1. Cytaty z tekstów pisanych
Cytat to fragment jakiegoś tekstu przytoczony dosłownie w innej publikacji. Cytaty pełnią różnorakie funkcje:
funkcję uwierzytelniającą - piszący powołuje się na słowa autorytetu w danej dziedzinie w celu uwierzytelnienia własnej opinii,
funkcję dokumentującą - piszący przytacza cytat w trosce o rzetelność przekazywanej informacji i wiarygodność przedstawianych zdarzeń, faktów i obserwacji,
funkcję polemiczną - piszący przytacza cytat, aby następnie przeprowadzić krytykę treści w nim zawartych.
Cytat powinien być związany z treścią tekstu, w którym występuje. Nie powinien dominować nad tekstem odautorskim. Musi być także zrozumiały bez sięgania do jego źródła.
Składnia tekstu z cytatem:
w składni mowy niezależnej cytat jest zdaniem przytoczonym, niepowiązanym składniowo ze zdaniem go wprowadzającym,
w składni mowy zależnej cytat jest powiązany składniowo z tekstem odautorskim; staje się częścią składową zdania odautorskiego; tylko cudzysłów lub wyrażenie typograficzne sygnalizują, że są to obce słowa.
1.1. Wyodrębnienie cudzysłowowe lub typograficzne cytatu
Cytaty, które mogą mieć różną długość muszą się wyraźnie odróżniać od tekstu autorskiego. Stosuje się różne sposoby ich wyodrębniania:
podstawową formą cudzysłowu jest w polskiej ortografii tzw. cudzysłów typograficzny („ ”)
nie należy używać znaków cudzysłowu w postaci bądź w układzie typowym dla ortografii innych języków, np. dla pisowni języka angielskiego w odmianie amerykańskiej (“ ”) lub dla pisowni języka niemieckiego („ “)
nie należy również posługiwać się znakiem tzw. cudzysłowu maszynowego (" "), gdyż symbol ten oznacza sekundę lub cal
dopuszcza się natomiast użycie tzw. cudzysłowów francuskich (« ») lub niemieckich (» «) do wyróżnienia cytatów; cudzysłowów francuskich lub niemieckich nie należy zastępować podwojonymi znakami mniejszości i większości, np. Na murze widniał napis: <<Uwaga miny!>>.
Cudzysłowy drugiego stopnia:
jeżeli w cytowanym tekście, który ma być ujęty w cudzysłów typograficzny, występują wyrazy lub wyrażenia mające własny cudzysłów, należy ten ostatni zamienić na cudzysłów drugiego stopnia, czyli cudzysłów francuski lub niemiecki, np. Wybitny archeolog Konrad Jażdżewski stwierdza, iż „w wielu wypadkach dane archeologiczne «zrehabilitowałyby» niejako wiarygodność tradycji ustnej”.
W funkcji cudzysłowów drugiego stopnia nie należy stosować tzw. cudzysłowu przecinkowego (, ') ani apostrofowego (` ' lub ‛ '); dopuszcza się użycie cudzysłowu apostrofowego jako cudzysłowu trzeciego stopnia, jednak są to niezwykle rzadkie przypadki.
INTERPUNKCJA W CYTATACH
kropkę w cytatach jednozdaniowych i wielozdaniowych umieszczamy po cudzysłowie zamykającym:
np. Dla Steina romantyzm jest warunkiem istnienia. „Człowiek, który się rodzi, wpada w marzenie, jak się wpada do morza”.
po pytajniku, wykrzykniku, wielokropku lub kombinacji tych znaków cudzysłów umieszczamy po tych znakach:
np.: „Kochać się wzajemnie, znaczy wzajemnie być pewnym siebie! Gdzież byłoby miejsce na podejrzenia zdrady i zazdrości?!”
UWAGA: Kropki po cudzysłowie wówczas się nie stawia.
Odautorska zapowiedź cytatu - kropkę stawiamy po cudzysłowie zamykającym:
np.: Cezar powiedział: „Przybyłem. Zobaczyłem. Zwyciężyłem”.
UWAGA: Jeżeli cytowany tekst kończy się w oryginale pytajnikiem, wykrzyknikiem lub kombinacją tych znaków, to cudzysłów umieszczamy po tych znakach, a po cudzysłowie stawiamy kropkę zamykającą wypowiedzenie.
np.: W Odzie do młodości kilkakrotnie pojawia się wezwanie do solidarnego działania: „Razem, młodzi przyjaciele!...”.
Cytaty, które nie stanowią samodzielnych zdań, stają się zazwyczaj integralną częścią wypowiedzenia odautorskiego.
np.: Alegoryczne zobrazowanie tych cech w metaforze „pawiem narodów byłaś i papugą” zapowiada i poprzedza moment najwyższego emocjonalnego napięcia.
Elementy wyróżniane typograficznie ( tytuł w cytacie) wyróżniamy w sposób przyjęty dla danej publikacji.
np.: Pisał m.in.: „Lilla Weneda jest dla nas dorosłych, tak samo jak była ongi dla ledwo zaczynających czytać, przede wszystkim sceniczną baśnią o dobrym dziecku”.
CYTAT SKŁADANY KURSYWĄ
Cytatu pisanego kursywą nie ujmujemy w cudzysłowy. Pozostają one natomiast jeżeli w cytowanym tekście występują wyrażenia lub wyrazy mające własny cudzysłów.
np.: Wybitny archeolog Konrad Jażdżewski stwierdza, iż w wielu wypadkach dane archeologiczne „zrehabilitowałyby” niejako wiarygodność tradycji ustnej.
Jeżeli składany kursywą tekst cytatu zakończony jest pytajnikiem lub wykrzyknikiem i jest wprowadzony po zdaniu odautorskim, to całe wypowiedzenie zamyka kropka ( pismem prostym) np.: Zapis pod datą 18 kwietnia rozpoczął od pytania: Czy jest sens dłużej to ciągnąć?.
W cytatach składanych pismem pochyłym elementy wyróżnione w oryginale kursywą np. tytuły dzieł należy składać pismem prostym
CYTAT WYDZIELONY Z TEKSTU
Kilkuwierszowe lub kilkuakapitowe cytaty należy wydzielić z tekstu głównego. Nie ujmuje się ich w cudzysłowy, powinny być oddzielone z góry i z dołu odstępem. Istnieją dwa sposoby wydzielania cytatów z tekstu głównego:
wydzielanie cytatu od brzegu kolumny pismem mniejszym niż tekst zasadniczy, z zachowaniem standardowego dla danego stopnia pisma odstępu międzywierszowego;
wydzielenie cytatu mniejszą lub taką samą czcionką co tekst zasadniczy, lecz z wcięciem w stosunku do lewego brzegu kolumny. Wcięcie to powinno być większe od akapitowych ;
Dopuszcza się również składanie dłuższych, liczących więcej niż jeden akapit cytatów bez wydzielania ich z tekstu zasadniczego. Zachowuje się wtedy naturalny podział na akapity, przy czym poszczególne akapity rozpoczyna się znakiem cudzysłowu otwierającego („), ale się ich nie zamyka cudzysłowem. Znak cudzysłowu zamykającego (”) stawia się dopiero na zakończenie całego cytatu:
Tekst zasadniczy: „Tekst akapitu pierwszego.
„ Tekst akapitu drugiego.
„ Tekst akapitu trzeciego.
„ Tekst akapitu czwartego, ostatniego”.
Cytat z utworu wierszowanego:
składa się je zazwyczaj pismem mniejszego stopnia z wcięciem w stosunku do tekstu głównego; wcięcie to powinno być większe od wcięć akapitowych tekstu zasadniczego,
blok przytaczanego tekstu poetyckiego można także składać na środku kolumny z jednakowym wcięciem tworzącym pion z lewej strony,
dalszy ciąg akapitu, w którym znalazł się wydzielony cytat z poezji, składa się bez wcięcia,
cytaty z poezji można także składać w tekście zasadniczym w ciągu, ujmując tekst cytatu w cudzysłowy; do oznaczania końca wersu w przytaczanym fragmencie wiersza stosuje się ukośnik ( / ); podwojony ukośnik oznacza koniec strofy w wierszu,
tekst poetycki stanowiący cytat można też złożyć kursywą (ukośnik - pismem prostym).