2.Nazwa Śląska tzw. Geograf Bawarski.
Niemiecki kronikarz Thietmar na pocz.XIw. pisał:”Gród ten tj. Niemcza leży w kraju Ślę-żan, który nazwę tę otrzymał niegdyś od pe-wnej wielkiej i bardzo wysokiej góry:Ślęży”. Przełom przyniosły badania z początku XIX w. J.S. Bandtkiego, który od rzeki Ślęzy wy-prowadził nie tylko nazwę plemienia Ślężan, przekazaną nam w połowie IXw. przez tzw. Geografa Bawarskiego, ale także góry Ślęży i rozciągającej się przy niej krainy. Poważ-niejszy argument podniósł zaś w 1830r. inny badacz niemiecki-I.Imsieg, który nazwę Śla-ska wywiódł od nazwy innego plemienia ger-mańskiego, mianowicia Silingów. Według badaczy należy się jednak przychylić do te-zy, iż nazwa Śląska pochodzi od nazwy rzeki Ślęzy. Rozwój pojęcia terytorialnego Śląs-ka w średniowieczu. Określenie terytorium plemiennego Ślężan z czasem zaczęło doty-czyć całej dzielnicy i po włączeniu tej prowi-ncji do państwa pierwszych Piastów w kroni-ce Thietmara o okolicach Wrocławia i góry Ślęży mówi się jako o ziemi Ślężan. Od po-czątku XIIIw. pod pojęciem Śląska rozumia-no już ziemie leżące na zachód od Przesieki Śląskiej, puszcz granicznych rozdzielających Dolny i Górny Śląsk, podczas gdy ziemie na wschód od Przesieki nazywano księstwem o-polskim. Rozróżnienie na Opolszczyznę i Śląsk znikło w połowie XVw., kiedy tą dru-gą nazwą określano już cały obszar history-cznego Śląska, wraz z księstwami górnoślą-skimi. Aby jednak uwzględnić dawne po-działy, stosowano pojęcia Dolny Śląsk (daw-ny Śląsk) i Górny Śląsk (dawna Opolszczyz-na), cały Śląsk zaś określano terminem Utra-que Silesiae, a więc oba Śląski. Geograficz-ne i historyczne granice Sląska. Włączenie Śląska do państwa polskiego w 990 r. potw-ierdził dokument Dagome iudex, który prze-dstawił jego ówczasne granice. Granica za-chodnia państwa pierwszych Piastów prze-biegała między Nysą Łużycką a Bobrem i Kwisą. Granica południową stanowiły masy-wy Sudetów, Gór Izerskich i Karkonoszy. Granicę z Małopolską wyznaczały rzeki Biała, Wisła, Przemsza i następnie Liswarta. Granicę północną stanowiła pradolina Bary-czy, obszar na północ od niej czasowo nale-żał także do Śląska. W późniejszym okresie w zwiazku ze zmianami politycznymi grani-ce polityczne Śląska ulegały dalszym istot-num zmianom.Plemiona śląskie w poł.IXw.
Z połowy IXw. pochodzi pierwsze źródło wymieniające nazwy plemion śląskich. Jest nim sporządzony ok.845r. spis plemion oraz wykaz ich grodów lub okręgów grodowych tzw. Geograf Bawarski. Wymienia on: Ślę-żan mających 15 grodów, Dziadoszan z 20, Głupie Głowy z 30, Opolan z 20 i Gołęży-ców z 5 grodami. A tzw. dokument praski z 1086r. dodaje Bobrzan i Trzebowian. Sądzi się, że Ślężanie przebywali nad rzeka Ślęza, w okolicach góry Ślęży, Wrocławia i Niem-czy, Opolanie w okolicach dzisiejszego Opo-la, Dziadoszanie siedzieli u ujścia Bobru do Odry, w okolicach Głogowa, Nowej Soli i Krosna. Gołężyców sytuuje się w Kotlinie Opawskiej, Bobrzan nad środkowym i górnym Bobrem, Trzebowian zaś często nad Kaczawą, Głupie Głowy w okolicach Głub-szyc oraz Lubomi.
1.Okres wędrówek ludów.
Przyjmuje się, że okres wędrówek ludów o-bejmuje lata 375-568 n.e. Jego początkiem jest ekspansja huńska nad Morze Czarne
(groby wojowników huńskich odkryto w Zernikach Wielkich pod Wrocławiem i w Jędrzychowicach koło Oławy),
kończy się zaś wraz z pojawieniem się Awa-rów w Kotlinie Karpackiej. Na gruzach cesa-rstwa rzymskiego po 568r. zaczęły powsta-wać państwa germańskie, Ostrogotów,Lon-gobardów. We wschodniej części Kotliny Karpackiej siedzieli aż do przyjścia Awarów Gepidowie. Wreszcie na początku Viw. nad dolnym Dunajem pojawili się Słowianie.
Osadnictwo słowiańskie. Na obszarze Śląs-ka Słowianie pojawili się mniej więcej w 1. połowie VIIw. Na zachodnim i południowym Sląsku. Przybyła tu słowiańska ludność swo-je siedziby miała nad Dnieprem, a cechą wyróżniającą ją były małe ciałopalne cmen-tarzyska. Nieco później przybywa ludność tzw. strefy Sukov-Dziedzice. Zajmowała się ona przede wszystkim rolnictwem, znała ob-róbkę brązu i żelaza. W połowie VIIw. do-tarły na Śląsk grupy ludności awaro-słowiań-skiej znad Dunaju, które przyniosły ze sobą osiągnięcia kultur porzymskich i koczowni-czych. W drugiej połowie VIIw. i pierwszej poł. VIIIw. Śląsk zamieszkują grupy ludnoś-ci słowiańskiej przybyłej z różnych stron wschodniej i południowej Europy, a której umiejętności zostały udoskonalone na innym obszarze. Z okresu ok. 800r. pochodzą ślady oddziaływań wczesnokarolińskich na Śląsku, przede wszystkim są to importy i wyroby na-śladowcze, w szczególności przydatne do prowadzenia działań ofensywnych ostrogi oczkowe. Na przełomie VIII i IXw. dochodzi najprawdopodobniej do procesów integracyj-nych na Dolnym Śląsku. Około 800r. istniała już Przesieka Śląska, w tym czasie być mo-że wzniesiono też Wały Śląskie. Miały one najprawdopodobniej oddzielać Śląsk od Łu-życ. W pierwszej połowie IXw. dochodzi do ustabilizowania się na Dolnym Śląsku orga-nizmów plemiennych.
3.Śląsk pod panowaniem wielkomoraw-skim. Problem przynależności Śląska i Ma-łopolski do Rzeszy Wielkomorawskiej od wielu już lat budził wiele kontrowersji, ale jest już to znakomicie udokumentowane. Ek-spansja morawska na obszar Śląska odbyła się najprawdopodobniej w dwóch etapach. W pierwszym rozpoczętym po 875r. oddziały ks. Świętopełka przez Bramę Morawską wta-rgnęły do Małopolski i na Górny Śląsk, zaj-mując tereny aż do Przesieki Śląskiej. Ich o-becność potwierdzają znaleziska na obsza-rach plemiennych Gołężyców i Głupich Głów, a wśród żródeł pisanych Żywot św. Metodego. W drugim etapie po 885r. poprzez Kotlinę Kłodzką zajęto Dolny Śląsk, połud-niowa Wielkopolskę oraz ziemie łużyckich Serbów. Wielkomorawskie zabytki archeolo-giczne odnaleziono na terenach Ślężan i Dziadoszan oraz bezimiennego plemienia nad Obrą. Sądzi się, iż obszary na północ od Karpat i Sudetów zajęte zostały przez Świę-topełka przede wszystkim w związku z licz-nymi toczonymi przez niego wojnami i pot-rzebami militernymi państwa. Odnalezione ślady pobytu Morawian na Śląsku mają cha-rakter wielokulturowy, późnokaroliński, póź-noantyczny, bizantyjski i naddunajski. Efek-ty tych oddziaływań to przede wszystkim przedmioty codziennego użytku, ceramika, broń, tzw. duże domy, ale także kurhanowe cmentarzysko szkieletowe. Po upadku pań-stwa wielkomorawskiego, pogromionego przez Węgrów, na początku Xw. (906-907) Śląsk pozbył się jego zwierzchnictwa poli-tycznego, ale wpływy kulturowe oddziały-wały na te ziemie jeszcze co najmniej pół wieku. Śląsk pod panowaniem Czeskim.
Podległość Czechom Górnego Śląska okreś-lają kronikarz alMasudi (943r.), a także Ibra-him ibn Jakub (963r.). W sprawie przynależ-ności Dolnego Śląska źródła wypowiadają się dopiero pod koniec Xw., w szczególności tzw. dokument praski z 1086r. oraz biskup Thietmar pisząc o ziemiach, o które w 990r. walczył Mieszko I z Bolesławem czeskim, a które ten utracił. Na przynależność tych ziem do państwowości czeskie wskazują argumen-ty toponomastyczne (np. Wrocław, którego nazwa ma pochodzić od imienia władcy cze-skiego Wratysława). Przynależność Śląska do państwa czeskiego potwierdzają także wykopaliska archeologiczne, w szczególnoś-ci zaś broń, pochodzący z czeskiej strefy pieniądz kruszcowy znajdowany w skarbach śląskich, tzw. obol zmarłego, a także groby szkieletowe. Prowadzone w ostatnich latach badania w katedrze wrocławskiej pozwoliły nie tylko umiejscowić najstarszą budowlę sakralną na planie krzyża, ale także znaleźć podobieństwa do kościoła w czeskich Libi-cach z połowy Xw.
4.Epoka Mieszka I i Bolesława Chrobrego.
Przejęcie rządów w państwie Polan przez Mieszka I, jego małżeństwo z Dąbrówką, có-rką władcy Czech, oraz przyjęcie chrztu w 966r. nie zapowiadało póżniejszych proble-mów z południowym sąsiadem, władającym Śląskiem i Małopolską. Jednak śmierć Dąb-rówki doprowadziła do zmiany militarnego sojuszu. Przez małżeństwo z saską księżnicz-ką Odą książę związał się z cesarstwem, dzięki czemu mógł w 990r., korzystając z wojskowej pomocy cesarzowej Teofano, o-debrać swojemu szwagrowi Bolesławowi czeskiemu Śląsk. O rządach Mieszka I na Śląsku nie wiemy nic, natomiast badania ar-cheologiczne potwierdzają budowę grodów książęcych w tym okresie. Pod koniec swo-ich rządów Mieszko I, wraz z żoną Odą i dwoma synami, oddał swoje państwo pod opiekę Stolicy Apostolskiej. Po śmierci Mie-szka I (25 V 992r.) jego syn z pierwszego małżeństwa Bolesław Chrobry po wygnaniu z kraju Ody i jej dzieci przejął samodzielnie rządy. U progu nowego tysiąclecia powoła-no arcybiskupstwo gnieźnieńskie, a na zjeździe w 1000r. w Gnieźnie Bolesław uzy-skał od cesarza Ottona III uprawnienia doty-czące inwestytury kościelnej oraz został sy-mbolicznie koronowany. Śmierć Ottona III w 1002r. całkowicie odwróciła sytuację polity-czną. Bolesław Chrobry wmieszał się w wal-ki dynastyczne w Niemczech, zajął Milsko i Łużyce. W trakcie trzeciej wojny z Niemca-mi areną walki stał się Śląsk. Po zgromadze-niu wojsk we Wrocławiu książę Bolesław rozpoczął dywersyjną akcję na Łużycach, zmuszając tym napastników do wycofania wojsk. Sukcesy osiągnięte w polityce zagra-nicznej umożliwiły Bolesławowi koronacją na króla Polski w 1025r. Śmierć Bolesława Chrobrego w 1025r. przyczyniła się do duże-go kryzysu państwa, bowiem jego następca Mieszko II musiał uporać się z opozycją młodszych braci, Bezpryma i Ottona, wspar-tych przez sąsiadów. Już w 1030r. utracił Milsko i Łużyce, na Śląsku zaś zapewne przejął władzę Otto. Rządzący krajem Bez-prym odesłał insygnia królewskie do Nie-mieć, a w 1032r. został zamordowany. Mie-szko wrócił do kraju, ale wkrótce zmarł. Książę czeski wywiózł z Polski relikwie św. Wojciecha. W konsekwencji tych wydarzeń cały lewobrzeżny Śląsk został przyłączony do Czech. Płacąc haracz i składając hołd, u-zyskał Brzetysław cesarskie przyzwolenie na zatrzymanie Śląska
5. Śląsk w 2 poł.XIw. i na pocz. XIIw.
ODBUDOWA PAŃSTWOWOŚCI ..............Dzieła przezwyciężenia kryzysu w państwie polskim podjął się Kazimierz Od-nowiciel, syn Mieszka II. W krótkim czasie przywrócił swoją władzę na Mazowszu i Po-morzu Gdańskim. W 1050r. zajął Śląsk i w 1054r. na zjeździe w Kwedlinburgu uzyskał cesarskie potwierdzenie posiadania tej ziemi, w zamian za płacenie trybutu z tych ziem. Następcą zmarłego w 1058r. Kazimierza Od-nowiciela, jego syn Bolesław Szczodry. Po-kojowe początkowo stosunki z Czechami u-legły zaognieniu w 1069r., w wyniku czego Bolesław zaprzestał płacenia trybutu, próbo-wał zająć ziemię opawską, a w 1072r. spus-toszył państwo Wratysława II. Doprowadził on do swojej koronacji w 1076r., ale w 1079r został wygnany z kraju, do którego już nie powrócił. Sukcesem Czech było przejęcie od króla niemieckiego Henryka IV w lenno Łu-życ. W 1080r. w ręce księcia polskiego trafi-ła ziemia kłodzka. Ale wkrótce jego zgroma-dzeni w Czechach przeciwnicy wkroczyli w 1093r. na Śląsk. Zmuszony tymi działaniami Władysław Herman uznał Zbigniewa za sw-ojego syna, a ponadto wydzielił mu Śląsk ja-ko jego dzielnicę, zaś młodszemu synowi Bolesławowi III Krzywoustemu przekazał ziemię kłodzką. Czesi zniszczyli gród w Bar-dzie, a dla obrony pogranicza wznieśli twier-dzę w Kamieńcu Ząbkowickim. W wyniku dalszych działań ojca, Bolesławowi wydzie-lono Śląsk i Małopolskę, bez Wrocławia, Krakowa i Sandomierza, Zbigniew zaś otrzy-mał Wielkopolskę i Kujawy. Mazowszem władał Herman, który też posiadał władzę zwierzchnią. Ustalony trójpodział władzy trwał do śmierci Hermana w 1102r. Z tą chwilą władzę w południowej Polsce przejął Bolesław III Krzywousty, a w ok. 1107/1108 r. wygnał brata z kraju. Rozpoczęta w 1109r. wyprawa Henryka V zakończyła się jego po-rażkami pod Głogowem i Wrocławiem. Po-kój zawarto w 1115r. nad Nysą Kłodzką. Je-dnak po kilkunastu latach pokoju książę cze-ski Sobiesław w 1132r. zaatakował ponow-nie Bolesława III. Pokuj zawarto dopiero tuż przed śmiercią Bolesława III w 1137r. w Kłodzku, w jego wyniku ziemie kłodzka i o-pawska przeszły pod zwierzchnictwo Czech, a Czesi zrzekli się trybutu.
POCZĄTKI CHRZEŚCIJAŃSTWA
Ośrodki kultu chrześcijańskiego istniały na Śląsku jeszcze przed jego włączeniem do pa-ństwa polskiego, przede wszystkim w du-żych ośrodkach (murowany kościół we Wro-cławiu). Powołano biskupstwo we Wrocła-wiu podporządkowane arcybiskupstwu gnie-źnieńskiemu. Przypuszcza się, że objęło ono wszystkie śląskie terytoria plemienne. Uksz-tałtowało się w ten sposób terytorium, które na pocz. XIIIw. kronikarz Wincenty Kadłu-bek określił jako święta prowincja Śląska. W 1034-1038r., w czasie tzw. reakcji pogańs-kiej i następnie najazdu ks. Czeskiego Brze-tysława na Polskę zniszczono grody w Opolu i Niemczy oraz najstarszą murowaną katedrę wrocławską, a biskupi zmuszeni byli chronić się najprawdopodobniej w Smogorzewie lub Ryczynie. Przywrócono kulty pogańskie, czego świadectwem jest odkrycie świątyni pogańskiej we Wrocławiu, wybudowanej w latach 30 XIw.
ODNOWIENIE BISKUPSTWA WROCŁA-WSKIEGO (1051-1149).
Odnowienie diecezji wrocławskiej po przyw-róceniu tej prowincji Polsce przypadło na lata rządów biskupa Hieronima(1046-1062). Jego wyświęcenia w 1046r. nie uznał książę Brzetysław i nie dopuścił do zarządzania die-cezją, a że nie miał stałej siedziby, podróżo-wał po ziemi śląskiej. Legaci papiescy przy-wrócili archidiecezję gnieźnieńską dopiero w 1076r. Do Wrocławia wrócił w 1051r., do-kąd sprowadził relikwie św. Wincentego. Zmianom politycznym na Śląsku towarzy-szyły też przemiany w organizacji diecezji wrocławskiej. Odpadła od niej południowa część Śląska, mianowicie Opawa, Karniów, Głubszyce, które zostały po 1038r. przyłą-czone do Czech i wcielone do diecezji oło-munieckiej, natomiast biskupowi wrocławs-kiemu podporządkowano Racibórz i Cie-szyn, które odzyskał Bolesław Krzywousty.
6.Władysław Wygnaniec i jego następcy.
USTAWA SUKCESYJNA BOLESŁAWA III KRZYWOUSTEGO. Dotychczasowe do-świadczenia księcia Bolesława w Kwestii na-stępstwa tronu spowodowały, iż postanowił on uporządkować ten problem w taki sposób, aby zadowolić każdego ze swoich synów. Zapewnił każdemu z nich osobną dzielnicę, która gwarantowałaby mu dostateczne do-chody oraz prestiż, a jednocześnie jej ideą było zapewnienie jedności państwa przez wprowadzenie zasady starszeństwa wieku i pierworództwa. Ustawę sukcesyjną wprowa-dzono w życie po śmierci Bolesława Krzy-woustego. Wydzielono Małopolskę, która miała być podstawą władzy seniora, oraz 3 dzielnice dziedziczne, które otrzymali: Śląsk z ziemią opolską i lubuską-najstarszy syn Władysław II, Mazowsze-Bolesław IV Kę-dzierzawy, Wielkopolskę-Mieszko III Stary. Sandomierz zatrzymał w dożywocie Henryk sandomierski, natomiast małoletni Kazimierz wraz z matką pozostał w Sieradzu, jej opra-wie wdowiej. Księciem seniorem został naj-starszy syn Bolesława-Władysław II, który poza Małopolską i dziedzicznym Śląskiem posiadał też zwierzchność lenną nad całym Pomorzem. W 1144r., po śmierci wdowy Sa-lomei, powstał konflikt, ponieważ jej oprawę wdowią należną seniorowi zajęli juniorzy. Wybuchła wojna. W 1146r. po zadanych klęskach, Władysław II musiał uchodzić z kraju do Niemiec, na dwór swojego szwagra, a władzę w dzielnicy przejął nowy książę-se-nior Bolesław IV Kędzierzawy. Utrwalał on swoją władzę nadaniami na rzecz Kościoła wrocławskiego. Następnie został zmuszony do złożenia w Krzyszkowie hołdu cesarzowi. W niedługim czasie zmarł. Powrót synów księcia Władysława, Bolesława I Wysokiego i Mieszka I Plątonogiego, do jego dzielnicy dziedzicznej nastąpił w 1163r. w wyniku be-zpośredniej interwencji cesarskiej. Drugi z synów na swoją siedzibę obrał Legnicę. So-jusz Mieszka i syna Jarosława z seniorem Bolesławem IV Kędzierzawym i jego braćmi doprowadził do wygnania Bolesława I z kra-ju. Jednak już w 1173r. Kędzierzawy zezwo-lił Bolesławowi Wysokiemu na powrót do swojej dzielnicy. Bolesław IV Kędzierzawy zmarł w 1173r. Władzę po nim przejął Mie-szko III Stary, tytułujący się księciem całej Polski, wobec którego niżej stał książę Śląs-ka. Jego twardym rządom w 1177r. sprzeci-wili się juniorzy i pozwolili osiąść na tronie wielkoksiążęcym Kazimierzowi II Sprawied-liwemu. Tymczasem na Śląsku przeciw Bo-lesławowi zjednoczyli się jego bracia Miesz-ko I i przebywający już w kraju Konrad, oraz być może Jarosław. W wyniku poniesionych porażek Bolesław I wydzielił Mieszkowi I kasztelanię raciborską i cieszyńską, Konra-dowi kasztelanię głogowską, a Jarosławowi opolska. Aby zaspokoić ambicje Plątonogie-go, Kazimierz Sprawiedliwy przekazał mu zachodnią część dzielnicy krakowskiej, mia-nowicie ziemię oświęcimską i bytomską. Władztwo głogowskie po śmierci Konrada zostało z powrotem włączone do dzielnicy Bolesława I wysokiego. Ok. 1184r. doszło do odwrócenia sojuszy i Bolesław I poparł starania Mieszka III Starego o odzyskanie Krakowa.
7.Śląsk pod panowaniem Henryka Broda-tego i Henryka Pobożnego.
Obejmując w końcu 1201r. władzę, Henryk I -jedyny żyjący syn Bolesława Wysokiego-był najstarszym przedstawicielem dynastii Piastów. W latach 1201-1206 w nieznanych okolicznościach objął władzę nad Kaliszem. W 1208r. jako rozjemca doprowadził do po-rozumienia księcia Władysława III z Odoni-cem, oddając temu drugiemu Kalisz w za-mian za obietnicę przekazania mu go w przy-szłości. W 1210r. odzyskał Lubusz. Papies-ka bulla z 9 VI 1210r. przywraca na prośbę „księcia Śląska” seniorat w Polsce oraz wła-dzę pryncypacką w Krakowie i nakazuje epi-skopatowi polskiemu dopilnowanie tej spra-wy. W wyścigu do tronu krakowskiego up-rzedził go jednak ambitny książę raciborski, który przejściowo objął tam władzę, ale zmarł w 1211r. Henryk Brodaty zażądał od Odonica wydanego mu w 1208r. Kalisza. W sojuszu z Laskonogim doprowadził do ucie-czki Odonica z kraju, a układ obu książąt z 1217r. w Sądowlu oddawał ziemię lubuską Wielkopolsce. W tymże roku Henryk zawarł w Dankowie sojusz z Leszkiem Białym. He-nryk I w latach 1222-1223 wziął udział w wyprawach krzyżowych wraz z rycerstwem księstwa i duchowieństwem. W 1227r. Wła-dysław Odonic i pomorski Świętopełk doko-nali zamachu na księcia krakowskiego Lesz-ka Białego i na Henryka Brodatego. Książę Henryk I został ciężko ranny, a Leszek zgi-nął. Przed swoją śmiercią Laskonogi zdążył przekazać w testamencie Henrykowi I i jego synowi H. Pobożnemu swoja dzielnicę wiel-kopolską oraz prawa do panowania w Krako-wie i Sandomierzu. W 1233r. Henryk I roz-począł pierwszą wyprawę do ziemi kaliskiej, która zakończyła się niepowodzeniem, nato-miast w drugiej wyparł Odonica za Wartę, zajął Śrem i Sanok. W następnej wyprawie w 1237r. zajął kasztelanie w Gieczu i Lądzie. Konflikt przerwała śmierć obu władców, Henryka Brodatego w 1238r. i Władysława Odonica w 1239r. W chwili śmierci HenrykI był najpotężniejszym księciem piastowskim. Władał olbrzymią monarchią, w której skład wchodziły: Śląsk z ziemią lubuską, ziemia krakowska i duża część Wielkopolski, miał także zwierzchność nad ziemią opolską i san-domierską. Kilka lat wcześniej włączył do rządów swojego syna Henryka II Pobożnego, który od 1234r. tytułował się „księciem Śląs-ka i Wielkopolski”. W 1238r. Henryk II miał już za sobą wieloletnie doświadczenia w za-rządzaniu państwem, ale powstałe państwo utrzymywane było przede wszystkim autory-tetem ojca. Jednak ujawniły się jego znako-mite talenty dyplomatyczne. Zezwolił Miesz-kowi II sprawować władzę nad księstwem o-polskim, tolerował rządy Bolesława V w Sa-ndomierzu, pretensje Konrada I spacyfiko-wał wydając swoją córkę za jego syna. Pano-wanie Henryka Pobożnego przerwał nagle najazd Mongołów, którzy w latach 1237- 1240 podbili Ruś. Do bitwy doszło 9IV1241r na Dobrym Polu koło Legnicy. Sprzymierzo-ne wojska chrześcijańskie zostały pokonane, a wziętego do niewoli księcia ścięto.
8.Najazd Tatarów i bitwa pod Legnicą 1241r. Najazd mongolski na Polskę (zwa-nych powszechnie w Europie Tatarami). Od-działy tatarskie po spustoszeniu ziemi krako-wskiej i sandomierskiej oraz pokonaniu ma-łopolskiego rycerstwa pod Turskiem i Chmi-elnikiem dotarły na Śląsk. Usiłował stawić im opór Mieszko książę opolski, lecz mimo rozbicia jednego z zagonów tatarskich, zos-tał ostatecznie pokonany i z resztkami swego hufca wycofał się pod Legnicę. Najazdowi oparł się wrocławski Ostrów Tumski, nato-mias miasto zostało spalone bądź przez naje-źdźców, bądź przez samych wrocławian. Henryk Pobożny na czele rycerstwa śląs-kiego, wielkopolskiego, resztek małopolskie-go oraz posiłków dostarczonych przez za-kony rycerskie i górników ze złotoryjskich kopalń, usiłował powstrzymać Tatarów pod Legnicą (9 IV1241). Starcie zakończyło się dotkliwą klęską wojsk polskich, do której miały się przyczynić fortele zastosowane przez Tatarów (pozorowana ucieczka, gazy bojowe) i śmiercią księcia. Po bitwie najeź-dźcy usiłowali zastraszyć obrońców Legnicy odciętą głową Henryka Pobożnego i zmusić ich do otwarcia bram grodu. Kiedy próba za-wiodła wycofali się ze Śląska, uwożąc ze so-bą (aż nad Morze Kaspijskie)górników wzię-tych do niewoli podczas bitwy. Wszystkie szczegółowe informacje związane z bitwą le-gnicka i najazdem mongolskim pochodzą z kroniki Jana Długosza (powstałej w XVw.) i nie znajdują potwierdzenia w XIII-wiecz-nych źródłach, które zresztą o samej bitwie mówią bardzo lakonicznie. Śmierć Henryka Pobożnego na legnickich polach przesądziła o losach „monarchii Henryków śląskich”.
9.Ruch kolonizacyjny w XIIIw.
Po zakłóceniach, jakie dla gospodarki przy-niósł najazd tatarski i związane z nim znisz-czenia, nastąpiło przyspieszenie akcji kolo-nizacyjnej. Prócz dalszego napływu na Śląsk osadników niemieckich i zakładania nowych wsi na prawie niemieckim mamy również do czynienia z przenoszeniem „starych” pols-kich na prawo niemieckie, choć nadal zda-rzają się liczne przypadki lokowania wsi na prawie polskim. Rozwijają się miasta i han-del, mimo hamujących ten proces wojen międzydzielnicowych i anarchii. Nowa orga-nizacja gospodarcza przynosi gwałtowny wzrost bogactwa miast. Powstaje silna warst-wa mieszczaństwa, potrafiąca przeciwstawić się rycerstwu i staremu możnowładztwu. Ro-zwój akcji kolonizacyjnej, która w drugiej połowie XIIIw. zaczęła sięgać-choć w nie-wielkiej mierze-także i na Śląsk Górny, przy-czynił się do wzrostu ilościowego ludności niemieckiej w miastach i na wsi. Z ludnością tą przybyło wielu niemieckich duchownych, a wojny toczone między synami Henryka Po-bożnego sprzyjały napływowi niemieckich rycerzy, z których nie wszyscy oddawali się grabieży i rozbojom; część z nich przyczyni-ła się do upowszechnienia na Śląsku dwors-kiej kultury rycerskiej. Dzięki stałym kontak-tom z niemieckimi ośrodkami gosp-czymi i kulturalnymi Śląsk stał się pośrednikiem między nimi a resztą ziem polskich. Ślązacy przenosili do innych dzielnic znajomość no-wych technik, nowe obyczaje i wpływy za-chodnie. Wrocław stał się wzorem dla lokac-ji Bochni(1253) i Krakowa(1257). Zasadźca-mi przeprowadzającymi lokacje tych miast byli zresztą Ślązacy( w tym dwaj wrocławia-nie). Śląsk przodował również w kontaktach z Włochami i Francją, gdzie na studia zagra-niczne wyjeżdżało duchowieństwo z diecezji wrocławskiej i niektórzy książęta (Konrad i Władysław-synowie Henryka Pobożnego).
ROZBICIE TERYTORIALNE ŚLĄSKA PO 1241r. W 1244r. Bolesławowi II Rogatce po-został jedynie Śląsk właściwy, a w kolejce do podziału ojcowskiego dziedzictwa ustawi-ło się trzech młodszych braci. W 1247r. pod naciskiem opozycji dopuścił do rządów Hen-ryka III Białego, a rok póżniej podzielił księ-stwo. Sobie zatrzymał ziemię wrocławską, natomiast bratu przeznaczył księstwo legnic-ko-głogowskie, Jednak później zamienili się na dzielnice. Henryk III Biały w przeciwień-stwie do starszego brata był władcą zapobie-gliwym, bo już na początku swoich rządów podjął energiczne działania , mające na celu odzyskanie dóbr państwowych utraconych przez Rogatkę. W 1271r. dywersyjny atak Bolesława V spustoszył znaczne połacie ksi-ęstwa wrocławskiego.Henryk III Biały zmarł w 1266r. Rządy sprawował arcybiskup Wła-dysław. Po jego śmierci w 1273r. samodziel-ne rządy w księstwie wrocł. przejął Henryk IV Prawy. W wojnie z koalicją młodszych braci książę legnicki utracił w 1249r. ziemię głogowską, a także ziemię lubuską. Ok. 1274 r. wydzielił najstarszemu synowi , Henryko-wi V Grubemu, księstwo jaworskie, ze stoli-cą w Jaworze. Bolesław II Rogatka zmarł między 26 a 31 XII 1278r., a jego księstwo legnickie przejął Henryk V, panem dzielnicy jaworskiej zas został jego młodszy brat, Bol-ko I, dzieląc się władzą z bratem Bernardem Zwinnym. Inaczej sytuacja przedstawiała się w księstwie opolsko-raciborskim, rządzonym od 1238r. przez Mieszka II Otyłego, który w 1244r. dopuścił do współrządów brata Wła-dysława I. Mieszko zmarł w 1246r. i odtąd aż do 1281-2r. Władysław panował samodzi-elnie. Henryk IV Prawy samodzielne rządy objął w 1273r. Swoją politykę poierał na miastach, które uzyskały od niego wiele przywilejów. Szczególną łaską darzył Wroc-ław, popierał rozwój górnictwa. Zmarł bez-potomnie 23 VI 1290r., ale przed śmiercią spisał dwa testamenty. W pierwszym przeka-zał Kościołowi pełnię władzy w ziemi nys-ko-otmuchowskiej, w drugim zaś, swoje ksi-ęstwo wrocławskie nadał księciu głogows-kiemu Henrykowi III, ziemię krakowską miał przejąć Przemysław II, natomiast Wac-ławowi II zwrócił ziemię kłodzką.
10. Kultura na Śląsku we wczesnym śred-niowieczu. W 1poł. VIIw. słowiańską lud-ność wyróżniały małe ciałopoalne cmenta-rzyska. Nieco póżniej przybyła ludność tzw. strefy Sukov-Dziedzice zajmowała się prze-de wszystkim rolnictwem, znała obróbkę brązu i żelaza, żarna wykonywano ze ślężań-skiego surowca. Budowała domy owalne bądź w kształcie podkowy. W poł. VIIw. grupy ludności awaro-słowiańskiej przynio-sły ze sobą osiągnięcia kultur porzymskich i koczowniczych, z którymi zetknęły się na tamtym obszarze. Natomiast najsilniejsze oddziaływania tzw. strefy Devinska Nova Ves widoczne są na Górnym Śląsku; a ślada-mi ich pobytu są importy awarskie i bizanty-jskie, obtaczana ceramika oraz kurhanowe groby ciałopalne. Ludność strefy Sukov- -Dziedzice w 2poł. VII i 1poł. VIIIw. udos-konala swoje narzędzia, dzięki czemu w mie-jsce lepionej ręcznie ceramiki pojawiają się naczynia lepione na kole. Podstawą utrzyma-nia rodzin jest rolnictwo, czego dowodzą li-czne znajdowane w domostwach prażnice oraz kamienie żarnowe produkowane w Chwałkowie pod Ślężą. Od południa, zapew-ne z Czech, dociera tutaj umiejętność budo-wy kwadratowych domów, natomiast z nad-dunajskich terenów awaro-słowiańskich m. in. prostokątnych. W 1poł. VIIIw. powstaje kilka grodzisk z kamiennymi elementami w wałach, skupionych w pół. części Śląska, na Ziemi Lubuskiej, Dolnych Łużycach. Poja-wiły się także nieznane wcześniej wyroby metalowe (ostroga z haczykami wygiętymi na zewnątrz). W 2poł. VIIIw. wyodrębnia się kultura nazywana strefa Tornow-Klenica, charakteryzująca się obtaczana ceramiką o ostrym załomie oraz prostokątnymi domami. Z lat 790-830 pochodzi kilka stanowisk (za-kończenie pasa z Bolesławca i dzwoneczek z Lubomi koło Katowic) świadczących o wpływach Awarów. Znaleziono także noże z wolutowym zakończeniem rękojeści.
11. Znaczenie dat: 1327, 1335, 1339, 1392.
1327- Jan Luksemburski postanowił zbrojnie wyegzekwować swoje roszczenia do tronu polskiego i zorganizował wyprawę na Kra-ków. Nie przyniosła ona zamierzonych rezul-tatów, jednak demonstracja siły skłoniła pię-ciu książąt górnośląskich do złożenia hołdu lennego królowi Czech (Opawa, luty 1327). Kilka tygodni później (6 kwietnia) Henryk VI, książę wrocławski, dokonał zapisu swego księstwa na rzecz Luksemburgów. W zamian za uczynienie Jana Luksemburskiego swoim spadkobiercą Henryk VI otrzymał od niego w dożywotnie władanie ziemię kłodz-ką oraz 1000 grzywien rocznej pensji. Tego samego dnia we Wrocławiu złożył czeskie-mu władcy hołd lenny również książę opol-ski Bolko II, jako ostatni z Piastów górnoślą-skich. 1335- 24 XI śmierć Henryka VI wroc-ławskiego. Jego księstwo-zgodnie z wcześ-niejszymi układami-zostało włączone bezpo-średnio do Czech. Król czeski objął patronat nad księstwem nyskim biskupów wrocławs-kich. Kazimierz Wielki zawarł z królem cze-skim dwa układy:trenczyński,wyszehradzki. W Terczynie Jan Luksemburski zrezygnował z praw do tronu polskiego, a w zamian za to Kazimierz Wielki wyrzekł się roszczeń do księstw, które uznały już zwierzchnictwo czeskie. W Wyszehradzie natomiast Kazi-mierz zobowiązał się dodatkowo do zapłaty Janowi Luksemburskiemu 20 tysięcy kóp groszy praskich za rezygnację z praw do ko-rony polskiej. 1339- wydanie przez Kazimie-rza Wielkiego tzw. aktu krakowskiego, w którym król polski potwierdzał zrzeczenie się praw do księstw śląskich wymienionych w układzie trenczyńskim. Trwa także spór Jana Luksem. z biskupem wrocł. o zamek w Miliczu bezprawnie zajęty przez wojska cze-skie. Po śmierci Nankera odzyskał Milicz, lecz jako książę nyski musiał uznać zależ-ność od czeskiego monarchy (1342) oraz zo-bowiązć się do udostępniania mu na wypa-dek wojny grodów biskupich. 1392- 7 II śmierć księżnej Agnieszki, wdowy po Bolku II Małym. Księstwo jaworsko-świdnickie przechodzi pod bezpośrednie panowanie cze-skie. Włączenie ostatniego niezależnego księstwa śląskiego do Czech i wcześniejsze ograniczenie samodzielności pozostałych, spowodowało bezcelowość utrzymywania pogranicznych zamków obronnych przez książąt.
12. Śląsk w okresie wojen husyckich.
Czasy panowania w Czechach króla Wacła-wa IV, upłynęły pod wpływem licznych nie-pokojów społecznych. Doprowadziło to do powstania ruchu husyckiego, na którego cze-le stanął profesor Uniwersytetu w Pradze Jan Hus. Po spaleniu Husa na stosie, co nastąpiło w Konstancji w 1415r., doszło do protestów mieszczan i rycerstwa czeskiego. Formułują-cy się ruch husycki poza dążeniami religijno- -społecznymi miał też silne oblicze narodo-we, skierowane przeciw zależności Czech od Niemiec. Na Śląsku pierwsze wystąpienia wydarzyły się w 1418r. we Wrocławiu. Hu-sytyzm zyskał tutaj poparcie przede wszyst-kim wśród niższych warstw społeczeństwa śląskiego. W lecie przeciw patrycjatowi i hierarchii kościelnej wystąpiło pospólstwo i biedota praska. Przez długi czas wojska hu-syckie nie zagrażały Śląskowi. Wyprawy ro-zpoczęły się w 1425r. w Kłodzkiem, gdzie husytom sprzyjało miejscowe chłopstwo, oraz na pograniczu morawsko-śląskim. Szczególnie poważna wyprawa nastąpiła w 1428r., kiedy na Śląsk wkroczyła silna armia husycka, której poddali się niektórzy książęta górnośląscy i miasta. W następnym roku hu-syci zajęli wiele miast górnośląskich. Na Do-lnym Śląsku zdobyto Oławę. Krwawe walki toczyły się także w latach 1430-33. Zdobyto i spalono m.in. Oleśnicę oraz klasztory w Lubiążu i Trzebnicy. Odzyskano jednak waż-ne Gliwice. Sytuacja zmieniła się w latach 1433-4, gdzie wojska książąt śląskich poko-nały miejscowe oddziały husyckie i odzyska-ły wiele miast. Spośród zwolenników husy-tyzmu przez długi czas walczył jedynie Bol-ko V opolski, plądrując dobra małopolskie i udzielając schronienia wrogom biskupa kra-kowskiego. W czasie wojen husyckich zdo-byto i splądrowano aż 25 miast, a także licz-ne klasztory. Szkody przynoisły przede wszystkim księstwa w południowej części Dolnego Śląska oraz dzielnice górnośląskie. Zagrożenie husyckie ustało wprawdzie w po-łowie lat 30-tych XVw., ale skutki tej „rewo-lucji społecznej” długo były jeszcze na Śląs-ku odczuwane. Powojenny kryzys trwał wie-le lat, panoszyła się samowola książąt śląs-kich, nieposłuszeństwo poddanych, szerzył się bandytyzm.
13. Dzieje polityczne 1437-1526 Śląska.
Bezpotomna śmierć cesarza Zygmunta Luk-semburskiego w 1437r. stała się okazją do podjęcia sprawy śląskiej na dworze polskim, ale zakończyła się ona klęską. Słabe rządy Władysława pozwoliły w istocie na realizac-ję własnej polityki przez wielkie miasta śląs-kie, głównie Wrocław i Świdnicę. Kiedy w 1454r. stany śląskie zostały wezwane do zło-żenia hołdu nowemu władcy w Pradze, naj-dłużej opierały się temu Wrocław, Świdnica, Namysłów i biskup wrocławski Piotr Nowak. 2 III 1458r. stany czeskie wybrały na swoje-go króla Jerzego z Podiebradów. Otwarte przygotowania do wojny z Jerzym czynić za-częli książęta żagańscy oraz Wrocław, jed-nak papież Pius II polecił utrzymać z nim pokój. W związku z tym niemal wszyscy książęta złożyli mu hołd 24 VIII 1459r. w Świdnicy. Stany czeskie 8 V 1468r. w Oło-muńcu okrzyknęły Macieja Korwina królem Czech. Nowego władcę poparł Wrocław, a rajcy miejscy złożyli mu hołd. Hołd złożyła mu taż część książąt śląskich, w tym Baltazar żagański. Sejm czeski w czerwcu 1469r. wy-brał Władysława Jagiellończyka na następcę Jerzego. Jan II zdecydował się odzyskać Ża-gań, który też zdobył. W lutym 1477r. czes-kie wojska Wł. Jagiellończyka pokonały na Śląsku Węgrów. 7 XII 1478 zawarto pokój w Ołomuńcu ustalający iż Czechy zostają w rękach Władysława, Łużyce, Morawy i Śląsk w rękach Korwina. W końcu XIVw. zaczęły tworzyć się związki książąt, których celem było zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa na Śląsku. Po śmierci w 1439r. Jana I władzę w księstwie głogowsko-żagańskim przejęli jego czterej synowie: Baltazar, Rudolf, Wac-ław i Jan II Szalony. Po śmierci Albrechta Henryk IX uniemożliwił Jagiellonom przyłą-czenie Śląska do Polski. W 1452r. Konrad IX Czarny i Konrad X Biały dokonali po-działu księstwa: Konrad IX zachował rządy w Oleśnicy i posiadłościach górnośląskich, a jego brat całe księstwo oleśnickie, ale bez Oleśnicy. Śmierć Macieja Korwina 6 IV 1490r. otworzyła przed Jagiellonami możli-wość złączenia tronów Czech i Węgier. Prze-jęcie władzy przez Wł. Jagiellończyka przy-niosły istotne zmiany własnościowe na Śląs-ku. W 1526r. po śmierci Ludwika w bitwie z Turkami pod Mohaczem cały Śląsk został przejęty przez Habsburgów.
14. Reformacja na Śląsku.
Reformacja luterańska przenikała na Śląsk wieloma drogami. Bardzo ważne były osobi-ste kontakty ludzi ze ślaskich elit politycz-nych i społecznych z ruchem wittenberskim. Bardzo ważną funkcję w rozprzestrzenianiu się informacji o poglądach Lutra spełniały uniwersytety, w obrębie których przede wszystkim toczono nad nimi dyskusje. We Wrocławiu w 1519r. znajdowały się już nie tylko wszystkie ważne pisma Lutra, ale właś-nie od tego roku drukarze powielali je na miejscu. Idee luterańskie dobrze wyrażały kierunek przemian religijno-społecznych na Śląsku, przynosiły ze sobą teoretyczne uza-sadnienie nowych form funkcjonowania koś-cioła i społeczności chrześcijańskiej i stop-niowo stały się dominującą teologią nowych kościołów na Śląsku. Publiczne wystąpienie Lutra było ostatnią okolicznością, która skło-niła ludzi w wielu środowiskach śląskich do przystąpienia do reformy systemu kościelne-go i życia religijnego. Fryderyk legnicki w 1534r. nakazał duchowieństwu parafialnemu przyjęcie ewangelickiej nauki lub opuszcze-nie terenów będących pod jego panowaniem. Wewnętrzne podziały polityczne uniemożli-wiły wykształcenie się organizacji ogólno-śląskiej Kościoła protestanckiego. Powstają-ce Kościoły były nie tylko niezawisłe orga-nizacyjnie, ale różniły się także w wyborze przyjmowanych zasad reformacji, zwłaszcza w pierwszej fazie reformacji do ok. 1530r. Cechą znamionującą reformację śląską było powolne rozwiązywanie związków z Kościo-łem katolickim i biskupem. Charakterystycz-na dla reformacji była także powolność i ost-rożność we wprowadzaniu zmian w liturgii i kulcie. We wczesnych latach 20XVIw. wy-siłki reformacyjne podjęto przede wszystkim w księstwie legnicko-brzesko-wołomskim i we Wrocławiu. Opowiedzenie się Fryderyka II po stronie idei luterańskich miało w dzie-jach Śląska największą wagę. W tym samym okresie pod partonatem księcia skupiło się w Legnicy grono wybitnych teologów, refor-matorów i duchownych, co doprowadziło do powstania pierwszej protestanckiej uczelni wyższej. Bardzo duże znaczenie dla rozwoju reformacji na Śląsku miało także opowiedze-nie się Wrocławia po jej stronie.
15. Wojna trzydziestoletnia 1618-1648.
W październiku 1618r. sejm śląski posta-nowił o wysłaniu około połowy wojsk ślą-skich na pomoc powstaniu czeskiemu. Naj-ważniejszym jego osiągnięciem było zawią-zanie konfederacji 31 VII 1619r., która pod znakiem religii ewangelickiej doprowadziła do utworzenia organizacji, obejmującej Cze-chy, Morawy, Śląsk oraz Górne i Dolne Łu-życe, później protestantów austriackiej mo-narchii, Dolnej i Górnej Austrii, a także Wę-gry. Ferdynand II oddał w ręce elektora sas-kiego sprawę uspokojenia i ponownego uło-żenia jego stosunków ze Śląskiem, co dopro-wadziło do powstania w lutym 1621r. warun-ków układa, zwanego akordem drezdeńskim. W latach 1621-1632 Śląsk nie brał bezpośre-dnio udziału w wojnie. Na Śląsku w tym ok.-resie zdarzyły się takie sytuacje, które wska-zują, że konflikt między protestantami i kato-likami był tu o wiele bardziej motywowany polityką niż autentyczną głęboką wrogością na tle religijnym. W sierpniu 1633r. książęta Legnicy, Brzegu i Oleśnicy oraz miasto i księstwo Wrocław zawarli, z przedstawicie-lami potęg ewangelickich zaangażowanych w wojnę z cesarzem, układ mówiący o pono-wnym przystąpieniu Śląska do wojny. Śląsk był terenem działań militarnych trzech potęg protestanckich oraz armii cesarza. Drugi ak-tywny udział Śląska w wojnie trzydziestole-tniej w l. 1633-35 przyniósł jeszcze większą utratę wolności religijnych protestantom, a przez to także dalsze ograniczenie autonomii kraju. Elektor saski 30 V 1635r. zawarł po-kój z cesarzem w Pradze, co doprowadziło do złożenia broni przez Śląsk. W 1648r. za-warto pokój westfalski kończący wojnę trzydziestoletnią. Złożono pisemne gwara-ncje o zachowaniu praw wolności wyznania dla protestantów śląskich. Gwarantowano pełną wolność religijną księstwom, w któ-rych władzę sprawowali samodzielni ewan-geliccy książęta, tzn. księstwu brzeskiemu, legnickiemu i oleśnickiemu, oraz miastu Wrocław.