stosunki polsko niemieckie

Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego

w Katowicach

POLSKO-NIEMIECKIE STOSUNKI

POLITYCZNE PO ROKU 1989

Anna Pytka

Katowice 2002

Spis treści

1. Nowy etap w rozwoju stosunków polsko-niemieckich po roku 1989 ............................... 3

1.1. Potwierdzenie

istniejącej granicy polsko-niemieckiej ............................................... 5

1.2. Dobre

sąsiedztwo i przyjazna współpraca ................................................................. 5

1.3. Zbieżność interesów i celów Polski oraz Niemiec..................................................... 6

1.4.

Proces polsko-niemieckiego pojednania .................................................................... 8

2. Europejski wymiar stosunków polsko-niemieckich........................................................... 9

Literatura .................................................................................................................................. 15

1. Nowy etap w rozwoju stosunków polsko-niemieckich po roku

1989

Lata 1989-1990 stanowią istotną cezurę w stosunkach polsko-niemieckich. W celu jej

podkreślenia często używa się terminów: „przełom”, „zasadniczy zwrot”, „nowa jakość”

. O

tej nowej jakości zadecydował zespół ściśle powiązanych ze sobą nowych uwarunkowań,

które wystąpiły z dużą intensywnością w stosunkowo krótkim czasie, a które można określić

jako

• uwarunkowania wewnątrzpolskie (np. redefinicja treści polskiej racji stanu,

której dokonał pierwszy niekomunistyczny rząd solidarnościowy z Tadeuszem

Mazowieckim jako premierem);

• uwarunkowania wewnątrzniemieckie (np. przyspieszony proces zjednoczenia

Niemiec w latach 1989-1990, dla którego jednym z najważniejszych

impulsów były zmiany ustrojowe w Polsce); z chwilą zjednoczenia Niemiec,

Polska i powiększona o byłą NRD Republika Federalnych Niemiec po

uzyskaniu wspólnej granicy stały się sąsiadami; po 1990 roku stosunki polsko-

niemieckie to relacje już tylko z jednym państwem niemieckim;

• uwarunkowania zewnętrzne (międzynarodowe): rozpad „starego” porządku

międzynarodowego (systemu jałtańsko-poczdamskiego), którego bardzo

istotnym przejawem był rozpad tzw. bloku radzieckiego; wraz z zakończeniem

zimnej wojny i zanikiem ideologicznego konfliktu Wschód-Zachód stosunki

polsko-niemieckie przestały być składnikiem dwubiegunowego podziału

Europy; antagonizm systemowy Wschód-Zachód nie stanowił już obciążenia

dla stosunków między Polską a RFN.

Zmiany systemowe w Polsce pociągnęły za sobą konieczność zupełnie nowego

ukształtowania polityki zagranicznej. Bezpieczeństwo polityczne i ekonomiczne Polski w

rozumieniu strategicznym powiązane zostało ze zbliżeniem do integracji struktur

zachodnioeuropejskich. Ułożenie dobrego sąsiedztwa z Niemcami nabrało nowej,

strategicznej wartości – utwierdzenia europejskiej opcji w polityce zagranicznej. Nastąpiła

redefinicja dotychczasowej treści polskiej racji stanu, jaką realizowały w polityce

zagranicznej grupy rządzące, w tym reorientacja polityki niemieckiej.

B. Łomiński, M. Stolarczyk (red.), Polska i jej sąsiedzi w latach dziewięćdziesiątych. Polityczne i ekonomiczne

aspekty współpracy i integracji, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1998, s.107

Ibid.

Polska odrodzona po 1989 roku od samego początku uznała za jeden z

najważniejszych celów swojej polityki zagranicznej nowe określenie stosunków z Niemcami,

uznając, że cały proces historyczny, jaki dokonuje się we wschodniej części Europy wymaga

także nowego spojrzenia na wzajemne relacje z Niemcami i tym samym nowego określenia

roli Niemiec

W odniesieniu do strony niemieckiej, najistotniejsza zmiana polegała na odwróceniu

przez polski rząd obowiązującej dotychczas w polityce zagranicznej PRL tezy o zgodności

podziału Niemiec z polskimi interesami narodowymi i państwowymi. Rząd Tadeusza

Mazowieckiego był pierwszym spośród rządów państw Układu Warszawskiego, który w 1989

roku opowiedział się za prawem narodu niemieckiego do zjednoczenia i stanowienia o

własnym losie, z zastrzeżeniem, że zjednoczone Niemcy nie będą zagrażały żadnemu innemu

państwu. W nowej polityce niemieckiej polski rząd uznał, że zjednoczenie Niemiec może

sprzyjać polskim interesom narodowym i państwowym

. Ówczesny minister spraw

zagranicznych RP Krzysztof Skubiszewski podkreślał, że bez dobrego sąsiedztwa polsko-

niemieckiego trudno będzie myśleć o zjednoczonej Europie

W pierwszym oświadczeniu rządowym złożonym przez premiera Mazowieckiego dnia

12 września 1989 roku znalazło się następujące stwierdzenie w sprawie niemieckiej:

„Potrzebujemy przełomu w stosunkach z RFN. Społeczeństwa obu krajów poszły już

znacznie dalej niż ich rządy. Liczymy na wyraźny rozwój stosunków gospodarczych i chcemy

prawdziwego pojednania na miarę tego, jakie się dokonało między Niemcami a

Francuzami.”

. Dopiero załamanie się komunizmu w Europie, zaprowadzenie wolności i

demokracji w Polsce oraz suwerenne zjednoczenie Niemiec stworzyły warunki do

poszerzenia i pogłębienia kontaktów polsko-niemieckich, tak że można je było porównać ze

stosunkami niemiecki-francuskimi, choć warunki wyjściowe dla powstania partnerstwa i

przyjaźni w odniesieniu do stosunków polsko-niemieckich są niewspółmiernie trudniejsze

Nowe uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne polityki zagranicznej Polski i

zjednoczonych Niemiec rzutowały na rozwiązanie głównych problemów spornych w

stosunkach polsko-niemieckich po II wojnie światowej.

M. Piotrkowski (red.), Polityka integracyjna Niemcy-Polska, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego

Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1997, s.148-149

P. Dobrowolski (red.), Stosunki polsko-niemieckie w okresie przemian ustrojowych w Polsce, Wydawnictwo

Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1997, s.9-10

J. Barcz, M. Tomala (red.), Polska-Niemcy. Dobre sąsiedztwo i przyjazna współpraca, Polski Instytut Spraw

Międzynarodowych, Warszawa 1992, s.5

P. Dobrowolski (red.), Stosunki polsko-niemieckie…, op. cit., s.10

M. Piotrowski (red.), Polityka integracyjna…, op. cit., s.160

1.1. Potwierdzenie

istniejącej granicy polsko-niemieckiej

Najważniejszą sprawą dla Polski w procesie zjednoczenia Niemiec było uznanie przez

zjednoczone Niemcy istniejącej granicy polsko-niemieckiej, o czym stanowi podpisany przez

ministrów spraw zagranicznych obu państw 14 listopada 1990 roku w Warszawie „Traktat

między Rzeczpospolitą a Republiką Federalną Niemiec o potwierdzeniu istniejącej między

nimi granicy”. Traktat ten dotyczył przede wszystkim przeszłości i zamykał bardzo bolesny

rozdział stosunków polsko-niemieckich oraz trwający 70 lat polsko-niemiecki spór graniczny.

Z polskiego punktu widzenia jednoznaczne potwierdzenie istniejącej granicy polsko-

niemieckiej przez suwerenne zjednoczone Niemcy było sprawą podstawową.

Traktat mówi m.in. o tym, że istniejąca granica jest nienaruszalna teraz i w

przyszłości, oba państwa zobowiązują się do bezwzględnego poszanowania suwerenności i

integralności terytorialnej drugiego państwa oraz nie zgłaszania żadnych roszczeń

terytorialnych. Do traktatu granicznego dołączono listy ministrów spraw zagranicznych, w

których uwzględniono odrębne interesy obu stron. Wyłączono z uregulowania sprawy

majątkowe i obywatelstwa, przedstawiono życzenie RFN w sprawie osiedlania się Niemców

na stałe w Polsce, w tym także tych wysiedlonych po 1945, i polskie stanowisko, że będzie to

możliwe w obliczu realnego przystąpienia Polski do Wspólnot Europejskich. Zapisano także

informacje na temat zagwarantowania praw mniejszości w obu państwach oraz odnotowano

brak zgody Polski na stosowanie podwójnego nazewnictwa na obszarach zamieszkanych

przez mniejszość niemiecką

1.2. Dobre

sąsiedztwo i przyjazna współpraca

Drugim podstawowym traktatem nowego etapu stosunków polsko-niemieckich jest

„Traktat między Rzeczpospolitą a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i

przyjaznej współpracy”, podpisany 17 czerwca 1991 roku w Bonn. O ile pierwszy z traktatów

zamknął pewien okres historii stosunków polsko-niemieckich, kładł kres problemom

związanym z przeszłością, o tyle traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy był

zwrócony przede wszystkim ku przyszłości. Określa on prawne i polityczne przesłanki

dobrego sąsiedztwa między Polską i Niemcami. Traktat ten ma istotne znaczenie dla

stosunków dwustronnych. Definiuje on podstawy wzajemnej współpracy: w dziedzinie

M. Grabiec, Stosunki polsko-niemieckie w latach dziewięćdziesiątych, http//:venus.ci.uw.edu.pl

bezpieczeństwa i rozbrojenia, finansów i gospodarki, rolnictwa, współpracy regionalnej i

przygranicznej, gospodarki przestrzennej i planowania przestrzennego, zabezpieczenia

społecznego, współpracy naukowej i technicznej, ochrony środowiska naturalnego, transportu

i telekomunikacji, ruchu osobowego i turystyki, mniejszości narodowych, współpracy

kulturalnej, kształcenia zawodowego, współpracy młodzieżowej, środków masowego

przekazu, współpracy w sprawach prawnych i konsularnych, zwalczania przestępczości itp.

Traktat określa też mechanizm regularnych konsultacji w celu zapewnienia dalszego rozwoju

i pogłębiania stosunków dwustronnych oraz uzgadniania stanowiska w sprawach

międzynarodowych na szczeblu szefów rządów, ministrów spraw zagranicznych i innych

ministrów oraz wyższych urzędników

Oba traktaty polsko-niemieckie weszły w życie 16 stycznia 1992 roku. Określane są

one mianem dokumentów historycznych w stosunkach polsko-niemieckich

. Tym samym

został formalnie otwarty nowy etap stosunków polsko-niemieckich, etap, w którym granica

polsko-niemiecka będzie łączyć a nie dzielić Polaków i Niemców w Europie, współżycie zaś

polsko-niemieckie może się stać nośnikiem procesu zrastania się obu części Europy

Po umowach o najważniejszym znaczeniu z lat 1990 i 1991 podpisano dużo

mniejszych porozumień, m.in. o ułatwieniach w ruchu granicznym (29 VII 1992), o

ustanowieniach nowych przejść granicznych (6 XI 1993), o współpracy w dziedzinie

wojskowej (25 I 1993), o współdziałaniu odnośnie do skutków ruchów migracyjnych (7 V

1993) oraz o współpracy w ochronie środowiska (6 VIII 1994).

1.3. Zbieżność interesów i celów Polski oraz Niemiec

Zjednoczone Niemcy w stosunkowo krótkim czasie stały się głównym partnerem

politycznym i gospodarczym Polski. Ścisła współpraca i trwałe porozumienie z RFN,

najsilniejszym państwem w strukturach gospodarczych i politycznych Europy Zachodniej, w

dużej mierze przesądziła o wynikach prozachodniej opcji w polskiej polityce zagranicznej, w

tym także o przystąpieniu do UE i NATO. Formuła „przez Niemcy do Europy” zawierała

rdzeń polskiej polityki zagranicznej realizowanej w latach dziewięćdziesiątych na kierunku

zachodnim.

J. Barcz, M. Tomala (red.), Polska-Niemcy

P. Dobrowolski (red.), Stosunki polsko-niemieckie...op. cit.., s.12

Ibid., s.14

Na początku lat dziewięćdziesiątych duży stopień zbieżności interesów występował

między Polską a Niemcami m.in. w takich sprawach, jak

• Przynależność zjednoczonych Niemiec do NATO. Zarówno rząd Polski, jak i

rządy RFN i NRD występowały w roku 1990 przeciwko planom neutralności

zjednoczonych Niemiec.

• Proeuropejska polityka rządów Polski i Niemiec, w tym ich opowiadanie się za

jednoczeniem się Europy i przezwyciężeniem istniejących podziałów oraz

oparcie w takich wartościach, jak demokracja parlamentarna, przestrzeganie

praw człowieka, rządy prawa i gospodarka rynkowa.

• Podzielanie przez grupy rządzące obu państw stanowiska opierającego się na

założeniu, że bezpieczeństwo Niemiec i bezpieczeństwo przed Niemcami

można zagwarantować jedynie w ramach europejskich. Podobnie bowiem jak

w okresie wcześniejszym, również po zjednoczeniu Niemiec za jeden z

najważniejszych środków neutralizujących zagrożenia związane z niemiecką

potęgą i sprzyjający budowie pokojowego ładu w Europie uważano, zarówno

po stronie rządu niemieckiego, jak i polskiego, rozwój integracji europejskiej i

pełne zaangażowanie w ten proces Niemiec. Była to więc opcja na

„europejskie Niemcy”, na silne „zakotwiczenie” Niemiec w Europie.

Próbując określić priorytety w stosunkach polsko-niemieckich, można wskazać na

następujące punkty styczności interesów polskich i niemieckich oraz pożądane kierunki

działań w tym zakresie

• aspekt europejski, w tym integracja europejska i budowa sprawiedliwego i

trwałego pokoju w Europie; europejska perspektywa jako najlepsza gwarancja

wspólnego przezwyciężenia trudności związanych z transformacją polityczno-

gospodarczą w Polsce i byłej NRD, a także przezwyciężenia antyniemieckich i

antypolskich fobii w społeczeństwach obu państw;

• przezwyciężenie historycznie obciążonego dziedzictwa sąsiedztwa polsko-

niemieckiego; budowa nowego partnerstwa wymaga, by stosunki wzajemne

bazowały na zasadzie prawdy (przedstawienie przeszłości polsko-niemieckiej

powinno być absolutnie obiektywne, towarzyszyć mu powinno usuwanie

białych plam czy jakichkolwiek tabu);

B. Łomiński, M. Stolarczyk (red.), Polska i jej sąsiedzi…, op.cit., s.116

A. Wolff-Powęska, Polacy i Niemcy po otwarciu granicy, Materiały Niemcoznawcze PISM, nr 3/1993, s.21-

• podejście wyważonego podejścia rządów i społeczeństw obu państw do historii

wzajemnych stosunków oraz dziedzictwa kultury materialnej i tradycji

duchowej;

• szczególne znaczenie współpracy na terenach przygranicznych, aby stały się

modelowym przykładem wspólnych przedsięwzięć;

• optymalizację wszystkich sposobów komunikowania się między instytucjami

polskiej i niemieckiej klasy politycznej;

• poszerzanie płaszczyzny kontaktów, szczególnie młodego pokolenia;
• dążenie do tego, aby polskie i niemieckie środki masowego komunikowania, w

szczególności telewizja, przekazywały obiektywne informacje i komentarze,

by kształtować w pełni obiektywnie opinie o sąsiadach.

1.4. Proces

polsko-niemieckiego

pojednania

Zmiany polityczne po 1989 roku pozwoliły na otwarte podjęcie dyskusji na trudne

tematy. Jednym kluczowych słów stało się „pojednanie” (Versöhnung), niosące za sobą wiele

szczegółowych problemów, jak pytanie o warunki niezbędne do jego zaistnienia czy szanse

realizacji tej idei. Wraz z traktatami z lat 1990 i 1991 zaczęła obowiązywać umowa

międzynarodowa, przewidująca powołanie Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie. Zaczęła

ona działalność 26 lutego 1992 roku, przyjmując za swoje zadanie nie tylko rejestrację

poszkodowanych i rozdział funduszy, ale też przyczynianie się do porozumienia polsko-

niemieckiego

Zobowiązanie do pojednania zostało przez elity polityczne obydwu krajów w

imponujący sposób wypełnione, czego wyrazem było przemówienie prezydenta RFN Romana

Herzoga w Warszawie w 1994 roku oraz wystąpienie ministra Bartoszewskiego w

Bundestagu w 1995 roku

Wizyta prezydenta Romana Herzoga w Polsce w 1994 roku z okazji 50-tej rocznicy

Powstania Warszawskiego była znaczącym wydarzeniem w stosunkach polsko-niemieckich

pierwszej połowy lat dziewięćdziesiątych. Prezydent Herzog powiedział m.in.: „Pochylam

głowę nad bojownikami Powstania Warszawskiego, jak też przed wszystkimi polskimi

ofiarami wojny. Proszę o wybaczenie za to, co im zostało wyrządzone przez Niemców”.

Wypowiedź tę oceniano jako ważny wkład w polsko-niemieckie pojednanie. Prezydent Polski

E. Stadtmüller, Granica lęku i nadziei. Polacy wobec Niemiec w latach dziewięćdziesiątych, Wydawnictwo

Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1998, s. 59

Lech Wałęsa na tej samej uroczystości powiedział m.in.: „Nie rozgrzeszamy morderców

Warszawy. Ale tych uczuć nie przenosimy na naród niemiecki. Chcemy i możemy żyć z

wami w przyjaźni”

28 kwietnia 1995 roku minister spraw zagranicznych Władysław Bartoszewski na

zaproszenie przewodniczącej Bundestagu Rity Süssmuth wygłosił przemówienie na

specjalnym posiedzeniu połączonych izb niemieckiego parlamentu. Przemówienie ministra

Bartoszewskiego zostało przyjęte w Niemczech bardzo pozytywnie. W swoim wystąpieniu

minister wyeksponował problematykę wysiedleń, która w latach powojennych zdominowała

wątek polski w RFN. Przypomniał o kilku milionach Polaków wysiedlonych przymusowo w

czasie wojny ze swoich domów. Podkreślił, że masowe wysiedlenia będące następstwem II

wojny światowej dotknęły w pierwszej kolejności Polaków. Wspomniał również o polskiej

moralnej odpowiedzialności za cierpienia Niemców wysiedlonych z ziem polskich

Przemówienie Baroszewskiego było pewną „rekompensatą” dla Polski ze strony

Niemiec, za niezaproszenie prezydenta Polski na obchody 50-tej rocznicy zakończenia II

wojny światowej w dniu 8 maja 1995 roku do Berlina. Mimo starań strony polskiej kanclerz

Niemiec Kohl i rząd niemiecki nie zgodzili się, aby prezydent Polski, kraju, którego żołnierze

brali udział w zdobyciu Berlina w 1945 roku, uczestniczył obok przywódców „wielkiej

czwórki” w uroczystościach. Polscy politycy nie nagłaśniali tej sprawy w obawie przed

pogorszeniem stosunków dwustronnych.. Natomiast przewodniczący SPD, niemieckiej partii

opozycyjnej, Rudolf Scharping odmowę zaproszenia prezydenta Wałęsy nazwał

„zawstydzającą gafą” niemieckich władz, a były kanclerz RFN Helmut Schmidt ostrzegł, że

takie uchybienie wobec Wałęsy zagraża pojednaniu między Polakami i Niemcami

2. Europejski wymiar stosunków polsko-niemieckich

Od momentu przełomu w 1989 roku Polska postawiła sobie jako jedno z

priorytetowych zadań i strategiczny cel w polityce zagranicznej przystąpienie do struktur

europejskich i do Sojuszu Północnoatlantyckiego. W związku z tym powszechne stało się

stosowanie (nie tylko w Polsce) wielu haseł o „powrocie Polski do Europy”, „wkładzie Polski

do dziedzictwa kulturowego Europy”, utorowaniu – dzięki dążeniom wolnościowym Polaków

P. Dobrowolski (red.), Stosunki polsko-niemieckie...op. cit.., s.19

Ibid., s.22

Ibid., s.19-20

– drogi do zjednoczenia Niemiec czy zasług Polski dla procesu przemian społecznych,

politycznych i gospodarczych, który objął swym zasięgiem całą Europę Środkowo-

Wschodnią

W 1989 roku Polska podpisała umowę o współpracy ze Wspólnotą Europejską. W

1991 roku została przyjęta do Rady Europy i podpisała Układ Europejski (Stowarzyszeniowy)

ze Wspólnotą, który wszedł w życie 1 lutego 1994 roku. Dnia 8 kwietnia 1994 roku Polska

złożyła wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej, a jesienią 1998 roku rozpoczęła

faktyczne negocjacje o członkostwo.

Krajem, który niezmiernie zapewnia Polskę o swym poparciu w staraniach o

członkostwo w Unii i o woli angażowania się na rzecz przekonywania społeczności

międzynarodowej o korzyściach płynących z rozszerzenia zachodnich struktur na wschód, są

Niemcy.

Treść traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 1991 roku

odzwierciedla wychodzącą w istocie daleko poza stosunki bilateralne europejską funkcję

kształtowania stosunków polsko-niemieckich oraz funkcję RFN jako kraju mającego zadanie

występować w imieniu Europy.

Już w preambule do traktatu znaleźć można odniesienia do współpracy gospodarczej

jako koniecznego elementu przy „redukowaniu dysproporcji rozwojowej” oraz do „znaczenia,

jakie ma RFN we Wspólnocie Europejskiej, oraz do znaczenia politycznego i gospodarczego

zbliżenia Polski do Wspólnoty Europejskiej dla przyszłych stosunków między obydwoma

państwami”. Poza tym jednym z aspektów, na którym strona polska zwracała szczególną w

negocjacjach, było przyjęte w umowie zobowiązanie się strony niemieckiej do aktywnego

zaangażowania się na rzecz przyszłego członkostwa Polski w gremiach Wspólnoty

Europejskiej.

W artykule 2 zawarte jest stwierdzenie, które wcześniej w odniesieniu do minionych

dwóch wieków byłoby zupełnie niewyobrażalne, a mianowicie że „mniejszości narodowe i

grupy im równorzędne są naturalnymi pomostami między narodami polskim i niemieckim”;

ponadto wyrażone jest przekonanie, „że mniejszości i grupy te wnosić będą cenny wkład w

życie ich społeczeństw”.

Dla polskiej strony najważniejszą politycznie częścią całego traktatu był artykuł 8, w

którym Republika Federalna Niemiec zobowiązuje się do działania „w ramach swoich

możliwości i sił” na rzecz politycznego i gospodarczego zbliżenia Rzeczpospolitej Polski do

J. Holzer, J. Fiszer (red.), Stosunki polsko-niemieckie w latach 1970-1995. Próba bilansu i perspektywy

rozwoju, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 1998, s. 172

Wspólnoty Europejskiej. Końcowe zdanie tego artykułu brzmi: „Republika Federalna

Niemiec zajmuje pozytywne stanowisko wobec perspektywy przystąpienia Rzeczpospolitej

Polskiej do Wspólnoty Europejskiej, które może nastąpić tak szybko, jak tylko zaistnieją ku

temu odpowiednie warunki”

Traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy tworzy solidne podstawy pod

nową i trwałą przyszłość Polaków i Niemców w samym środku i sercu Europy.

Zaproponowana w traktacie współpraca, porozumienie i pojednanie polsko-niemieckie mają

zostać osiągnięte za pomocą nowoczesnych standardów europejskich. Widać to w licznych

postanowieniach dotyczących mniejszości narodowych, współpracy przygranicznej i

regionalnej, kontaktów społecznych, międzyludzkich i współpracy gospodarczej. RFN

konsekwentnie reprezentowała interesy Polski na forum zachodnioeuropejskim służąc

pomocą w negocjacjach dotyczących traktatu stowarzyszeniowego ze Wspólnotami oraz

wielokrotnie wskazywała na konieczność otwarcia rynków Europy Zachodniej dla Polski

Wielu niemieckich polityków deklarowało w swoich wypowiedziach wyraźne

poparcie dla polskich wysiłków zmierzających do wejścia do UE. Kilkakrotnie wypowiadał

się w tej sprawie kanclerz Helmut Kohl. 27 stycznia 1994 w Davos powiedział, że:

„Konsekwentna polityka europejska nie pozwala na to, aby granica polsko-niemiecka trwale

pozostawała wschodnią granicą Unii Europejskiej”, a 19 kwietnia w Hanowerze, że: „W Unii

szczególnie potrzebna jest obecność Polski”

Motywem wizyty w Polsce kanclerza Kohla 6 lipca 1995 roku było hasło: „Razem w

Europie”. Integracja europejska była tematem licznych rozmów i spotkań kanclerza z

polskimi politykami i przedsiębiorcami. Wielokrotnie podkreślano, że Polacy potrzebują

Europy, a Europejczycy Polski. W przemówieniu przed obiema izbami polskiego parlamentu,

kanclerz jako rzecz pożądaną określił przystąpienie Polski do Unii Europejskiej do roku

2000

Ówczesny niemiecki minister spraw zagranicznych Klaus Kinkel w 1995 roku

stwierdził, że „przybliżenie krajów środkowo- i wschodnioeuropejskich do Unii Europejskiej

jest wielkim zadaniem w wymiarze ogólnoeuropejskim – zadaniem, do którego Niemcy z

M. Piotrowski (red.), Polityka integracyjna…, op. cit., s.164-165

T. Sporek, Niemcy w procesach ogólnoeuropejskiej integracji gospodarczej, AE w Katowicach, Katowice

1998, s.181

Ibid., s.181-182

M. Piotrowski (red.), Polityka integracyjna…, op. cit., s.162

racji swego geograficznego położenia, swej historii i kultury poczuwają się w szczególny

sposób, które jednak jest wyzwaniem dla całej Unii Europejskiej”

Z wypowiedzi polityków niemieckich dotyczących istoty problemu wyłania się

potrójny wymiar tego szczególnego zainteresowania Niemiec integracją Polski i innych

państw Europy Środkowo-wschodniej w Unii Europejskiej

• wymiar historyczno-moralny,
• wymiar stabilizacji w odniesieniu do Europy Środkowo-Wschodniej,
• wymiar stabilizacji w odniesieniu do Niemiec i do zjednoczonej w instytucjach

euroatlantyckich dotychczasowej „małej Europy”.

Podczas pierwszego szczytu polsko-niemieckiego w Bonn 14 lipca 1997 roku kanclerz

Kohl stwierdził, że nasze „stosunki dwustronne są lepsze niż kiedykolwiek dotąd”. Dodał

również, że „dom europejski bez Polski byłby kadłubem”. Wraz z przyjęciem Polski do

NATO i Unii Europejskiej wniesiony zostanie, zdaniem kanclerza, „ważny wkład do dzieła

zachowania pokoju w Europie w XXI wieku”

Polityka zagraniczna obu kraju dała już owoce, po części dzięki wsparciu ze strony

Niemiec, Polska przystąpiła w 1999 roku do Paktu Północnoatlantyckiego.

Niemcy, w przeciwieństwie do niektórych krajów państw Europy Zachodniej, w

rozszerzeniu Unii Europejskiej i NATO nie upatrywali zagrożenia swoich interesów, lecz

szansę na lepszą ich realizację. Rozszerzenie UE i NATO na wschód oznacza dla Niemiec

stabilizację ich otoczenia, a więc poprawę stanu bezpieczeństwa. Dla Polski oznacza ono

koniec sytuacji „kraju pomiędzy”, która w przeszłości stanowiła dla niej źródło zagrożeń.

Od czasu objęcia władzy w Niemczech przez rząd socjaldemokratów i Zielonych we

wrześniu 1998 roku, stosunek Niemiec do rozszerzenia Unii uległ ochłodzeniu

. Na początku

sprawowania rządów przez nową koalicję kanclerz Gerhard Schröder zbytnio podkreślał

problemy związane z przystąpieniem Polski do UE, a za mało korzyści z tego płynące dla

obydwu krajów. W Polsce negatywnie odebrano niechęć rządu niemieckiego (na szczycie w

Göteborgu) do określenia daty zakończenia rokowań. Niemcy zaś krytycznie odnoszą się do

tempa polskich negocjacji z Unią. Dyskusje na temat okresów przejściowych (na otwarcie

zachodnioeuropejskiego rynku pracy oraz na zakup ziemi w Polsce dla cudzoziemców) nieco

Ibid., s. 170

Ibid.

J. Holzer, J. Fiszer (red.), Stosunki polsko-niemieckie…, op.cit., s. 173

„Wspólnota sprzecznych interesów? Polska i Niemcy w procesie rozszerzenia Unii Europejskiej na Wschód”,

Fundacja im. Friedricha Eberta i Fundacja Centrum Stosunków Międzynarodowych, Wyd. Towarzystwo
„Więź”, s.31

ochłodziły relacje polsko-niemieckie. Różnice zdań w sprawie rozszerzenia nie oznaczają

jednak rozpadu wspólnoty interesów Polski i Niemiec w zasadniczych sprawach

Dnia 21 czerwca 2001 roku w dziesiątą rocznicę zawarcia traktatu o przyjaźni i

dobrym sąsiedztwie Bundestagu odbyła się debata, w czasie której często porównywano

znaczenie polsko-niemieckich stosunków do stosunków niemiecko-francuskich. Przyjęto

rezolucję, której znaczna część dotyczy przyszłości wzajemnych stosunków, gdy Polska

stanie się członkiem UE. Bundestag wyraził również przekonanie, że Polska zakończy

negocjacje do końca 2002 roku. Podczas debaty przedstawiciel CDU Friedbert Pflüger

wygłosił pochlebne dla Polski przemówienie: „Nie byłoby zjednoczenia Niemiec bez obalenia

komunizmu w Polsce, bez takich ludzi jak Lech Wałęsa, Władysław Bartoszewski czy

Bronisław Geremek i wielu innych. Byłoby ogromną pomyłką nieprzyjęcia Polski do Unii w

2004 roku”. Szef dyplomacji Joschka Fischer mówił natomiast o korzyściach członkostwa

Polski w UE dla niemieckiej gospodarki i rejonów przygranicznych

Podczas IV Kongresu Miast Partnerskich z Polski i Niemiec 24 czerwca 2001 roku

obecny prezydent Niemiec Johannes Rau zadeklarował, że „Polska powinna jak najszybciej

stać się członkiem Unii Europejskiej”, natomiast prezydent RP Aleksander Kwaśniewski

ocenił, że „stosunki pomiędzy obu krajami są lepsze niż kiedykolwiek”

Wybrany w ub. roku na premiera Leszek Miller udał się ze swoją pierwszą wizytą

zagraniczną do Berlina, z czego bardzo zadowolony był kanclerz Schröder. Było to

potwierdzenie głównego, od 1989 roku, kierunku polskiej polityki zagranicznej i

szczególnych stosunków, jakie łączą Polskę z Niemcami. Kanclerz 24 października 2001 roku

powiedział m.in.: „Nie wyobrażamy sobie, by Polska nie znalazła się w pierwszej grupie

państw, które staną się członkami Unii”. Leszek Miller obiecał natomiast przyspieszenie

negocjacji, aby zostały zakończone do końca 2002 roku, co umożliwiłoby członkostwo w

2004 roku

Uroczysta oprawa, jaką gospodarze nadali wizycie polskiego premiera w Berlinie,

świadczy o tym, że polsko-niemieckie partnerstwo ma szansę umocnić się za rządów Leszka

Millera. Zwycięstwo wyborcze SLD zostało w Niemczech przyjęte z nieskrywanym

zadowoleniem

. Oczywiste jest więc, że integracja Polski z innymi krajami Europy prowadzi

B. Kerski, „Partnerstwo po kiczu. Co dalej z polsko-niemieckim sąsiedztwem?”, Gazeta Wyborcza z

24.01.2002, http://www.gazeta.pl

P. Jendroszczyk, „Przyszłość ważniejsza od przeszłości”, Rzeczpospolita nr 144/2001 (z dn. 22.06.2001)

„Od partnerstwa do przyjaźni”, Rzeczpospolita nr 146/2001 (z dn. 25.06.2001)

P. Jendroszczyk, „Więcej pracy dla Polaków w Niemczech”, Rzeczpospolita nr 250/2001 (z dn. 25.10.2001),

s.1

J. Skórzyński, „Blisko kompromisu”, Rzeczpospolita nr 250/2001 (z dn. 25.10.2001), s.2

przez Niemcy. Bez pojednania i prawdziwego partnerstwa między Niemcami, a ich

wschodnimi sąsiadami, szczególnie Polakami, nie będzie zjednoczonej Europy. Niemieccy

politycy z wszystkich partii podkreślają stale historyczno-moralną odpowiedzialność Niemiec

wobec Polaków a także wdzięczność, jaką Niemcy winne są Polsce w związku z

zapoczątkowanym przez Solidarność przełomem w Europie. Szczególnie pozytywne dla

Niemiec było poparcie przez rząd RFN rozszerzenie na Wschód UE i NATO. Powodem

postawy zajętej przez Niemcy było przekonanie, że integracja Polski z Zachodem leży także

w interesie Niemiec. Bowiem tylko dzięki stabilnej, pomyślnie rozwijającej się Polsce

możliwe jest zapewnienie na długi czas stabilizacji i dobrobytu także w Niemczech.

Literatura

• Barcz J., Tomala M. (red.), Polska-Niemcy. Dobre sąsiedztwo i przyjazna współpraca,

Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 1992

• Dobrowolski P. (red.), Stosunki polsko-niemieckie w okresie przemian ustrojowych w

Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1997

• Grabiec M., Stosunki polsko-niemieckie w latach dziewięćdziesiątych,

http//:venus.ci.uw.edu.pl

• Holzer J., Fiszer J. (red.), Stosunki polsko-niemieckie w latach 1970-1995. Próba

bilansu i perspektywy rozwoju, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 1998

• Jendroszczyk P., „Przyszłość ważniejsza od przeszłości”, Rzeczpospolita nr 144/2001

(z dn. 22.06.2001)

• Jendroszczyk P., „Więcej pracy dla Polaków w Niemczech”, Rzeczpospolita nr

250/2001 (z dn. 25.10.2001)

• Kerski B., „Partnerstwo po kiczu. Co dalej z polsko-niemieckim sąsiedztwem?”,

Gazeta Wyborcza z 24.01.2002, http://www.gazeta.pl

• Łomiński B., Stolarczyk M. (red.), Polska i jej sąsiedzi w latach dziewięćdziesiątych.

Polityczne i ekonomiczne aspekty współpracy i integracji, Wydawnictwo

Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1998

• „Od partnerstwa do przyjaźni”, Rzeczpospolita nr 146/2001 (z dn. 25.06.2001)
• Piotrkowski M. (red.), Polityka integracyjna Niemcy-Polska, Wydawnictwo

Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1997

• Skórzyński J., „Blisko kompromisu”, Rzeczpospolita nr 250/2001 (z dn. 25.10.2001)
• Sporek T., Niemcy w procesach ogólnoeuropejskiej integracji gospodarczej, AE w

Katowicach, Katowice 1998

• Stadtmüller E., Granica lęku i nadziei. Polacy wobec Niemiec w latach

dziewięćdziesiątych, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1998

• Wolff-Powęska A., Polacy i Niemcy po otwarciu granicy, Materiały Niemcoznawcze

PISM, nr 3/1993

• „Wspólnota sprzecznych interesów? Polska i Niemcy w procesie rozszerzenia Unii

Europejskiej na Wschód”, Fundacja im. Friedricha Eberta i Fundacja Centrum

Stosunków Międzynarodowych, Wyd. Towarzystwo „Więź”