Zaburzenia fizjologii i endokrynologii rozrodu suk


17 Zaburzenia fizjologii i endokrynologii rozrodu suk

17.1 OPÓŹNIONE DOJRZEWANIE

17.2 PRZEDŁUŻENIE PIERWSZEGO PROESTRUS

17.3 PRZEDŁUŻENIE PROESTRUS LUB OESTRUS

17.4 SKRÓCENIE OKRESU MIEDZYRUJOWEGO (BRAK
OWULACJI)

• przerwy pomiędzy kolejnymi rujami trwające krócej niż 4 miesiące sugerują, że:

  1. nie wystąpiła owulacja (luteinizacja)

  2. faza lutealnajest krótka; odnotowano występowanie krótkiej fazy lutealnej jedynie
    po indukcji rui

  1. trudne jest ustalenie momentu podania hCG

  2. zbyt wczesne podanie hCG może wywołać przedwczesną luteinizację pęcherzyków

  3. zbyt późne podanie może nie być skuteczne

17.5 PRZEDŁUŻENIE ANOESTRUS

• okres czasu pomiędzy dwiema rujami może być dłuższy niż się spodziewano:

  1. przyczyna może pozostać nieznana; należy wziąć pod uwagę wpływ pory roku

  1. jeśli opóźnienie wystąpienia rui koliduje z planami krycia suki, można rozważyć
    farmakologiczne wywołanie rui (patrz 21.4)

jeśli suka jest w dobrej kondycji lub jeśli właściciel zaplanował jej pokrycie, ruję
można wywołać far mąko logicznie

17.6 NIEPRZEWIDYWALNY MOMENT OWULACJI (patrz również

2.4 i Ryć. 10.1)

• u "przeciętnej suki" do owulacji dochodzi około 12 dnia od rozpoczęcia proestrus, nie
dotyczy to jednak wszystkich suk:

(a) u części suk owulacja występuje już 5 dnia licząc od początku proestrus

(b) owulacja u niektórych suk może mieć miejsce nawet 30 dnia od rozpoczęcia
proestrus

17.7 CICHE RUJE

17.8 CIĄŻA UROJONA (patrz również 2.7)

Objawy kliniczne

  1. usunięcie jajników (w trakcie owariohisterektomii) w czasie trwania fazy lutealnej
    powodujące nagły spadek stężenia progesteronu i związany z nim wzrost stężenia
    prolaklyny we krwi

  2. liżą ciałek żółtych i związany z nią wzrost poziomu prolaktyny we krwi; luteoliza
    może być wywołana spontanicznym poronieniem w późnym okresie ciąży lub też
    farmakologiczną terminacją ciąży

Leczenie

  1. usunięcie jajników w niektórych stadiach cyklu powoduje dalszy spadek stężenia
    progesteronu i związany z tym wzrost poziomu prolaktyny we krwi

  2. owariohisterektomia zapobiega występowaniu ciąży urojonej u suki, ale nie należy
    przeprowadzać zabiegu zbyt wcześnie po ustąpieniu objawów ciąży urojonej

  3. u suk, u których objawy ciąży urojonej ciągle nawracają, najlepszym momentem na
    usunięcie jajników i macicy jest najbliższa faza ruj owa

Leczenie zachowawcze

stosowanie środków uspokajających może przynieść pożądany efekt, ale podawanie
leków z grupy fenotiazyn jest przeciwwskazane ze względu na ich antagonizm w
stosunku do dopaminy - mogą powodować wzrost stężenia prolaktyny we krwi


» należy unikać masażu gruczołów sutkowych, ponieważ taka stymulacja przyczynia się do dalszego wzrostu poziomu prolaktyny

podawanie leków moczopędnych może przyspieszyć ustępowanie objawów; należy
być ostrożnym, szczególnie, jeśli u suki występuje brak apetytu

Terapia lękowa

Gestageny

Estrogeny i androgeny

  1. stosowanie tego preparatu zazwyczaj przynosi pożądany efekt

  2. ryzyko wystąpienia działań niepożądanych jest niewielkie

Uwaga: stosowanie estrogenów doprowadzić może do supresji szpiku kostnego, a androgeny mogą wywoływać powiększenie łechtaczki i wystąpienie agresji; jednoczesne stosowanie androgenów i estrogenów w preparatach kombinowanych umożliwia obniżenie dawki pojedynczej substancji czynnej i zmniejsza ryzyko wystąpienia działań niepożądanych

Antagoniści prolaktyny

(a) bromokryptyna nie odznacza się działaniem wybiórczym i powodowuje u wielu suk wystąpienie wymiotów


(b) efekt w postaci wymiotów może być łagodzony przez podawanie bromokryptyny
początkowo w mniejszych dawkach, a później stopniowe zwiększanie ilości
podawanego leku

(c) działanie wymiotne bromokryptyny może być częściowo niwelowane przez
podawanie leku łącznie z pokarmem lub wcześniejsze podawanie metoklopramidu; z
farmakologicznego punktu widzenia podawanie metoklopramidu nie ma sensu -jest to
lek działający w odwrotny sposób na receptory dopaminowe niż bromokryptyna

• kabergolina również doprowadza do spadku stężenia prolaktyny we krwi i jest lekiem
szeroko stosowanym w całej Europie (niedostępna w Wielkiej Brytanii); w stosunku
do bromokryptyny, kabergolina odznacza się wyższą aktywnością, dłuższym czasem
działania, jest lepiej tolerowana przez zwierzę i nie wywołuje tak silnych wymiotów

17.9 NIEDOCZYNNOŚĆ TARCZYCY

przyczyny niektórych przypadków niepłodności suk upatruje się w niedoczynności

tarczycy

j j

17.10 INNE ZABURZENIA HORMONALNE

istnieje niewiele wiadomości na temat zaburzeń hormonalnych suk i powodowanych
przez nie zmian zachowania oraz stanów chorobowych

(a) jedynymi hormonami, których pomiar nie nastręcza problemów są progesteron i

estrogeny fb) wahania w stężeniu hormonów w organizmie są przejściowe, stąd pomiary powinny

być dokonywane dość często, co jest niestety niemożliwe w praktyce; ocena

pojedynczej próbki jest zazwyczaj bezwartościowa (za wyjątkiem progesteronu, patrz

21.4)

• używanie określeń typu "zaburzenie równowagi jajnikowej" lub "zaburzenia
hormonalne" jest nieprecyzyjne; rodzaj zaburzenia powinien być dokładnie określony

Zaburzenia pseudohormonalne

Wspinanie się i ruchy kopulacyjne

Znaczenie moczem

Nietrzymanie moczu, (patrz 25.6)

Dermatozy estrogenozależne

Niechęć do krycia

luteolizę ciałek żółtych i pobudza rozwarcie szyjki macicy oraz zwiększa motorykę jej mięśniówki. Kabergolina blokuje uwalnianie prolaktyny, która u suk podtrzymuje funkcję ciałka żółtego. Efektem jest spadek poziomu proge­steronu,

Postępowanie

Przy przerwaniu ciąży w drugiej połowie aglepristonem lub prostaglandy-ną F2a może dojść do rozpoczęcia wydzielania mleka. Wskazane jest wtedy zahamowanie laktacji (patrz rozdz. 15.1). Po przerwaniu ciąży, okres do następnej cieczki ulega skróceniu o 1—2 miesiące.

Przerwanie ciąży u suk jest poważnym zabiegiem. Ronienie może się rozciągnąć na okres kilku dni, dlatego zwierzęta wymagają hospita­lizacji i kontroli przebiegu ciąży przy użyciu USG.

Przerwanie ciąży u suk jest także możliwe przez długotrwałe stosowanie deksametazonu (10 dni), jednak ze względu na immunosupresyjne działanie glukokortykoidów i możliwość rozwoju jatrogennej niedoczynności kory nad­nerczy, metoda ta nie jest wskazana.

4. Zaburzenia cyklu rujowego u suk

4.1. Brak rui

Niewystąpienie cieczki powyżej 26 miesięcy życia oraz powyżej 12 miesięcy od ostatniej cieczki lub porodu uważa się za zjawisko patologiczne (okkens i in. 1992, karczewski 1996). Przyczyną braku rui jest najczęściej afunkcj a jajników w następstwie nieodpowiedniego żywienia. Brak funkcji jajników obserwuje się też u suk silnie związanych uczuciowo z właścicielem oraz przy niedoczynności

32


tarczycy i nadczynności kory nadnerczy. U suk młodych, które jeszcze nie miały cieczki, przyczyną braku rui mogą być wady wrodzone narządu rozrodczego, jak brak lub niedorozwój jajników oraz obojnactwo (patrz rozdz. 7).

Przed indukowaniem cyklu należy wykluczyć zaburzenia endokrynologicz­ne. Rozpoznanie zaburzeń rozwojowych jajników jest trudne i wymaga z reguły laparotomii diagnostycznej. Prowadzone są badania nad testami hormonalny­mi. Najprostszą metodą stymulacji cyklu u suk jest kontakt z inną suką, która jest w okresie cieczki. W celu hormonalnego indukowania rui stosowane są różne schematy podawania hormonów:

" FSH l mg/zwierzę i.m. przez 5 dni i 500-1000 j.m. HCG na 5. dzień.

Kabergolina (bloker prolaktyny, preparat Galastop) 5 ug/kg m.c. jeden raz
dziennie przez 7 dni. Pierwszą dawkę podaje się s.c., pozostałe per os.
Leczenie nie powinno nastąpić wcześniej niż 4 miesiące od ostatniej cieczki
(arbeiter, baesch 1988).

Niekiedy właściciele suk życzą sobie indukowania rui w anestrus ze względu na dostępność samca. Postępowanie jest identyczne z wyżej opisanym.

4.2. Przedłużona cieczka

Długość trwania cieczki u suk może się znacznie wahać (patrz rozdz. 1.1). Za patologiczne uważa się przedłużenie się poszczególnych faz cieczki (okresu przedrujowego lub rui właściwej) ponad 21 dni (arnold 1994). Suki wykazują następujące objawy cieczki: obrzęk sromu, krwisty lub surowiczo-krwisty wypływ z pochwy, atrakcyjność dla samców niejednokrotnie przez wiele tygo­dni. Z czasem dołącza się osowiałość, brak apetytu, utrata połysku włosa. Przedłużenie cieczki może prowadzić do metropatii (torbielowate zwyrodnienie gruczołów endometrium, endometritis, pyometra). Wziernikowanie pochwy i cytologiczne badanie rozmazu pochwowego pozwala na odróżnienie przedłu­żonego okresu przedrujowego od rui właściwej.

33


4.2.1. Przedłużony okres przedrujowy

Przedłużony okres przedrujowy występuje często u młodych suk w pierw­szej cieczce. Przyczyną przedłużenia proesżras jest niski poziom LH. Pęcherzy­ki jajnikowe są niedojrzałe i nie dochodzi do owulacji. U suk starszych przedłu­żenie okresu przedrujowego jest często związane z torbielami jajnikowymi.

W omawianym okresie suka jest atrakcyjna dla samców, ale nie daje się pokryć. W rozmazie stwierdza się liczne erytrocyty i niezrogowaciałe komórki powierzchowne. Czipsy stanowią mniej niż 50% komórek powierzchownych.

Przed przystąpieniem do leczenia należy wykluczyć zapalenie pęcherza jako przyczynę krwistego wycieku i upewnić się, czy nie doszło do metropatii (badanie kliniczne, USG, zdjęcie rentgenowskie).

Leczenie. Możliwe są dwie drogi postępowania. Jedna polega na próbie indukowania owulacji GnRH lub HCG, druga - na spowodowaniu przejścia w fazę metestrus przy użyciu progestagenów.

W celu indukowania owulacji podaje się 10-100 ug analogu GnRH busereli-ny (Receptal lub Biorelina) lub 500 j.m. HCG s.c. przez 3 dni. Niektórzy zalecają podanie 24 godziny wcześniej 0,01-0,02 mg estradiolu s.c. (arnold 1994). Indu­kowanie owulacji często nie daje wyniku (arbeiter 1994, gajewski i in. 2000).

Przejście w fazę metestrus można osiągnąć stosując progestageny o przed­łużonym działaniu. Jest to związane z ryzykiem ropomacicza (ok. 10% przy MAP i MA). Dobre wyniki daje stosowanie proligestonu, przy którym ryzyko metropatii jest niniejsze. W razie potrzeby powtarza się iniekcje progestagenu po 10-14 dniach (arbeiter i in. 1981).

Następna cieczka, zwłaszcza u suk młodych, przebiega z reguły bez zaburzeń. W przypadku braku efektu leczenia hormonalnego należy przepro­wadzić owariohysterektomię.

4.2.2. Przedłużona ruja właściwa

Przy przedłużonej rui właściwej suki wykazują tolerancję w stosunku do samców. W rozmazie pochwowym dominują zrogowaciałe komórki powierz­chowne (czipsy). Przedłużenie rui może także mieć miejsce u suk, które były kryte. Przyczyną jest przetrwanie niektórych pęcherzyków jajnikowych w na­stępstwie niedostatecznego wylewu LH.

Leczenie. Podobne jak przy przedłużonym okresie przedrujowym. U suk, które nie były kryte można stosować proligeston. Jeśli suka została pokryta, to nie należy stosować progestagenów o przedłużonym działaniu (przedłużenie ciąży, zaburzenia porodu). Dobre efekty uzyskuje się po dwu- lub trzykrotnym podaniu progesteronu (Progesteronum) 10-50 mg/zwierzę i.m.


4.3. Nieregularna cieczka

U suk młodych może występować przerwanie cieczki (split estrus). Faza przedrujowa przebiega normalnie, ale przy przejściu w ruję właściwą ma miejsce zatrzymanie cyklu. Po 6—10 dniach przerwy następuje wystąpienie rui właści­wej, w której suki mogą zostać pokryte i zajść w ciążę. U niektórych zwierząt cykl po przerwie może się rozpocząć ponownie fazą proestrus (arnold 1994).

4.4. Torbiele jajnikowe

Torbiele występują u starszych suk. Szczególnie predysponowane są buldo­gi angielskie. Torbiele mogą mieć charakter luteinowy lub pęcherzykowy. Te ostatnie mogą przejawiać się wydłużoną cieczka i prowadzić do metropatii. Niekiedy występują zmiany skórne (wyłysienia w okolicy krocza, narządów rodnych i na brzuchu, niekiedy na grzbiecie i bokach, łojotok oleisty). Rozpo­znanie umożliwia badanie USG jajników (rys. 8). We wczesnym stadium stosuje się leczenie hormonalne (patrz rozdz. 4.2), przy zmianach w macicy wykonuje się owariohysterektomię..

4.5. Nowotwory jajnika

Nowotwory te występują rzadko, z reguły u starszych suk. Najczęściej stwierdza się łagodny guz zbudowany z komórek ziarnistych. W połowie przypadków jest on aktywny hormonalnie i produkuje estrogeny (greenlee, patnaik 1985, arnold 1994). Hormony te powodują przedłużenie cieczki, po­większenie sromu i gruczołu mlekowego, metropatie i zmiany skórne (patrz rozdz. 4.4).

Niekiedy występują nowotwory złośliwe (gruczolaki, gruczolakoraki, na-czyniaki), które są rzadko aktywne hormonalnie. Nowotwory te prowadzą do wychudzenia zwierząt.

Rozpoznanie guzów jajnika umożliwia omacywanie, USG, badanie rentge­nowskie, w razie konieczności laparotomia diagnostyczna.

Leczenie. Owariohysterektomia. Przy guzach aktywnych hormonalnie należy wykonać przed zabiegiem badanie hematologiczne, bowiem estrogeny mogą spowodować upośledzenie funkcji szpiku kostnego. W przypadku anemii należy przed operacją przeprowadzić transfuzję krwi.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Fizjologia10 uklad rozrodczy
Fizjologia układu rozrodczego i laktacji
Układ rozrodczy wykład, położnictwo, fizjologia, układ rozrodczy
Leki stosowane w zaburzeniach układu endokrynologicznego, Farmakologia
Fizjologia endokryno
Fizjologia układu rozrodczego
FIZJOLOGIA I PATOLOGIA ROZRODU ŚWINEK MORSKICH
Fizjologia układu rozrodczego
34 FIZJOLOGIA UKŁADU ROZRODCZEGO
Fizjologia układu rozrodczego
Fizjologia10 uklad rozrodczy
Fizjologia układu rozrodczego
Zaburzenia endokrynologiczne
Fizjologia i klasyfikacja zaburzen snu
Układ rozrodczy, fizjologia człowieka, fizjologia(1)

więcej podobnych podstron