Najważniejsze konflikty zbrojne i punkty zapalne w świecie współczesnym ( przełom XX i XXI w. )

Europa - Lata 80-te i 90-te XX wieku to stopniowy rozpad Jugosławii i jego ostateczne zniknięcie w 1992 r. Od 1980 roku ( śmierć Josipa Broz-Tito ) do chwili obecnej zginęło ok. 250 tys. ludzi , dokonywano czystek etnicznych i zbrodni wojennych na wielką skalę . Interweniowało NATO i w 1999 roku utworzono tzw. siły KFOR ( chroniące Albańczyków z Kosowa ) .Ustanowiono również administrację ONZ ( Misja Tymczasowej Administracji Organizacji Narodów Zjednoczonych w Kosowie - UNMIK) .Utworzono także Międzynarodowy Trybunał Karny celem osądzenia zbrodniarzy wojennych reprezentujących wszystkie strony konfliktu .Obecnie siły ONZ nadzorują sytuację na Cyprze ( podzielonym od 1964 r. na część turecką i grecką tzw. siły UNFICYP ) oraz UNOMIG - Misja Obserwacyjna ONZ w Gruzji , strzegąca rozejmu gruzińsko-abchaskiego )

Afryka - o wiele więcej „pracy „ ONZ ma na kontynencie afrykańskim. Źródeł konfliktów jest bardzo dużo , często mają charakter plemienny bądź religijny i sięgają swoją geneza setki lat wstecz. ONZ posiada swoje misje obserwacyjne w Saharze Zachodniej ( MINURSO) która usiłuje doprowadzić do pokoju między rządem marokańskim a walczącym o niepodległość Frontem Polisario . Kolejne misje znajdują się w Sierra Leone ( UNAMISL) , W Demokratycznej Republice Konga ( MONUC ) , Etiopii i Erytrei ( UNMEE ) i w Liberii ( UNMIL ). Nie udało się do dnia dzisiejszego w sposób zadowalający uzyskać trwałego pokoju w Sudanie ,Ruandzie oraz Liberii .Konflikt tli się w Nigerii . Również bardzo trudno oszacować , ile osób zginęło w konfliktach afrykańskich. Dane są szacunkowe np. w Ruandzie - 800 tysięcy do 1 mln , w Sudanie ok. 1,5 mln.

Azja - na tym największym z kontynentów istnieje szereg punktów zapalnych .Dwa z nich są wyjątkowo groźne i mogą w przyszłości przerodzić się w wojnę o nieobliczalnych konsekwencjach .Chodzi o konflikt bliskowschodni ( jest b. skomplikowany i wielowymiarowy ( Izrael - arabscy sąsiedzi , Iran - Izrael , Iran - mocarstwa zachodnie ) . Należy pamiętać ,że na tym obszarze krzyżują się interesy USA, Rosji i Chin . Swoje próbują tez „ugrać „ Niemcy ,Francja i Wielka Brytania . Drugim wyjątkowo niebezpiecznym miejscem jest Kaszmir - miejsce o które toczą spór dwa państwa posiadające broń jądrowa - Pakistan ( wspierany nieformalnie przez Chiny ) oraz Indie. Osobna sprawa to problem terroryzmu .Na tym sporem sprawuje nadzór Grupa Obserwatorów Wojskowych ONZ ( od 1947 r. jako tzw. UNCIP , a od 1951 r. UNMOGIP ) .Poza tymi obszarami konflikt tli się na Timorze Wschodnim .Pracuje tam od 2002 r. tzw. UNMISET czyli Misja Wsparcia Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Timoru Wschodniego , od 1991 roku do dziś istnieje problem iracki .

Rokowania i umowy rozbrojeniowe po II wojnie światowej

Wśród zjawisk i problemów globalnych o charakterze politycznym niezwykle istotne miejsce zajmuje kwestia zbrojeń. Po zakończeniu II wojny światowej i utrwaleniu się nowego polityczno-militarnego podziału świata nastąpił przyspieszony wyścig zbrojeń między dwoma supermocarstwami. Do „klubu atomowego" przyłączyły się w kolejnych latach: Francja, Wielka Brytania oraz Chiny. Wzrost napięć politycznych umożliwił uformowanie bloków polityczno-wojskowych:

• NATO (1949);

• SEATO (1954-1977);

• ANZUS (1951);

• Układ Warszawski (1955-1991);

• CENTO (1955-1979).

Wyścigowi zbrojeń towarzyszyła rywalizacja między ZSRR i USA o wpływy polityczne w różnych regionach świata. Przejawami tej konfrontacji stały się konflikty w Korei, a następnie kryzysy: berlińskie (1948, 1958-1959), które doprowadził do formalnego podziału miasta (1961), oraz kubański (1962), w którym bezpośrednia konfrontacja super-mocarstw została zażegnana w ostatnim niemal momencie. Wspomniane konflikty zwróciły jednak uwagę na konieczność podjęcia rokowań rozbrojeniowych oraz negocjowania porozumień nieproliferacyjnych.

Do najważniejszych należały układy wielostronne dotyczące utworzenia stref bezatomowych:

• Układ w sprawie Antarktyki, z l grudnia 1959 r.;

• Układ o denuklearyzacji Ameryki Łacińskiej, z 14 lutego 1967 r. (Układ z Tlatelolco);

• Układ o zakazie prób z bronią nuklearną w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej

i pod wodą, z 5 sierpnia 1963 r. (nie został podpisany przez Francję i ChRL);

• Układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi, z 27 stycznia 1967 r.;

• Układ o nieproliferacji broni jądrowej (NPT), z l lipca 1968 r. (podpisany przez USA, ZSRR i Wielką Brytanię; przystąpiło do niego 157 państw);

• Układ o zakazie umieszczania na dnie mórz i oceanów oraz we wnętrzu Ziemi broni jądrowej oraz innych rodzajów broni masowej zagłady, z 11 lutego 1971 r.;

• Konwencja o zakazie badań, produkcji i magazynowania broni bakteriologicznej i toksycznej oraz ich zniszczeniu, z 10 kwietnia 1972 r.;

• Układ o zakazie używania, produkcji i składowania broni chemicznej, z 13 stycznia 1993 r.

Poza w/w porozumieniami podejmowano inicjatywy dwustronne ( bilateralne .Zaliczamy do nich porozumienia amerykańsko-radzieckie wpływające w istotny sposób na formowanie bezpieczeństwa światowego i proces odprężeniowy.

Na uwagę zasługują następujące porozumienia.

• Pierwsze z nich, podpisane 20 czerwca 1963 r., dotyczyło zainstalowania linii bezpośrednio łączności, tzw. gorącej linii, mającej wpływać na ograniczenie możliwości wybuchu wojny jądrowej. Podobny cel przyświecał podpisaniu układów amerykańsko-radzieckich w sprawie za

pobiegania incydentom na morzu otwartym (25 maja 1972 r.) oraz o zapobieżeniu wojnie nuklearnej (22 czerwca 1973 r.).

• W latach 1969-1972 miała miejsce pierwsza runda rokowań w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych (SALT I). Podpisany 26 maja 1972 roku w Moskwie układ zawierał dwa dokumenty:

-bezterminowy Układ o ograniczeniu systemów obrony przeciwrakietowej (ABM) zakładający posiadanie przez każdą ze stron systemu obrony złożonego ze 100 wyrzutni, a po uzupełnieniu protokołem z 1974 r. zmniejszający liczbę rejonów obrony obu partnerów z dwóch do jednego;

- pięcioletnie Tymczasowe porozumienie o niektórych środkach w zakresie ograniczenia strategicznych zbrojeń ofensywnych (ICBM) zakładające zamrożenie liczby stałych na ziemnych wyrzutni międzykontynentalnych, ograniczenie liczby wyrzutni balistycznych na okrętach podwodnych oraz zmniejszenie liczby takich okrętów.

• Druga runda rokowań (SALT II) została zakończona podpisaniem 18 czerwca 1979 r. w Wiedniu układu ustalającego limity ilościowe i jakościowe systemów broni strategicznych. Każda ze stron miała prawo do dysponowania 1600 systemami przenoszenia ładunków jądrowych. Na przeszkodzie realizacji tego porozumienia stanęły interwencja ZSRR w Afganistanie i odmowa ratyfikacji układu przez Kongres USA. Ponowne rokowania, wszczęte w latach 1981-1983, zostały zawieszone w związku z decyzją USA o rozmieszczeniu na terenie Europy Zachodniej rakiet samosterujących oraz ogłoszeniem programu wojen gwiezdnych (SDI).

• Przemiany wewnętrzne w ZSRR dokonane po przejęciu władzy przez Michaiła Gorbaczowa

umożliwiły ponowne rozpoczęcie dialogu rozbrojeniowego. Efektem było podpisanie w Waszyngtonie Układu o wyeliminowaniu rakiet średniego i krótkiego zasięgu - INF (8 grudnia 1987 r.), na mocy którego każda ze stron mogła posiadać 15 takich rakiet.

Obydwa supermocarstwa uczestniczyły również w regionalnych rokowaniach dotyczących redukcji sił zbrojnych. 19 listopada 1990 roku przedstawiciele 22 państw, w tym USA i ZSRR, podpisali w Paryżu Porozumienie w sprawie redukcji zbrojeń konwencjonalnych w Europie. Sygnatariusze układu zobowiązali się do obniżenia poziomu pięciu typów uzbrojenia: czołgów, opancerzonych wozów bojowych, systemów artyleryjskich, samolotów i śmigłowców bojowych. W przypadku niektórych państw redukcja dotyczy 50% stanu posiadania. Kontynuowanie rozmów radziecko-amerykańskich przyczyniło się do zawarcia 31 lipca 1991 roku Układu o redukcji zbrojeń strategicznych (START 1). Zakładał on ograniczenie liczby głowic nuklearnych do około 6 tysięcy dla każdej ze stron. Wizyta prezydenta Federacji Rosyjskiej Borysa Jelcyna w USA w 1992 roku umożliwiła rozpoczęcie dalszych negocjacji rozbrojeniowych. 3 stycznia 1993 roku zostało podpisane w Moskwie porozumienie START 2. Na jego podstawie do l stycznia 2003 roku USA zobowiązały się ograniczyć swój potencjał nuklearny do 3500 głowic, a Federacja Rosyjska miała natomiast zmniejszyć liczbę głowic do 2971 oraz zniszczyć wszystkie (czyli 308) rakiety typu SS-18. Warunkiem wejścia w życie porozumienia było jednak ratyfikowanie układu NPT przez wszystkie państwa WNP, na terytoriach których stacjonowała broń nuklearna (Białoruś, Kazachstan, Ukraina). Parlament ukraiński ratyfikował układ (16 listopada 1994 r.) pod warunkiem uzyskania gwarancji bezpieczeństwa ze strony USA, Rosji, Wielkiej Brytanii i Francji.

Porozumieniom rozbrojeniowym towarzyszy zwiększanie budżetów wojskowych we wszystkich niemal państwach świata. Według danych Sztokholmskiego Międzynarodowego Instytutu Badań nad Pokojem (SIPRI) światowe wydatki zbrojeniowe osiągnęły w 2002 roku wysokość 950 miliardów dolarów. W czołówce znalazły się: USA - 466 mld dol. (a przewidywane nakłady w roku 2004 miały wynieść 470 mld dol.), ChRL - 65 mld dol. (przewidywane wydatki w roku 2004 - 85 mld dol.), Federacja Rosyjska - 50 mld dol. Wspomniane nakłady militarne są przeznaczane zarówno na rozbudowę arsenałów wojskowych, jak też na ich modernizację oraz szkolenia. Odrębną sprawą jest zagadnienie handlu bronią. Transfer uzbrojenia ma zarówno cha charakter legalny, jak też nielegalny. O ile pierwszy z nich jest możliwy do określenia, o tyle druga forma nie daje takiej szansy. Według danych SIPRI legalny eksport uzbrojenia konwencjonalnego do połowy lat 90. ubiegłego wieku ulegał zmniejszeniu. Do najważniejszych eksporterów należeli: USA, ZSRR/Federacja Rosyjska, RFN, Wielka Brytania, Francja i ChRL, na które przypadało aż 81% obrotów. Odbiorcami uzbrojenia były przede wszystkim: Arabia Saudyjska, Japonia, Turcja, Grecja, Indie, Egipt. W drugiej połowie lat 90. właściwie nie zmieniła się grupa eksporterów, przy wzmocnieniu pozycji USA, natomiast głównymi importerami są państwa położone w najbardziej konfliktogennych regionach świata Zalicza się do nich Bliski Wschód i Afrykę Środkową. Ważną rolę w transferze uzbrojeni; odgrywają korporacje transnarodowe. Oficjalny eksport i import uzbrojenia jest rejestrowany i kontrolowany przez ONZ. Kontrola dotyczy zwłaszcza: czołgów, bojowych wozów opancerzonych, systemów artyleryjskich o kalibrze ponad 100 mm, samolotów bojowych śmigłowców uderzeniowych, okrętów wojennych (o wyporności przekraczającej 750 to oraz zdolnych do przenoszenia rakiet i torped o zasięgu ponad 25 km).

2

---