HISTORIA FILOZOFII
1. Zagadnienia wstępne: Pojęcie filozofii. Przedmiot filozofii i jego zmienność. Struktura i działy filozofii. Definicje etymologiczne filozofii. Myślenie filozoficzne i warunki jego powstania. Początki filozofii. Okres przedfilozoficzny w dziejach ludzkości (etap wiedzy mityczno-praktycznej) Świat życia codziennego, obraz świata, kosmogonie, światopogląd. Problematyka filozoficzna w tradycji religijnej i mitologicznej Rola mędrców w kształtowaniu racjonalnego myślenia. Poezja gnomiczna. Myślenie zdroworozsądkowe i religijne, a myślenie filozoficzne. Filozofia europejska a filozofia Dalekiego Wschodu (Rigweda, taoizm, Awesta), podobieństwa i różnice. Starożytny Grek jako filozof, przykłady postaw filozoficznych wobec świata, filozofia w kulturze europejskiej (śródziemnomorskiej). Materializm i etapy jego rozwoju. Idealizm i jego odmiany, oraz linia rozwoju.
2. Początki filozofii [pierwszy okres starożytności, etap kosmograficzny lub przedsokratejski]: Jońska filozofia przyrody. Priorytet zagadnień kosmologicznych (poszukiwanie pierwszej pra-zasady wszechrzeczy).
Tales z Miletu odmienność jego widzenia świata. Fizykalizm (physis) Talesa. arche jako pierwsza kategoria filozoficzna nurtu kosmologicznego.
Anaksymander z Miletu i koncepcja „apejronu” - bezkresu. Nauka o przeciwieństwach.
Anaksymenes z Miletu i koncepcja „pneumy”- tchnienia.
Heraklit z Efezu. Wariabilizm, monizm, dynamizm. Problem stałości i zmienności świata, dialektyka, „prężna harmonia”. Logos jako rozum i porządek świata, cykliczność.
Pitagoras z Samos i Związek Krotoński - odkrycia naukowe, koncepcja filozoficzna (liczba jako model świata, dualizm), etyczna i religijna. Mistyka liczb, harmonia. Etapy rozwoju szkoły pitagorejskiej i jej wpływ na późniejsze kierunki filozoficzne.
Ksenofanes z Kolofonu, jako prekursor szkoły eleackiej. Krytyka antropomorfizmu i dotychczasowego myślenia. Wszechjednia i ziemia jako arche.
Parmenides Wielki. Zenon z Elei. Teoria bytu i paradoksy. Drogi poznania. Prymat logiki.
Empedokles z Arkagas, Anaksagoras z Klazomenaj. Początki pluralizmu. Koncepcje arche (pierwiastki i homojomerie), rozwoju (Miłość i Nienawiść), sfairos, wir, teorie poznania, nous. Kosmologia,
Leukippos i Demokryt z Abdery - Atomizm jako filozoficzna prób syntezy całej wczesnej greckiej filozofii i reakcja na myśl eleacką. Monizm atomistyczny. Problem ruchu i determinizm. Fatalizm a przypadek. Dusza. Etyka. Euthymia, arete. Podsumowanie okresu kosmologicznego w filozofii Główne pojęcia i kategorie.
3. Okres humanistyczny [drugi, klasyczny lub ateński] filozofii greckiej: Szkoła sofistyczna a rozwój demokracji ateńskiej.
Protagoras z Abdery i Gorgiasz z Leontinoj [sofiści starsi]. Relatywizm i minimalizm. Miarą wszechrzeczy jest człowiek”, subiektywizm, sensualizm, konwencjonalizm sceptycyzm i utylitaryzm. Trylemat Gorgiasza; Nihilizm. Sofiści młodsi i upadek szkoły. Przewrót humanistyczny w filozofii i
Sokrates. Pojęcie cnoty (arete) i intelektualizm etyczny. Samowiedza. Metoda sokratejska (dialektyka)- maieutyka, elenktyka, ironia. Cel filozofii. Indukcja. Moralizm. Znaczenie nauki Sokratesa dla rozwoju filozofii. Szkoły sokratejskie (kynicy, kyrenejczycy i megarejczycy).
Platon i idealizm obiektywny. Etapy rozwoju filozofii platońskiej i dzieła filozoficzne. Platońska synteza całej dotychczasowej filozofii, równocześnie tworzona jako świadoma antyteza atomizmu. Metoda dialektyczna. Idea. Świat rzeczy i świat idei, wzajemne relacje. Poznanie zmysłowe i poznanie rozumowe. Alegoria jaskini. Stopnie poznania, pojęcie „anamnezis”. Koncepcja człowieka i duszy, relacja między duszą i ciałem. Problem nieśmiertelności duszy. Alegoria woźnicy i rydwanu. Koncepcja państwa idealnego. Epistemologia, ontologia, etyka i polityka. Piękno - kalokagatia. Demiurg i stworzenie świata. Akademia Platońska i wpływ platonizmu na dalszy rozwój filozofii.
Arystoteles ze Stagiry. Krytyka platonizmu. Koncepcja filozofii. Logika. Fizyka. Filozofia pierwsza. Etapy rozwoju twórczości i główne dzieła (Organon). Podstawowe pojęcia metafizyki: substancja, materia i forma, energeia, potencja, entelechia, uniwersalia, zmiany i ich przyczyny (materialna, sprawcza, formalna, celowa). Pierwszy motor (pierwsza przyczyna, czysta forma). Ruch, czas i przestrzeń. Główne zagadnienia ontologiczne i epistemologiczne arystotelizmu. Poznanie zmysłowe i rozumowe. Definicja prawdy. System logiki, etyka, koncepcja szczęścia i cnoty. Złoty środek. Koncepcja człowieka, nauka o duszy. Myśl społeczno-polityczna i problem państwa idealnego. Estetyka. Likeion i szkoła perypatetyczna. Podsumowanie greckiego okresu klasycznego, główne pojęcia i terminy.
4. Filozofia hellenistyczna [okres trzeci starożytności lub wielkich szkól życia]: Ogólna charakterystyka „szkół życia” i ich związki z myślą sokratejską. Arystyp z Cyreny i szkoła kyrenejska, hedonizm. Antystenes z Aten i szkoła kynicka, askesis, stosunek do kultury, kosmopolityzm.
Zenon z Kition i Szkoła stoicka. Podstawowe pojęcia szkoły: pielęgnowanie cnoty, rygoryzm moralny, panteizm, monizm materialistyczny, hilozoizm, pneuma, logos, tonos, trzeźwość, eudajmonia, ideał mędrca, apatia, zgodność z naturą, logika. Skrajny racjonalizm, dogmatyczny intelektualizm. Dalszy rozwój szkoły, rola w przeniesieniu kultury greckiej do Cesarstwa rzymskiego. Stoicyzm rzymski: Lucjusz Seneka i Marek Aureliusz.
Epikur z Samos i Szkoła epikurejska Wyjaśnienie świata i główne pojęcia szkoły: doznania, etyka hedonistyczna, przyjemność negatywna, wyższość przyjemności duchowych nad cielesnymi, ataraksja. Zgodność z naturą, ateizm, fizyka, atomistyczny materializm mechanistyczny i parenkliza atomu. Sensualizm epistemologiczny. Kult życia. Rzymski etap epikureizmu: Lukrecjusz Karus [Karr].
Pyrron z Elidy i Szkoła sceptyczna. Etapy rozwoju szkoły i główne poglądy: izostenia - równosilność sądów, ataraksja, system tropów uzasadniający niemożność wiedzy i poznania, Akademizm, antydogmatyzm. Późny sceptycyzm - Sekstus Empiryk. Rola sceptycyzmu w doskonaleniu metodologii nauk. Wpływ sceptycyzmu na późniejszy rozwój filozofii i wiedzy naukowej. Podsumowanie okresu hellenistycznego. Prymat zagadnień etycznych.
5. Ostatni okres filozofii starożytnej [teistyczny eklektyzm]: Synkretyzm żydowsko-grecki. Dualizm. Odrodzenie neopitagoreizmu i neoplatonizmu. Filon z Aleksandrii, Plotyn z Likopolis. Filozofia gnostyków: gnoza hellenistyczna, gnoza judejska, gnoza wschodnia, gnoza wczesnochrześcijańska a mesjanizm judejski. Neoplatonizm. Rola teistyczno-filozoficznej umysłowości rzymskiej w przyjęciu chrześcijaństwa i przejściu do nowej epoki. Znaczenie etapu filozofii grecko-rzymskiej.
6. Filozofia chrześcijańska [rzymski, starożytny etap]: Społeczne i teoretyczne źródła filozofii chrześcijańskiej i zapożyczenia z filozofii starożytnej (grecko-rzymskiej) w apologetyce. Problem zgodności wiary z rozumem [filozofią]. Okres patrystyczny i jego podziały: chronologiczny i geograficzny. Główni przedstawiciele apologetyki:
Justyn, Orygenes, Tertulian, Grzegorz Nysseńczyk, Klemens Aleksandryjski. Pierwsze herezje.
Systematyczny okres patrystyki - Aureliusz Augustyn i recepcja platonizmu i plotynizmu na gruncie chrześcijaństwa, poznanie Boga i duszy”. Główne zagadnienia: „Creatio ex nihilo”, koncepcja Boga, człowieka, (wolna wola), duszy i ciała, łaski (predestynacji), zła, teodycea, prawda i poznanie (aprioryzm), iluminizm i egzemplaryzm, „optymizm chrześcijański”, historiozofia, państwo boże i państwo ziemskie. Wpływ augustynizmu na późniejszą filozofię średniowieczną. Boecjusz i próba powstrzymania upadku kultury myślenia w Zachodniej Europie.
7. Filozofia chrześcijańska średniowiecza: Próby odnowy nauk i filozofii w monarchii Karolingów. Alkuin, Hraban Maur, Jan Szkot Eriugena. Początki Scholastyki - Św. Anzelm. Mistycyzm średniowieczny - Św. Bernard. Hugon od Św. Wiktora i synteza. Spór o uniwersalia (realizm i nominalizm) i jego strony: Roscelin, Wilhelm z Champeaux, Abelard, kompromisowe rozwiązania. Ponowna recepcja filozofii starożytnej w XII/XIII w. Awerroes i teoria dwóch prawd. Augustynizm Bonawentury. Powstanie arystotelizmu chrześcijańskiego -
Św. Tomasz z Akwinu. Główne tezy: problem bytu i Boga, istota i istnienie, przygodność świata i konieczność istnienia boga, dowody istnienia Boga, teoria poznania, wiara i rozum, nauka o duszy, system etyczny. Tomizm. Duns Szkot i dalszy rozwój scholastyki. Schyłek scholastyki - subtelność rozważań. Via antiqua i Via moderna. Sceptycyzm i konceptualizm Wilhelma Ockhama Empiryzm Rogera Bacona. Służebność filozofii scholastycznej. Początki humanizmu.
8. Renesans Pierwszy okres filozofii nowożytnej: Ogólna charakterystyka epoki. Humanizm filozofia chrześcijańska w okresie renesansu. Stosunek myślicieli renesansowych do antyczności i scholastyki. Filozofia człowieka i przyrody. Twórcy filozofii renesansowej: Mikołaj z Kuzy, Leonardo da Vinci, Giordano Bruno, Michel de Montaigne.
Rola Mikołaja Kopernika, Johanna Keplera i Galileusza.
Utopie renesansowe jako ukryta forma krytyki feudalizmu i tęsknoty za światem rozumnym i sprawiedliwym. Tomasso Campanella, Thomas Morus.
Francis Bacon i empiryzm metodologiczny. Krytyka scholastyki. Teoria i klasyfikacja nauk (Nowy Organon), autonomia nauki. „Tyle mamy władzy ile wiedzy”, praktycyzm, sensualizm, racjonalizm, obiektywizm. Metoda indukcji eliminacyjnej (tablice indukcyjne). Eksperyment. Metodologia nauk. Krytyka złudzeń umysłu. Nowa Atlantyda znaczenie Bacona dla nowożytnej nauki i filozofii.
9. Drugi okres filozofii nowożytnej [systematyczny]: Nowożytny racjonalizm, antyscholastyka.
Rene Descartes: filozofia i nauka - metoda analityczna, sceptycyzm metodyczny, intuicja, dedukcja, „myślę, więc jestem” kogitywizm, dowody istnienia Boga, jaźni, ciał, substancja, dusza, dualizm, paralelizm, mechanistyczna filozofia przyrody, poznanie a idee, jasność i wyrazistość - kryterium prawdy, wyszczególnienia, przeglądy bezwzględna pewność, natywizm. Kontynuacja kartezjanizmu i opozycja.
Benedykt Spinoza - Monizm, racjonalizm, substancja, „causa sui”, „Deus sive natura”, determinizm, przypadek „wolność to uświadomiona konieczność”, panpsychizm, relatywizm, etyka autonomiczna.
Blaise Pascal Człowiek i Bóg, dylemat wiary i rozumu, rozczarowanie racjonalizmem, ład serca, „zakład Pascala”, sceptycyzm „wyparcie się rozumu”, fideizm, etyka, jansenizm Port-Royal.
Thomas Hobbes Empiryczny naturalizm: materializm i metoda analityczna, nominalizm, teoria poznania, sensualizm antropologia, świadomość, naturalistyczna etyka i polityka, państwo, „stan naturalny”.
Nicolas Malebranche: człowiek i Bóg, pośrednictwo Boga, ontologizm, okazjonalizm, „wizja w Bogu”
Gottfried Leibniz: Krytyka kartezjanizmu, substancja, rozciągłość, siła, „punkt metafizyczny”- monada (duchowa i myśląca) hierarchia monad, „monada centralna” i „harmonia przedustawna”, ciągłość i jedność świata doskonałość „najlepszego z możliwych” świata, problem zła, konsekwentny pluralizm, teoria poznania, logika.
10. Trzeci okres filozofii nowożytnej - Oświecenie: Cechy filozofii oświecenia, minimalizm, krytycyzm, empiryzm, racjonalizm, naturalizm, dynamizm, praktycyzm, myśl wolna, kosmopolityzm. John Locke Empiryzm angielski: Źródła i granice poznania, sensation, refiexion, idee proste i złożone, ograniczenia pewności poznania „tabula rasa”, „nie ma w umyśle nic, czego przedtem nie byłoby w zmysłach”, krytyka idei wrodzonych, pojęcia substancji i determinizmu, teoria wychowania.
Dawid Hume. Racjonalistyczny empiryzm: krytyka metafizyki, przyczynowości, siły, substancji, religii, naturalizm, „antropologia życia codziennego”, uzasadnienie moralności, państwa, religii i tolerancji.
George Berkeley: „platoński empiryzm”, radykalny nominalizm, skrajny sensualizm, „esse est percipi”, subiektywny idealizm, solipsyzm, immaterializm, spirytualizm, duchy i idee, próba dowiedzenia niedorzeczności i obalenia materializmu. Voltaire: racjonalizm, empiryzm i naturalizm, deizm, Rozum jako najwyższa inteligencja świata (Bóg nieosobwy), powołanie człowieka do poprawy niedoskonałego świata jako sens i obowiązek życia. Julien de La Mettrie. Pojęcie materii: monizm, atrybuty materii, materializm mechanistyczny, „Człowiek-maszyna” oświecona, panpsychizm, materialność duszy, ateizm, hedonizm, sceptycyzm, relatywizm etyczny; Encyklopedyści: Denis Diderot, Jean d'Alembert, Jean-Jacqes Rousseau, Karol de Montesquieu.
11. Ostatni okres filozofii nowożytni [klasyczna filozofia niemiecka]. Krytycyzm: Christian von Wolff jako prekursor niemieckiej filozofii, racjonalizm, natywizm, formalizm, dualizm, dogmatyzm;
Emmanuel Kant. Etap przedkrytyczny. Filozofia krytyczna (transcendentalna), idealizm subiektywny, aprioryzm, agnostycyzm, rodzaje sądów, poznanie, czas i przestrzeń, przedmiot i podmiot, kategorie, noumen i fenomen, etyka, imperatyw kategoryczny, „przewrót kopernikański”, formalizm.
Georg Hegel: Filozofia idealizmu dialektycznego (obiektywnego). Prawa dialektyki, triada, duch i etapy jego rozwoju, ewolucjonizm, filozofia kultury, historiozofia, maksymalizm filozoficzny, filozofia ducha, przyrody, dziejów, państwa, kultury i religii. Realizacja ducha absolutnego w: sztuce, religii i filozofii. Duch świata i etapy rozwoju historii oraz państwowości. Heglizm i młodoheglizm. Koniec epoki wielkich systemów i maksymalizmu filozoficznego.
Ludwig Feuerbach: materializm metafizyczny, koncepcja materii, naturalizm, filozofia religii i moralności, humanizm, ateizm, alienacja religijna, ahistoryzm i metafizyczne pojmowanie człowieka i społeczeństwa.
12. Filozofia współczesna XIX wieku Pozytywizm: Powrót do doświadczenia, rozumu i faktów, opozycja antyidealistyczna i radykalny sprzeciw wobec metafizyki. Zasady pozytywizmu. Redukcjonizm. Antypsychologizm. Próba stworzenia metanauki. Przedstawiciele i etapy rozwoju pozytywizmu: August Comte. Wiedza naukowa, krytyka metafizyki, minimalizm, antypsychologizm, przedmiot wiedzy - rzeczy, fakty i zjawiska, etapy rozwoju ludzkości, klasyfikacja i typologia nauk, socjologia, metodologia, połowiczność poglądów Comte'a - religia ludzkości. Filozofia jako encyklopedia wiedzy.
Jeremy Bentham liberalizm i utylitaryzm, „rachunek przyjemności”, etyka altruistyczno-hedonistyczna jako deontologia, teoria natury ludzkiej, harmonizowanie interesów, rola wychowania. John Stuart Mill Empiryzm logiczny (indukcyjny): doświadczenie, kojarzenie faktów, indukcja, dedukcja, kanony, prawdy jednostkowe i ogólne, krytyka pojęcia substancji, przyczynowości i religii. Herbert Spencer Pozytywizm ewolucyjny jako filozofia ostatecznej syntezy osiągnięć nauk szczegółowych: powszechność i ciągłość rozwoju rzeczywistości, uniwersalne prawa rozwoju i postępu, relatywizm teoriopoznawczy, naturalistyczna etyka, biologizm społeczny, problem dobra i zła.
Neokantyzm. Szkoła marburska (H. Cohen, E. Cassirer, pojęcia graniczne, kreacyjna rola podmiotu, kultura), szkoła badeńska (W. Windelband, nauki nomotetyczne i idiograficzne, H. Rickert, G. Simmel).
Filozofie życia. Friedrich Nietzsche. Kryzys wartości, przewartościowanie, Immoralizm, woluntaryzm, relatywizm, indywidualizm, moralność pana i moralność niewolnika, Dionizos i Apollo, nadczłowiek, etyka, „Bóg umarł”.
Empiriokrytycyzm (energetyzm, drugi pozytywizm, machizm, „naukowa filozofia”). Ernst Mach i Richard Avenarius. Idealizm subiektywny. Monizm, szereg witalny, „Czyste doświadczenie”, zasada ekonomii myślenia, koordynacja zasadnicza, krytyka introjekcji i wtrętów, opisowość, „elementy”, idiografizm.
Intuicjonizm. Henri Bergson przeciwko idealizmowi, materializmowi, pozytywizmowi, racjonalizmowi i empiryzmowi. Krytyka intelektu. Możliwość poznania rozwoju, życia i świadomości. Ogląd naukowy (intelektualny) i intuicyjny, teoria poznania, pęd życiowy (elan vital), etyka filozofia religii, moralność statyczna i dynamiczna a etyka, religia statyczna i dynamiczna, mistycyzm.
13. Filozofia współczesna XX wieku:
Fenomenologia. Edmund Husserl Metoda fenomenologiczna, opisowość jako ogląd intuicyjny fenomenu, istota i zjawisko, „branie w nawias”- redukcja transcendentalna oraz eidetyczna. Max Scheller: rodzaje poznania, teoria wartości, osoba, fenomenologia religii. Roman Ingarden - fenomenologia wartości.
Egzystencjalizm. Prekursorskie poglądy Sørena Kierkegaarda. Martin Heidegger, Karl Jaspers, Jean-Paul Sartre, Albert Camus, Gabriel Marcel. Dwa odłamy egzystencjalizmu (teistyczny i ateistyczny), „egzystencja poprzedza esencją', doświadczenie egzystencjalne, Dasein, lęk i trwoga, tragizm wolności, subiektywizm, sytuacje graniczne, „bycie ku śmierci”, „być” i „mieć”, reifikacja, postawy ludzkie, wspólnota osobowa, dążenie do Boga, tęsknota za utraconym rajem, „nowe średniowiecze”.
Strukturalizm. Odmiany strukturalizmu. Claude Levi-Strauss, J. Lacan, F. de Sassure, M. Foucault. Kategoria struktury, priorytet całości, niezmienność struktur, synchronia i diachronia, człowiek.
Neopozytywizm. (Empiryzm logiczny) Koło wiedeńskie. Moritz Schlick, Rudolf Carnap, Otto Neurath, Karl Popper. Problematyka: logiczna analiza języka, scjentyzm, zdania protokolarne, syntetyczne i analityczne, konstatacje, fizykalizm, doskonały (intersubiektywny) język nauki, składnia logiczna/formalna teoria języka, pragmatyka, semantyka i składnia, koniec ery ideologii, ograniczenia kierunku, szkoła lwowsko-warszawska.
Filozofia analityczna. George Moore, Bertrand Russell, Ludwig Wittgenstein. Atomizm logiczny, logika zdań, teoria deskrypcji, analiza, opis, rzecz i fakt.
Pragmatyzm. William James i John Dewey: powiązanie filozofii z życiem, bunt przeciwko jałowości filozofii i opozycja antyidealistyczna, empiryzm i praktycyzm, praktyczna teoria poznania, „rzeczywistość” zmysłowa, „opłacalność” (cash-value) jako kryterium prawdy, instrumentalizm, teizm, problem Boga, pragmatycyzm Charles'a Peirce'a.
Szkoła frankfurcka (krytyczna). Max Horkheimer, Theodor Adorno, Herbert Marcuse, Jurgen Habermas: Institut für Sozialforschung, „badanie przyczyn nędzy ludzkiej”, „Krytyczna teoria” zastanej rzeczywistości społecznej, poznanie zła, dialektyka negatywna, „człowiek jednowymiarowy”, antyfaszyzm, antytotalitaryzm, radykalizm społeczny, antyscjentyzm, ahistoryzm, „trzecia droga”, neomarksizm i problem młodego Marksa”.
Hermeneutyka. Hans Gadamer: sztuka odczytywania i tłumaczenia tekstu(związki z filologią), badanie mowy - istoty rzeczy, sensu, teoria i metoda myślenia, wiedza o bycie, filozofia jako strażnik zasad i rzecznik-narzędzie badania i rachowania bytu ludzkiego, „koła hermeneutyczne”, dialog i mowa.
Psychoanaliza i neopsychoanaiza. Sigmund Freud, Alfred Adler, Carl Gustaw Jung. Erich Fromm: Psychika, id, ego, superego, popędy i ich sublimacja, Eros i Thanatos, wolność, eklektyzm, naturalizm, teoria archetypów, kulturalistyczna szkoła psychoanalizy, nerwice, problem wolności u Fromma.
15. Współczesna filozofia chrześcijańska. Leon XIII i konieczność odnowienia filozofii chrześcijańskiej, nowy stosunek do nauki, asymilacja, XXIV Tezy Tomistyczne - dyskusja i jej rola w powstaniu neotomizmu, Lowanium, Collegium Angelicum, Fryburg Wewnętrzne zróżnicowane neotomizmu. Neotomizm. Jacqes Maritain, Etienne Gilson: tomizm służący współczesności i struktura myślowa umożliwiająca zrozumienie i przekształcenie zastanego świata, realizm epistemologiczny, związki z teologią i augustynizmem, potentia i actus, hierarchia bytów, „najwyższa inteligencja” gwarantem bytu. Personalizm. Emmanuel Mounier: Człowiek jako jednostka i jako Osoba. Trzy wymiary Osoby. „amo ergo sum”, relacja rzeczowa i osobowa, personalizacja, alienacja Narcyza i Herkulesa, „tragiczny optymizm”, model „chrześcijaństwa autentycznego”, stosunek do średniowiecza (heroicznej, zsakralizowanej kultury), „nowy humanizm”, rewolucja moralna, konkretny ideał historyczny (chrześcijański), antropocentryzm jako tragedia humanizmu, ewangelizacja, inkulturacja, sacrum i profanum, reifikacja, totalizacja życia, „trzecia siła”- dialog z lewicą i marksizmem, zniesienie kapitalizmu, utopia. Ewolucjonizm [jezuicka „nowa teologia”] Pierre Teilhard de Chardin: Odrzucenie tradycji. Synteza nauki, filozofii i religii. Główne zagadnienia: ewolucjonizm, panteizm, panpsychizm, dualizm, kosmogeneza, etapy (progi) ewolucji [prewitalizacja, witalizacja, cefalizacja, cerebralizacja, hominizacja, uspołecznienie (totalizacja), noosfera], „prawo korpuskulacji”, „prawo wzrastającej komplementarności”, świadomość refleksyjna, panpsychizm, prawo miłości, jako naczelna komponenta Wszechświata, fenomen człowieka, punkt docelowy kosmogenezy (Omega - ognisko świata), „zwijanie noosfery wokół punktu Omega”.
Egzystencjalizm chrześcijański. Søren Kierkegaard, George Marcel, Paul Tillich, Lew Szestow, Nikołaj Bierdiajew. Humanizm, infinityzm, tragizm, pesymizm, sytuacje graniczne, wolność = autentyzm, egzystencja w związku z Bogiem, trwoga i bezsilność, religia A i B, albo-albo, „być i mieć”, reifikacja i jej przezwyciężanie, postawy ludzkie i droga do Boga i od Boga. Perspektywa upadku cywilizacji poprzez depersonalizację, zniewolenie człowieka przez technikę, „triumf cywilizacji jest tragedią kultury”, transcendowanie, „nowe średniowiecze”.
Zagadnienia do egzaminu z filozofii
1. Początki filozofii. Miejsce i czas narodzin nauki. Filozofia jako myśl wolna od stereotypów. Nauka.
2. Przedmiot filozofii, znaczenie słowa filozofia. Tradycyjny podział dyscyplin filozoficznych. Episteme.
3. Podstawowe okresy, podokresy i nurty w dziejach filozofii. Zmienność przedmiotu filozofii w czasie.
4.Tales jako mędrzec i filozof. Filozoficzna postawa wobec świata. Physis, gnomy, fizykalizm, akme.
5. Arche - pierwsza kategoria filozofii jońskiej. Różnorodne ujęcie zarodni przez przedstawicieli szkoły.
6. Filozofia Anaksymandra. Apeiron i kosmogeneza, nauka o przeciwieństwach, chaos, kara, odkrycia.
7. Filozofia Anaksymenesa. Pneuma, kosmogeneza, przyczyny i dwukierunkowość zmian, dusza świata.
8. Filozofia Heraklita. Ogień. Wariabilizm, względność i zmienność świata, arche, logos, dialektyka.
9. Filozofia Pitagorasa. Liczba - Arche. Harmonia. Mistycyzm, odkrycia naukowe, pierwsze syntezy.
10. Filozofia Ksenofanesa. Wszechjednia-bóstwo, jedność świata, ruch i zmiana, błąd antropomorfizmu.
11. Filozofia Parmenidesa. Byt i jego właściwości, nie-byt, prymat logiki, rozum, mniemania i wiedza.
12. Filozofia Zenona. Paradoksy ruchu i mnogości, przestrzeń, czas, krytyka fizyki i wiedzy zmysłowej.
13. Pluralizm filozoficzny. Empedokles i Anaksagoras. Teoria poznania, ruch i siła, arche, naturalizm.
14. Filozofia atomistyczna. Fizyka, epistemologia, immanentność ruchu, próżnia, fatalizm, dusza, etyka.
15. Ogólna charakterystyka kosmologicznego okresu w starożytnej filozofii. Główne kierunki i nurty.
16. Podstawowe pojęcia i problem; jońskiego etapu filozofii, znaczenie i wpływ na następców. Monizm.
17. Sofiści. Relatywizm i subiektywizm etyczny, humanizm, sensualizm, konwencjonalizm. Nihilizm.
18. Sokrates. Intelektualizm etyczny. Metoda sokratyczna, cel filozofii, daimon, uczniowie i ich szkoły.
19. Filozofia Platona. Idee, byt idealny i realny, człowiek, dusza, rozum, poznanie, państwo. Akademia.
20. Filozofia Arystotelesa. Substancja, materia, forma, przyczyny, pierwszy motor, poznanie, cnoty, logika.
21. Ogólna charakterystyka szkół życia. Mądrość życiowa, elitaryzm, naturalizm, samo ograniczenie.
22. Epikureizm. Hedonizm, kult życia, przyjemności negatywne i pozytywne, etyka, ataraksja, atomizm.
23. Stoicyzm. Panteizm, cnota, rygoryzm etyczny, pneuma, logos, tonos, apatia, eudajmonia, ascetyzm.
24. Sceptycyzm. Okresy, przedstawiciele, stosunek do poznania, dogmatów, agnostycyzm, tropy, izostenia.
25. Ogólna charakterystyka filozofii okresu hellenistycznego. Szkoły filozoficzne i ich przedstawiciele.
26. Filozofia okresu Cesarstwa Rzymskiego. Wpływy greckie, eklektyzm, mistycyzm, synkretyzm, gnoza.
27. Ogólna charakterystyka filozofii starożytnej. Szkoły, nurty i przedstawiciele, główne etapy i okresy.
28. Neoplatonizm. Dualizm, jednia i wielość, emanacje, stawanie się, możność, akt, dusza, materia, cel etyki.
29. Gnostycyzm i jego odmiany. Związki z neoplatonizmem, mistycyzm, eony, emanacje. dualizm świata.
30. Początki chrześcijaństwa. Gnoza, patrystyka: apologetyka i systematyka. Dogmatyzm, mesjanizm.
31. Apologeci, Krytyka gnostycyzmu, stosunek do „ratio” i filozofii greckiej, problem logosu, dogmaty.
32. Augustynizm. Rola platonizmu, Bóg, świat i człowiek, ciało, dusza, rozum, dobro i zło, zbawienie.
33. Charakterystyka filozofii średniowiecza. Odnowa nauk. Krąg zagadnień. Encyklopedyści. Kompilacje.
34. Eriugena - naturalizm i panteizm. Problem Boga, dialektyki, logosu, natury, człowieka duszy i rozumu.
35. Spór realizmu i nominalizmu. Dialektyczny racjonalizm Abelarda. Sermonizm, konceptualizm, nomen.
36. Św. Anzelm. Zgodność wiary z rozumem, racjonalizm dedukcyjny, dowód ontologiczny, kompromis.
37. Św. Bernard z Clairvaux i mistyka średniowieczna. Kontemplatywne przeżycie mistyczne, ekstaza.
38. Tomasz z Akwinu i arystotelizm. Bóg, byt, człowiek, poznanie, umysł, pięć dowodów istnienia Boga.
39. Tomizm. Stosunek rozumu i wiary, dualizm, empiryzm, intelektualizm, obiektywizm, hilemorfizm.
40. Filozofia końca średniowiecza. Via antiqua i via moderna (Duns, Ockham, R. Bacon). Krytycyzm.
41. Charakter Renesansu. Przedstawiciele i nurty. Humanizm, filozofia człowieka i przyrody, kultura.
42. Empiryzm Francisa Bacona. Podział nauk, metoda indukcji, krytyka złudzeń umysłu i, zadania nauki.
43. Racjonalizm kartezjański: metoda, sceptycyzm, cogito, świadomość, samowiedza, dualizm, prawda.
44. Blaise Pascal. Bezradność rozumu, ład serca, „zakład Pascala”, wielkość i nicość człowieka. Etyka.
45. Thomas Hobbes. Materialistyczna metafizyka, naturalizm, racjonalistyczna metoda etyka, polityka.
46. Benedykt Spinoza. Panteizm, panpsychizm, monizm, determinizm, paralelizm, substancja-Bóg, etyka.
47. Gottfried Leibniz. Pluralizm, zasada uniwersalnej ciągłości, monady, harmonia i doskonałość świata, logika.
48. John Locke. Empiryzm, epistemologia, idee, postrzeżenia, refleksje, tabula rasa, tolerancja, wolność.
49. George Berkeley. Idealizm subiektywny, nominalizm, sensualizm, solipsyzm, spirytualizm, immaterializm.
50. Dawid Hume. Krytyka przyczynowości, siły, substancji i religii, biologizm, wrażenie i idee, ich relacje.
51. Oświecenie francuskie. Wolter, Rousseau, D. Diderot, J. D'Alembert, racjonalizm i naturalizm.
52. Julien de La Mettrie. Materializm mechanistyczny, panpsychizm, sceptycyzm, hedonizm, ateizm.
53. Emmanuel Kant. Etap przedkrytyczny. Filozofia krytyczna (transcendentalna), idealizm subiektywny, aprioryzm, agnostycyzm, rodzaje sądów, poznanie, czas i przestrzeń, przedmiot i podmiot, kategorie, noumen i fenomen, etyka, imperatyw kategoryczny, „przewrót kopernikański”, formalizm.
54. Georg Hegel. Filozofia idealizmu dialektycznego(obiektywnego).Prawa dialektyki, triada, duch i etapy jego rozwoju, ewolucjonizm, filozofia kultury, historiozofia, maksymalizm filozoficzny. Heglizm.
55. Ludwig Feuerbach. Materializm metafizyczny, sensualizm, naturalizm, antropologia etyka, alienacja.
56. Ogólna charakterystyka klasycznej filozofii niemieckiej. E. Kant, J. Fichte, F. Schelling, G. Hegel.
57. Filozofie życia, pesymizm, kryzys wartości. M. Stirner, F. Nietzsche, A. Schopenhauer, S. Kierkegaard.
58. August Comte. Fakty, redukcjonizm, prawo trzech stadiów rozwoju, krytyka metafizyki, socjologia.
59. John Stuart Mill, empiryzm logiczny, dedukcja, logika, liberalizm, indywidualizm, wolność, czyn, skutek.
60. Herbert Spencer. Ewolucjonizm, naturalizm pozytywistyczny, determinizm społeczny postęp, ciągłość.
61. Jeremy Bentham. Utylitaryzm(indukcyjny empiryzm logiczny), hedonizm psychologiczny, altruizm.
62. Neokantyzm. Szkoła badeńska i marburska (H.Cohen, E.Cassirer, W.Windelband, H.Rickert, G.Simmel.
63. Filozofia analityczna. Bertrand Russell: ,Ewolucja redukcyjna', teoria transkrypcji, atomizm logiczny.
64. Ludwik Wittgenstein: logiczna struktura bytu i języka, antyreizm, formalizm logiczny, Traktat logiczno-filozoficzny.
65. Egzystencjalizm. Nurt teistyczny i ateistyczny, przedstawiciele, tragiczna wolność byt ku śmierci.
66. Pragmatyzm W. Jamesa: radykalny empiryzm, czyste doświadczenie, „opłacalność”, metoda, teizm.
67. Intuitywizm Bergsona. Krytyka intelektu, bezpośredni ogląd intuicyjny, świadomość, „pęd życiowy”.
68. Współczesna filozofia chrześcijańska (neotomizm, personalizm, ewolucjonizm, egzystencjalizm).
69. Neotomizm. J. Maritain, E. Gilson. Metafizyka, teologia naturalna, antropologia, kwestie społeczne.
70. Personalizm. E. Mounier. Osoba. Bóg, totalizacja życia, alienacja, „rewolucja duchowa”, wspólnota.
71. Ewolucjonizm chrześcijański. Pierre Teilhard de Chardin. Kosmogeneza, fenomen człowieka, miłość.
72. Fenomenologia: E. Husserl, M. Scheller, R. Ingarden. Opisowość, zjawiska, „branie w nawias” - redukcja.
73. Neopozytywizm Koła wiedeńskiego. M. Schlick: empiryzm logiczny, język, rodzaje zdań, fizykalizm.
74. Strukturalizm C. Levy-Strauss, M. Foucault, J. Lacan. Kategoria struktury jako narzędzie badawcze.
75. Psychoanaliza, neopsychoanaliza: S. Freud, A. Adler, C. Young, E. Fromm. Id, ego, superego, naturalizm.
76. Szkoła frankfurcka. M. Horkheimer, T. Adorno, H. Marcuse, J. Habermas. Krytycyzm, „trzecia droga”.
Spis literatury (podstawowa literatura)
Władysław Tatarkiewicz, Historia Filozofii. T. l-3, PWN, Warszawa [wiele wydań]
Jan Legowicz, Historia Filozofii Starożytnej Grecji i Rzymu, PWN, Warszawa 1986.
Jan Legowicz, Zarys historii filozofii. Elementy doksografii, WP, Warszawa 1991.
Ernst Von Aster, Historia Filozofii, PWN, Warszawa 1969.
Karol Matraszek (i in.), Filozofia T. I Zarys Dziejów, PWN, Warszawa 1986
Richard Popkin, Avrum Stroll, Filozofia, Wyd. Zysk, Poznań 1994.
Jan Legowicz, Historia Filozofii Średniowiecznej, PWN, Warszawa 1986.
B. A. G. Fuller, Historia Filozofii. T. l-2, PWN, Warszawa 1966-67.
Frederick Coplestone, Historia Filozofii, T. 1-9, IWPAX, Warszawa [od] 1989.
Antoni B Stępień, Wstęp do filozofii, TN KUL, Lublin 1989, 1995.
Andrzej L. Zachariasz, Filozofia Jej istota i funkcje, Lublin 1994.
Władysław Heinrich, Zarys historii filozofii, Warszawa 1963.
Arno Anzenbacher, Wprowadzenie do filozofii, Unum, Kraków 1992.
Józef Maria Bocheński, Zarys historii filozofii, Philed, Kraków 1993.
Tadeusz Kotarbiński, Historia filozofii (Dzieła wszystkie t. 4), Ossolineum, Wrocław 1995.
Kai Nielsen, Wprowadzenie do filozofii, KIW, Warszawa 1995.
Teksty źródłowe (literatura uzupełniająca)
Jan Legowicz (red), Filozofia Starożytna. Wybrane teksty z historii filozofii, PWN, Warszawa 1968.
Krzysztof Kaszyński (red.), Historia filozofii: wybór tekstów, Wyd. WSP, Zielona Góra 1995.
Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, BKF, PWN, Warszawa 1968.
Platon, Uczta [ i in. dialogi, m.in. Obrona Sokratesa tłum. W. Witwicki ], PWN, Warszawa 1982.
Platon, Uczta [i in. dialogi tłum W. Witwicki], Wyd. Recto, Warszawa 1992.
Kazimierz Leśniak, Materialiści greccy w epoce przedsokratejskiej. WP, Warszawa 1972.
Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów. BKF PWN, Warszawa 1968.
Janina Gajda, Sofiści, WP, Warszawa 1979.
Platon, Uczta, Eutyfron i in., BKF WP, Warszawa 1982.
Irena Krońska, Sokrates, WP, Warszawa
Kazimierz Leśniak, Platon, WP, Warszawa 1993.
Kazimierz Leśniak, Arystoteles, WP, Warszawa 1989.
Adam Krokiewicz, Zarys filozofii greckiej (Od Talesa do Platona), IWPAX, Warszawa 1971.
Izydora Dąmbska, Zarys historii filozofii greckiej, Daimonion, Lublin 1993.