6. Badania ilościowe i jakościowe w naukach społecznych

• W naukach społecznych (w tym i pedagogicznych) wyróżnia się dwie orientacje metodologiczne: ilościową (metodologiczny wzorzec został przyjęty z nauk przyrodniczych) oraz jakościową.

• Można je traktować jako przeciwstawne sobie (co prowadzi do rywalizacji, a w rezultacie do dyskwalifikacji jednej przez drugą), bądź jako komplementarne wobec siebie, doceniając wartość poznawczą każdej z nich (stosowanie każdej z nich pozwala na dostrzeżenie innych aspektów badanego zjawiska; pomiar i opis jakościowy wzajemnie się uzupełniają).

• Wybór określonej strategii podyktowany jest celem, jaki stawia sobie badacz. Cel badania bowiem wyznacza przyjęcie określonej strategii z wszystkimi jej metodologicznymi założeniami.

BADANIA ILOŚCIOWE polegają na ilościowym opisie faktów, zjawisk, procesów oraz wyjaśnieniu zachodzących między nimi związków i zależności. Zebrany materiał poddawany jest opisowi
i analizie statystycznej i przedstawiany w formie rożnych zestawień i obliczeń, które stanowią podstawę
do tworzenia uogólnień.

1. Przedmiotem badań ilościowych są obiektywne i mierzalne (poddające się pomiarowi) obiekty, zjawiska oraz procesy i zachodzące między nimi zależności przyczynowo-skutkowe;

2. W procedurze badawczej uwzględnia się losowy dobór grupy, która to grupa pełni rolę reprezentacyjną ogółu społeczeństwa, co jest podstawą do tworzenia uogólnień;

3. Badania te posługują się precyzyjnie skonstruowanymi i wystandaryzowanymi narzędziami badawczymi, które eliminują w znacznym stopniu wpływ badającego jak i czynników zewnętrznych na uzyskane wyniki;

4. Do głównych metod badawczych w badaniach ilościowych należą eksperyment pedagogiczny oraz metoda sondażu diagnostycznego.

Zalety badań ilościowych:

1. Badacz istniejący poza badaną rzeczywistością społeczną może w sposób obiektywny poznawać ją, oceniać i wyjaśniać. Nie ma żadnego wpływu na przedmiot badań, który istnieje niezależnie od jego woli.

2. Dzięki dokonywanym pomiarom i poprawnie przeprowadzonym analizom statystycznym możliwe jest wyprowadzenie wiarygodnych, dokładnych i wolnych od dwuznaczności wniosków i uogólnień
   (nie pojedyncze fakty, lecz ich mnogość stwarza obiektywną podstawę do szerszych uogólnień).

Wady badań ilościowych:

1. Nierzadko przesądzają o wynikach badań z powodu z góry przyjętych zmiennych, wyznaczających sposób konstruowania narzędzi badawczych.

2. Narzucają badanym „język” odpowiedzi, co z reguły uniemożliwia poznanie dodatkowych aspektów badanego zjawiska.

3. Nadmiernie koncentrują się na analizie statystycznej pomijając analizę jakościową badanych zjawisk.

Przeciwieństwem badań ilościowych są BADANIA JAKOŚCIOWE są zazwyczaj opisem
i interpretacją badanych faktów, zjawisk i procesów, w tym także subiektywnych doświadczeń i odczuć zarówno osób badanych, jak i osoby je przeprowadzającej. Istotę badań jakościowych upatruje się nie tyle
w wyjaśnianiu (czyli w ustalaniu występujących między nimi powiązań przyczynowo-skutkowych), ile
w rozumieniu i interpretacji badanych zjawisk.

1. W badaniach jakościowych możliwe jest podejmowanie tematów, które wykraczają poza to, co obiektywne (bezpośrednio obserwowalne) i mierzalne, co pozwala na podejmowanie problematyki związanej z ocenami, wartościami, przeżyciami, czyli tym co jednostkowe. Badania jakościowe stosujemy: (1) gdy chcemy przyjrzeć się zjawiskom osadzonym w ich naturalnym środowisku, stanowiącym zarazem ich kontekst, (2) gdy badane zjawisko jest „drażliwe”, dotyczy problemów uznawanych społecznie za intymne, prywatne, (3) gdy chcemy poznać losy pojedynczych osób lub dotrzeć „w głąb” badanego zjawiska.

2. Zgromadzony w ten sposób materiał badawczy nie daje podstaw do tworzenia uogólnień, z powodu niereprezentatywności próby (badania jakościowe prowadzone są na małych populacjach, a niekiedy nawet na pojedynczych przypadkach; badacz dokonuje doboru celowego, uzasadnionego problemem) oraz nasycenia faktów subiektywnością, zarówno badacza, jak i badanych (badania jakościowe pozwalają badanym na konstruowanie własnej logiki wypowiedzi, na użycie języka sobie właściwego; zatem język użyty w badaniach jest językiem badanego lub wypadkową języków obydwu stron interakcji).

3. W badaniach jakościowych narzędzia badawcze nie są wystandaryzowane (tzw. „narzędzia miękkie”), z uwagi na wyjątkowość, jednostkowość i niepowtarzalność badanego zjawiska i jego kontekst sytuacyjny. Każde badanie traktowane jest jako swoiste zjawisko, które nie może być powtórzone
   w tej samej formie i atmosferze, następuje bowiem zmiana sytuacji badania i osób badanych. Dlatego w badaniach jakościowych rezygnuje się z postulatu rzetelności pozwalającego na powtórzenie badania przy użyciu tego samego narzędzia.

4. W badaniach jakościowych wykorzystuje się przede wszystkim monografię pedagogiczną oraz metodę indywidualnych przypadków.

Zalety badań jakościowych:

1. Badania jakościowe umożliwiają badanie zjawisk bardzo złożonych, zróżnicowanych wewnętrznie, przebiegających w sposób naturalny w naturalnym środowisku i otoczeniu.

2. Umożliwiają badaczowi nawiązanie bliskich, opartych na zaufaniu stosunków z badanymi, co sprzyja otwartości i szczerości w udzielanych przez nich odpowiedziach.

Wady badań jakościowych:

1. Tendencyjność w gromadzeniu materiału badawczego, polegająca na koncentrowaniu się na faktach stanowiących wsparcie dla zajmowanego przez badacza stanowiska w określonej kwestii przy jednoczesnym pomijaniu wszystkiego, co mogłoby to stanowisko podważyć.

2. Brak możliwości powtórzenia badań i sprawdzenia uzyskanych wyników skłaniać może do dowolności w dokonywaniu interpretacji materiału badawczego zgodnie z własnym punktem widzenia, a nie w sposób możliwie obiektywny.

3. Badania jakościowe nie dają podstaw do formułowania zasad i prawidłowości, z uwagi na subiektywną interpretację badanych zjawisk oraz uwzględnianie niewielkiej liczby przypadków (pojedynczy fakt nie potwierdza na ogół niczego, poza samym sobą).

Metodologia (wiedza o metodach badania naukowego i zasadach posługiwania się nimi) badań jakościowych budowana jest na filozoficznych podstawach fenomenologii i hermeneutyki.

	BADANIA ILOŚCIOWE	BADANIA JAKOŚCIOWE
	Polegają na ilościowym opisie faktów, zjawisk, procesów oraz wyjaśnieniu zachodzących między nimi związków i zależności; Zebrany materiał poddawany jest opisowi i analizie statystycznej i przedstawiany w formie różnych zestawień i obliczeń. WYJAŚNIANIE - (opis i analiza)	Są opisem i interpretacją badanych faktów, zjawisk i procesów; Istotę badań jakościowych upatruje się nie tyle w wyjaśnianiu (czyli w ustalaniu występujących między nimi powiązań przyczynowo-skutkowych), ile w rozumieniu i interpretacji badanych zjawisk. ROZUMIENIE - (opis i interpretacja)
Przedmiot badań	Obiektywne (bezpośrednio obserwowalne) i mierzalne (poddające się pomiarowi) obiekty, zjawiska oraz procesy i zachodzące między nimi zależności przyczynowo-skutkowe	W badaniach jakościowych możliwe jest podejmowanie tematów, które wykraczają poza to, co obiektywne i mierzalne, co pozwala na podejmowanie problematyki związanej z ocenami, wartościami, przeżyciami, czyli tym co jednostkowe. Badania jakościowe stosujemy gdy: (1) chcemy poznać losy pojedynczych osób lub dotrzeć „w głąb” badanego zjawiska; (2) chcemy przyjrzeć się zjawiskom osadzonym w ich naturalnym środowisku, stanowiącym zarazem ich kontekst.
Grupa badawcza; Sposób doboru grupy	W procedurze badawczej uwzględnia się losowy dobór grupy, która to grupa pełni rolę reprezentacyjną ogółu społeczeństwa, co jest podstawą do tworzenia uogólnień.	Badania jakościowe prowadzone są na małych populacjach, a niekiedy nawet na pojedynczych przypadkach; badacz dokonuje doboru celowego, uzasadnionego problemem. Zgromadzony w ten sposób materiał badawczy nie daje podstaw do tworzenia uogólnień, z powodu niereprezentatywności próby oraz nasycenia faktów subiektywnością, zarówno badacza, jak i badanych.
Narzędzia badawcze	Precyzyjnie skonstruowane i wystandaryzowane - eliminują w znacznym stopniu wpływ badającego jak i czynników zewnętrznych na uzyskane wyniki.	Niewystandaryzowane (tzw. „narzędzia miękkie”) z uwagi na wyjątkowość, jednostkowość i niepowtarzalność badanego zjawiska i jego kontekst sytuacyjny. Każde badanie traktowane jest jako swoiste zjawisko, które nie może być powtórzone w tej samej formie i atmosferze, następuje bowiem zmiana sytuacji badania i osób badanych.
Metody badawcze	1) eksperyment pedagogiczny 2) sondaż diagnostyczny	1) monografia pedagogiczna 2) metoda indywidualnych przypadków

Fenomenologia koncentruje się nie tyle na obiektywnych faktach, ile na ich subiektywnym wymiarze (jakie znaczenie ma badane zjawisko dla badanych osób). Zakłada się, że intuicja i empatia mogą nam dać więcej niż wiedza pochodząca z systematycznych obserwacji i pomiarów.

Hermeneutyka jest metodą opisującą i interpretujacą świat ludzki. Celem poznania hermeneutycznego jest rozumienie. Rozumienie może mieć miejsce tylko w obrebie jakiejś kultury i jakiegoś czasu. Punktem wyjścia poznania hermeneutycznego jest doświadczenie życia każdego pojedynczego człowieka, zarówno w jego jednostkowiości, jak również w powiązaniu z całością kontekstu znaczeniowego badanego zjawiska. Odnosi się to do analizy jakościowej tekstów wypracowań czy pamiętników (zrozumienie ukrytego w nich sensu), jak również do „dialogowego” kontaktu z badanymi i docenianie „hermeneutycznego prymatu pytania”, czyli pytania prawdziwie otwartego.

4

---