Wydania zbiorowe dzieł A. Mickiewicza
po odzyskaniu niepodległości
Po I wojnie światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości teoria i krytyka edytorstwa rozwija się, zwłaszcza na odcinku twórczości romantyków. Powstała inicjatywa nowego krytycznego wydania dzieł Mickiewicza i Słowackiego, co znalazło wyraz - odnośnie dzieł Mickiewicza - w uchwale sejmowej z 18 grudnia 1920 roku.
Efektem była edycja zwana potocznie Wydaniem Sejmowym, której połowa zaplanowanych tomów została ogłoszona w l. 1933-1936 (8 tomów zamiast 16).
Teoretyczną podstawę edytorską dał Wilhelm Bruchnalski w rozprawie pt. Próba kanonu wydawniczego w zastosowaniu do zbiorowej edycji „Dzieł wszystkich” Mickiewicza, ogłoszona w „Pamiętniku Literackim” w 1923 r., s. 126-154. Tu (s. 131) zaakcentowana została rola jako podstawy wydania - ostatnich wydań zbiorowych za życia poety, a więc brane tu pod uwagę w tej roli obydwie edycje paryskie: Paryż 1838 i Paryż 1844. Bruchnalski cytuje nawet formułę: Ausgabe letzter Hand.
Redaktorzy naczelni Wydania Sejmowego: Artur Górski i Stanisław Pigoń. Największy wkład w opracowanie poszczególnych tomów wniósł Pigoń. Inni współedytorzy to m.in.: Jan Czubek, Leon Płoszewski, Stefan Kołaczkowski.
Choć niedokończone, Wydanie Sejmowe uznane zostało za doniosłą pozycję i stworzyło w wielu punktach podstawę dla wydań po II wojnie światowej (zwłaszcza dla pierwszego z nich: Wydania Narodowego Dzieł Mickiewicza - 1948, ale i dla Wydania Jubileuszowego - 1955, pomyślanego jako jeden z aktów uczczenia setnej rocznicy śmierci poety).
Naczelny redaktor Wydania Narodowego: Leon Płoszewski, współedytorzy m.in. Wacław Borowy, Konrad Górski, Julian Krzyżanowski, Stanisław Pigoń; przekłady z jęz. francuskiego m.in.: Artur Górski, Leon Płoszewski.
Pewne błędy Wydania Narodowego (i niedokończonego Sejmowego): zwłaszcza przy ustalaniu kanonicznego tekstu utworów poetyckich, dla których przyjęto jako podstawę dwie wzmiankowane już edycje paryskie (1838, 1844). Było to dogmatyczne trzymanie się zasady sformułowanej swego czasu przez K. Wojciechowskiego, charakterystyczne dla późniejszych edytorów, ze starszego pokolenia (jak W. Bruchnalski) oraz wynikało z braku wiedzy o okolicznościach, w jakich powstawały te edycje, formalnie autoryzowane, w rzeczywistości zaś niedostatecznie kontrolowane przez autora lub wcale nie kontrolowane (np. wyd. Paryż 1948 w imieniu autora przygotowywał Chodźko).
Wydanie Jubileuszowe to nowe wydanie zbiorowe, prawie równoczesne z poprzednim. Na czele Komitetu Redakcyjnego stanął Julian Krzyżanowski, brali udział m.in. Stanisław Pigoń, Kazimierz Wyka. Jest ono w dużej mierze powtórzeniem Wydania Narodowego, zwłaszcza jeśli idzie o tomy od X do XVI. Bardziej istotne różnice wobec Wydania Narodowego występują w opracowaniu tomów I do IV, a więc zawierających utwory poetyckie. Jako podstawa wydania niektórych utworów pojawia się wydanie petersburskie z 1829 r., niekiedy z poprawkami na podstawie autografu i pierwszych wydań (jak w przypadku Grażyny); obrano też (co było doniosłą nowością) pierwodruk jako podstawę tekstową dla III cz. Dziadów, dzięki czemu wyrugowano wiele błędów, pokutujących w wielu dawniejszych edycjach, poczynając od tej, która była ich rozsadnikiem, tj. od edycji drugiej z 1833 r.
Nowością było też zamieszczanie niekiedy w dodatku krytycznym (na końcu niektórych tomów) ważniejszych wariantów niektórych utworów.
Tak więc w opinii K. Górskiego (którego liczne emendacje tekstów Mickiewicza uwzględniono w tym wydaniu; a był on autorem rozprawy pt. Zagadnienie emendacji tekstów Mickiewicza, „Pamiętnik Literacki”, r. XLV, z. 3):
Wydanie Jubileuszowe było w stosunku do Wydania Narodowego niewątpliwym krokiem naprzód, jeśli chodzi o zbliżenie się do intencji autorskiej Mickiewicza i autentycznego brzmienia jego dzieł poetyckich.
Warto jednak tu podkreślić, że wydania te nie były przydatne jak należy dla badań naukowych, bo nie były wydaniami krytycznymi (kolacjonowanie przekazów i wybór najlepszych przekazów - tylko w niewielkim stopniu zrealizowano w Wydaniu Jubileuszowym).
Kierownictwo IBL PAN mając to na względzie, w 1964 r. zaprosiło do współpracy badaczy-edytorów w celu opracowania wydania krytycznego Dzieł Mickiewicza. Redaktorem serii pierwszej Dzieł wszystkich Mickiewicza został K. Górski.
Pierwszy wolumen tomu I ukazał się w 1969 roku (i to jest data startowa edycji).
Pierwszy i drugi wolumen tomu I (w oprac. Czesława Zgorzelskiego) obejmują: wiersze z okresu wileńsko-kowieńskiego oraz wiersze z czasu pobytu w Rosji.
Trzeci wolumen t. I ukazał się w 1981 roku. Wymagał on badań nad paryskimi autografami poety, jako że obejmuje wiersze Mickiewicza z lat 1829-1855 (a więc do śmierci), zarówno wydane, jak i nieopublikowane za jego życia, tj. - w większości (lecz nie wszystkie) - wydane po jego śmierci. Komentarz rzeczowy, językowy i komentarz edytorski obejmuje ¾ tomu. Suma wiadomości o poszczególnych wierszach, jaką dał Zgorzelski, jest ogromna - opracowanie to musi być punktem wyjścia dla naukowych badań twórczości lirycznej poety.
Tom IV (w oprac. K. Górskiego): Pan Tadeusz i aparat krytyczny do tego utworu (dotąd dzieło to - zdaniem Górskiego -było najgorzej wydanym tekstem Mickiewicza). Tom IV wydania krytycznego romantycznej epopei przynosi ok. 200 emendacji tekstu, w tym co najmniej połowa została wprowadzona na podstawie Słownika Mickiewicza; nowy układ Epilogu; interpretację edytorską pierwodruku.
Tomy I - V serii pierwszej obejmują:
Dzieła poetyckie
Prozę artystyczną
Pisma krytyczno-literackie.
Seria druga obejmuje pozostałe teksty, a więc wykłady (np. lozańskie - z literatury klasycznej; w College de France - z literatury słowiańskiej, listy, przemówienia, pisma publicystyczne - np. artykuły umieszczone w „Trybunie Ludów”, pisma historyczne, filozoficzne, pisma związane z działalnością w organizacji filomatów oraz w Kole Towiańskiego.
Układ wewnętrzny każdej serii w Dziełach wszystkich realizuje 3 zasady:
1. W obrębie danego gatunku i w ramach poszczególnych okresów życia poety podział na pisma ogłoszone za życia autora i pisma wydane po śmierci;
2. zachowanie cyklów stworzonych przez autora;
3. zachowanie porządku chronologicznego, z wyjątkiem kolejności chronologicznej powstania utworów składających się na cykle (zwykle złożone później z wcześniejszych i aktualnie powstałych utworów, w momencie formowania cyklu).
Podstawowe źródła tego wydania krytycznego:
autoryzowane wydania zbiorowe: Wilno 1822-1823; Petersburg 1829;
oraz tylko formalnie autoryzowane: Paryż 1838; Paryż 1844.