5. Homer, Odyseja, przeł. J. Parandowski - dowolne wyd., stąd pieśń XXI, XXII, XXIII, XXIV, oprac. Olga Osińska

ODYSEJA

Pieśń XXI Próbałuku

- Atena poddaje Penelopie pomysł wypróbowania gachów: ten, który wzorem Odysa przeszyje strzałą z jego łuku (dostał go w Sparcie od Ifita) otwory w dwunastu toporach wbitych w ziemię, zostanie jej mężem;

- Penelopa przynosi łuk i ogłasza, co postanowiła: zostanie żoną tego, komu uda się napiąć łuk i przestrzelić dwanaście toporów;

- Eumajos i Filojtios płaczą wierni słudzy;

- Antinoj: gotów do zawodów, choć obawia się, że nie ma wśród nich człowieka takiego, jak Odys (uważa jednak, że uda mu się napiąć łuk myśli, których nie wypowiada);

- Telemach: nie ma kobiety, która dorównałaby Penelopie; postanawia stanąć do zawodów - jeżeli mu się powiedzie, matka nie wyjdzie za mąż i zostanie przy jego boku;

- Telemach przystępuje do próby: ustawia topory i trzykrotnie próbuje napiąć łuk - brak mu jednak sił. Niemy rozkaz ojca powstrzymuje go od dalszych starań.

- Lejodes(wróżbita, jako jedyny potępiał zuchwałe zachowanie gachów) przystępuje do próby, jednak nie wystarcza mu sił, by napiąć łuk;

- Lejodes: kto tylko dotknie łuku, straci nadzieję napiąć go może tylko najlepszy (Odyseusz);

- Antinoj: wierzy, że komuś się powiedzie (jest zły na mowę Lejodesa); wzywa Melanta (przywódcę koziarzy), któremu rozkazuje rozniecić ogień i przynieść tłuszcz ze spiżarni ma zamiar rozgrzać i natrzeć łuk tak, by stał się bardziej giętki; nic to jednak nie zmieniło: Szwankującym na sile nie dopisał sposób/ Naciągnięcia cięciwy. Więc ze wszystkich osób/ Li Antinoj, Eurymach, dwaj mężowie przedni/ Nie chcieli się do próby mieszać sami jedni.

- w tym czasie dwaj słudzy, wolarz i świniopas, wyszli na zewnątrz;podążył za nimi Odys (wciąż w postaci żebraka) i zapytał, czy dochowaliby wierności swemu panu, gdyby okazało się, że przebywa wśród nich: Przy kim byście stanęli, gdyby niespodzianie/ Odysa wam z tułaczki wrócili niebianie?/ Przy kim? Czy przy Odysie, czy przy zalotnikach?

- upewniwszy się względem wierności wolarza i świniopasa, wyjawia im, kim jest naprawdę; obiecuje, że jeśli uda mu się pokonać gachów, nagrodzi każdego ze sług żoną i domem; udowadnia im, że jest tym, za kogo się podaje, pokazując bliznę na goleni (ślad kłów odyńca);

-wydaje im rozkazy: łuk musi dostać się w ręce Odysa, kobiety mają zamknąć drzwi do swych komnat i nie zważać na dźwięki, jakie będę dochodzić do nich z izby, w której znajdują się zalotnicy;

- Odys wraca do komnaty w chwili, gdy Eurymachowi nie udaje się napiąć rozgrzanego łuku: każdy z zalotników okazał się słabszy od Odysa (hańba);

- Antinoj uważa, że przyczyną ich porażki jest przystąpienie do zawodów łuczniczych w dzień święta boga Apolla próba zostaje przeniesiona na dzień następny (połączona z obiatą - ofiarą - na cześć boga); Łuk zapewne łatwo napiąć da się,/ A tak walkę o zakład skończym w krótkim czasie.- wszyscy zalotnicy przyznają rację Antinojowi;

-prośba Odysa (żebraka): zgadza się z pomysłem Antinoja i prosi, by jemu pozwolono spróbować swych sił nie bierze udziału w zawodach, chce jedynie (…) pokazać, czy siłę mam w ręku/ Tę samą, co przed laty członki mymi władała,/ Czy też bieda z włóczęgą do szczętu ją zjadła?

- gniew zalotników obawiają się, że żebrakowi uda się napiąć łuk (odwołanie do centauromachii, gdy na weselu Pejritoosa i Hippodamii spite winem centaury rzuciły się na kobiety, w których obronie stanęli Lapici, a także obecni na weselu Tezeusz i Nestor.);

- zalotnicy zapominają o prawie gościnności - grożą żebrakowi (Odyseuszowi) śmiercią;

- uspokaja ich gniew Penelopy - w domu Telemacha muszą okazywać szacunek jego gościowi; żebrak nie jest wszak ich przeciwnikiem (uczestnikiem zawodów), nie dostanie jej ręki (nawet, jeśli udałoby mu się napiąć łuk);

- Eurymach: nie obawiają się, że żebrak mógłby dostać jej rękę, lecz że uda mu się naciągnąć cięciwę, co ośmieszyłoby ich wszystkich

- Penelopa: powinni wstydzić się swej rozpusty - swym zachowaniem w domu Telemacha już przynieśli sobie hańbę; pragnie, by i żebrak miał swoją szansę (po jego posturze wnioskuje, że jest wysokiego rodu) - obiecuje, że, jeśli mu się powiedzie, przywdzieje go w chiton, chlajnę (wierzchni ubiór męski) i sandały, uzbroi w oszczep i obosieczny miecz - tak obdarowanego odeśle, gdzie tylko zapragnie;

- Telemach: do niego należy prawo decydowania o łuku; odsyła matkę do jej komnat; Chcę być w domu panem mojej woli.;

- Penelopa udaje się do swych komnat i płacze po utraconym mężu, póki Atena nie zsyła na nią snu;

- świniopas (Eumajos) podaje Odysowi łuk (Telemach rozśmiesza zalotników groźbą przepłoszenia kamykami, co łagodzi ich gniew) i udaje się do Euryklei (piastunki Odysa), by przekazać jej rozkaz: ma zamknąć tylne drzwi i nie wpuszczać do komnaty żadnej kobiety;

- w tym czasie Filojtios zamknął bramę prowadzącą do dziecińca;

- Odys napiął łuk bez wysiłku (rozległ się grzmot - znak od Zeusa), sięgnął po strzałę i przestrzelił wszystkie topory;

- Odys wyrzuca zalotnikom to, jak go traktowali (w postaci żebraka) i zapowiada przyszłe wydarzenia: Lecz czas, by tym Achiwom wyprawić wieczerzę/ Za dnia, a potem innej zażyć krotochwili:/ Przy gędźbie i przy śpiewie godować najmilej.; daje znak Telemachowi, który uzbroił się w miecz oraz oszczep i stanął przy boku ojca.

PIEŚŃ XXIIRzeź zalotników

- Odys zrzucił żebracze łachmany; Teraz mam cel, jakiego nie miał żaden łowczy!/ Zobaczę, czy weń trafię, Febowi na chwałę. - rozpoczyna się krwawa walka;

- pierwsza strzała trafia w Antinoja w chwili, gdy podnosi do ust czaszę (przeszywa mu gardło);

- zalotnicy grożą Odysowi śmiercią za zabójstwo (nie wiedzieli, czy zabił Antinoja specjalnie); w izbie nie znajdują żadnej broni ani tarczy;

- Odys wyjawia im, kim jest naprawdę: Myślicie, żem poległ pod Troją?/ Że nie wrócę? Więc dalej rej wodzić po domu!/ Z dworskimi dziewki płodzić rozpustę bez sromu,/ I, chociem żyw, małżonkę moją bałamucić!/ Jakby bogi nie mogły tych szaleństw ukrócić./ Jakby wam język ludzki mógł przepuścić płazem!/ Lecz dosyć! Wyrok śmierci padł na wszystkich razem.

- strach zalotników (niektórzy z nich chcieliby uciec); jedynie Eurymach ma odwagę przemówić: słuszny jest gniew Odysa, jednak głównym sprawcą rozpusty na zamku był Antinoj, któremu nie chodziło tylko o ślub z Penelopą - chciał został królem Itaki (miał plan zabiciaTelemacha); prosi o litość dla siebie i innych zalotników - obiecuje, że odpłacą Odysowi za straty, jakich dokonali w jego włościach: Za to, cośmy najedli, napili z twych stołów,/ Każdy ci przyprowadzi po dwadzieścia wołów, A dla zgody dołożym, co chcesz: miedzi, złota,/ Póki cię nie zjednamy; gniew twój nie dziwota!

- Odys odmawia im swej litości - zamierza ukarać zalotników za zbrodnie dokonane na jego zamku, zabić każdego z nich;

- Eurymach: zdaje sobie sprawę, że czeka ich walka na śmierć i życie; wzywa zalotników, by dobyli mieczy i poosłaniali się stołami; on sam zaatakował mieczem Odysa, który jednak był szybszy i trafił go strzałą prosto w piersi;

-do ataku przyłączył się teżAmfinomos, lecz Telemach wbił mu oszczep prosto w plecy (przebiła pierś na wylot); nie wyciągnął go z trupa, gdyż obawiał się, że zginie, gdy któryś z zalotników skorzysta z chwili jego nieuwagi;

- Telemach: zamierza przynieść zbroję i broń dla siebie, ojca, Eumajosa i Filojtiosa; Odys każe mu się pospieszyć - póki ma jeszcze strzały, poradzi sobie sam;

- Odys, Telemach i dwaj słudzy (wszyscy już uzbrojeni) walczą z zalotnikami: każdy strzał Odysa powala jednego gacha (stosy trupów); gdy skończyły mu się strzały, uzbroił się w dwusieczne dzidy;

- pastuch stoi na straży wyjścia; Agelaos: jeśli któremuś z zalotników uda się uciec przez bramę, ma wezwać pomoc;

- koziarz Melantios: nikomu się nie uda przecisnąć przez wrota przynosi z górnego skarbca oręż i zbroję dla zalotników;

- Odys: dostrzega niebezpieczeństwo walka będzie znacznie trudniejsza; podejrzewa o zdradę koziarza lub dworską dziewkę;

- Telemach przyznaje się, że nie zamknął drzwi do skarbca; wysyła Eumajosa, by naprawił jego błąd i odnalazł zdrajcę;

- Eumajos dostrzega powtórne wymknięcie się Melantiosa Odys rozkazuje sługom podążyć za zdrajcą i poddać go męczarni „słupka” (podwieszenie na belce za związane z tyłu ręce);

-zjawia się Atena, która przybrała postać Mentora Odys prosi o ratunek, Agelaos grozi Mentorowi (bogini!) śmiercią;

- gniew Ateny: czy Odysa wraz z siłą opuściło męstwo? (wspomnienie wojny trojańskiej); powtarza, że jest mu przychylna, jednak nie zdejmuje mu z serca trwogi o los bitwy (próba męstwa Odysa i Telemacha); zmienia się w jaskółkę i z wysokości komina obserwuje dalsze wypadki;

- Agelaos do (m.in.)Eurynoma, Amfimeda, Pejsandra, Demoptolema, Polybosa: Mentor uciekł, Odyseusz i jego syn pozostali sami (ze sługami) sześciu z nich ma rzucać kopiami w Odysa, jeśli któremuś uda się trafić, reszta musi upewnić się, że nie żyje;

- pierwszych sześciu wskazanych przez Agelaosa rzuciło włócznie, jednak Atena zmyliła ich lot - żadna nie sięgnęła celu;

- Odys trafił Demoptolema, Telemach - Euryada, Eumajos - Elata, Filojtios - Pejsandra;

- Atena ponownie zmyliła strzały zalotników, jednak tym razem Amfimed trafił Telemacha w ramię, a Ktesippos pastucha w bark;

- Odys zabija Eurydama i Agelaja, TelemachAmfimeda i Euenoryda, EumajosPolybosa, a FilojtiosKtesipposa;

- Atena zsyła na zalotników panikę (porównanie homeryckie) krwawa walka trwa, Odys i jego towarzysze dobijają gachów;

- Lejodes błaga Odysa o łaskę, której ten mu jednak odmawia (pozbawił go głowy);

-Femios (pieśniarz) również pada do nóg Odysa ratuje go wstawiennictwo Telemacha, który prosi też o łaskę dla Medona (swojego opiekuna);

- wszyscy zalotnicy zginęli Odysowi powiodła się najtrudniejsza z jego przygód (każda poprzednia przygotowywała go na to, co zastanie na zamku);

- Telemach (zgodnie z rozkazem ojca) sprowadza Eurykleję Odys rozkazuje jej ymienić imiona dworskich dziewek, które podczas jego nieobecności były nieposłuszne i wraz z zalotnikami oddawały się rozpuście (Eurykleja wymieniła dwanaście z pięćdziesięciu obecnych na zamku);

- dwanaście kobiet wskazanych przez Eurykleję ma pomóc wynosić trupy i oczyścić komnatę z krwi Odys skazuje je na śmierć By im wiecznie z pamięci rozkosz wywietrzała/ Pokątnie wyprawiana z tymi rozpustniki;

- Telemach uznaje dziewki za niegodne zabicia mieczem (czystej śmierci) - wiesza je;

- koziarzowi Melantiosowiobcięto uszy i nos, jego penis wyrwano, a następnie rzucono na pożarcie psom;

- Odys rozkazuje wezwać Penelopę i kobiety, które dochowały wierności.

PIEŚŃ XXIIIPenelopa rozpoznaje Odyseusza

- Penelopieciężko jest uwierzyć wsłowaEuryklei o powrocie Odysa i śmierci zalotników;

-Telemach wyrzuca matce oziębłość względem ojca; Penelopa chce mieć jednak pewność, że mężczyzna przedstawiający się jako Odys, jest jej zaginionym mężem;

- Odys: chce poddać się próbie Penelopy, lecz zdaje sobie sprawę, że grozi im niebezpieczeństwo (…) my kraju podpory, kwiat itackiej młodzieży/ W pień wyrznęli - rzecz taka płazem nie uchodzi!; rozkazuje, by w zamku zainscenizowano wesele (spryt Odysa - opóźni to chwilę wykrycia rzezi);

- Atena przywraca Odysowi młodzieńczą urodę;

- Odys pragnie położyć się do łoża sam - skoro serce jego żony jest ze skały;

- podstęp Penelopy: zgadza się, jednak nakazuje wynieść łoże z sypialnej komnaty (wierność wobec męża nie pozwala jej zbliżyć się do wędrowca) gniew Odysa: łoże, które dzielił z Penelopą było wyżłobionym pniem drzewa oliwnego, wokół którego wzniósł ściany ich sypialni (nie można go więc nigdzie przenieść, chyba że wcześniej odrąbie się pień drzewa);

- Penelopa poznaje męża - tajemnica ta była znana tylko jej i Odysowi;

- Atena przedłużyła noc stęsknionym małżonkom - wstrzymała rydwan Eos;

- Odys wraz z Telemachem i swymi sługami wyrusza do ojca (Laertesa); Atena skrywa ich we mgle (niedostrzeżeni);

PIEŚŃ XXIVPojednanie

- Hermes zwołuje duchy gachów i sprowadza je do podziemi; tam spotykają Achillesa, Patrokla, Amfilocha oraz Ajasa;

- spotkanie Achillesa z Agamemnonem: Achilles nie spodziewał się śmierci trojańskiego wodza;

- Agamemnon zazdrości Achillesowi śmierci: przy zwłokach Achillatoczył się bój, na wieść o śmierci syna z morza wyłoniła się Tetyda i jej 49 sióstr (Nereidy - córki Nereusa, Starca Morskiego), płakali za nim ludzie i bogowie, jego ciało spalono, a popioły zmieszano z popiołami ciała Patroklesa, na ich mogile urządzono igrzyska, Tetyda przyniosła z nieba dary;

- Agamemnon wspomina też swoją śmierć: zabił go kochanek jego żony (Klytajmestra) - Ajgist;

- w tym czasie Odys i jego towarzysze dotarli do Laerta;

- Odys postanawia sam porozmawiać z ojcem - chce sprawdzić, czy ten pppozna go po latach rozłąki;

- Laertes: (Odys zastał go pracującego w ogrodzie); po jego postaci poznać można ból, cierpienie Odys, mimo początkowego wahania, decyduje się poddać ojca próbie;

- Odys: podszywa się pod człowieka, który pięć lat temu gościł u siebie Odysa; widząc rozpacz ojca, przyznaje się, kim jest naprawdę pokazuje bliznę po kłach odyńca, wspomina też drzewa, które niegdyś dostał w podarku od ojca; wspomina również o zabiciu wszystkich zalotników;

- Laertes mdleje z radości; gdy odzyskuje przytomność mówi o niebezpieczeństwie związanym z rzezią, jaka odbyła się na zamku syna;

- Atena nadaje Laertesowi wzrost i tężyznę;

- równocześnie zaś ujawniona została tajemnica śmierci gachów (Ossa - uosobiona Wieść); ojciec Antinoja, Eupejt, wzywa do zemsty pojawiają się (ocaleni z rzezi) Medon wraz z Femiosem;

- Medon: Odysowi w zemście pomagali bogowie (Atena, która przybrała postać Mentora);

- Haliterses: radzi zaniechać zemsty wszystkiemu winna była rozpusta i zbrodnie gachów na zamku Odysa (nie mieli nawet pewności, czy rzeczywiście nie żyje);

- podzielili się - niektórzy usłuchali rady Halitersesa, lecz większość podążyła za Eupejtem, który stanął na czele wyprawy;

- Atena (Pallada) pyta Zeusa czy zamierza pozwolić rozpętać wojnę, czy ześle na lud zgodę;

- Zeus proponuje sojusz: zatrze w narodzie pamięć o zabitych, a Odys będzie królem Itaki;

- wrogowie zbliżają się do domu Laertesa (po stronie Odysa do walki stanęli: jego czterej towarzysze, sześciu synów Doliosa, Laertes i Dolios);

- pojawia się Atena w postaci Mentora zagrzewa serce Laertesa do bitwy, który rzucił oszczepem i trafił wprost w skroń Eupejtesa;

- dalszą walkę powstrzymuje Atena: nakazuje wszystkim rozejść się do domów (na potwierdzenie, że jest to również wola Zeusa, przed jej stopami uderza piorun);

- za sprawą Ateny król pojednał się z ludem.

---