Adam Raciborski
BIBLIOTEKA KLASZTORNA KANONIKÓW
REGUŁY św. AUGUSTYNA w ŻAGANIU
Historia
W 800 letniej historii Żagania do jednego z ważniejszych epizodów miasta należał pobyt augustianów w mieście. Zakonnicy zostali sprowadzeni do Nowogrodu Bobrzańskiego (ok. 25 km od Żagania) za sprawą księcia Henryka I Brodatego w 1217 roku, w późniejszym czasie zostali przeniesieni do Żagania przez księcia żagańskiego Przemka I w 1284 roku.
Działalność klasztoru nie opierała się wyłącznie na medytacji, ale również na prowadzeniu gospodarki, jak również gromadzenia wiadomości w formie ksiąg.
Działalność biblioteczna augustianów rozpoczęła się w XIII wieku.
Początkowo książki były przechowywane w zakrystii. Salę biblioteczną zbudowano za czasów opata Hermana (1347-1351). Herman będący jeszcze bratem, w 1342 roku utworzył fundacje, która wspomagała zakup książek dla konwentu. Była to pierwsza taka fundacja utworzona na Śląsku.
Zakonnicy pisali również własne księgi jak również przepisywano ręcznie, klasztor korzystał z innych pracowni, głównie wrocławskich. Księgozbiór powiększały też darowizny, nabytki od członków konwentu i legaty testamentowe.
W sumie w książnicy było ponad pięćdziesięciu autorów ksiąg m.in. świętego Bernarda z Clairvaux czy św. Brygidy Szwedzkiej.
Po wynalezieniu przez Jana Gutenberga druku, w 1455 roku ukazały się pierwsze Biblie drukowane.
Wśród autorów kazań, traktatów z okresu średniowiecza wymienić należy Jana Loebiga , kanonika i delegata na sobór w Konstancji, przeora i prepozyta w Zielonej Górze, delegata na sobór reformistyczny w Bazylei (1434-1435), gdzie przemawiał do ojców soboru. Zachowało się również dwadzieścia tomów in quarto Fabriego - najobszerniejszy dorobek pisarski w okresie średniowiecza na Śląsku.
W roku 1473 biblioteka żagańska augustianów należała do największych na Śląsku. Zbiór około 800 rękopisów miał godnych konkurentów jedynie w bibliotekach augustianów i dominikanów z Wrocławia oraz cystersów w Lubiążu, Krzeszowie i Henrykowie.
Klasztor kontaktował się również z bratnimi zakonami w Polsce, głównie z augustianami z Trzemeszna i Czerwieńska. Dość pokaźny zbiór ksiąg i traktatów pochodzi z Paradyża, m.in.: prace Stanisława ze Skarbimierza, Marcina z Opawy zwanego Polakiem, Mateusza z Krakowa i Macieja z Legnicy.
Dzięki aktywnej działalności naukowej augustianów już pod koniec XIV w. Żagań stał się miastem akademickim. W szkole nowicjatu prowadzono m.in. nauki z zakresu teologii na poziomie prawie uniwersyteckim.
W latach 1795-1797 opat Benedykt Straucha nakazał skatalogowanie księgozbioru przez Józefa Bredschneidera, księgozbiór liczył ok. 8000 tomów, ok. 3500 autorów, głownie z dziedziny teologii, prawa i medycyny.
W 1730 r. wybuchł pożar, po którym, za opata Krzysztofa II, nastąpiła całkowita przebudowa pomieszczeń biblioteki w stylu barokowym.
Po kasacji klasztoru w 1810 r. Johann Büsching, pełnomocnik rządu pruskiego do spraw kasacji klasztorów na Śląsku, podał iż biblioteka posiadała katalog główny i trzy katalogi specjalne: rękopisy, jurystów i miscellaneów.
W roku 1811 do Wrocławia trafiło ok. 566 rękopisów. II wojnę światowa przetrwało 518 rękopisów. Po dzień dzisajeszy we Wrocławiu znajduje się zaledwie 64 księgi. W 1824 roku 151 tomów z biblioteki posiadało Gimnazjum w Głogowie.
Zbiory
Żywotopisarstwo śląskie reprezentowała Legenda o świętej Jadwidze. Konwent posiadał Historię książąt polskich. Jak również Kronikę klasztorną, będącą źródłem historycznym części północno-zachodniej Śląska. Było też kilka odpisów historycznych dokumentów polskich i statuty synodalne polskich diecezji oraz inkunabuł łaciński Pisma Świętego.
W bibliotece były również dzieła znanych pisarzy literatury pięknej m.in. Petrarki i Boccacia. W XIV wieku klasztor wzbogacił się o pięć tomów Maraliów św. Grzegorza .
W książnicy była także książeczka zatytułowana Liber spiritualis gracie autorstwa opata Szymona I były to religijne wizje żagańskiej wdowy Doroty Behir (+1463).
Po dziś zachował się arabski kodeks Pięcioksięgu Mojżesza z 1291 roku.
Wnętrze
Przed wejściem do Biblioteki, po prawej stronie widnieje epitafium w formie malowidła ściennego, powstałego za opata Jana Ignacego II. Wymieniono na niej opatów, którzy wnieśli największy wkład w dzieło istnienia biblioteki augustiańskiej: Ludolfa, Jana II, Henryka III , Szymona I Arnoldiego, Marcina Rinkenberga, Andrzeja II , Andrzeja Thiela, Krzysztofa II, Juliana Senftlebena, Szymona III Rihla.
Wejście do biblioteki ozdabia ażurowa krata, za którą wstawione są właściwe drzwi. Nad wejściem znajduje się dwuwiersz, pisany chronostychem:
„Hac patet ingressus doctrinas nosse volenti. Hic vitac voce silente docent” -
(Ta brama stoi otworem dla tych, którzy chcą poznać naukę. Tutaj ci, którzy zeszli z tego świata, uczą nas milczącym głosem). Pozłacane, rzymskie cyfry podają rok 1732.
Wnętrze bibliotek składa się z dwóch części dolnej i górnej. Część górna jest wyposażona w okiennice. Pomieszczenia przykryte zostały spłaszczonymi kopułami, na których widnieją polichromie.
Fresk w dolnej części biblioteki przedstawia alegorie Kościoła, który wyobrażono jako niewiastę siedzącą na tronie pod złocistym baldachimem.
Na malowidle można odnaleźć postacie symbolizujące nauki, ścisłe - ASTRONOMIĘ, sztukę - MUZYK, MALARZ, RZEŹBIARZ, handel -ŻEGLARZ.
Po prawej stronie od okna obserwacyjnego widnieje małe putto wykuwające napis „Neunhertz fecit AD 1736 die 15 Aprilis” (Neuhertz wykonał w roku 1736 ,15 kwietnia).
W drugiej części biblioteki znajduje się fresk przedstawiający apoteozę zgromadzenia oddającego hołd Trójcy Świętej. W centrum z obłoków wyłaniają się postacie: Boga Ojca, Chrystusa, Ducha Świętego. Po niżej św. Piotr i św. Paweł. Malarz umieścił postacie Adama i Ewy, u góry zaś trzy postacie Wiary, Nadziei i Miłości. Obok nich widnieje św. Augustyn wskazujący podstawowe obowiązki. W południowej części fresku przedstawiono Augustyna na synodzie w Kartaginie w 411 r., gdzie cesarski komisarz uznał zwycięstwo katolików nad donatystami.
W książnicy znajdują się również dwa globusy nieba i Ziemi z 1635 r. pochodzą one z niderlandzkiego warsztatu G. Bleau.
Opracował : Adam Raciborski
Foto: JS DEKORGRAF
Bibliografia
R. Haczkiewicz, Kościół Mariacki w Żaganiu, Żagań 2003.
S. Kowalski, Klasztor Augustianów w Żaganiu Żary 1999.