KULRURY STAROŻYTNE
ROZWÓJ PISMA
Najstarsza forma pisma pochodzi z Mezopotamii, gdzie podczas badań wykopaliskowych odkryto dużą liczbę glinianych tabliczek, pokrytych pismem klinowym. W wyniku dalszych badań archeologicznych uczonym udało się odkryć najstarsze formy pisma, pochodzące z IV tysiąclecia p.n.e., stworzone przez Sumerów. Sumerowie jako pierwsi zastosowali metodę zapisu fonetycznego mowy w formie sylab i głosek. Obok znaków sylabicznych znali również ideogramy, który wyrażały całe słowa. Pismo Sumerów miało około 500 znaków, zaś pismo Persów było dużo bardziej uproszczone i zawierało już tylko 40 znaków.
Inną bardzo znaną formą starożytnego pisma jest pismo egipskie. Punktem zwrotnym w badaniach nad tą starożytną kulturą była wyprawa Napoleona do Egiptu. Dało to możliwość zetknięcia się po raz pierwszy na tak dużą skalę z egipskimi zabytkami. Badania hamowała jednak nieznajomość egipskiego pisma.
W greckich źródłach zachował się podział pisma Egipcjan na trzy typy:
hieroglify, czyli święte pismo o charakterze obrazkowym, powstałe około 3000 roku p.n.e
pismo hieratyczne, kapłańskie, pochodzące z tego samego okresu, będące uproszczonymi hieroglifami, używane na papirusach oraz trzeci rodzaj pisma
pismo demotyczne – ludowe, z I tysiąclecia p.n.e., stanowiące uproszczone pismo hieratyczne.
Kultura egipska rozwinęła się u wybrzeży Nilu – z powodu zależności od tego jedynego źródła wody pitnej życie Egipcjan układało się w rytmie wylewów rzeki. Egipski kalendarz powstał około 3000 lat p.n.e. Był to kalendarz rolniczy, chłopski, powstały poprzez obserwację wylewów Nilu, które powtarzały się średnio co 365 dni. Rok dzielono na trzy pory – wylewy, siew i zbiory oraz na dwanaście trzydziestodniowych miesięcy. Kalendarz ten został wprowadzony w państwie rzymskim przez Cezara w 46 roku p.n.e. Był to tzw. kalendarz juliański. Poprawiono go dopiero w XVI wieku, a dokonał tego papież Grzegorz XIII, od którego imienia nazwano go kalendarzem gregoriańskim.
Egipt był krajem politeistycznym – panowało w nim wielobóstwo. Bogowie posiadali jednak pewną hierarchię – nie wszyscy byli sobie równi. Najważniejszy był bóg Re – bóg słońca. Na drugim miejscu znajdował się Ozyrys – bóg zmarłych i natury. Kolejni pod względem ważności byli: Horus – bóg nieba i opiekun faraonów, Ptah i Amon – opiekunowie stolic (Teb i Memfis). Wśród bogiń czczono Izydę i Hathor. Bogowie najczęściej przedstawiani byli jako ludzie o zwierzęcych głowach. Kultem zajmowała się specjalna grupa społeczna – kapłani. Kapłani byli grupą faworyzowaną przez faraona, obdarzaną zaszczytami i władzą. Z czasem kapłani stali się wielką potęgą gospodarczą i polityczną w Egipcie.
Egipcjanie wierzyli w życie pozagrobowe, a swoich władców chowali w piramidach, pełniących funkcje grobowców. Śmierć była początkiem drogi do innego życia. Dlatego do tej drogi należało się dobrze przygotować – zabrać ze sobą potrzebne w życiu sprzęty codziennego użytku, pożywienie, służbę. Za wszelką cenę starano się zachować ciało przed zniszczeniem, co spowodowało rozwinięcie się zwyczaju balsamowania zwłok. Najstarsze piramidy pochodzą z czasów Dżesera, żyjącego w III dynastii. Do najbardziej znanych należą także piramidy Chefrena (z posągiem Sfinksa) oraz Mykerinosa.
Podwaliny kultury starożytnej Grecji zawdzięczamy dwóm ośrodkom – Mykenom oraz Krecie.
KULTURA KRETEŃSKA- Historia Krety dzieli się na dziewięć okresów, pogrupowanych w trzy większe – okres wczesnominojski (3000 – 2000 r. p.n.e.), średniominojski (2000 – 1600) oraz późnominojski (1600 – 1200). Nazwy okresów pochodzą od mitycznego władcy Krety – Minosa. Na Krecie odnaleźć można pozostałości wielkich pałaców - np. w Knossos (pałac „labirynt”). Nie wiadomo, czy był on poświęcony nieznanemu bóstwu, czy też pełnił funkcje administracyjne. Poza Knossos istotnymi miejscami Krety były także Fajtos i Malia. Kreteńczycy używali początkowo pisma w formie hieroglifów, później wynaleźli tzw. pismo linearne A, do dzisiaj nie odczytane. Kultura kreteńska wytworzyła doskonałe rzemiosło oraz malarstwo freskowe. Część znanych greckich mitologicznych postaci oraz bogów została stworzona przez Kreteńczyków. Do znanych bohaterów z mitologii kreteńskiej należą: Minos, Ariadna, Europa. Świetność Krety trwała do XVI wieku, a od XV wieku dało się zauważyć oznaki słabości. Około 1450 roku zburzony został pałac w Knossos, odbudowano go później w dużo skromniejszej formie. Ostateczny cios kulturze kreteńskiej zadali w 1200 roku Dorowie, podbijając większość wyspy.
KULTURA MYKEŃSKA - Kultura ta związana była z ośrodkiem w Mykenach, rozwijała się w latach 1600-1200 p.n.e. Do jej poznania przyczynił się znacznie Henryk Schliemann, który w 1876 roku odkrył jej ślady w Mykenach na Półwyspie Argolidzkim – szczątki zamku obronnego ze słynną Bramą Lwic oraz Skarbiec Atreusa (Grób Agamemnona). Sztuka mykeńska była bardziej surowa (żeby nie rzec – prymitywna) niż kreteńska. Mykeńczycy posługiwali się tzw. greckim pismem linearnym B. Lista bogów mykeńskich obejmuje Zeusa, Herę, Posejdona, Erynie i Demeter. Kulturę, a zarazem sztukę kreteńską i mykeńską, tj. wytwory działalności ludzi zamieszkujących tereny Grecji w latach 3000-1100 p.n.e. często określa się mianem kultury egejskiej czy sztuki egejskiej.
KULTURA RZYMU
Ludy, które były przodkami Rzymian, na Półwyspie Apenińskim znalazły się około 1200 r. p.n.e. Około 700 r. p.n.e. nad brzegami Tybru powstało Lancjum, czyli kraj Latynów. Kulturę plemion italskich kształtowali również Etruskowie, a później na kulturę rzymską ogromny wpływ miała Grecja. Centrum życia państwa stanowiło miasto Rzym, założone według legendy przez Romulusa w 753 roku p.n.e. Stopniowo Rzym rozrastał się, przekształcając się z monarchicznego miasta-państwa w republikę rzymską, a od 27 r. p.n.e – w cesarstwo rzymskie, które ostatecznie upadło w 476 r. n.e. Kultura rzymska, poza literaturą piękną i historiografią, wniosła ogromny wkład w dorobek europejski w takich dziedzinach, jak: prawo, myśl polityczna, architektura, wynalazki.
Mezopotamia, kraj leżący w dolinie Tygrysu i Eufratu, to miejsce powstania kolejnych cywilizacji: państwa Sumerów, Babilonii i Asyrii. Niezwykle ważna dla rozwoju Europy była cywilizacja sumeryjska. Sumerowie osiedlili się w Mezopotami ok. 3000 r. p.n.e, w okresie III tysiąclecia wynaleźli pismo klinowe, co miało ogromny wpływ na rozwój ich kultury.
Sumerowie wyznawali politeizm (wielobóstwo), stworzyli mity, pieśni i modlitwy. Mitologia sumeryjska jest podobna do znanej nam dobrze mitologii greckiej – w wierzeniach Sumerów prarodzicielką świata była Nammu, która zrodziła boga niebios – Anu, od którego pochodzi cała rzesza pomniejszych bóstw.
Kultura sumeryjska wydała na świat pierwsze dzieło literackie – wierszowany epos w dwunasty księgach o tytule Gilgamesz (Epos o Gilgameszu). Powstał on ok. 2300-2200 r. p.n.e. Jego głównym bohaterem jest tytułowy Gilgamesz, władca Uruk, w dwóch trzecich bóg, w jednej trzeciej człowiek. Bogowie wysyłają przeciw niemu ulepionego przez siebie z gliny praczłowieka Enkidu. Mimo początkowej wrogości Gilgamesz i Enkidu zaprzyjaźniają się i dokonują wspólnie bohaterskich czynów. Gilgamesz próbuje zdobyć dla przyjaciela w krainie zmarłych środek zapewniający nieśmiertelność, aby zapobiec jego śmierci. Nie udaje mu się jednak to, Enkidu umiera, a Gilgamesz wyprawia mu wspaniały pogrzeb.
Ważny wkład w rozwój kultury i literatury europejskiej miała kolejna kultura babilońska, która także stworzyła własną literaturę. Do najbardziej znanych dzieł literackich należy babiloński opis stworzenia świata, zapisany na siedmiu tabliczkach w formie eposu Enuma elisz.