WALKA ZBROJNA O ODZYSKANIE NIEPODLEGŁOŚCI POLSKI W LATACH 1914-1918
Sprawa Polski w dyplomacji wielkich mocarstw podczas I wojny światowej
Ziemie polskie ze względu na swoje geograficzne położenie miały być terenem na którym przewidywane były działania zbrojne. Ten fakt zmuszał władze zaborcze do podjęcia kroków w celu pozyskania ludności polskiej w poszczególnych zaborach. W sierpniu 1914 r. Niemcy, Austro - Węgry, Rosja wydały odezwy. Były to odezwy do ludności polskiej, poza pustymi słowami nic nie znaczyły i przeszły bez żadnego oddźwięku. W 1915 r. wojska państw centralnych wyparły Rosjan z Królestwa Polskiego, rządy niemiecki i austriacki uzyskały w ten sposób okazję do wykorzystania kwestii polskiej w swoich celach. 5 listopad 1916 r. został ogłoszony " Manifest dwóch cesarzy " ( Niemiec, Austro - Węgier ). Głosił on utworzenie państwa polskiego z dziedziczną monarchią i konstytucyjnym ustrojem na terenach zaboru rosyjskiego.
- dzięki manifestowi car Rosji Mikołaj II w noworocznym rozkazie do armii i floty 1916 r. zapowiedział że jedynym z celów dalszych wysiłków wojennych Rosji jest stworzenie Polski wolnej złożonej ze wszystkich trzech części
- marzec 1917 obalenie caratu - okres dwuwładzy. Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich w swojej uchwale stwierdziła iż Polska ma prawo do całkowitej niepodległości. Podobnego zdania był także Rząd Tymczasowy. stanowiska Rady i Rządu Tymczasowego spowodowały że sprawa polska przestała być wewnętrzną sprawą Rosji dla jej zachodnich sprzymierzeńców
- Rewolucja październikowa 7 listopad 1917 r. miała duże znaczenie w kwestii polskiej ponieważ:
* nowy rząd mówiąc o samostanowieniu narodów rosyjskich nic nie wspominał o jakimkolwiek uzależnieniu m. in. Polski od Piotrogrodu
* kolejna zmiana w Rosji podkopała jej mocarstwowość
* zwycięstwo bolszewików zapewniło odradzającej się Polsce przychylność Ententy decydującej o nowej mapie kontynentu
- 1918 r. w orędziu do kongresu prezydent USA Willson przedstawił 14 punktowy program zawarcia pokoju, w punkcie 13 zaakcentował potrzebę utworzenia państwa polskiego z dostępem do morza.
- 3 marca 1918 r. podpisano II traktat pokojowy w Brześciu. Rząd radziecki został zmuszony do zrzeczenia się rozległych obszarów Królestwa Polskiego. Ziemie polskie pozostawały odtąd pod władzą już tylko dwóch zaborców.
- 3 czerwiec 1918 r. konferencja w Wersalu ( Francja, Wielka Brytania, Włochy ) Koalicja opowiedziała się za Polską niepodległą. Podkreśliła że dojść musi do likwidacji zaborów dokonanych przez Prusy i Austrię.
- 1918 r. ostateczny rozpad Austro - Węgier i bliska kapitulacja Niemiec pozwoliły siłom wewnętrznym przystąpić do odbudowy państwa polskiego. Ostatecznie ustalenie ustroju i granic państwa polskiego trwało jeszcze kilka lat.
Polskie koncepcje niepodległościowe.
Rozpoczęcie działań wojennych przeciw Niemcom i Austrii w 1914 r. przy pominięciu spraw związanych z Polską byłoby politycznym szaleństwem . Toteż w Rosji grupa poważnych naukowców i działaczy społecznych w wydanej rezolucji między innymi głoszą : „Spośród narodów słowiańskich w walce tej Polsce sądzone jest znosić najcięższe następstwa . Jest nieodzowne aby spadające ciosy na Polskę były ocenione przez społeczeństwo Rosji i rząd rosyjski . I mimo iż początkowo miała być to tylko sprawa wewnętrzną Rosji to jednak już w pierwszych dniach wojny poruszono kwestię polski .
W sierpniu / 14 / naczelny wódz armii rosyjskiej w. ks. Mikołaj Mikołajewicz , wydał odezwę do narodu polskiego : „Przed półtora wiekiem żywe ciało Polski rozszarpano na kawały , ale dusza jej nie umarła . Nadejdzie godzina zmartwychwstania dla Narodu Polskiego . Rosja wierzy że nie zardzewiał miecz , który poraził wroga pod Grunwaldem" . Wojna toczyła się na ziemiach Polski i dlatego Rosja w maksymalnym stopniu Rosja chciała zyskać sympatię Polaków .
Pozytywnie miedzy innymi odnosi się do wydanej odezwy - wielki działacz Dmowski który mówił iż za zjednoczenie ziem polskich naród nasz będzie walczył ze wszystkich sił .Dodatkowym pozytywnym objawem było , iż wydana odezwa dotyczyła także Niemiec i Austrii . Jednak były to tylko obietnice mające na celu zyskać przychylność Polaków ale nie traktowane z taką powagą przez Rosję .
Wkrótce po odezwie M . Mikołajewicza naczelne dowództwo „ Niemieckich i Austro-Węgierskich Armii Frontu Wschodniego „ zapowiadało w specjalnie wydanej proklamacji „ oswobodzenie spod jarzma moskiewskiego „ . Niemcy i Austria przyjdą jako przyjaciele i azjatyckie hordy zostaną wspólnie wypędzone z granic Polski „Z naszymi sztandarami przychodzi do was wolność i niepodległość . Jednak i ta proklamacja były to tylko złudzenia Polaków na odzyskanie niepodległości . Od połowy 1915 r. Królestwo uległo podziałowi między Austrię i Niemcy z odrębnymi władzami wojskowymi i organami administracji . Tak więc wyłoniły się dwie koncepcje walki o niepodległość po stronie Niemiec tzw. aktywiści i po stronie Rosji tzw. pasywiści .
I tak w Galicji ukształtował się pogląd pomocy czynu zbrojnego ,który polegał nie tyle na militarnej pomocy dla Austrii czy Niemiec -ile na takich działaniach które by mogły doprowadzić do powstania w królestwie przeciw Rosji. Dlatego właśnie austryjackie władze wojskowe 28 07 1914 wyraziły zgodę na utworzenie polskich oddziałów strzeleckich przy armii austryjackiej - Piłsudski miał je poprowadzić do Królestwa i tam przygotować powstanie. Austria nic przy tym nie ryzykowała ,wyrażając zgodę na taką współpracę i pozostawiła oddziałom polskim jak gdyby zupełnie wolną rękę -sama nie udzielając żadnych wiążących zapewnień. Wkrótce po wymarszu Piłsudskiego i wielu innych działaczy w Krakowie powstaje Naczelny Komitet Narodowy który to dążył do politycznego przedstawicielstwa całego narodu. Z jego to inicjatywy powstają dwa legiony :Wschodni i Zachodni . Pierwszy z nich stosunkowo nie długo uległ likwidacji pozostałą część formacji podzielono na trzy brygady.
Po wkroczeniu w sierpniu przez Niemcy do Warszawy wcale nie oznaczało spełnienie wcześniejszych obietnic wobec narodu polskiego ,a wręcz przeciwnie Niemcy rozpatrywały sprawę Polski w dwóch kwestiach:
-zawarcie pokoju Niemiec z Rosją ,wówczas trzeba byłoby pozostawić Polskę Rosji ,po pewnych tylko korektach strategicznych na rzecz Niemiec.
-w wypadku klęski Rosji pozostawić Królestwo Polskie powiązane sojuszem i konwencją wojskową z Austro-Węgrami ,albo znaczna część Królestwa łącznie z Galicją stanowić będzie część monarchii austryjackiej.
Po stronie Rosji powstaje w listopadzie 1914 r. Komitet Narodowy Polski / Dmowski / , który głosi „Klęska Niemiec to nasze zwycięstwo . Odmienny był pogląd Rosji która to sprawę polski pozostawiała po zakończeniu wojny , ale projekt Sazonowa zakładał , że przyszła Polska nie może w żadnym wypadku wykraczać poza granice etnograficzne i dlatego trzeba odciąć od Królestwa gubernię suwalską przewidywał pewnych zmian w zakresie stosunków wyznaniowych i administracyjnych. Memoriał Wielkopolskiego wystosowany do cara w sprawie przyszłej Polski nie przyniósł konkretnych ustaleń. W marcu 1916 r. Dmowski wysyła kolejny memoriał do cara Rosji aby określił on przyszłą Polskę jako samodzielne państwo co również położy kres intrygom prowadzonym przez Niemcy którzy niby także skłaniają się do kompromisu co do przyszłej Polski . Jednak memoriał Dmowskiego z góry skazany na niepowodzenie W 1916 r. rządy w Rosji objął nowy premier Sturmer który ponownie publicznie przypomniał o realizacji obietnic danych przez Rosję w 1914 r. Były to tylko obietnice nie możliwe do realizacji z prostej przyczyny gdyż w 1916 r. terytorium Królestwa leżało poza frontem . W 1916 r. w Lozannie odbywają się zjazdy działaczy pod kierownictwem Dmowskiego w wyniku których , powstaje koncepcja :
- interes Polski upatrywać w pokonaniu Niemiec.
- uzyskanie gwarancji utworzenia Polski u Rosji , Wielkiej Brytanii , Francji i Włoch jeszcze podczas wojny .
Niemcy potrzebowali silnego przemysłu zbrojeniowego dlatego jak pisał Hindenburg „nie wolno dłużej zwlekać z wykorzystaniem potencjału polskiego , ale bez manifestu o Królestwie nic u Polaków nie osiągniemy . konieczne jest także połączenie obu części /Niemieckiej i Austriackiej /w jedną całość. Utworzona proklamacja ogłoszona na przełomie października listopada głosiła o samodzielności polski i konieczności tworzenia armii która będzie walczyć u boku Niemiec , sprawę przyszłych granic pozostawiono na czas przyszły . Utworzenie państwa z jednej części Polski to tylko nowy jej rozbiór , próba wystawienia armii , która ma walczyć za obcą sprawę , jest obejściem prawa międzynarodowego - tak uważał Dmowski .
Niemcy i Austria 5 listopada przekazały proklamacje do państw neutralnych Rosja nie uznała proklamacji i przypomniała że jej stanowisko wobec sprawy polskiej to :Polska autonomiczna , złożona ze wszystkich ziem polskich , pod berłem cesarzy rosyjskich .Powyższy komunikat został wysłany do państw sprzymierzonych i neutralnych . W odpowiedzi na komunikat na naradzie w Paryżu 16 listopada W . Brytania i Francja a później Włochy potwierdziły swoją przychylność. Politycy polscy odrzucali akt z 6 listopada Niemiec i Austrii czyli utworzenie państwa polskiego bez zjednoczenia ziem polskich. Domagali się od Rosji i państw sprzymierzonych zapewnień o powstaniu niepodległej Polski . Jednak oficjalnych takich zapewnień nie otrzymują .
Rok 1917 to zwycięstwo rewolucji w Rosji , a jednocześnie Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich wystąpiła jako pierwsza uchwalając 14 marca orędzie do narodu polskiego w którym to mówi że Polska ma prawo do całkowitej niepodległości pod względem państwowo-miedzynarodowym . W marcu 1917 r. odbyły się dwie konferencje , w Wiedniu i w Berlinie . Niemcy i Austro-Węgry omawiały problemy przyjęcia warunków pokojowych i tam też rozpatrywano sprawę Polski i tak :
- przy niekorzystnym zakończeniu wojny Niemcy musieliby wycofać z obszarów przez armie państw centralnych Rosji , to znaczy z ziem Królestwa .
- na wypadek korzystnego zakończenia wojny rezerwowano sobie powiększenie obszarów obu mocarstw .
W jednym i drugim przypadku nie ma Polski jako suwerennego państwa .Mocarstwa centralne interesowały się kwestią polską tylko i wyłącznie w powiązaniu ze swoimi własnymi celami . Na podkreślenie zasługuje memoriał Dmowskiego traktujący o przebudowie Europy . Na podkreślenie także zasługuje dekret prezydenta Francji z 4 czerwca 1917 r. o utworzeniu autonomicznej armii polskiej we Francji .
15 sierpnia 1917 r. powstaje Komitet Narodowy Polski z siedzibą w Paryżu , który zostaje uznany przez Francję , W. Brytanię , USA , Włochy .