Program przedmiotu

PODSTAWY FILOZOFII

30 godzin

I. Edukacja filozoficzna jest aktualnie obecna w obrębie wszystkich standardów kształcenia humanistycznego, jako dotycząca fundamentalnych kwestii europejskiej kultury oraz stanowiąca merytoryczną i metodologiczną podstawę rozumienia istotnych historycznie i współcześnie zjawisk społecznych i kulturowych, sporów światopoglądowych, itp.

II. Cele studiowania filozofii:

a) uświadomienie słuchaczom specyfiki i wartości problematyki filozoficznej, jej genezy i funkcji zarówno w wymiarze indywidualnym jak i społeczno-kulturowym, znaczenia w procesie konstytuowania różnych dziedzin humanistyki;

b) wdrożenie do sztuki interpretowania historycznych oraz współczesnych dyskusji toczonych wokół kwestii zawartych w programie zajęć;

c) stworzenie metodycznych i merytorycznych podstaw samodzielnego studiowania zagadnień filozoficznych i pokrewnych.

III. Kształt programu wykładanego przedmiotu jest wyznaczony przede wszystkim przez jego funkcję ogólnoedukacyjną, charakter kierunku studiów skłania wszakże do tego, by więcej miejsca poświęcić problematyce antropologicznej i społecznej. Problematyka ta jest ujęta w kontekście zasadniczych rozwiązań ontologicznych i epistemologicznych obowiązujących w obrębie danego systemu filozoficznego. Tok wykładu oparty jest o porządek historyczno-systematyczny, który jest stosunkowo przejrzysty i obecny w ogólnodostepnych źródłach.

IV. Treść:

1. Status filozofii - wstęp: Pytanie o przedmiot filozofii i sens filozofowania. Problematyczność tego pytania i jej źródła. Filozofia a mit, filozofia a potoczność. Wiedza filozoficzna a inne formy wiedzy. Kwestia konkluzywności sądów filozoficznych i rozwoju filozofii. Walor wiedzy filozoficznej. Tok wykładu, rygory zajęć.

2. Status filozofii - konstytuowanie się problemów, opozycji, szkół : Tradycja grecka, pierwsze spory i szkoły filozoficzne Panorama myśli presokratejskiej i jej znaczenie dla konstytuowania się obrazu filozofii. . Zjawiskowość i reguły jej przekraczania. Myślenie jako medium filozofowania. Tradycja sokratejsko-platońska: pytania sokratejskie i dialog sokratejski jako archetyp filozofowania.

3. Pełny system filozoficzny - Platon: Waga propozycji platońskich dla powstawania dziedzin filozofii, kwestia bytu, dualizm ontologiczny, kwestia poznania i jego źródeł oraz procedur. Bytowanie człowieka, koncepcja duszy, sens filozofowania. Koncepcja etyczna i polityka - stanowisko Platona jako istotne dla europejskiego rozumienia polityki, władzy i polityka. Struktura i ustrój życia zbiorowego.

4. Pełny system filozoficzny - Arystoteles: Propozycje Arystotelesa jako alternatywa i dopełnienie platonizmu. Zasadnicze kwestie metafizyczne i teoriopoznawcze. Dusza i jej funkcje (psychologia). Filozofia społeczna: sens tezy o społecznej naturze człowieka, geneza i funkcjonowanie państwa, ustroje.

Tradycja platońska a perypatetycka w rozwoju filozofii.

5. Systemy hellenistyczne: Najważniejsze wątki stoicyzmu i epikureizmu. Sceptycyzm - argumentacja szkoły sceptyckiej, znaczenie postawy sceptycznej.

6. Filozofia grecka a chrześcijaństwo: Zderzenie chrześcijaństwa z tradycją grecką. Kwestia; wiedza a wiara, teocentryzm a problem filozoficzności chrześcijaństwa. Asymilacja dwu podstawowych systemów starożytności w klasycznej filozofii chrześcijańskiej. Wybrane wątki filozofii Augustyna: człowiek a Bóg, problem poznania (introspekcja, iluminacja), etyka (dobro, zło, łaska, predestynacja), historiozofia i teoria społeczeństwa (państwo Boże a ziemskie, sens dziejów). Wybrane wątki filozofii Tomasza: istota bytu ludzkiego, wiedza a wiara, poznanie (kwestia dowodów), rozumienie praw oraz genezy i struktury społeczeństwa.

7. Przełom nowożytny: Progi nowożytności - odrodzenie i reformacja. Nauka jako wzór i adwersarz filozofii. Cel i natura wiedzy - Bacon, Galileusz. Problem modelu wiedzy pewnej - racjonalizm nowożytny (Kartezjusz) versus empiryzm szkoły brytyjskiej. Analiza procesu poznania i konsekwencje dla statusu metafizyki. Ograniczenia obu szkół.

8. Filozofia I. Kanta : Krytyczny program Kanta wobec tradycji. Podstawowe założenia kantowskiego rozumienia procesu poznania. Status poznania naukowego. Konsekwencje ontologiczne. Konsekwencje dla rozumienia sensu problemów metafizycznych. Relacja między nauką a metafizyką. Etyka: koncepcja wolności i autonomii moralnej, formuły imperatywu, kwestia postępu moralnego. Etyczność jako emanacja rozumu a etyczny sens wyborów metafizycznych.

9. Wybrane wątki oświeceniowej koncepcji jednostki i społeczeństwa: Kształtowanie się nowożytnego rozumienia społeczeństwa, jego genezy i celu. Hobbes, Locke i podstawy liberalizmu: człowiek w stanie natury, sens przejścia do stanu społecznego, cele i zadania władzy, rozumienie religii i kwestia tolerancji. Umowa społeczna, natura i kultura w wersji Rousseau. Koncepcja umowy społecznej w filozofii Kanta.

10. Historyzm jako teoria i metoda rozumienia społeczeństwa : Historiozofie XIX wieku a oświeceniowe rozumienie postępu historycznego. Historyzm heglowski, historyzm marksowski, historyzm comte`owski. Przyczyny i cele powstania oraz kryteria rozwoju społeczeństwa i państwa w obrębie tych trzech systemów.

11. Współczesność: Preegzystencjalizm Kierkegaarda. Przełom nietzscheański - Nietzschego krytyka (odwrócenie) metafizyki. Rozumienie życia, twórczości, prawdy, religii, moralności. Koncepcja nadczłowieka.

12. Współczesność: Interpretacja świadomości i status filozofii w projekcie filozofii egzystencjalnej oraz filozofii hermeneutycznej. Program filozofii analitycznej i mapa sporów filozoficznych XX/XXI w.

13. Współczesność : Pragmatyzm - rozumienie świadomości, prawdy, filozofii. Neopragmatyzm (postmodernizm) jego źródła i konsekwencje dla rozumienia wartości, jednostki, społeczeństwa. Status kwestii metafizycznych w postmodernizmie.

Egzamin pisemny w formie testu zawierającego łącznie ok. 15 pytań (otwartych oraz wyboru).

V. Literatura: pytania egzaminacyjne będą tak skonstruowane, by możliwa była odpowiedź na podstawie materiału wykładów oraz jednego z następujących podręczników:

• W. Tyburski, A. Wachowiak Historia filozofii ii etyki do współczesności; Toruń 2000, 2002.

• Russell B. Dzieje filozofii Zachodu; Warszawa 2000

• Tatarkiewicz W. Historia filozofii, t. I - III (różne wydania).

Kwestie zawarte w p. 11 - 13 nieobecne w w/wym. źródłach, można znaleźć w: L. Gawor, Z. Stachowski (red.) Filozofia współczesna; Bydgoszcz-Warszawa 2006.

[Wojciech Ostrowski]

---