17 Zaburzenia fizjologii i endokrynologii rozrodu suk
17.1 OPÓŹNIONE DOJRZEWANIE
wiek suki wchodzącej w pierwszy proestrus/oestrus jest bardzo różny; pierwsza ruja
może nie wystąpić nawet u suki, która skończyła 2 lata
przyczyna pojawienia się takiego opóźnienia zazwyczaj nie jest znana
jeśli w końcu rozpocznie się proestrus, cykl rujowy przebiega prawidłowo
nie ma przeciwwskazań do krycia w pełni rozwiniętej suki w trakcie pierwszej rui
ważna jest ocena poziomu progesteronu we krwi; podwyższone stężenie wskazuje na
przeoczenie pierwszej rui przez właściciela
jeśli niezaobserwowanie pierwszej rui zostanie wykluczone, należy podejrzewać
opóźnianie się pierwszej rui i rozważyć zastosowanie farmakologicznych metod jej
wywołania (patrz 17.5)
wystąpienie proestrus i rui w wyniku indukcji farmakologicznej jest dowodem
obecności takanki jajnikowej u suki oraz jej wrażliwości na działanie gonadotropin
odnotowano przypadek psa z trisomią chromosomu X, u którego stwierdzono
podwyższone stężenie FSH i LH; pomimo wieku 4 lat, suka wciąż pozostawała w fazie
pierwotnego anoestrus
rzadko przyczyną opóźnionego dojrzewania jest niedoczynność tarczycy
17.2 PRZEDŁUŻENIE PIERWSZEGO PROESTRUS
u części suk pierwsze proestrus nie przechodzi prawidłowo w oestrus i może trwać
przez okres 3 tygodni albo dłużej; proestrus może się też zakończyć i rozpocząć
ponownie po kilku tygodniach
prawdopodobnie wydzielanie przysadki mózgowej jest zbyt słabe, aby spowodować
dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych
nie dochodzi do owulacji, a pęcherzyki ulegają regresji, co skutkuje ustępowaniem
objawów proestrus
teoretycznie podanie ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej (hCG) powinno wywołać
owulację; rzadko jednak taka terapia przynosi efekt, co sugeruje, że pęcherzyki są
wciąż niedojrzałe
często dochodzi do wystąpienia drugiej fali dojrzewania pęcherzyków (2-12 tygodni
później) i związanej z nią prawidłowej owulacji
jeśli przy przedłużającym się proestrus leczenie hCG jest nieskuteczne, należy
podawać suce przez 8 dni octan megestrolu (2 mg/kg); zazwyczaj doprowadza to do
ustąpienia objawów związanych z proestrus; czas wystąpienia kolejnego proestrus jest
zmienny, ale długość jego trwania i przejście w fazę oestrus są prawidłowe
17.3 PRZEDŁUŻENIE PROESTRUS LUB OESTRUS
wydłużanie się proestrus, czy oestrus to zaburzenie zbliżone do opisanego powyżej,
ale występujące u suk dorosłych, których poprzednie cykle przebiegały prawidłowo
leczenie jest takie, jak w przypadku wydłużania się pierwszego proestrus
17.4 SKRÓCENIE OKRESU MIEDZYRUJOWEGO (BRAK
OWULACJI)
• przerwy pomiędzy kolejnymi rujami trwające krócej niż 4 miesiące sugerują, że:
nie wystąpiła owulacja (luteinizacja)
faza lutealnajest krótka; odnotowano występowanie krótkiej fazy lutealnej jedynie
po indukcji rui
brak owulacji dotyczy w przybliżeniu 1% cykli ruj owych
potwierdzenie wystąpienia owulacji możliwe jest jedynie na podstawie monitorowania
stężenia progesteronu we krwi
długość fazy lutealnej może zostać określona dzięki regularnym pomiarom stężenia
progesteronu (patrz 21.4)
w przypadkach braku owulacj i można wywołać ją po przez podanie hCG, ale
trudne jest ustalenie momentu podania hCG
zbyt wczesne podanie hCG może wywołać przedwczesną luteinizację pęcherzyków
zbyt późne podanie może nie być skuteczne
17.5 PRZEDŁUŻENIE ANOESTRUS
• okres czasu pomiędzy dwiema rujami może być dłuższy niż się spodziewano:
przyczyna może pozostać nieznana; należy wziąć pod uwagę wpływ pory roku
jeśli opóźnienie wystąpienia rui koliduje z planami krycia suki, można rozważyć
farmakologiczne wywołanie rui (patrz 21.4)
powszechnym problemem jest niedostrzeżenie przez właściciela objawów rui;
podwyższony poziom progesteronu we krwi (wyższy aniżeli 2 ng/ml) dowodzi, iż w
przeciągu minionych 2 miesięcy wystąpiła ruja
przedłużenie anoestrus zdefiniować można jako występowanie dłuższego niż
spodziewany odstępu między dwiema rujami
istnieją pewne dowody na wpływ niedoczynności tarczycy na występowanie
przedłużonego anoestrus, ale badanie czynności tarczycy rzadko przybliża
rozpoznanie
opisano u suki występowanie torbieli jajnikowych produkujących progesteron i
powodujących w związku z tym wydłużenie odstępu między kolejnymi rujami oraz
występowanie rozrostu gruczolowo-torbielowatego błony śluzowej macicy;
diagnozowanie torbieli jajnikowych opiera się na wykonaniu badania radiologicznego,
bądź ultrasonograficznego oraz na monitorowaniu stężenia progesteronu we krwi
wydłużanie się anoestrus może być spowodowane stosowaniem niektórych leków
mogących opóźniać wystąpienie rui tj. gcstagenów, androgenów,
glikokortykosteroidów i steroidów anabolicznych
• jeśli suka jest w dobrej kondycji lub jeśli właściciel zaplanował jej pokrycie, ruję
można wywołać far mąko logicznie
17.6 NIEPRZEWIDYWALNY MOMENT OWULACJI (patrz również
2.4 i Ryć. 10.1)
• u "przeciętnej suki" do owulacji dochodzi około 12 dnia od rozpoczęcia proestrus, nie
dotyczy to jednak wszystkich suk:
(a) u części suk owulacja występuje już 5 dnia licząc od początku proestrus
(b) owulacja u niektórych suk może mieć miejsce nawet 30 dnia od rozpoczęcia
proestrus
występowanie owulacji w czasie tak różnym od przeciętnego jest w zupełności
fizjologiczne
owulacje u tej samej suki w różnych cyklach nie muszą występować w tym samym
czasie; u części suk stwierdza się nawet 12 dniowe różnice w różnych cyklach, co
oznacza, że raz owulacja ma miejsce 8 dnia, innym razem 20 dnia od początku
proestrus
w związku z powyższym konieczny jest monitoring każdego cyklu rujowego; w celu
wyznaczenia momentu owulacji, należy oprzeć się na badaniu cytologicznym wymazu
pochwowego, badaniu endoskopowym pochwy oraz pomiarach stężenia progesteronu
17.7 CICHE RUJE
niektóre suki przejawiają prawidłową cykliczną aktywność płciową ze wzrostem i
owulacja pęcherzyków jajnikowych, ale bez zewnętrznych objawów proestrus i oestrus
u suk niektórych ras, na przykład greyhoundów, w czasie rui pojawia się niewielka
ilość surowiczokrwistej wydzieliny z pochwy i nieznaczny obrzęk sromu
moment owulacji jest wyznaczany na podstawie pomiarów stężenia progesteronu we
krwi
zbliżająca się ruja może być wykryta dzięki cotygodniowemu badaniu cytologicznemu
wymazów pochwowych
17.8 CIĄŻA UROJONA (patrz również 2.7)
u wielu nieciężarnych suk mogą występować objawy podobne do tych, które
towarzyszą sukom przed i po porodzie
objawy ciąży urojonej mogą rozwijać się u danej suki po każdej lub tylko po
niektórych rujach
wystąpienie objawów ciąży rzekomej nie wiąże się z żadnym zaburzeniem
endokrynologicznym; objawy te są wynikiem podniesionego poziomu proiaktyny we
krwi
nikiedy można posłużyć się określeniem fizjologiczna ciąża urojona, ponieważ u
każdej suki nieciężarnej dochodzi w pewnym stopniu do powiększenia się gruczołów
sutkowych
Objawy kliniczne
kliniczny przebieg ciąży urojonej (określanej jako jawna ciąża urojona)
charakteryzować się może występowaniem różnych objawów, a w tym: brakiem
apetytu, nerwowością, agresją, przygotowywaniem gniazda, matkowaniem
przedmiotom, laktacją, a czasami rzekomym porodem
w niektórych przypadkach laktacja doprowadzić może do stanu zapalnego gruczołów
sutkowych
objawy ciąży urojonej najczęściej zauważane są pomiędzy 6, a 12 tygodniem po
zakończeniu rui, w czasie spadku stężenia progesteronu we krwi
istnieją również inne przyczyny obniżenia się poziomu progesteronu we krwi i
wystąpienia objawów ciąży urojonej takie, jak:
usunięcie jajników (w trakcie owariohisterektomii) w czasie trwania fazy lutealnej
powodujące nagły spadek stężenia progesteronu i związany z nim wzrost stężenia
prolaklyny we krwi
liżą ciałek żółtych i związany z nią wzrost poziomu prolaktyny we krwi; luteoliza
może być wywołana spontanicznym poronieniem w późnym okresie ciąży lub też
farmakologiczną terminacją ciąży
w wielu przypadkach dochodzi do samoistnego cofnięcia się objawów ciąży urojonej,
szczególnie jeśli gruczoły sutkowe nie są pobudzane do dalszej laktacji (brak ssania)
niekiedy objawy zewnętrzne ciąży urojonej, zmiany zachowania suki oraz sposób
odbioru ich przez właściciela usprawiedliwiają rozpoczęcie tarapii zmierzającej do
wyeliminowania ciąży urojonej
czasami objawy ciąży urojonej trwać mogą miesiącami, a nawet latami; przyczyna
tego stanu jest nieznana, prawdopodobnie wynika on z braku oddziaływań
hormonalnych pomiędzy przysadką/ podwzgórzem, a jajnikami
nieprawdą jest, że ciąże urojone predysponują do wystąpienia ropomacicza,
niepłodności, czy zaburzeń dotyczących jajników
Leczenie
w większości przypadków ciąży urojonej nie potrzebne jest leczenie; można
oczekiwać samoistnego ustąpienia objawów
owariohisterektomia nie przedstawia żadnej wartości jako metoda leczenia
objawiającej się klinicznie ciąży rzekomej:
usunięcie jajników w niektórych stadiach cyklu powoduje dalszy spadek stężenia
progesteronu i związany z tym wzrost poziomu prolaktyny we krwi
owariohisterektomia zapobiega występowaniu ciąży urojonej u suki, ale nie należy
przeprowadzać zabiegu zbyt wcześnie po ustąpieniu objawów ciąży urojonej
u suk, u których objawy ciąży urojonej ciągle nawracają, najlepszym momentem na
usunięcie jajników i macicy jest najbliższa faza ruj owa
Leczenie zachowawcze
• stosowanie środków uspokajających może przynieść pożądany efekt, ale podawanie
leków z grupy fenotiazyn jest przeciwwskazane ze względu na ich antagonizm w
stosunku do dopaminy - mogą powodować wzrost stężenia prolaktyny we krwi
» należy unikać masażu gruczołów sutkowych, ponieważ taka stymulacja przyczynia się do dalszego wzrostu poziomu prolaktyny
• podawanie leków moczopędnych może przyspieszyć ustępowanie objawów; należy
być ostrożnym, szczególnie, jeśli u suki występuje brak apetytu
Terapia lękowa
Gestageny
podanie suce progesteronu lub innego gestagenu powoduje bardzo szybkie
ustępowanie objawów ciąży urojonej
prawdopodobnie dochodzi do zahamowania uwalniania prolaktyny przez przysadkę
mózgową
progestageny mogą być podawane doustnie (np. octan megestrolu) lub parenteralnie w
postaci iniekcji depot (np. proligeston lub octan dclmadinonu)
gestageny pierwszej generacji takie, jak octan medroksyprogesteronu nie są polecane
ze względu na wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia efektów niepożądanych
(ropomacicza)
terapii doustnej często towarzyszą nawroty objawów ciąży urojonej w związku ze zbyt
wczesnym przerwaniem leczenia
Estrogeny i androgeny
zarówno estrogeny, jak i androgeny lub kombinacja tych dwóch typów środków dają
efekt w postaci ustępowania objawów ciąży urojonej
mechanizm ich działania jest najprawdopodobniej taki sam, jak w przypadku
progesteronu
androgeny, czy też estrogeny rzadko stanowią jedyny składnik preparatu; niedostępny
w Wielkiej Brytanii, a zarejestrowany w USA miboleron daje bardzo dobre efekty
dostępny jest na rynku preparat zawierający etynyl estradiolu i metyltestosteron:
stosowanie tego preparatu zazwyczaj przynosi pożądany efekt
ryzyko wystąpienia działań niepożądanych jest niewielkie
Uwaga: stosowanie estrogenów doprowadzić może do supresji szpiku kostnego, a androgeny mogą wywoływać powiększenie łechtaczki i wystąpienie agresji; jednoczesne stosowanie androgenów i estrogenów w preparatach kombinowanych umożliwia obniżenie dawki pojedynczej substancji czynnej i zmniejsza ryzyko wystąpienia działań niepożądanych
Antagoniści prolaktyny
wykazano, że wiele z syntetycznych pochodnych alkaloidów sporyszu (agoniści
receptorów dopaminoergicznych) hamuje wydzielanie prolaktyny
w celu redukcji stężenia prolaktyny i zlikwidowania objawów ciąży od pewnego czasu
stosowana jest bromokryptyna:
(a) bromokryptyna nie odznacza się działaniem wybiórczym i powodowuje u wielu suk wystąpienie wymiotów
(b) efekt w postaci wymiotów może być łagodzony przez podawanie bromokryptyny
początkowo w mniejszych dawkach, a później stopniowe zwiększanie ilości
podawanego leku
(c) działanie wymiotne bromokryptyny może być częściowo niwelowane przez
podawanie leku łącznie z pokarmem lub wcześniejsze podawanie metoklopramidu; z
farmakologicznego punktu widzenia podawanie metoklopramidu nie ma sensu -jest to
lek działający w odwrotny sposób na receptory dopaminowe niż bromokryptyna
• kabergolina również doprowadza do spadku stężenia prolaktyny we krwi i jest lekiem
szeroko stosowanym w całej Europie (niedostępna w Wielkiej Brytanii); w stosunku
do bromokryptyny, kabergolina odznacza się wyższą aktywnością, dłuższym czasem
działania, jest lepiej tolerowana przez zwierzę i nie wywołuje tak silnych wymiotów
17.9 NIEDOCZYNNOŚĆ TARCZYCY
• przyczyny niektórych przypadków niepłodności suk upatruje się w niedoczynności
tarczycy
j j
może skutkować opóźnieniem się kolejnej rui
niepłodność u beagli i borzoi bywa spowodowana limfocytarnym zapaleniem tarczycy
stosowanie hormonów tarczycy może spowodować podniesienie płodności u suki, ale
taka terapia wymaga jeszcze dalszych badań
17.10 INNE ZABURZENIA HORMONALNE
• istnieje niewiele wiadomości na temat zaburzeń hormonalnych suk i powodowanych
przez nie zmian zachowania oraz stanów chorobowych
(a) jedynymi hormonami, których pomiar nie nastręcza problemów są progesteron i
estrogeny fb) wahania w stężeniu hormonów w organizmie są przejściowe, stąd pomiary powinny
być dokonywane dość często, co jest niestety niemożliwe w praktyce; ocena
pojedynczej próbki jest zazwyczaj bezwartościowa (za wyjątkiem progesteronu, patrz
21.4)
• używanie określeń typu "zaburzenie równowagi jajnikowej" lub "zaburzenia
hormonalne" jest nieprecyzyjne; rodzaj zaburzenia powinien być dokładnie określony
Zaburzenia pseudohormonalne
Wspinanie się i ruchy kopulacyjne
tego typu zachowania mogą występować zarówno u suk kastrowanych, jak i
niekastrowanych
zmiany w zachowaniu nasilają się, gdy w otoczeniu znajdzie się suka w rui
brak dowodów na wywoływanie tego zaburzenia przez podwyższony poziom
androgenów, czy też inne zmiany hormonalne we krwi
szkolenie suki może przynieść dobre rezultaty
Znaczenie moczem
w trakcie proestrus i oestrus powszechne jest wśród suk częste oddawanie moczu w
małych ilościach; suki mogą wtedy znaczyć moczem pionowo położone obiekty
w podobny sposób mogą zachowywać się suki poza rują lub pozbawione jajników i
macicy; nie można dopatrywać się tu żadnej anomalii o podłożu hormonalnym
Nietrzymanie moczu, (patrz 25.6)
jest zaburzeniem występującym u starszych, kastrowanych suk
u takich suk nie stwierdza się niższego poziomu estrogenów w porównaniu do innych
suk po owariohisterektomii (w zakresie czułości testów dostępnych na rynku)
nie znana jest przyczyna, dla której jedynie u części kastrowanych suk występuje
nietrzymanie moczu
wiele suk dobrze reaguje na podawanie estrogenów w niskich dawkach (patrz 24,2)
Dermatozy estrogenozależne
u niektórych suk po zabiegu owariohisterektomii może dochodzie do powstania
symetrycznych, połączonych z hiperpigmentacją wyłysień, którym nie towarzyszy
świąd
jeśli po zastosowaniu terapii hormonami tarczycy brak jest poprawy klinicznej, można
spróbować podawania estrogenów (patrz 24.2)
suk z tego typu wyłysieniami nie można jednak nazwać hipoestrogenicznymi,
ponieważ stwierdzany u nich poziom estrogenów jest taki sam, jak u innych suk
kastrowanych
Niechęć do krycia
część suk, u których stwierdza się ruję chociażby na podstawie badania cytologicznego
wymazów z pochwy (patrz 4.5), nie dopuszcza samców do krycia
brak jest doniesień na temat stężeń odpowiednich hormonów we krwi takich samic, ale
najprawdopodobniej brak tu jakichkolwiek odchyleń od normy
zaburzenie ma zazwyczaj podłoże psychiczne i występuje najczęściej u suk, które
rzadko kontaktowały się z innymi psami
leczenie może obejmować stosowanie leków sedujących, kontakt suki z różnymi psami
płci przeciwnej oraz sztuczne unasiennienie
luteolizę ciałek żółtych i pobudza rozwarcie szyjki macicy oraz zwiększa motorykę jej mięśniówki. Kabergolina blokuje uwalnianie prolaktyny, która u suk podtrzymuje funkcję ciałka żółtego. Efektem jest spadek poziomu progesteronu,
Postępowanie
Aglepriston (Alizine) - 10 mg/kg s.c. 2 razy w odstępie 24 godz.
PGF2c; - stosuje się preparaty zawierające naturalną prostaglandynę F^
(Dinolytic, Lutalyse, Enzaprost) w różnych dawkach:
100-250 ug/kg m.c. s.c. 2-3 razy dziennie, aż do wystąpienia ronienia
(przeciętnie 9 dni). Obserwuje się objawy uboczne (patrz rozdz. 6.2.1).
20 ug/kg m.c. 3 razy dziennie, aż do wystąpienia ronienia (4-11 dni).
Objawów ubocznych brak lub słabo zaznaczone.
Kabergolina (Galastop) - 5 ug/kg m.c. l raz dziennie, aż do przerwania ciąży
(7 dni). Pierwsza dawka s.c., pozostałe per os.
Kabergolina w kombinacji z cloprostenolem - 5 ug/kg m.c. kabergoliny s.c.
dziennie oraz l ug/kg m.c. analogu PGF2a cloprostenolu s.c. (np. Oestro-
phan) co drugi dzień. Ronienie lub resorpcja płodów po 7-9 dniach, brak
objawów ubocznych.
Przy przerwaniu ciąży w drugiej połowie aglepristonem lub prostaglandy-ną F2a może dojść do rozpoczęcia wydzielania mleka. Wskazane jest wtedy zahamowanie laktacji (patrz rozdz. 15.1). Po przerwaniu ciąży, okres do następnej cieczki ulega skróceniu o 1—2 miesiące.
Przerwanie ciąży u suk jest poważnym zabiegiem. Ronienie może się rozciągnąć na okres kilku dni, dlatego zwierzęta wymagają hospitalizacji i kontroli przebiegu ciąży przy użyciu USG.
Przerwanie ciąży u suk jest także możliwe przez długotrwałe stosowanie deksametazonu (10 dni), jednak ze względu na immunosupresyjne działanie glukokortykoidów i możliwość rozwoju jatrogennej niedoczynności kory nadnerczy, metoda ta nie jest wskazana.
4. Zaburzenia cyklu rujowego u suk
4.1. Brak rui
Niewystąpienie cieczki powyżej 26 miesięcy życia oraz powyżej 12 miesięcy od ostatniej cieczki lub porodu uważa się za zjawisko patologiczne (okkens i in. 1992, karczewski 1996). Przyczyną braku rui jest najczęściej afunkcj a jajników w następstwie nieodpowiedniego żywienia. Brak funkcji jajników obserwuje się też u suk silnie związanych uczuciowo z właścicielem oraz przy niedoczynności
32
tarczycy i nadczynności kory nadnerczy. U suk młodych, które jeszcze nie miały cieczki, przyczyną braku rui mogą być wady wrodzone narządu rozrodczego, jak brak lub niedorozwój jajników oraz obojnactwo (patrz rozdz. 7).
Przed indukowaniem cyklu należy wykluczyć zaburzenia endokrynologiczne. Rozpoznanie zaburzeń rozwojowych jajników jest trudne i wymaga z reguły laparotomii diagnostycznej. Prowadzone są badania nad testami hormonalnymi. Najprostszą metodą stymulacji cyklu u suk jest kontakt z inną suką, która jest w okresie cieczki. W celu hormonalnego indukowania rui stosowane są różne schematy podawania hormonów:
eCG 50 j.m./kg i.m. (eąuine chorionic gonadotropin, wcześniej PMSG)
jednorazowo. Metoda jest skuteczna w indukowaniu rui u suk z przedłużo
nym anestrus (ruja u 80% suk), nieco gorsze rezultaty daje przy indukowa
niu rui na życzenie właściciela (ruja u 57% suk). Brak jest rezultatów przy
wywoływaniu rui u suk, które nie wykazują cieczki pomimo osiągnięcia
wieku 26 miesięcy (karczewski 1994).
eCG 20 j.m./kg s.c. lub i.m. jeden raz dziennie przez 5-9 dni i dodatkowo
500 j.m. HCG w ostatnim dniu. Pierwsze objawy cieczki pojawiają się mię
dzy 4. a 6. dniem od początku leczenia, a ruja właściwa (tolerancja samca) -
pomiędzy 9. a 15. dniem. Indukowanie rui jest skuteczne u większości
leczonych zwierząt, ale zapłodnionych zostaje tylko około 50% suk (weilen-
mann i in. 1993).
eCG 500 j.m./zwierzę s.c. lub i.m. przez 8-9 dni oraz 500-1000 j.m. HCG
w ostatnim dniu.
" FSH l mg/zwierzę i.m. przez 5 dni i 500-1000 j.m. HCG na 5. dzień.
• Kabergolina (bloker prolaktyny, preparat Galastop) 5 ug/kg m.c. jeden raz
dziennie przez 7 dni. Pierwszą dawkę podaje się s.c., pozostałe per os.
Leczenie nie powinno nastąpić wcześniej niż 4 miesiące od ostatniej cieczki
(arbeiter, baesch 1988).
Niekiedy właściciele suk życzą sobie indukowania rui w anestrus ze względu na dostępność samca. Postępowanie jest identyczne z wyżej opisanym.
4.2. Przedłużona cieczka
Długość trwania cieczki u suk może się znacznie wahać (patrz rozdz. 1.1). Za patologiczne uważa się przedłużenie się poszczególnych faz cieczki (okresu przedrujowego lub rui właściwej) ponad 21 dni (arnold 1994). Suki wykazują następujące objawy cieczki: obrzęk sromu, krwisty lub surowiczo-krwisty wypływ z pochwy, atrakcyjność dla samców niejednokrotnie przez wiele tygodni. Z czasem dołącza się osowiałość, brak apetytu, utrata połysku włosa. Przedłużenie cieczki może prowadzić do metropatii (torbielowate zwyrodnienie gruczołów endometrium, endometritis, pyometra). Wziernikowanie pochwy i cytologiczne badanie rozmazu pochwowego pozwala na odróżnienie przedłużonego okresu przedrujowego od rui właściwej.
33
4.2.1. Przedłużony okres przedrujowy
Przedłużony okres przedrujowy występuje często u młodych suk w pierwszej cieczce. Przyczyną przedłużenia proesżras jest niski poziom LH. Pęcherzyki jajnikowe są niedojrzałe i nie dochodzi do owulacji. U suk starszych przedłużenie okresu przedrujowego jest często związane z torbielami jajnikowymi.
W omawianym okresie suka jest atrakcyjna dla samców, ale nie daje się pokryć. W rozmazie stwierdza się liczne erytrocyty i niezrogowaciałe komórki powierzchowne. Czipsy stanowią mniej niż 50% komórek powierzchownych.
Przed przystąpieniem do leczenia należy wykluczyć zapalenie pęcherza jako przyczynę krwistego wycieku i upewnić się, czy nie doszło do metropatii (badanie kliniczne, USG, zdjęcie rentgenowskie).
Leczenie. Możliwe są dwie drogi postępowania. Jedna polega na próbie indukowania owulacji GnRH lub HCG, druga - na spowodowaniu przejścia w fazę metestrus przy użyciu progestagenów.
W celu indukowania owulacji podaje się 10-100 ug analogu GnRH busereli-ny (Receptal lub Biorelina) lub 500 j.m. HCG s.c. przez 3 dni. Niektórzy zalecają podanie 24 godziny wcześniej 0,01-0,02 mg estradiolu s.c. (arnold 1994). Indukowanie owulacji często nie daje wyniku (arbeiter 1994, gajewski i in. 2000).
Przejście w fazę metestrus można osiągnąć stosując progestageny o przedłużonym działaniu. Jest to związane z ryzykiem ropomacicza (ok. 10% przy MAP i MA). Dobre wyniki daje stosowanie proligestonu, przy którym ryzyko metropatii jest niniejsze. W razie potrzeby powtarza się iniekcje progestagenu po 10-14 dniach (arbeiter i in. 1981).
Następna cieczka, zwłaszcza u suk młodych, przebiega z reguły bez zaburzeń. W przypadku braku efektu leczenia hormonalnego należy przeprowadzić owariohysterektomię.
4.2.2. Przedłużona ruja właściwa
Przy przedłużonej rui właściwej suki wykazują tolerancję w stosunku do samców. W rozmazie pochwowym dominują zrogowaciałe komórki powierzchowne (czipsy). Przedłużenie rui może także mieć miejsce u suk, które były kryte. Przyczyną jest przetrwanie niektórych pęcherzyków jajnikowych w następstwie niedostatecznego wylewu LH.
Leczenie. Podobne jak przy przedłużonym okresie przedrujowym. U suk, które nie były kryte można stosować proligeston. Jeśli suka została pokryta, to nie należy stosować progestagenów o przedłużonym działaniu (przedłużenie ciąży, zaburzenia porodu). Dobre efekty uzyskuje się po dwu- lub trzykrotnym podaniu progesteronu (Progesteronum) 10-50 mg/zwierzę i.m.
4.3. Nieregularna cieczka
U suk młodych może występować przerwanie cieczki (split estrus). Faza przedrujowa przebiega normalnie, ale przy przejściu w ruję właściwą ma miejsce zatrzymanie cyklu. Po 6—10 dniach przerwy następuje wystąpienie rui właściwej, w której suki mogą zostać pokryte i zajść w ciążę. U niektórych zwierząt cykl po przerwie może się rozpocząć ponownie fazą proestrus (arnold 1994).
4.4. Torbiele jajnikowe
Torbiele występują u starszych suk. Szczególnie predysponowane są buldogi angielskie. Torbiele mogą mieć charakter luteinowy lub pęcherzykowy. Te ostatnie mogą przejawiać się wydłużoną cieczka i prowadzić do metropatii. Niekiedy występują zmiany skórne (wyłysienia w okolicy krocza, narządów rodnych i na brzuchu, niekiedy na grzbiecie i bokach, łojotok oleisty). Rozpoznanie umożliwia badanie USG jajników (rys. 8). We wczesnym stadium stosuje się leczenie hormonalne (patrz rozdz. 4.2), przy zmianach w macicy wykonuje się owariohysterektomię..
4.5. Nowotwory jajnika
Nowotwory te występują rzadko, z reguły u starszych suk. Najczęściej stwierdza się łagodny guz zbudowany z komórek ziarnistych. W połowie przypadków jest on aktywny hormonalnie i produkuje estrogeny (greenlee, patnaik 1985, arnold 1994). Hormony te powodują przedłużenie cieczki, powiększenie sromu i gruczołu mlekowego, metropatie i zmiany skórne (patrz rozdz. 4.4).
Niekiedy występują nowotwory złośliwe (gruczolaki, gruczolakoraki, na-czyniaki), które są rzadko aktywne hormonalnie. Nowotwory te prowadzą do wychudzenia zwierząt.
Rozpoznanie guzów jajnika umożliwia omacywanie, USG, badanie rentgenowskie, w razie konieczności laparotomia diagnostyczna.
Leczenie. Owariohysterektomia. Przy guzach aktywnych hormonalnie należy wykonać przed zabiegiem badanie hematologiczne, bowiem estrogeny mogą spowodować upośledzenie funkcji szpiku kostnego. W przypadku anemii należy przed operacją przeprowadzić transfuzję krwi.