• 
  

Kultura starożytnego Rzymu- Obywatele Rzymu są to uciekinierzy Trojańscy, którzy osiedlili się w krainie Lazium. Dotyczą one przede wszystkim dwóch braci, którzy skazani na śmierć zostali jednak ocaleni i wykarmieni przez wilczycę. Rolę założyciela i pierwszego władcy Rzymu przypisują Romulusowi - który zabił swego bliźniaczego brata Remusa gdy ten zlekceważył ustanowione przez niego prawo. Początki starożytnego Rzymu historycy, a w szczególności archeolodzy datują około roku 753 p.n.e. od tego czasu miasto pod wpływem swych kolejnych władców przechodziło ciągłe metamorfozy. I oto z małej osady Rzym stał się potęgą na skale całego europejskiego kontynentu. Dzięki tejże ekspansji miasto mogło się rozwijać i rosnąć w siłę bogatsza o nowe zwyczaje, religie i sztukę stawała się fundamentem późniejszej kultury europejskiej. Rzym był państwem bardzo dobrze rozwiniętym cywilizacyjnie. Do tych zdobyczy, kultury które najlepiej się rozwinęły zaliczamy:

- Filozofię,
- Literaturę,
- Religię,
- Sztukę,
- Budownictwo,
- Retorykę,
- Historiografię,
- Naukę,

Na przełomie III i II w. p. n. e toczyła się zacięta walka między stronnikami starorzymskich obyczajów a zwolennikami żywiołowo przenikającej do Italii kultury greckiej. Aczkolwiek wpływ jej nie objął początkowo całego społeczeństwa rzymskiego.

Architektura -Pochodzi ona z architektury Greckiej, dzieł Fidiasza, Myrona. Zamiast skał są cegły. Wystarczy powołać się na jeden z siedmiu cudów świata, którym jest Koloseum. Ta olbrzymia budowla była w stanie pomieścić 50 tysięcy ludzi. W podziw wprawia więc nie tylko sam jej ogrom, ale również jej funkcjonalność. Również sam fakt, iż Koloseum przetrwało niemal 2000 tysiące lat i współcześni ludzie mają możliwość podziwiania ogromnych jego fragmentów powinna budzic nasz respekt. Następnym wielkim osiągnięciem rzymskich inżynierów z tamtego okresu była rozbudowana sieć akweduktów. Zapewniały one zaopatrzenie w wodę dużym miastom. Te ołowiane lub ceramiczne rurociągi wykorzystywały naturalny spadek wody. Mimo, iż akwedukty znane były już wcześniej to dzięki takim rozwiązaniom architektonicznym stały się charakterystycznym elementem rzymskiego budownictwa użytkowego i zaliczane są dziś do największych osiągnięć inżynieryjnych starożytności. Rzymscy inżynierowie są znani również w dziedzinie budowy dróg. Ułatwiające rozwój handlu, szybki przepływ informacji oraz przemarsz wojsk łączyły ze sobą najważniejsze punkty mocarstwa. Budowane przez setki lat służąc nam po dziś dzień. Znane jest nam niewątpliwie przysłowie, iż „Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”. Do niezwykle praktycznych i powielanych przez późniejsze epoki wynalazków starożytnych rzymian zaliczyć możemy niewątpliwie ich publiczne łaźnie, tzn. termy. Zdobione dziełami sztuki stawały się ośrodkami życia kulturalnego i towarzyskiego, miejscem wypoczynku i rozrywki. Odbywały się w nich dyskusje filozoficzne, literackie, polityczne. Architektura rzymska ukształtowała się w znacznej mierze pod wpływem architektury hellenistycznej i architektury etruskiej. Pierwsze rzymskie świątynie powstały podczas panowania etruskich królów. Wpływom greckim Rzymianie zawdzięczają zaś porządek koryncki, sami wykształcili porządek kompozytowy. Domy budowane były w oparciu o wzory greckie, budowane też wille, a w miastach powstawały kamienice czynszowe mieszczące sklepy i warsztaty na parterze, mieszkania na wyższych kondygnacjach. Wzdłuż dróg powstawały nekropolia. Budowano okazałe pałace. Powstawały też łuki triumfalne. Na podbitych terenach zakładano stałe obozy wojskowe, które dały początek licznym miastom. Architektura rzymska wywarła duży wpływ na rozwijającą się architekturę wczesnego chrześcijaństwa i bizantyjską.

Sztuka- począwszy od sztuki wymowy- rozpowszechnionej szczególnie w gronie polityków, poprzez historiografię na literaturze pięknej skończywszy. Ta ostatnia zajęła zasłużone miejsce między znamienitymi pisarzami świata starożytnego. Szeroko rozwiniętą dziedziną w starożytnym Rzymie była również rzeźba. Stała się ona częściowym odzwierciedleniem sztuki greckiej z której czerpała swe inspiracje. Rzymscy rzeźbiarze wyspecjalizowali się w szczególności w rzeźbie portretowej. Ich dzieła są pełne realizmu, nie idealizują przedstawianych postaci, z konsekwencja ukazując ich wady, brzydotę i starość. Szczególna uwagę poświęcono również formom sarkofagów. Zdobione płaskorzeźbami o tematyce mitologicznej i historycznej stawały się ostatni miejscem spoczynku zmarłego. Taka forma pochówku została przejęta przez późniejszą kulturę chrześcijańską. określa się zazwyczaj sztukę tworzoną w Rzymie. Najstarszy okres rozwoju sztuki starożytnego Rzymu związany jest z panowaniem królów etruskich czyli pierwszych dwóch stuleci republiki. Rzymianie przejęli od Etrusków wiele umiejętności związanych z architekturą oraz technikę odlewania rzeźb w brązie. Posągi pochodzące z tego okresu to naturalnej wielkości statuy bohaterów, przywódców ubranych w togi lub zbroje. Malarstwo to pejzaże przedstawiające podbite miasta malowane na planszach niesionych podczas pochodów triumfalnych. Duży skok w rozwoju sztuki rzymskiej nastąpił po podboju Grecji i napływie sporej ilości dzieł sztuki z tego obszaru. Rzemiosło rzymskie w dużej mierze rozwijało się pod wpływem wzorców greckich.

Religia- Byli oni politeistami, czczącymi potężne bóstwa. Silnie rozbudowane rytuały i obrzędy miały zapewniać pomyślność i powodzenie w życiu. Miały one charakter społeczny, w imieniu państwa sprawowane były przez odpowiedniego urzędnika. Wraz z kolejnymi podbojami i wpływami innych kultur również religia ulegała przeobrażeniom. Od zawładniętych ziem przejmowano jedynie te obrzędy, które były zgodne z rzymską tradycją i interesami państwa. Z czasem greckie bóstwa zostały utożsamione z rzymskimi, z których większość została nazwana na nowo. Z upływem czasu religia zaczęła jednak pełnić coraz mniejszą rolę, pozycja kapłanów uległa znacznemu obniżeniu. Kult bogów został zastąpiony kultem Cezara. Wraz z pojawieniem się chrześcijaństwa Rzym stawał się coraz bardziej monoteistyczny, aż do momentu całkowitego upadku starożytnej religii. Jednak w życiu publicznym, dawne kulty i obrzędy zostały zachowane. Oprócz oficjalnych kultów bogów uznawanych przez państwo do Rzymu trafiały również kulty propagandowe np. boga Dionizosa. Italia przeżyła prawdziwą inwazję kultów wschodnich.

Prawo- było kolejnym elementem silnie kształtującym życie starożytnych rzymian, więc wpływającym również na kulturę. Zrobili oni znaczne postępy w sposobie formułowania ogólnych przepisów. Dążyli do znacznych uogólnień prawa, które w rzeczywistości ułatwiały sprawne zarządzanie państwem oraz karanie winnych. Ustawy królewskie, stanowiły prawa wydawane przez kolejnych królów rzymskich, choć obecnie uważa się, że zostały spisane na początku republiki i tylko dla większej powagi nazwane ustawami królewskimi Dziś możemy podziwiać ich ogromny dorobek, który zgromadzili w postaci zbiorów dzieł, podręczników i obszernych komentarzy. Wiele pozostałości z prawa rzymskiego funkcjonuje we współczesnych społeczeństwach. Spisane jako maksymy są uniwersalnymi prawdami.

Filozofia - wprawdzie Rzymianom starej daty odpowiadał bardziej system filozofii stoickiej, która podkreślała rolę obywatela w stosunku do państwa, jednak w okresie wojen domowych ideał filozofii epikurejskiej, życia wolnego od obowiązków, znalazł wielu zwolenników. Rzymianie nie stworzyli żadnego oryginalnego systemu filozoficznego, ograniczając się do uzgodnienia różnych poglądów zapożyczonych z istniejących szkół filozoficznych i przyjęcia z nich tylko tych, które wydawały się im najsłuszniejsze. Kierunek ten zwał się eklektyzmem, a jego najwybitniejszym reprezentantem był Cyceron, słynny mówca i teoretyk wymowy.
Najbardziej znanymi filozofami byli: Lucjusz Anneusz, Seneka, Epiktet, Dion z Prusy i Ma-rek Aureliusz.

Literatura- począwszy od literatury ludowej, po zapiski bieżących wydarzeń i teksty modlitewne. Twórcy tacy jak Wergiliusz, Horacy czy Owidiusz stali się autorami najpoczytniejszych dzieł tego okresu. Prócz walorów artystycznych ich dzieła cenne są również pod względem historycznym - opisujące liczne zwyczaje, kulty i obrzędy nakreślają współczesnym wizję ówczesnego świata. Zajęci nieustannymi wojnami Rzymianie nie zwracali większej uwagi na pisarstwo. Jedynie dla potrzeb kultowych powstały pieśni

i litanie na cześć bogów. Jednak pod wpływem Greków sytuacja ta zaczęła ulegać zmianie. Pierwsi twórcy z pochodzenia nie byli Rzymianami. Pierwszym pisarzem był Andronikus, który przetłumaczył "Odyseję" na język łaciński. Jego dziełem były również przetłumaczone greckie komedie i tragedie. Dzięki niemu pisarstwem zainteresowali się dwaj pisarze: Newiusz, który w III w. napisał poemat o pierwszej wojnie punickiej i Enniusz autor pierwszej epopei narodowej pt. „Roczniki”. Rzymianie chcieli udowodnić wyższość nad Grekami nie tylko militarną ale i kulturową. Zmusiło to paru prozaików do zainteresowania się literaturą. Głównym reprezentantem prozaików był Marek Porcjusz Katon czynny również na arenie politycznej. Był on autorem kilku dzieł o charakterze praktycznym, bardziej odpowiadającym rzymskiemu sposobowi myślenia. Katon, świetny rolnik, w dziele "De agri cultura (O uprawie roli), najstarszym zachowanym dokumencie prozy łacińskiej, podał metody najkorzystniejszej uprawy roli w średnim majątku ziemskim. Dzięki zamiłowaniu do igrzysk przejętych od Etrusków rozbudziła się twórczość sceniczna wzorowana początkowo na literaturze greckiej. Najczęstszą formą na jakiej wzorowali się Rzymianie była komedia, która została wzniesiona na wyżyny przez Tytusa Makcjusza Plauta. Przerabiał on komedie greckie dodając im zabarwień realiów Rzymskich. Z drugiej strony bujnie rozwijał się tragizm. Na uznanie zasługują tu poeci tacy jak: Enniusz, Marek Pakwiusz i Luciusz Akcjusz. W swoich sztukach opracowywali oni nie tylko tematy rodzime lecz czerpali również wzory z twórczości greckiej.

Budownictwo-dzięki stałemu napływowi bogactw do Rzymu i zapoznaniu się z architekturą hellenistyczną rozwinęło się budownictwo w Italii. Sam Rzym ze swoimi drewnianymi domami nie mógł się równać z architekturą hellenistyczną. Dopiero w III w. zaczęto budować murowane budynki. Nowe budownictwo w Rzymie zaczęło się rozbudowywać koło Forum gdzie toczyło się życie publiczne mieszkańców Rzymu. Od końca III w. zaczęto również wznosić budynki publiczne takie jak: okazałe kryte hale przeznaczone na zebrania sądowe i różne posiedzenia..



Historiografia rzymska zaczęła się formować dopiero z końcem III w. p.n.e., kiedy Rzym po zwycięskich zapasach z Kartaginą (około. 146 r p.n.e.)stał się potęgą śródziemnomorską. Wcześniej istniały tylko krótkie zapiski pisane przez kapłanów. Pierwsze pisma powstawały w języku Greckim. Dopiero w II wieku pod wpływem wiary we własną potęgę i budzącej się samo wiedzy rzymianie zaczęli pisać po łacinie. Pisarzami, którzy zapoczątkowali tą najstarszą literaturę byli dwaj panowie: Fabiusz Piktor i Markus Porcjusz Katon. Niestety w późniejszym okresie historycy piszący swe dzieła bardzo często odbiegali od prawdy dla wywyższenia Rzymu. Jednak starali się Oni zabarwiać swe dzieła elementami retorycznymi aby zainteresować tokiem opowiadania czytelników. Historykiem, który miał największą pozycję wśród pisarzy był Tytus Liwiusz pochodzący z Padwy drugą osobą, która zasłynęła w tej dziedzinie pisarstwa był sam Cezar. 


Nauka-wraz z pogłębieniem wiedzy na świat coraz większe znaczenie zyskiwała w Rzymie nauka. Uprawiano ją jednak wyłącznie w celach praktycznych, zgodnie z zasadniczą postawą Rzymian, podporządkowując ją potrzebą rzymskiego życia. I tak matematyka stała się nauką pomocną w miernictwie czy architekturze, geografia miała wyłącznie charakter opisowy, astronomia służyła do uporządkowania kalendarza. Szczególnie rozwinęły się badania nad starożytnościami rzymskimi. Człowiekiem, który położył największe zasługi w tej dziedzinie, był Marek Terencjusz Warron. Napisał on encyklopedie obejmującą gramatykę, retorykę, matematykę, astrologię, muzykę, medycynę, zatytułowaną: Disciplinarum libri IX (Dziewięć ksiąg nauk). Wzrost dobrobytu i długotrwały pokój spowodował rozwój oświaty z głównymi ośrodkami w miastach. Jedynie bowiem tutaj istniały prywatne szkoły, w których pobierała naukę młodzież średnio zamożna, gdyż tylko bogaci mogli sobie pozwolić na posiadanie domowego nauczyciela. Poza elementami, tj. nauką czytania, pisania i rachowania, przyswajała sobie w nich młodzież znajomość najwybitniejszych dzieł autorów łacińskich i greckich, poetów i prozaików, nadto nabywała wiadomości z innych dyscyplin, z matematyki, astronomii i geografii. Natomiast retoryki dorastająca młodzież uczyła się na wyższych uczelniach.

Przedstawione osiągnięcia cywilizacyjne odegrały ważną rolę w rozwoju kultury europejskiej. Adam Pasternak I TIN

---