. W latach 1830-1840 oficjalny akademicki rusko-bizantyjski styl Konstantina Thona.
2. W latach 1860-1870 nieoficjalny „demokratyczny” styl Iwana Ropeta i Wiktora Gartmana.
3. W latach 1880-1890 kierunek archeologiczno-naukowy (dominował wraz z nurtem oficjalnym i oprawie się z nim zlewał) i ruski styl „poczwieniczeskij”.
Ad.1 Początek nurtu oficjalnego łączy się z rozpisaniem konkursu na świątynię św. Katarzyny w SP w 1827r. Miała być ona dostosowana do starego stylu rusko-bizantyjskiego. Zwycięscą był Thon. Najbardziej znacząca dla nurtu jest świątynia Zbawienia w Moskwie (Thona). Styl Thona był „akademicką wersją ruskiej architektury, w której uporządkowano wszystkie barbarzyńskie nieprawidłowości”. W świeckich budowlach przeważają monotonne, akademickie, klasyczne formy wzbogacone dekoracjami, powtarzającymi się motywami nawiązującymi do motywów ruskich (np. w Wielkim Pałacu, Orużejnej Pałacie w Moskwie na Kremlu, w Moskiewskim Dworcu w Petersburgu i Petersburskim w Moskwie).
Ad.2 Nurt nieoficjalny zaczął rozwijać się po śmierci Mikołaja I, kiedy władza utraciła wpływ na życie kulturalne i artystyczne społeczeństwa. Wiktor Gartman projektował przede wszystkim pawilony wystawowe (np. na wszechrosyjską wystawę w 1870r. w SP) lub domu czynszowe w Moskwie (Dabo, Dolnikowa i Malkiela) oraz liczne wille podmiejskie. Architekci skupili się na odrodzeniu budownictwa drewnianego. W bogatej dekoracji sięgano do dawnych motywów, a także do ornamentyki, która do tej pory występowała tylko na przedmiotach użytku codziennego. W obiektach dla której drewno było nieodpowiednie, korzystano ze wzorców murowanej architektury przedpiotrowej, w szczególności z 1poł. XVII w. Najbardziej oryginalną budowlą stylu rosyjskiego stała się siedziba Galerii Tretiakowskiej o malowniczo-dekoracyjnym charakterze.

Ad.3 Podstawy teoretyczne nurtu archeologiczno-naukowego sformułował Lew Dal, propagowany był przez czasopismo „Zodczij”. Badania naukowe i odkrycia archeologiczne miały wpływ na zatracanie się klasycznych form. Coraz trafniejsze stają się detale, coraz rzadziej stosuje się motywy różnego pochodzenia. Agresywna koncepcja architektury narodowej tzw. „poczwieniczeskiej” , z wyraźnie nacjonalistycznym charakterem propagowana przez Władimira Sherwooda - ideowo przeciwstawia się nurtowi archeologiczno-naukowemu. Sherwood twierdził, że naród rosyjski wykształcił charakterystyczne dla siebie cechy kultury, które przede wszystkim objawiały się w ruskim budownictwie cerkiewnym - gmach Muzeum Historycznego w Moskwie (1874-1883).

4. W latach 60tych XIX w. odrodził się styl bizantyjski, który był samodzielny (nie powiązany z ruskim). Trwał do XX w. Był ucieleśnieniem idei panslawizmu, symbolem wyzwolenia i jedności słowiańskich narodów oraz odradzającej się koncepcji Rosji jako Trzeciego Rzymu. Przeznaczony przede wszystkim dla budowli cerkiewnych związanych z tysiącleciem przyjęcia chrześcijaństwa na Rusi i upamiętnieniem wojny rosyjsko-tureckiej. (Sobór Morski w Kronsztadzie, 1902-1910, W.A.Kosjakow)

5. W latach 1905-1907 (po rewolucji) wykształcił się nurt architektury retrospektywnej zwany także neoklasycznym. Wyrósł z modernizmu i przez pewien czas istnieje obok niego rozwijając tendencję do stylizacji motywów antycznych i wczesno klasycznych. Był z jednej strony reakcją na zerwanie modernizmu z przeszłością, z drugiej chęcią utworzenia stylu posiadającego „wieczne ogólnoludzkie wartości”, które można było stworzyć powracając do przeszłości. Retrospektywizm łączył entuzjazm dla odnowionej, zeuropeizowanej Rosji i idealizację przyszłości, która stała się obowiązującą zasadą. Stworzenie iluzji przeszłości, tęsknota za arystokratyczną patriarchalnością, elitarnością arystokracji i szlachty, historyczny sentymentalizm. W latach 1907-1917 powstawały realizacje w nurcie neoruskim. Przeszedł ewolucję od zachwytu nad własnym dziedzictwem i marzeń o realizacji w architekturze tego, co nie udało się w Europie Zachodniej, do „zakonserwowania” przeszłości. Wiąże się z kolejną falą odrodzenia oficjalnej narodowości. Budownictwo retrospektyw izmu koncentruje się głównie wokół Romanonów z ośrodkiem w Carskim Siole, w której nowowznoszone budowle łączy się szczególnie z Władimirem Pokrowskim (Carski Dworzec 1911-1912 i Sobór Fiodorowskiego 1910-1915).

Dworzec Kazańskiego - 1903-1916, Moskwa, Aleksy Szczusiew - jako brama miejska, nawiązuje do naryszkinowskiego baroku i zabudowy Kremla, zróżnicowana bryła, wielokondygnacyjna wieża zwieńczona iglicą ( w latach 39-49 dworzec oblicowano marmurem).

---