Stosunki polsko- niemieckie
Państwo Polan powstało w drugiej połowie IX wieku z połączenia kilku plemion. Były to plemiona słowiańskie zjednoczone między Odrą i Wisłą przez plemię Polan z dorzecza Warty. Pierwszym władcą Polski był Mieszko I (960-992). Państwo Mieszka I jednoczyło pod wspólną władzą polityczną wiele innych terytoriów plemiennych z własnymi miejscami kultu i własnymi bóstwami naczelnymi, i to stawało się przeszkodą w utrwaleniu jedności ziem polskich. W interesie państwa była likwidacja odrębnych kultur plemiennych. Możliwość taką dawało przyjęcie chrześcijaństwa. W tym czasie państwo Mieszka I stykało się już z chrześcijańskimi sąsiadami. Na południu byli nimi książęta czescy, a na zachodzie Niemcy. Jeszcze Ruś na wschodzie pozostawała przy starych kultach. Chrześcijaństwo jako religia oparta na wierze w jednego Boga rządzącego całym światem, usuwało trudności wynikające z partykularyzmu wierzeń słowiańskich.
Otton I chciał założyć w Magdeburgu arcybiskupstwo dla ziem słowiańskich. Arcybiskupstwo to powstało w 968 r., ale Mieszko I był szybszy. W obawie, aby zamiary cesarza niemieckiego nie doprowadziły do politycznego uzależnienia Polski od Sasów, w 965r. pojął za żonę księżniczkę czeską Dobrawę (córkę Bolesława I). Skorzystał z pośrednictwa czeskiego przy nawiązaniu stosunków z Kościołem i w 966 r. przyjął chrzest, po czym nastąpiła chrystianizacja kraju. W 968 r. przybył do Polski pierwszy biskup misyjny z Rzymu - Jordan, który zajął się organizacją Kościoła w Polsce. Kościół ten był zależny bezpośrednio od Rzymu. Chrzest Mieszka I umożliwił mu korzystne ułożenie stosunków z cesarstwem. Zachowywał przy tym niezależność od królestwa niemieckiego, a obowiązki wobec cesarza miały polegać na udzielaniu materialnego i zbrojnego poparcia w akcjach mających na celu obronę Kościoła i szerzenie chrześcijaństwa. W ramach tego obowiązku Mieszko I brał udział w walkach z północno-zachodnim ludem słowiańskim - Wieletów, ale to leżało w jego własnym interesie, gdyż Wieleci zagrażali Pomorzu. Oficjalnie mówiono, że Mieszko I przyjaźni się z cesarzem. Poprawne stosunki nie zapobiegały walkom polsko-niemieckim. Wyprawa margrabiego Hodona, mająca sparaliżować działanie polskie na Pomorzu Zachodnim, została rozbita przez Mieszka I i jego brata Czcibora, pod Cedynią w 972 r. Otton I wezwał Mieszka I i w ramach odszkodowania zażądał oddania na dwór cesarski w charakterze zakładnika jego syna Bolesława (Chrobrego). Po śmierci Ottona I doszło do zerwania dobrych stosunk6w Polski z cesarstwem. Mieszko I odmówił płacenia trybutu, co więcej, ingerował w sprawy wewnętrzne Niemiec, opowiadając się przeciw elekcji Ottona II. W 980 r. powstała inicjatywa niemiecka zmierzająca do utrzymania pokoju, przez małżeństwo Mieszka I z córką margrabiego Teodoryka - Odą.
Po śmierci Ottona II (983) Mieszko I znów poparł Henryka, który jednak tronu nie osiągnął. Uprzedzając konflikt zbrojny, Mieszko I uznał zwierzchność cesarstwa nad swoim państwem i złożył Ottonowi III egzotyczny dar w postaci wielbłąda. W 990 r. w czasie wojny z Czechami, której efektem było przyłączenie - Śląska do Polski, Mieszko I korzystał z pomocy militarnej cesarstwa. W 991 r., na rok przed śmiercią Mieszka I, powstał dokument Dogome iudex, w którym Mieszko oddaje swoje państwo pod opiekę Stolicy Apostolskiej. Po zgonie Mieszka I w dniu 25 maja 992 r. państwo polskie o obszarze 250 tys. km2 zostało podzielone między jego trzech synów - Mieszka, Lamberta i Świętopełka, urodzonych z Ody. Najstarszy syn Bolesław, z żony Dobrawy, został wyposażony w ziemię krakowską, wyłączoną, podobnie jak osoba samego Bolesława, z dokumentu Dogome iudex. Większość możnych wypowiadała się za utworzeniem silnej i scentralizowanej władzy książęcej, co pozwoliło Bolesławowi usunąć z kraju macochę i jej synów. Bolesław Chrobry (992-1025) w pierwszych trzech latach rządów kontynuował politykę ojca. Utrzymując dobre stosunki z cesarstwem, posiłkował je w wojnach z Wielatami. Bolesław sądził, że zdobycze na Wielatach przypadną cesarstwu, więc skierował swoją ekspansję w kierunku północno - wschodnim - na Prusy. Chrobry postanowił umocnić swoje wpływy pokojowo przez pozyskanie Prusów dla chrześcijaństwa. Skierował tam grupę misjonarzy, na czele z biskupem praskim, Wojciechem (członek rodu Sławnikowiców, wygnany z Czech). Misja Wojciecha (w 997 roku) zakończyła się katastrofą. Biskup zginął śmiercią męczeńską. Bolesław Chrobry wykupił jego ciało i umieścił je w kościele gnieźnieńskim. Gdy papież Sylwester II ogłosił Wojciecha Świętym, do jego grobu w piastowskim grodzie przychodziły pielgrzymki. Gniezno zasłynęło w świecie jako miejsce spoczynku wielkiego męczennika. Papież i cesarz nie mogli odmówić prośbie Chrobrego, by w grodzie tym ustanowić ku czci św. Wojciecha arcybiskupstwo. W ten sposób Polska uzyskała w Gnieźnie własną metropolię kościelną i utworzono biskupstwa w głównych grodach kraju: w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu.
W 1000 r. z pobożną pielgrzymką przybył do Gniezna Otton III. Symbolem uznania przez cesarza wybitnej pozycji Bolesława Chrobrego było nazwanie go "bratem i współpracownikiem", włożenie mu na głowę diademu jako oznaki wysokiej godności w cesarstwie oraz wręczenie mu włóczni św. Maurycego, która była w Niemczech symbolem władzy królewskiej. Otton III przekazał Bolesławowi i jego następcom władzę inwestytury dostojników kościelnych. Mimo wszelkich zaszczytów, Bolesławowi nie udało się wyjednać korony królewskiej. Otton III przeżył zjazd gnieźnieński zaledwie o 2 lata. Wybrany po walce stronnictw w Niemczech nowy król Henryk II (1002-1024) był przeciwnikiem linii politycznej zmarłego cesarza. A Bolesław zaczął skupiać pod swoją władzę kraje słowiańskie, zależne dotąd od Niemców. W roku 1002 zajął Łużyce, Milsko, Miśnię, w roku 1003 - Czechy. Henryk II domagał się hołdu lennego od Czech, i wtedy doszło do wojny. Zmagania Chrobrego z Niemcami trwały, z krótkimi przerwami, 15 lat, i dzielą się one na trzy odrębne wojny:
1) 1003 - 1005 - Henryk II oblegał Poznań;
2) 1007 - 1013 - Bolesław dotarł do Magdeburga;
3) 1015 - 1018 - wyprawa Henryka II przeciwko Polsce, zakończona w 1018 r. kompromisem pokojowym w Budziszynie. Był to wielki triumf Chrobrego; książę polski obronił niezależność państwa i utrzymał Łużyce i Milsko. Ponadto Henryk II zobowiązał się udzielić Bolesławowi pomocy w jego wyprawie na Ruś.
W wielkoplemiennym państwie polskim władza książęca miała zbyt mały autorytet. Po śmierci niechętnego Polsce papieża Benedykta VIII i cesarza Henryka II, Bolesław wszczął w Rzymie starania o koronę królewską. Koronował się w Gnieźnie w 1025 r., w kilka miesięcy po koronacji zmarł. Koronacja królewska oprócz znaczenia wewnętrznego dla kraju, miała znaczenie w stosunkach zewnętrznych. Zaakcentowała równość monarchów polskich z królami niemieckimi (dlatego właśnie wywoływała sprzeciw w Niemczech). Państwo Chrobrego w wyniku zwycięskich walk powiększyło kilkakrotnie państwo Polan. Nie było jednak łatwo rządzić rozległym terytorialnie Państwem. Nowe nabytki na krańcach państwa ciągnęły do innych ośrodków państwowych, jak np. Morawy do Czech. Nawet centralne ziemie Polski nie były do końca zintegrowane. Już pod koniec życia Chrobrego pojawiały się w Polsce niepokoje. Bolesław Chrobry wyznaczył na swojego następcę młodszego syna - Mieszka II (1025- 1034), pomijając najstarszego - Bezpryma. Nowy król starał się naśladować ojca. Dopełnił koronacji, rozbudował organizację kościelną, podtrzymywał przyjaźń z opozycją antycesarską w Niemczech. Żoną Mieszka II była wnuczka cesarza niemieckiego - Rycheza (opuściła Polskę, gdy Mieszko II wziął sobie kochankę). Mieszko II poprowadził wyprawy na Saksonię, pustoszą ją i wywożąc z niej łupy. Początkowym sukcesom Mieszka II położyło jednak kres niemal jednoczesne uderzenie na Polskę kilku sąsiadów. Książę czeski Brzetysław odebrał Morawy, cesarz Konrad II Łużyce, książę kijowski Jarosław Mądry - Grody Czerwieńskie, a król węgierski Stefan I Wielki opanował ziemię Słowaków. Zaś w kraju przeciw Mieszkowi II wystąpił Bezprym, poparty przez Ruś. W 1031 r. Mieszko II ustąpił mu tron i uciekł z kraju do Czech.
Bezprym po zdobyciu tronu w 1031 r. nie uzyskał poparcia wśród klasy panującej, szukał więc poparcia z zewnątrz kraju. W tym celu uznał zwierzchnictwo cesarza i odesłał mu insygnia koronacyjne królów polskich, uzyskując uznanie swej godności książęcej. Niejasną rolę odegrała żona Mieszka II, królowa Rycheza, która pozwoliła, by posłużoną się nią dla wywiezienia insygniów; w ten sposób zyskała dla siebie w Niemczech dożywotni tytuł królewski. Bezprym usiłował zwalczać przeciwników terrorem. Sam zginął śmiercią skrytobójczą. Mieszko II powróciwszy na tron w 1032 R., udał się do Merseburga, gdzie uznał zwierzchnictwo cesarskie, zrzekł się korony i tytułu królewskiego oraz zgodził się na przeprowadzenie w interesie cesarstwa - wyodrębnienia dzielnic dla młodszego brata Ottona i dla swego krewnego - Dytrycha. Mieszko, mimo ustępstw, podjął energiczną akcję w kierunku zjednoczenia rozbitego państwa. Akcję tę przyspieszyła śmierć Ottona i prawdopodobnie wygnanie Dytrycha. Sam jednak zmarł przedwcześnie, bo w 1034 r., pozostawiając syna - Kazimierza. Po śmierci Mieszka II, aspiracje panów feudalnych poszły dalej; wystąpili oni przeciw władzy centralnej, zmierzając do uzyskania zwierzchniej władzy terytorialnej. Książę Kazimierz został wygnany. Władza centralna znika, Polska rozpada się na terytoria, w których rządy objęli samozwańczy władcy (znana jest osoba Masława, dawnego cześnika; objął on władzę na Mazowszu i zdołał ją utrzymać blisko 10 lat). Ten stan, jaki panował w Polsce, wykorzystał książę czeski Brzetysław, który podjął łupieżczy najazd na Polskę - przez Śląsk do Wielkopolski. Politycznym efektem tego najazdu było oderwanie od Polski Śląska. Uprowadzono licznych jeńców i zagrabiono wiele skarbów kościelnych i książęcych. Uwięziono również zwłoki św. Wojciecha z Gniezna i dużo innych relikwii. Były także również łupieżcze napady Pomorzan i Prusów. Ta sytuacja w Polsce stała się również niebezpieczna dla państw sąsiednich. W tej sytuacji król niemiecki Henryk III udzielił Kazimierzowi pomocy w celu zapewnienia mu powrotu na tron Polski. Również Jarosław z Rusi okazał się sojusznikiem Kazimierza. W 1039 r. wspomagany przez 500 cudzoziemskich rycerzy, Kazimierz Odnowiciel powrócił do Polski. Z łatwością opanował Wielkopolskę i Kraków, trudności natomiast napotkał w odzyskaniu Mazowsza i Pomorza oraz Śląska zagarniętego przez Brzetysława. W odebraniu Mazowsza pomógł Kazimierzowi Jarosław z Rusi Kijowskiej (szwagier Kazimierza poprzez małżeństwo z jego siostrą Dobronegą). Również Pomorze uznało zwierzchnictwo Polski. Śląska nie udało się przyłączyć drogą pokojową, więc Kazimierz uderzył zbrojnie i przyłączył go do Polski (1050). Gdy na skutek skargi Czechów, cesarz zagroził wyprawą odwetową, Kazimierz formalnie obiecał posłuszeństwo, ale Śląska nie oddał. Na zjeździe w Kwedlinburgu (1054) uzyskał zgodę na Śląsk, lecz miał płacić Czechom odszkodowanie.
Po śmierci Kazimierza Odnowiciela w 1058 r. kraj został podzielony między jego trzech synów: najstarszego Bolesława, Władysława Hermana i Mieszka. Następcą Kazimierza został Bolesław Śmiały (1058-1079). Jego krótkie panowanie odznaczało się wielką aktywnością polityczną Polski. Młody władca obrał antycesarski kierunek polityki. Zaprzestał płacenia trybutu Śląska na rzecz Czech. Prowadził z władcą czeskim wiele wojen. Na Węgrzech popierał przy zdobywaniu tronu Bellę, przeciwnika niemieckiego kandydata na tron - Salomona, który był stryjem Belli, a potem Gejzę i jego brata Władysława. W 1072 r. złamał zakaz Henryka IV, wszczynając wojnę z Czechami, w której Bolesław poniósł klęskę. Popierał też buntujących się przeciw Henrykowi IV Sasów. Współpraca Bolesława I Śmiałego z papieżem Grzegorzem VII przyczyniła się do uporządkowania spraw kościelnych. Bolesław wyjednał u papieża również zezwolenie na koronację królewską, która odbyła się w Gnieźnie w 1076 r. Królewskie rządy Bolesława trwały zaledwie 2 lata. Bolesław skazał na karę śmierci biskupa Stanisława, oskarżonego o zdradę; to zaszkodziło mu i powiększyło grono jego przeciwników. Zorganizowano spisek przeciw królowi (na czele którego stanął między innymi Władysław Herman). Bolesław z żoną i synem Mieszkiem uszedł na Węgry. W 1081 r. zmarł w niejasnych okolicznościach. Jego syn Mieszko został w 1089 r. przywołany do Polski przez Hermana i otruty. Następcą Bolesława I Śmiałego został jego młodszy brat Władysław I Herman (1079-1102). Nie koronował się on na króla i zachowywał postawę uległości w stosunkach z cesarzem i jego czeskim sojusznikiem. Rządy wewnętrzne oddał w ręce wojewody Sieciecha. Szybko też powstał bunt przeciw Hermanowi. Na czele buntu stanął Zbigniew, jego nieprawy syn. Pod naciskiem możnych i arcybiskupa, książę uznał prawa Zbigniewa i podzielił państwo (1097), zachowując dla siebie Mazowsze i główne grody w pozostałych prowincjach, oraz zastrzegając sobie władzę najwyższą. Wielkopolska przypadła Zbigniewowi, Małopolska i Śląsk - młodszemu synowi - księciu Bolesławowi Krzywoustemu.
Po śmierci ojca książęta podzielili się spadkiem: Zbigniew zajął Mazowsze, a Bolesław książęce grody w Polsce południowej. Jednak stosunki między nimi układały się źle. Bolesław zajął ziemię brata. Zbigniew zbiegł więc do niemieckiego króla Henryka V, prosząc go o interwencję. W 1109 r. na Polskę najechał Henryk V, pod pozorem obrony praw Zbigniewa, żądając oddania połowy państwa Zbigniewowi. Bolesław kategorycznie odmówił, ukazując swój talent wojskowy i patriotyzm Polaków. Odniósł on całkowite zwycięstwo. Odparłszy najazd niemiecki Bolesław pozwolił swemu bratu wrócić do kraju. Wtrącił go jednak do więzienia i pozbawił wzroku. Wkrótce Zbigniew umarł. (Krzywousty w 1116 r. opanował Pomorze Gdańskie). Bolesław Krzywousty chcąc zapobiec walce o tron, ustanowił przed śmiercią zasady następstwa tronu, które jednak i tak nie uchroniły Polski przed walkami o tron. Już między najstarszym synem Krzywoustego i jego następcą Władysławem II (1138-1146) a jego braćmi przyrodnimi - Bolesławem Kędzierzawym na Mazowszu i Mieszkiem Starym w Wielkopolsce doszło do konfliktu. Poparcie możnowładców zadecydowało o zwycięstwie młodszych braci. Władysław H został wygnany z kraju. Rządy przejął jako nowy senior - Bolesław IV Kędzierzawy (1146-1173), a po jego śmierci - Mieszko III Stary (1173-1177). Możni w Małopolsce usunęli Mieszka z tronu a powołali na tron Kazimierza II Sprawiedliwego (1177-1194), a po nim Leszka Białego (1194-1227). Słabnące w okresie rozdrobnienia feudalnego państwo nie mogło się uchronić od strat terytorialnych. Uzależniło się Pomorze Gdańskie, odpadła, ziemia lubuska. W 1226 r. młodszy syn Kazimierza Sprawiedliwego - Konrad Mazowiecki osadził w ziemi chełmińskiej rycerzy niemieckiego zakonu Panny Maryi (w Polsce zwanego Krzyżakami). Mieli oni chronić Mazowsze od najazdów Prusów oraz pomagać w zdobywaniu ziem pruskich.
Po śmierci Henryka Pobożnego panowanie w Krakowie objął syn Leszka Białego, Bolesław Wstydliwy (1243-1279). Nie miał jednak potrzebnego autorytetu, by narzucić zwierzchnictwo pozostałym książętom piastowskim. W pruskiej szkole politycznej wyrósł jeden z wnuków Henryka Pobożnego - Henryk IV Probus. Ubiegał się on o koronę, lecz starania te przerwała jego nagła śmierć. Po śmierci Henryka IV Probusa o tron walczyło wielu pretendentów. Najpoważniejszym był książę Przemysław II oraz król czeski Wacław II. Jednak 26 czerwca 1295 r. w Gnieźnie koronował się Przemysław II dzięki pomocy arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnki. W kilka miesięcy po koronacji Przemysław II został zamordowany. Nie zostawił synów, więc o dziedzictwo rozpoczęty się watki. Po tron królewski sięgnęła rodzina Przemyślidów, jednak po ich krótkim panowaniu władzę przejął Władysław Łokietek (1306-1333). Opanował tylko Małopolskę i Pomorze Gdańskie. W Wielkopolsce rządził inny Piast. Książęta dzielnicowi na Śląsku i Mazowszu nie uznawali niczyjej władzy. Polsce groziło więc ponowne rozbicie. Tę sytuację wykorzystali Brandenburczycy, napadając w 1308 r. na Pomorze, i zajęli Gdańsk. Łokietek wezwał na pomoc Krzyżaków, zgodnie z zawartą umową. Krzyżacy wypędzili Brandenburczyków, jednakże sami zajęli Pomorze. Po opanowaniu Wielkopolski, Łokietek w dniu 20 stycznia 1320 r. został w Krakowie koronowany na króla Polski, przez nowego arcybiskupa gnieźnieńskiego - Janisława. Jeszcze przed koronacją Łokietek podjął starania o odzyskanie Pomorza Gdańskiego. Jego skargi kierowane do papieża zakończyły się w 1320 r. sądem, który wydał wyrok skazujący zakon na zwrot Pomorza. Krzyżacy nie uznali tego wyroku. Wtedy Łokietek rozpoczął wojnę z zakonem (1326-1333). Wojna ta nie miała pomyślnego dla Polski przebiegu. Krzyżacy złupili Wielkopolskę i Kujawy. Łokietek zwyciężył pod Płowcami (1331). W roku 1333 doszło do rozejmu, zaś obie strony zgodziły się przekazać spór o Pomorze do rozpatrzenia sądowi polubownemu króla cesarstwa i Węgier. Po śmierci Władysława Łokietka, tron polski objął jego jedyny syn -Kazimierz III Wielki (1333-1370). Jego koronacja odbyła się w Krakowie. Kazimierz Wielki objął rządy nad krajem wyniszczonym wojnami. Zamierzał odzyskać utracone ziemie drogą rokowań pokojowych. Najpierw uregulował stosunki z Janem Luksemburskim, płacąc wysoką sumę pieniężną, by ten zrezygnował z pretensji do tronu polskiego. Nastąpiło to na zjeździe w. Wyszehradzie w 1335 r. Na tym samym zjeździe król czeski i węgierski przyznali Polsce Kujawy, a Pomorze Gdańskie i ziemię chełmińską Krzyżakom. Kazimierz odwołał się do papieża, ale i to nie przyniosło rezultatu. W 1343 r. w Kaliskim doszło ostatecznie do zawarcia pokoju, na mocy którego zwrócili Polsce Kujawy, zaś Pomorze zatrzymali jako "jałmużnę" królewską. Kazimierz zachował tytuł "pana Pomorza", co w przyszłości miało pomóc w staraniach o zwrot Pomorza Gdańskiego. Po śmierci Kazimierza Wielkiego w 1370 r. tron w Polsce objął król węgierski Ludwik Andegaweński. Z faktów historycznych jasno wynika, że od początku Polska i Niemcy utrzymywały zarówno przyjazne jak i wrogie stosunki, prawie że na przemian, często pod pozorem dobra i przyjścia z pomocą, co jednak później okazało się jako pochodzące z chęci zdobycia własnej korzyści.