ostawy i gesty w Liturgi2009-10-07
Postawy i gesty w liturgii mają swoją symbolikę. Samo ciało ludzkie ma swoją wymowę w liturgii.
Wstęp do mszału zwraca uwagą na to, iż "jednakowa postawa ciała, którą powinni zachować wszyscy uczestnicy liturgii, jest znakiem wspólnoty i jedności zgromadzenia, wyraża bowiem, a zarazem wywiera wpływ na myśli i uczucia uczestników" (nr 20).
Jak zewnętrzne zachowanie się człowieka wynika zawsze z wewnętrznego usposobienia, tak również w liturgii zewnętrzne wykonywanie pewnych gestów czy przyjmowanie postaw potrzebne jest dla obudzenia i rozwijania wewnętrznego kultu Boga. Ludzie praktykują pewne gesty dla głębszego i żywszego zajmowania się sprawami Bożymi
POSTAWA STOJĄCA
Postawa stojąca jest wyrazem uszanowania. Wszędzie na widok osoby wyżej postawionej przybiera się postawę stojącą. Podczas liturgii postawa stojąca jest zewnętrznym znakiem głębokiego uszanowania dla Boga jako najwyższego Pana (Mt, 6,5; Mk 11,25; Łk 18,11; 22,46).
Postawę stojącą przybierają także osoby pośredniczące między dwiema stronami. W szczególny sposób przysługuje ona liturgowi, jako pośrednikowi między społecznością wiernych a Bogiem. Stąd liturg stoi, gdy czyta słowo Boże i odmawia modlitwy.
Stanie jest znakiem radości z odkupienia. Dlatego od czasów apostolskich w czasie sprawowania misteriów zbawienia, przybierano postawę stojącą, zwłaszcza w niedzielę (dzień zmartwychwstania) i w czasie wielkanocnym.
W postawie stojącej Ojcowie Kościoła widzieli symbol świętej wolności dzieci Bożych. Uwolnione od grzechu i nie są już niewolnikami. Omawiana postawa stojąca oznacza też gotowość do działania w liturgii.
Kiedy zachowujesz postawę stojącą?
Od początku Mszy Świętej aż do oracji włącznie.
Od wersetu "Alleluja" przed Ewangelią aż do zakończenia Ewangelii.
Podczas wyznania wiary i modlitwy powszechnej.
Podczas procesji z darami ofiarnymi.
Od wezwania kapłana "Módlcie się, aby moją i waszą ofiarę...".
Podczas prefacji aż do "Święty, Święty ..." włącznie.
Po aklamacji "Oto wielka tajemnica wiary" aż do "Baranku Boży" włącznie.
Podczas Modlitwy po Komunii św. oraz obrzędów zakończenia.
KLĘCZENIE
Postawa klęcząca zarówno jako dłuższa postawa modlitewna, jak również chwilowy gest, w liturgii chrześcijańskiej oznaczała wielbienie Boga.
Przykład modlitwy na klęczkach dał nam Chrystus Pan (Łk 22,41 ). W IV w, przyklękano przed świętymi przedmiotami, jak: kościół, próg kościelny, ołtarz, krzyż oraz przed osobami, jak biskup czy kapłan, na znak szacunku.
W tym samym okresie postawa klęcząca nabrała również znaczenia pokutnego i błagalnego. Stała się znakiem człowieka skruszonego poczuciem winy oraz znakiem prośby człowieka szukającego opieki i pomocy.
Od XI w. w związku z reakcją wiernych na herezję Berengariusza z Tours, przejawiającą się w rozwoju kultu Chrystusa obecnego w Eucharystii, klękanie znów stało się symbolem wielbienia Boga w pierwotnym znaczeniu. Dlatego klęczy się przy adoracji Najświętszego Sakramentu, przy modlitwie zanoszonej do Boga i podczas różnych nabożeństw, których głównym celem jest zawsze wielbienie Boga, niezależnie od ich charakteru.
Przez uklęknięcie człowiek wyraża swoją małość wobec Boga. Gest ten jest znakiem pokornego wielbienia Bożego Majestatu. Dzisiaj klęczenie symbolizuje wielbienie Boga. Jest także znakiem usposobienia modlitewnego, pokutnego i błagalnego.
Kiedy zachowujesz postawę klęczącą?
podczas Modlitwy eucharystycznej, po śpiewie: "Święty..."
na słowa: "Oto Baranek Boży ... Panie, nie jestem godzien..."
Należy odróżnić postawę klęczącą od przyklęknięcia. Podczas przyklękania klęka się zawsze na prawe kolano i nie czyni się przy tym żadnych gestów, np. znaku krzyża.
Kolanem należy wyraźnie dotknąć posadzki. Nie może to być tylko "dygnięcie". Klęka się zawsze twarzą do przedmiotu czci. Klękanie na dwa kolana jest wyrazem czci i hołdu wobec Pana Jezusa wystawionego do adoracji. Przyklękamy najpierw na prawe kolano, a potem dostawiamy do niego kolano lewej nogi. Wstajemy zaś najpierw lewą nogą. Nie klękamy na obydwa kolana równocześnie.
POKŁON
Pokłon bardzo często stosowany jest w liturgiach wschodnich. Uważa się go tam za zwyczajny znak głębokiego szacunku i uwielbienia. W liturgii rzymskiej natomiast pokłon jest znakiem zarówno głębokiego szacunku, jak również usposobienia pokutnego, szczególnie wtedy, gdy ma on związek z prośbą o oczyszczenie z grzechów (w sakramencie pokuty, przy spowiedzi powszechnej itp.).
Skłon głowy lub ciała symbolizuje cześć i błaganie. W liturgii rzymskiej pokłon często zastępowany jest przyklęknięciem. Pokłonem pozdrawia się ołtarz, krzyż, innych liturgów, zwłaszcza celebransa, gdy na przykład diakon prosi go o błogosławieństwo i gdy je otrzymuje.
Skłon głowy - skłaniam głowę, kiedy przynoszę coś kapłanowi, np. podczas przygotowania darów ofiarnych. Skłon głowy jest znakiem szacunku i uprzejmości.
Skłon ciała - przy tym pokłonie zginam głęboko głowę i ramiona. To również jest znak czci i uwielbienia. Jeśli w jakimś kościele nie jest przechowywany Najświętszy Sakrament (nie ma "wiecznej lampki"), wtedy skłaniam ciało przed głównym ołtarzem albo przed krzyżem.
SIEDZENIE
Pozycja siedząca według starożytnego zwyczaju przysługiwała urzędnikom, nauczycielom i sędziom jako znak władzy i godności (Ps 106,32; Mt 19,28; Łk 4,20). Biskup zasiadał na swojej katedrze i z niej nauczał oraz przewodniczył liturgii. Podobnie czynił kapłan. Sprawując sakrament pokuty kapłan zajmuje pozycję siedzącą na znak powagi urzędu sędziowskiego. Władzę sędziowską kapłan wykonuje w imieniu i w obecności Chrystusa.
Wierni w kościele nie zawsze siedzieli. Przez całe wieki w kościołach nie było ławek. W średniowieczu podczas długich nabożeństw wierni wspierali się na laskach różnego kształtu. Miejsca siedzące przewidziane były tylko dla duchowieństwa (stalle). Siedzenia dla wiernych wprowadzili dopiero protestanci w swoich kościołach. Za ich przykładem poszli katolicy najpierw w krajach, w których było dużo protestantów, a później w całym Kościele powszechnym. Do ławek kościelnych katolicy dodali klęczniki.
Instrukcja Stolicy Apostolskiej z 1964 r. pisze: "Wiernym należy wyznaczyć miejsca ze specjalną troską, aby oni i wzrokowo i duchowo mogli należycie brać udział w świętych czynnościach. Wypada, aby według zwyczaju postawić do ich użytku ławki lub krzesła" (nr 98).
Siedzenie jest także postawę słuchającego ucznia. Jest znakiem skupienia, przyjmowania i rozważania słowa Bożego (Łk 2,46; 10,39; 1 Kor 14,30; Dz 20,9).
W którym momencie siedzisz w czasie liturgii?
podczas czytań mszalnych( z wyjątkiem Ewangelii), psalmu responsoryjnego i kazania (homilii) oraz ciszy po kazaniu
podczas przygotowania darów ofiarnych z wyjątkiem tych ministrantów, którzy podają ampułki)
podczas rozdawania Komunii św. (z wyjątkiem tych, którzy podają patenę) i chwili ciszy po Komunii św.
w czasie ogłoszeń parafialnych
LEŻENIE KRZYŻEM
Leżenie krzyżem czyli rzucenie się twarzą na ziemię, zwane także prostracją znane było już w Starym Testamencie (Rdz 17,3; Joz 5,15) i jest znakiem najgłębszej adoracji oraz pokuty. Jest to jeszcze większe uniżenie siebie wobec Majestatu Bożego aniżeli uklęknięcie.
Leżenie krzyżem symbolizuje najgłębsze poniżenie siebie i najusilniejszą modlitwę. Lepiej niż słowa wyraża ono całkowite oddanie się Bogu i poczucie własnej słabości.
W starożytności chrześcijańskiej praktykowane było jako uzewnętrznianie prywatnej pobożności. Do dnia dzisiejszego praktykę taką spotkać można szczególnie w miejscach świętych, w sanktuariach.
Do liturgii rzymskiej padanie na twarz weszło prawdopodobnie pod wpływem ceremoniału bizantyńskiego. Obecnie celebrans kładzie się krzyżem przed ołtarzem na początku ceremonii Wielkiego Piątku. Podobnie osoby, które otrzymują święcenia padają na twarz i leżą krzyżem podczas śpiewania Litanii do Wszystkich Świętych.
PODNOSZENIE OCZU
Podnoszenie oczu zawsze rozumiano jako znak zewnętrzny kierowania duszy do Boga. Modlący się człowiek spontanicznie kierował swój wzrok w górę wraz z myślami (Ps 122; Ps 123; Łk 16,23; J 11,41). Chrześcijanie hołdowali temu zwyczajowi tak dalece, że poganie wyśmiewali ich z tego powodu, jak podaję Tertulian i św. Cyprian.
Stare liturgie pozostawiały wiernym zupełną dowolność pod tym względem. Dokładniejsze przepisy dotyczące podnoszenia oczu podał dopiero Rytuał Rzymski w 1614 roku. Wymagał na przykład podnoszenia oczu podczas przygotowania darów ofiarnych czy przed konsekrację. Praktyka podnoszenia oczu miała ułatwić uprzytomnienie sobie obecności Bożej i osiągnięcie większej serdeczności w modlitwie.
Posoborowa odnowa liturgiczna wymaga, aby oczy były zwrócone na ołtarz, na obrzędy, na lektora, na głoszącego słowo Boże, w celu łatwiejszego zachowania zgodności między myślami, słowami i czynnościami liturgicznymi. Kapłan obecnie podnosi oczy w Kanonie Rzymskim przed przeistoczeniem.
POCAŁUNEK POKOJU
Gdy chrześcijaństwo się rodziło, to w kulturze śródziemnomorskiej pocałunek był, między innymi, znakiem pozdrowienia i czci. Znak ten wprowadzono do liturgii chrześcijańskiej jako symbol nadprzyrodzonej miłości, braterstwa, pokoju i wzajemnej zgody. Przez chrzest bowiem człowiek wchodzi w braterstwo chrześcijańskie, w którym miłość jest podstawową zasadą. Dlatego we Mszy św. pocałunek był gestem przygotowawczym do Komunii świętej. Jedność z braćmi jest jednością Ciała Mistycznego Jezusa Chrystusa, którą to jedność koronuje Komunia święta.
W czasach karolińskich celebrans brał pocałunek pokoju z ołtarza i przekazywał go jednemu z wyższych w hierarchii. Ten przekazywał go dalej i tak łańcuchowo pocałunek ten objął wszystkich obecnych. Później pocałunek pokoju zaczął się zacieśniać do samych tylko duchownych. Późniejsze średniowiecze usiłowało rozszerzyć znów jego zasięg przez wprowadzenie pacyfikału. Był nim zwykle relikwiarz lub krzyż. Pacyfikał ucałowany przez celebransa, ministrant podawał do ucałowania kolejno wszystkim obecnym. Zwyczaj ten przetrwał najdłużej we Mszach za nowożeńców i we Mszach konwentualnych, bo do naszych czasów.
W liturgii chrześcijańskiej od starożytności całuje się ołtarz jako znak hołdu dla Chrystusa i Jego Ofiary krzyżowej. Znakiem czci dla Chrystusa jest również ucałowanie księgi Ewangelii.
Ponadto z ucałowaniem ołtarza, relikwii Świętych Pańskich i świętych obrazów słynących łaskami wiązano motyw przenoszenia siły z tych świętych przedmiotów na człowieka całującego je. Szczególne znaczenie pod tym względem miało całowanie relikwii Świętych Pańskich.
Całowanie pierścienia biskupa i ręki kapłana przyjęło się w liturgii w IX w. i oznaczało cześć dla nich jako reprezentantów Boga. Znakiem największej pokory i czci jest całowanie nóg w liturgii Wielkiego Czwartku. Również we Wielki Piątek miała miejsce adoracja krzyża przez ucałowanie go w miejscach ran Chrystusa przez wszystkich obecnych w głębokim hołdzie wdzięczności. Dzisiaj nie koniecznie trzeba krzyż całować. Wystarczy przyklęknięcie czy ukłon pełen czci dla Chrystusa ukrzyżowanego.
Obecnie pocałunek pokoju ma miejsce w czasie święceń diakonatu, prezbiteratu i sakry biskupiej.
ZNAK POKOJU
Znak pokoju to zewnętrzny wyraz zgody z bliźnim.
W odnowionej liturgii pocałunek pokoju zastępuje znak pokoju. Wybór tego znaku Stolica Apostolska pozostawiła terytorialnej władzy kościelnej. W Polsce Episkopat wybrał jako znak pokoju ukłon w kierunku najbliższych osób, nie wypowiadając przy tym żadnych słów.
Wstęp do mszału Pawła VI mówi: wierni "wyrażają wzajemnie miłość, zanim będą uczestniczyć w jednym chlebie" (nr 56).
NAŁOŻENIE RĄK
Ręka jest organem o szczególnej wymowie znaczeniowej. Spośród gestów wykonywanych rękami, najbardziej wymownym jest gest nałożenia rąk. W liturgii obrzęd ten należy do najstarszych. Sięga on czasów Chrystusa Pana, który wielokrotnie nakładał ręce na dzieci lub na chorych (Mk 7,33; 10,16; Łk 4,40; Dz 6,6; 2 Tm 1,6).
Znaczenie nałożenia rąk zależy od obrzędu, w którym się je stosuje. Nakłada się ręce przy udzielaniu błogosławieństwa, w którym oznacza ono łaskawość Boga w Trójcy Jedynego, który jest źródłem wszelkiej świętości.
W obrzędzie sakramentu bierzmowania, nałożenie ręki z równoczesnym namaszczeniem olejem krzyżma oznacza, że Duch Święty udziela się bierzmowanemu jako Dar.
W obrzędzie sakramentu święceń nałożenie rąk oznacza przekazanie władzy kapłańskiej. Ponieważ Chrystus często kładł ręce na chorych, których uzdrawiał, dlatego gest ten wszedł do obrzędu namaszczenia chorych.
W każdym z wyżej wymienionych obrzędów znaczenie nałożenia rąk wyjaśnia tekst modlitwy towarzyszącej, zwanej formą sakramentu.
Opętanych uważano za chorych, dlatego przy odmawianiu nad nimi egzorcyzmów, kładziono na nich ręce. Stąd też przy obrzędzie chrztu modlitwa z egzorcyzmem połączona jest z nałożeniem ręki. Nałożenie to jest znakiem ochrony ochrzczonego przed atakami szatana, który jest symbolem wszelkiego zła. Oznacza także zadanie rozwijania otrzymanego daru życia Bożego, czyli łaski uświęcającej.
We Mszy św. wyciąga się ręce nad darami ofiarnymi podczas modlitwy kierowanej do Ducha Świętego, aby dary te stały się Ciałem i Krwią Jezusa Chrystusa. Gdy na końcu Mszy św. celebrans udziela błogosławieństwa w formie uroczystej, wyciąga ręce nad wiernymi, wypowiadając słowa błogosławieństwa.
ROZŁOŻENIE RĄK
Rozłożenie rąk i wzniesienie ich nieco w górę tak, jak kapłan trzyma je podczas odmawiania modlitw mszalnych, to najstarsza forma postawy modlitewnej, przekazanej przez liturgię. Gest ten oznacza, że adresatem modlitwy jest Pan Bóg. Symbolizuje człowieka, który z całą ufnością zwraca się do Boga i oczekuje od Niego pomocy.
Chrześcijanie starożytni w tej postawie upatrywali również podobieństwo do Zbawiciela modlącego się na krzyżu. Tertulian tak o tym pisał: "My nie tylko podnosimy ręce, lecz także rozkładamy, wzorując się na cierpieniach Pana Jezusa i wyznajemy Go w modlitwie". Dlatego też malowidła katakumbowe przedstawiają liczne postacie w tej postawie modlitewnej (orantes). Postawa ta w starożytności chrześcijańskiej praktykowana była powszechnie.
Obecnie w liturgii kapłan z rozłożonymi rękami recytuje lub śpiewa te modlitwy mszalne, które pochodzą czasów przed karolińskich. Są to: kolekta, modlitwa nad darami, Modlitwa Eucharystyczna, Modlitwa Pańska i modlitwa po Komunii.
Do wiernych kapłan zwraca rozłożone ręce gdy ich pozdrawia, uświadamiając im obecność Pana i gdy wzywa ich do modlitwy o przyjęcie przez Boga darów ofiarnych.
ZŁOŻENIE RĄK
Od XIII w. zaczął się rozpowszechniać nowy zwyczaj składania rąk z wyprostowanymi palcami. Zwyczaj ten praktykowany był tak w liturgii, jak i poza liturgię. Ten sposób składania rąk wywodzi się z frankońskiej formy składania hołdu zwierzchnikowi. Wasal ze złożonymi rękami występował przed swoim suwerenem, otrzymując od niego zewnętrzny znak inwestytury. Obrzęd ten wszedł do święceń kapłańskich, gdzie nowo wyświęcony kapłan swoje złożone ręce wkłada w ręce biskupa, przyrzekając mu i jego następcom posłuszeństwo i szacunek. W liturgii Mszy ćw. np. kapłan trzyma ręce złożone podczas procesji do ołtarza, podczas aktu pokutnego, Chwała na wysokości Bogu, wyznania wiary. Wierni składają w ten sposób ręce przy modlitwie, tak podczas liturgii, jak i poza nią.
Składanie rąk przy modlitwie symbolizuje wzniesienie duszy do Boga i oddanie Mu się z wiarą. Jest znakiem poddania się Jego woli, jako najwyższemu Panu.
Złożenie rąk ze splecionymi palcami według Pliniusza i Owidiusza miało w starożytności znaczenie magiczne: miało chronić przed demonami i siłami tajemnymi. W czasach starochrześcijańskich tylko w pojedynczych wypadkach pojawiał się jako gest modlitewny i to przy modlitwie prywatnej, rzadziej w liturgii.
Składanie skrzyżowanych rąk na piersiach, w liturgii występowało wyjątkowo (np. Suscipe w liturgii benedyktyńskiej). Sposób ten praktykowany jest czasem prywatnie jako postawa ułatwiająca skupienie modlitewne.
Gdy jako ministrant nie niesiesz żadnego przedmiotu, albo gdy nie masz w ręku modlitewnika - śpiewnika, wtedy złóż swoje ręce. Ręce powinny być zawsze złożone na wysokości piersi i stale skierowane ku górze. Kiedy łączymy nasze ręce razem i składamy je do modlitwy, wtedy znaczy to: my gromadzimy się, zwracamy się do Boga, oddajemy Mu siebie samych!
O liturgicznych pozdrowieniach i świętych znakach
o. Hariolf Ettensperger OSB
W średniowieczu posyłali rycerze chętnie swoich synów na dwór królewski. Mieli tutaj nabyć dworskiej karności i obyczajów, nauczyć się pałacowej służby i władania bronią. Kto pojął, jak należy się obchodzić z królami i jak trzeba się na dworze zachowywać - ten był dworskim cz. wytwornym człowiekiem. Służba ministranta jest również służbą dworską, służbą na niebieskim dworze Króla wszechświata. Toteż istnieje liturgiczna dworskość, liturgiczna wytworność. Istnieją reguły, jak należy pozdrawiać Króla niebios i Jego dwór, jak należy oddawać uszanowanie aniołom i świętym, jak zwracać się z szacunkiem do kapłana i ludu. Najważniejszymi sposobami okazywania czci (rewerencjami) są: klękanie, pokłon i pocałunek.
1. Klękanie
Co oznacza klękanie?
Klękanie jest oznaką uwielbienia, należnego samemu Bogu.
Są wszakże dwa rodzaje klękania: na jedno kolano (przyklęknięcie, zwane też zwyczajnym klękaniem) i na oba kolana (zwane też podwójnym klękaniem).
Jak należy klękać?
Na jedno kolano klęka się w następujący sposób: Ugina się powoli prawe kolano ku ziemi, przy czym prawa noga pozostaje zawsze w równej linii z lewą. Tułów jest wyprostowany a ręce złożone. Skoro kolano dotknie ziemi, prostujemy się na powrót do postawy stojącej. Przy klękaniu musisz uważać, żeby tułów trzymać zupełnie prosto i nie pochylać go ku przodowi. Również ręce muszą być złożone przed piersiami i nie można się nimi opierać o kolano lub o co innego, bo mógłby kto pomyśleć, że nie masz władzy w nogach albo czci dla Boga w sercu!
Pamiętaj: Na jedno kolano przyklękamy tylko, a nie klęczymy dłużej.
Gdy klękamy na oba kolana, zginamy najpierw prawe kolano aż do ziemi po czym czynimy to samo z lewym. Następnie pochylamy głowę i wstajemy najpierw z lewego, a potem z prawego kolana.
Klękaniem wyrażamy Bogu najwyższą cześć U wielu chrześcijan jest ono raczej zniewagą Boga. Ministrant wszakże klęka zawsze powoli, pięknie i aż do ziemi. Jeżeli klęka razem z kapłanem lub z drugim ministrantem, uważa, żeby czynić to równocześnie. W czasie klękania nie robi się równocześnie żadnych innych ruchów, a więc nie żegna się i nie uderza w piersi. Gdy przechodzimy przez środek ołtarza, zwracamy się najpierw na wprost ołtarza, tutaj klękamy oczywiście bez pośpiechu, obracamy się i idziemy dalej. Każdy ruch musi być wyraźny i pełen znaczenia.
Kiedy klękamy?
Na jedno kolano klęka ministrant zawsze:
przed głównym ołtarzem kościoła;
przed ołtarzem, w którym znajduje się Najśw. Sakrament; poznajemy go po wiecznej lampce przed tabernakulum;
przed ołtarzem, przy którym służy do mszy św., choćby to był ołtarz boczny, i to: przy przyjściu, przy odejściu a nadto ile razy podczas mszy św. musi przechodzić przez środek ołtarza;
kiedy kapłan w czasie czytania ewangelii lub graduału przyklęka;
przed krzyżem, wystawionym w Wielki Piątek dla adoracji.
Uwaga: Kiedy podajemy rękę biskupowi, przyklękamy również na jedno kolano i całujemy jego pierścień, gdyż jest on zastępcą Chrystusa w diecezji.
Na oba kolana klękamy jedynie przed wystawionym Najśw. Sakramentem i to:
ile razy wchodzimy czy wychodzimy z kościoła lub prezbiterium, w którym wystawiony jest Najśw. Sakrament; jeżeli jednak idziemy tylko do środka albo z jednej strony na drugą, klękamy na jedno kolano; tak samo, ilekroć przystępujemy do ołtarza z przodu lub z boku;
ile razy przechodzimy mimo jakiegokolwiek ołtarza w czasie przeistoczenia; klęczymy wtedy aż do przyklęknięcia kapłana po podniesieniu kielicha;
ile razy przechodzimy przed ołtarzem, przy którym udziela się Komunii św.
2. Pokłony.
Co oznaczają pokłony w liturgii?
Gdy w życiu codziennym spotykają się ludzie, którzy ze sobą bliżej obcują, - wówczas pozdrawiają się wzajemnie, chyląc przed sobą głowy. Wyrażają sobie przez to szacunek i cześć. W liturgii spotyka się chrześcijanin z Bogiem, z Jego świętymi, z jego kapłanami i wszystkimi wiernymi, z którymi współżyje w Kościele. Dlatego pozdrawia ich pełen czci przez pokłon, jaki im oddaje.
Są trzy rodzaje pokłonów liturgicznych: zwykły pokłon głowy, średni pokłon ciała i głęboki pokłon ciała.
W jaki sposób oddajemy pokłony?
Przy zwykłym skłonie pochyla się lekko i spokojnie głowę.
Przy średnim pokłonie pochyla się wraz z głową lekko ku przodowi także ramiona.
Przy głębokim pokłonie pochyla się tułów do przodu tak, iż można by niemal dotknąć dłońmi kolan (nie za głęboko!). Dłonie pozostają przy tym złożone przed piersiami.
Kiedy oddajemy pokłon?
Głębokiego pokłonu nie czyni się nigdy w czasie klęczenia. Klęczenie bowiem samo przez się jest już wyrazem głębokiej czci. Nadto nie wygląda to pięknie. Dlatego ministrant, który z reguły klęczy, prawie nigdy nie czyni głębokich pokłonów. Częściej natomiast czyni to kapłan, np. przy Confiteor, ponieważ raczej stoi,
Średni pokłon oddaje ministrant:
przed krzyżem w zakrystii, zanim wychodzi wraz z kapłanem do mszy św. i kiedy z niej wraca;
przy Confiteor aż do Amen po Misereatur;
pod koniec modlitwy u stopni ołtarza, od „Deus tu conversus” począwszy;
na słowa Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto;
na veneremur cerniu podczas tantum ergo. (Przed tak wielkim Sakramentem upadajmy na twarze);
przed i po okadzeniu Najśw. Sakramentu;
ile razy przed klęczącym ministrantem przechodzi kapłan z Najśw. Sakramentem, np. podczas udzielania Komunii św.
Pokłonem głowy pozdrawia ministrant:
Pana Jezusa, Matkę Boską, Patrona kościoła, Świętego, którego obchodzimy danego dnia i papieża, ilekroć głośno wymawia się ich imiona;
kapłana, ilekroć podczas świętej służby coś mu wręcza albo coś odbiera;
(Uwaga: Pokłon na bocznych stopniach ołtarza, kiedy to przenosi się mszał lub przynosi ampułki, dotyczy kapłana, a nie ołtarza. Dlatego też czynimy tu tylko zwykły skłon głowy, o ile kapłan zwrócony jest do ministranta, i to raz po przyjściu i raz przy odejściu).
lud, o ile go trzeba okadzić.
Poza tym pochylamy głowę przy każdym Oremus (módlmy się), jak również przy niektórych słowach w Gloria i Credo, jak to zaznaczone jest w tekście.
3. Pocałunek liturgiczny.
Dosyć często całuje kapłan ołtarz, kielich lub patenę. Chce przez to wyrazić swoją głęboką cześć i wewnętrzną łączność z Chrystusem i Jego świętą ofiarą. Przy uroczystej celebrze, po uprzednim ucałowaniu przez kapłana ołtarza, udzielają sobie ten ostatni, diakon i subdiakon przed samą Komunią św. pocałunku pokoju. Wyraża on tę myśl, że w ofierze mszy św. stajemy się przez Chrystusa Pana jedną świętą rodziną, braćmi w Chrystusie.
Tam, gdzie pocałunek liturgiczny został także wprowadzony do służby ministranckiej, obowiązuje następująca reguła:
Ministrant całuje uprzednio wszelkie przedmioty, zanim je wręczy kapłanowi, i wówczas, kiedy je na powrót odbiera. Całuje przy tym ampułki w uszko, mszał w oprawę, kadzielnicę w górny pierścień, łyżeczkę do kadzidła i kropidło w rączkę.
4. Znak krzyża świętego.
Dlaczego robimy znak krzyża świętego?
Krzyż jest godłem Chrystusa, naszego Zbawiciela, pieczęcią Jego władzy i sztandarem Jego królestwa. Kiedy czynimy znak krzyża św., chcemy się przezeń oddać pod władzę i opiekę Boga w Trójcy św. Jedynego, który objawił się nam w Chrystusie.
Znak krzyża św. jest także wyznaniem przynależności. Gdy na pełnym morzu okręt jakiś wywiesza flagę, daje tym znak, do jakiego państwa przynależy. Kiedy chrześcijanin przed modlitwą, przed pracą czy przed spoczynkiem robi znak krzyża św., wyznaje przez to, że wszystko, czym jest i co czyni, należy do Chrystusa Pana.
Znak krzyża św. jest nadto oznaką opieki i błogosławieństwa. Gdy okręt wystawia na pełnym morzu flagę swego państwa, znaczy to także, że okręt ten jest pod opieką tego państwa. Kto atakuje okręt, atakuje tym samym państwo i cały naród będzie go bronił. Kto w potrzebie, w niebezpieczeństwie lub w pokusie robi znak krzyża św., ten udaje się pod opiekę Chrystusa-Zwycięzcy. Kto napada na własność Chrystusa, napada na Chrystusa samego i Chrystus będzie Swej własności bronił.
W jaki sposób czynimy znak krzyża św.?
Są dwa sposoby czynienia znaku krzyża św. Przy wielkim albo łacińskim znaku krzyża św. kładziemy najpierw lewa dłoń wyprostowaną na piersi. Palce prawej ręki są również wyprostowane i zwarte. Na słowa „w imię Ojca” dotykamy końcami palców prawej ręki czoła, na słowa „i Syna” piersi - ponad lewą ręką - a na słowa „i Ducha świętego. Amen” najpierw lewego a potem prawego ramienia. Następnie składamy na powrót ręce razem.
Głębokie jest znaczenie tego znaku. Dlatego czyń go powoli, pięknie i wielkodusznie.
Przy małym znaku krzyża św. kładziemy również najpierw lewą dłoń na piersiach. Następnie kciukiem wyprostowanej prawej ręki znaczymy się trzema małymi krzyżykami na czole, na ustach i na piersiach.
Kiedy czyni ministrant znak krzyża św.?
Mały znak krzyża św. robi ministrant jedynie na początku ewangelii na słowa: „Sequentia sancti evangelii secundum Mattheum”, itd. i to równocześnie z kapłanem.
We wszystkich innych wypadkach robi wielki znak krzyża św. i to także zawsze razem z kapłanem.
5. Uderzanie się w piersi.
Gdy uderzamy się w piersi, chcemy powiedzieć Boże, jakże słabi i grzeszni jesteśmy przed Tobą! Zmiłuj się nad nami!
Wykonanie.
Lewa dłoń spoczywa na piersiach. Zginamy zlekka prawą rękę w pięść i uderzamy się lekko w piersi.
Reguła.
Uderzamy się w piersi:
Na mea culpa podczas Confiteor - trzy razy.
Na „miserere nobis” i „dona nobis pacem” podczas Agnus Dei.
Na Domine non sum dignus - trzy razy.
Na nobis quoque peccatoribus (nam także grzesznikom) po przeistoczeniu - jeden raz.
Na propritius esto (bądź nam miłościw) w litanii - dwa razy.
Na peccatores (my grzeszni) w litanii - jeden raz.
Nie ma żadnej słusznej podstawy, by uderzać się w piersi w czasie przeistoczenia.
