Koncepcje integracji europejskiej
Koncepcja federacyjna
Zakładała utworzenie państwa związkowego - federacji. Zgodnie z tą koncepcją państwa powinny zrzec się swoich suwerennych kompetencji i przekazać je wspólnym, ponadnarodowym organom. Federacja miałaby silny ponadnarodowy rząd odpowiedzialny przed Parlamentem Europejskim. Uprawnienia władz lokalnych, regionalnych i krajowych uzupełniałyby się. Przy takim rozwiązaniu istotne byłoby określenie podziału zadań miedzy federacją a jej częściami składowymi. Należałoby zagwarantować demokratyczny charakter podejmowanych decyzji. Z koncepcją federacji związana jest wizja Europy regionów, w której granice narodowe tracą znaczenie, wzrasta natomiast rola regionów. Federacyjny model integracji europejskiej propagowany był przede wszystkim przez Konrada Adenauera, Waltera Halsteina, Paula Spaaka. Dlatego też omawiana koncepcja znalazła wielu zwolenników w Niemczech, Holandii i Luksemburgu i we Włoszech.
Koncepcja konfederacyjna
Zakłada utworzenie związku państw (konfederacji). Opiera się na współpracy międzynarodowej, a nie ponadnarodowej. Suwerenność państw nie byłaby zawężana, a decyzje organów ponadnarodowych miałyby ograniczone znaczenie. Wyrazem tej koncepcji jest „Europa Ojczyzn”, której propagatorem był francuski mąż stanu, generał Charles de Gaulle.
Koncepcja funkcjonalistyczna
Trzecia z nich, to koncepcja funkcjonalistyczna. Zakłada, że integracja powinna się odbywać w sposób ewolucyjny i ma zacząć się od współpracy w obszarze gospodarki oraz stopniowo przesuwać suwerenne kompetencje ze szczebli krajowych na wspólnotowe. Proces ten powinien być naturalny. W konsekwencji powstać miałaby wspólnota polityczna, rozwijana stopniowo na bazie zdobywanych doświadczeń. Zwolennikami tej koncepcji byli Jean Monnet i Robert Schuman.
Powstanie Unii Europejskiej
Europejska Wspólnota Węgla i Stali
Powstawanie Wspólnoty Europejskiej w sensie instytucjonalnym rozpoczyna się w dniu 9 maja 1950 roku, kiedy minister spraw zagranicznych Francji Robert Schuman wraz z Jeanem Monnetem ogłosili plan francusko-niemieckiej współpracy w ograniczonym, lecz strategicznym sektorze węgla i stali.
Wzięcie pod międzynarodową kontrolę i zarząd tego sektora gospodarki w obu krajach, pozwoliło uniknąć błędów popełnionych po I wojnie światowej, kiedy to Niemcy czuły się upokorzone okupacją ich kluczowych pod względem gospodarczym terenów.
Planem Schumana zainteresowały się inne kraje. Przyczynił się on do powstania pierwszej organizacji o charakterze integracyjnym - Europejskiej Wspólnoty Wegla i Stali (EWWiS). Traktat o jej ustanowieniu podpisało, 18 kwietnia 1951 roku, w Paryżu, sześć państw: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy.
Celem organizacji było stworzenie wspólnego rynku na surowce i produkty przemysłu węglowego i stalowego. Głównymi instytucjami tej organizacji były: Wysoka Władza (organ wykonawczy),Specjalna Rada Ministrów, Wspólne Zgromadzenie (delegaci parlamentów narodowych) i Trybunał Sprawiedliwości. Powołując EWWiS położono fundamenty ekonomiczne pod jednoczenie się Europy.
EWG i EUROATOM
Po sukcesie EWWiS przyszły też porażki w postaci nietrafionych planów integracji militarnej (Europejska Wspólnota Obronna) i integracji politycznej (Europejska Wspólnota Polityczna). Spowodowało to, że politycy europejscy postanowili zająć się przede wszystkim ścisłą integracją ekonomiczną, odsuwając na dalszy plan pomysły integracji politycznej.
Podczas spotkania przywódców państw w Messynie w czerwcu 1955 roku powołano kolejny specjalny komitet międzyrządowy pod przewodnictwem Paula Henriego Spaaka, w celu przygotowania propozycji rozszerzenia zakresu integracji ekonomicznej. Na podstawie raportu Spaaka z 25 marca 1957 roku sześć państw EWWiS zdecydowało się podpisać w Rzymie dwa traktaty - w pierwszym z nich ustanowiał Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG),przemianowaną na podstawie traktatu z Mastrichit z 1992 r. na Wspólnotę Europejska (WE), a drugi powołał do życia Europejska Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM).
Traktaty rzymskie i Traktat o Fuzji
Traktaty rzymskie weszły w życie 1 stycznia 1958 roku. Przewidywały one zbliżanie się polityki gospodarczej poszczególnych państw członkowskich poprzez:
stopniowe eliminowanie ceł i innych ograniczeń w stosunkach wewnątrz EWG,
koordynowanie polityki gospodarczej,
prowadzenie wspólnej polityki handlowej wobec państw trzecich,
w zakresie polityki atomowej koordynację inwestycji i badań, wspólną działalność na rzecz rozwoju przemysłu atomowego i pokojowego wykorzystania energii atomowej.
Równolegle do traktatów rzymskich podpisano umowę w sprawie wspólnych instytucji, która miała na celu doprowadzenie do stworzenia jednolitych organów dla trzech Wspólnot. Na jej mocy w 1958 roku powołano: Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne (od 1962 roku Parlament Europejski) i trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich
Obie instytucje stały się wspólnymi organami EWWiS , EWG i Euratomu. Powołano jednak odrębne dla EWG i Euratomu Rady Ministrów i Komisje (odpowiedniki Wysokiej Władzy). Wspólne instytucje powstały dopiero na podstawie "Traktatu o Fuzji" z 8 kwietnia 1965 roku, który zaczął obowiązywać od 1 lipca 1967 roku.
Polityka gospodarcza EWG
Tworząc EWG, przywódcy państw członkowskich postanowili, że wspólny rynek będzie tworzony stopniowo, w okresie przejściowym trwającym 12 lat. Ograniczenia ilościowe w handlu miedzy państwami członkowskimi zostały zasadniczo zmienione w 1961 roku. Proces redukcji ceł w obrocie wewnętrznym i dochodzenie do wspólnej taryfy zewnętrznej trwał od 1 lipca 1968 roku. Wówczas sześć państw członkowskich Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej utworzyło unię celną.
W latach 1962 - 1968 wdrażano stopniowo wspólną politykę rolną, a od 1970 roku wspólna politykę handlową. Mimo pogłębiającej się integracji, zdarzały się sytuacje kryzysowe, jak na przykład tzw. "kryzys instytucjonalny" z 1966 roku. Impas spowodowany był sprzeciwem Francji wobec przejścia od zasady jednomyślności w głosowaniu do zasady głosowania większościowego. Kryzys zakończył się podpisaniem "kompromisu luksemburskiego", na mocy którego utrzymano zasadę jednomyślności, kiedy w grę wchodzą "bardzo ważne interesy".
Rozszerzenie EWG
Z początkiem lat siedemdziesiątych EWG przygotowywało się do pierwszego rozszerzenia. Jednak Wielka Brytania starała się o przyjęcie do EWG już od 1961 roku, ale dwukrotnie w 1963 i 1967 roku sprzeciwił się temu prezydent Francji Charles de Gaulle. Ustąpienie de Gaulle'a w 1969 roku umożliwiło rozpoczęcie procesu rozszerzenia Wspólnot europejskich. Negocjacje z czterema krajami kandydującymi, czyli Danią, Irlandią, Norwegią i Wielka Brytanią, rozpoczęły się 30 czerwca 1970 roku. Nowe kraje członkowskie weszły do EWG 1 stycznia 1973 r. Wyjątkiem była Norwegia, której obywatele w referendum opowiedzieli się za nie przystępowaniem do wspólnoty. Przystąpienie do EWG stało się jednoznaczne z przystępieniem do pozostałych dwu Wspólnot.
W latach siedemdziesiątych powoli powracano do idei bliższej współpracy politycznej. Od 1970 roku zainicjowano okresowe konsultacje dotyczące wspólnej polityki zagranicznej, określone jako Europejska Współpraca Polityczna. W 1974 roku ustanowiono Radę Europejską, złożona z szefów państw lub rządów WE.
W 1975 roku powołano do życia nową instytucję Wspólnot Europejskich - Europejski Trybunał Obrachunkowy, którego głównym zadaniem stała się kontrola budżetu Wspólnoty. Trybunał zaczął funkcjonować dwa lata później.
W dniach 7 i 10 czerwca 1979 roku przeprowadzono pierwsze bezpośrednie wybory powszechne, w których wyłoniono 410 członków Parlamentu Europejskiego.
W 1979 roku utworzono również Europejski System Walutowy i wprowadzono ecu jako jednostkę rozrachunkową w obrocie bezgotówkowym.
W dniu 1 stycznia 1981 roku nastąpiło drugie rozszerzenie Wspólnot, tym razem na południe kontynentu, poprzez przyjęcie Grecji.
Kolejnym ważnym etapem pogłębiania współpracy stało się podpisanie w 1985 roku przez Belgię, Francję, RFN, Holandię i Luksemburg „Układu z Schengen”. Jego zasadniczym celem było stopniowe znoszenie kontroli na granicach w ruchu osobowym miedzy tymi państwami.
Do trzeciego rozszerzenia doszło 1 stycznia 1986 roku. Objęło ono wtedy następujące kraje południowej Europy: Hiszpanie i Portugalię.
Jednolity Akt Europejski
Rok 1986 jest ważny nie tylko ze względu narozszerzenia ale również ze względu na dalsze pogłębienie współpracy krajów WE. W dniu 17 lutego w Luksemburgu i 28 lutego w Hadze podpisano Jednolity Akt Europejski, modyfikujący traktaty rzymskie. Dokument ten dotyczył programu dojścia do w pełni jednolitego, wolnego od wszelkich barier rynku wewnętrznego.
Jednolity Akt Europejski wprowadził również istotne zmiany instytucjonalno-prawne. Stworzył on m.in. podstawę prawną dla funkcjonowania Rady Europejskiej i Europejskiej Współpracy Politycznej oraz uprawnienia Parlamentu Europejskiego. Ponadto na podstawie Jednolitego Aktu Europejskiego włączono do Traktatu o ustanowieniu EWG z 1957 roku, przepis o współpracy w dziedzinie polityki społecznej, ochrony środowiska i badań naukowych. Jednolity Akt Europejski wszedł w życie 1 lipca 1987 roku.
W dniu 3 października 1990 roku nastąpiło zjednoczenie Niemiec, a tym samym Wspólnoty Europejskiej rozszerzyły się o dotychczasową NRD.
Szczyt w Maastricht
W 1990 Rada Europejska zorganizowała międzyrządową konferencję ds. przygotowania unii gospodarczej i walutowej oraz usunięcia przeszkód na drodze do unii politycznej. Efektem jej pracy stały się postanowienia szczytu w Maastricht, w Holandii, w grudniu 1991 roku i podpisanie 7 lutego 1992 roku „Traktatu o Unii Europejskiej”, który wszedł w życie 1 listopada 1993 roku.
Traktat z Maastricht oparł strukturę Unii Europejskiej na trzech filarach:
Pierwszy z nich to wspólna polityka ekonomiczna Wspólnot Europejskich. Jej elementem był wspólny rynek, unia gospodarcza i walutowa, wspólna polityka rolna, handlowa, transportowa, polityka solidarnościowa regionalna i socjalna, polityka azylowa, ochrona granic zewnętrznych, polityka migracyjna, oświata, kultura, sieci transeuropejskie, ochrona konsumentów, ochrona zdrowia i środowiska naturalnego.
Drugi filar, to wspólna polityka zagraniczna i w sferze bezpieczeństwa: konsultacje i ustalanie stanowisk - pokój, prawa człowieka, demokracja, pomoc krajom trzecim, wspólne działania w ramach OBWE, w dziedzinie rozbrojenia, ekonomiczny aspekt zbrojeń, obrona, utworzenie urzędu Wysokiego Przedstawicielstwa UE ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa.
Trzeci filar, to współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych: zapewnienie obywatelom Unii ochrony w zakresie wolności, sprawiedliwości i bezpieczeństwa, walka z rasizmem i ksenofobia, walka ze zjawiskami przestępczości zorganizowanej - terroryzm, handel ludźmi, handel narkotykami, bronią i walka z korupcją Współpraca miedzy siłami sił policyjnych państw członkowskich - Europejski Urząd Policji - Europol, współpraca między władzami sądowymi państw członkowskich, ujednolicenie norm prawa karnego.
Traktat ten przekształcił też instytucję Wspólnot Europejskich w instytucje Unii Europejskiej, i zmienił nazwę Rady Ministrów w Radę Unii Europejskiej.
Rozszerzanie Unii Europejskiej
Integracja z Europą środkowo-wschodnią
Rozpad systemu komunistycznego oraz zmiany systemowe w krajach Europy Środkowo - Wschodniej na początku lat dziewięćdziesiątych spowodowały, że Unia Europejska stanęła wobec perspektywy rozszerzenia na Wschód. Zgodę na przystąpienie do Unii Europejskiej krajów Europy Środkowo - Wschodniej wyrażono na szczycie w Kopenhadze, który odbył się w dniach 21 - 22 czerwca 1993 roku. Nie oznaczało to jednak automatycznego wejścia tych krajów do Unii Europejskiej, gdyż czekał je żmudny proces dostosowywania się do wymogów unijnych i negocjacji, trwający ponad dziesięć lat.
W Kopenhadze opracowano zbiór kryteriów na podstawie, których nowi członkowie mieliby być przyjmowani. Były to tzw. kryteria kopenhaskie. Warunki, jakie miały spełnić nowe kraje, to stabilność instytucji demokratycznych, praworządność, poszanowanie praw człowieka, ochrona mniejszości narodowych, funkcjonująca gospodarka rynkowa, gotowość sprostania warunkom konkurencji UE, zdolność do wypełniania obowiązków wynikających z członkostwa oraz przyjęcie dorobku prawnego UE.
Czwarte rozszerzenie UE
W dniu 1 stycznia 1995 roku dokonano czwartego rozszerzenia WE poprzez przyjęcie Austrii, Finlandii i Szwecji. Natomiast obywatele Norwegii ponownie odrzucili w referendum deklarowaną przez rząd chęć przystąpienia tego kraju do UE.
Planowane dalsze rozszerzenie UE wymagało jej zreformowania. W tym celu w 1996 r. w Turynie rozpoczęła się konferencja międzyrządowa, a w jej wyniku 17 czerwca 1997 podczas spotkania Rady Europejskiej parafowano w Amsterdamie tzw. „Traktat amsterdamski”, uzupełniający Traktat o Unii Europejskiej i traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich. Został on formalnie podpisany 2 października 1998 r., a wszedł w życie 1 maja 1999 r.
W dniu 31 marca 1998 r. rozpoczęto negocjacje na temat przyjęcia do Unii z Polską, Czechami, Węgrami, Słowenią, Estonią, i Cyprem. Kolejnych sześć państw Bułgarię, Maltę, Litwę, Łotwę, Rumunie oraz Słowację zaproszono do negocjacji w grudniu 1999 roku.
Unia walutowa
W maju 1998 roku Rada UE uznała, że jedenaście państw członkowskich Wspólnoty Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Portugalia, Niemcy i Włochy spełnia warunki do przystąpienia do unii walutowej i podjęła decyzje o ustanowieniu z dniem 1 czerwca 1998 roku Europejskiego Banku Centralnego. W dniu 1 stycznia 1999 rozpoczął się proces wprowadzenia do obiegu wspólnej waluty europejskiej euro, które ostatecznie do obywateli trafiło 1 stycznia 2002 roku. Poza strefą euro znalazły się Wielka Brytania, Dania i Szwecja. Grecja, która pierwotnie nie spełniała kryteriów w strefie euro znalazła się 1 stycznia 2001.
Traktat nicejski
Rok 2000 poświęcony był dalszym dyskusjom na temat wewnętrznej reformy UE przed planowanym rozszerzeniem. Omawiano sprawy, które nie pozostały rozstrzygnięte w Amsterdamie 1997 roku, tj. przyszły podział głosów w Radzie UE, system podejmowania decyzji poprzez większość głosów, liczba komisarzy i inne. W efekcie przygotowano nowy traktat przyjęty podczas spotkania Rady Europejskiej w Nicei w nocy z 10 na 11 grudnia 2000 roku. Do listopada 2002 roku kraje piętnastki ratyfikowały „Traktat nicejski”, otwierając drogę do rozszerzenia Unii Europejskiej.
Akcesja nowych członków UE
W dniu 13 grudnia 2002 roku w Kopenhadze zakończył się proces negocjacyjny dla dziewięciu kandydatów - Polski, Czech, Węgier, Słowenii, Estonii, Cypru, Malty, Litwy, Łotwy, oraz Słowacji kraje te 16 kwietnia 2003 roku podpisały w Atenach ,,Traktat akcesyjny”.
W 2003 roku w krajach kandydackich oprócz Cypru, odbyły się referenda na temat przystąpienia do UE zgodnie z wymogami ich prawa wewnętrznego. Mimo pewnych obaw o wyniki, społeczeństwa nowych członków zdecydowanie opowiedziały się za przyjęciem do UE w ten sposób z dniem 1 maja 2004 roku UE stała się wspólnotą 25 państw, a w styczniu 2007 roku do UE włączono Bułgarię i Rumunię, czyli obecnie UE liczy 27 państw.
Instytucje Unii Europejskiej
System instytucjonalny Wspólnoty Europejskiej opiera się na pięciu głównych instytucjach, są to:
Rada Unii Europejskiej
Parlament Europejski
Komisja Europejska
Europejski Trybunał Sprawiedliwości
Trybunał Obrachunkowy
Rada Europejska - Bardzo powszechnym błędem jest mylenie jej z Radą Europy lub Radą Unii Europejskiej. Radę Europejska tworzą przywódcy państw, tj. szefowie rządów i prezydenci Francji i Finlandii, choć regułą jest, że towarzyszą im również premierzy tych państw. Organ ten posiada charakter polityczny określający kierunki polityki całej Unii Europejskiej. Tym samym Rada Europejska pozostaje także poza zasięgiem jakiejkolwiek sformalizowanej kontroli w ramach Wspólnot. Przewodniczącym Rady Europejskiej jest przedstawiciel państwa, które sprawuje w danym momencie przewodnictwo w Unii Europejskiej, a zatem kadencja trwa pół roku.
Rada zbiera się przeważnie 2 do 4 razy w roku, a jej spotkania trwają zwykle dwa dni. Miejscem spotkań członków Rady Europejskiej jest Bruksela.
Kompetencje Rady Europejskiej, to przede wszystkim określanie strategicznych celów rozwoju Unii Europejskiej, koordynuje politykę zagraniczną państw członkowskich UE, a także zajmuje stanowisko wobec najważniejszych problemów światowych.
Rada Unii Europejskiej - Jest głównym organem decyzyjnym wspólnot europejskich. W jej skład wchodzą w zależności od omawianych spraw ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich - wtedy mówimy o tzw. Radzi Ogólnej, lub ministrowie poszczególnych resortów, wtedy określa się ja jako Radę Branżową. Pracom Rady Unii Europejskiej przewodzi minister kraju, który w danym momencie sprawuje prezydencję w Unii Europejskiej.
Parlament Europejski - Genezy Parlamentu Europejskiego szukać należy w Zgromadzeniu Parlamentarnym powołanym w Traktacie o powstaniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Po utworzeniu EWG i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (EURATOM), na mocy Układu o fuzji instytucji Wspólnot Europejskich, Zgromadzenie przyjęło nazwę Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne, które od 1962 roku zmieniło nazwę na Parlament Europejski.
Komisja Europejska - Organ ten odpowiedzialny jest za bieżącą politykę Unii. Komisja wyposażona jest w prawo do inicjatywy prawotwórczej. Uprawnienie to wwynika zz przepisów traktatowych, które stanowią, że Rada Unii Europejskiej podejmuje decyzje na wniosek Komisji Europejskiej. Inne kompetencje Komisji Europejskiej to:
wyrażanie i reprezentowanie interesów Wspólnot w stosunku do Rady Unii Europejskiej i w stosunkach zewnętrznych; odpowiedzialność za spójność polityki Unii i koordynację jej działań;
realizacja postanowień traktatów i rozporządzeń;
nadzorowanie przestrzegania prawa europejskiego.
Od wejścia w życie traktatu nicejskiego członkami Komisji są komisarze z poszczególnych państw. Od początku 2007 roku jest ich 27, a każdy z nich jest odpowiedzialny za określony dział - stanowią odpowiednik państwowych ministrów. Przewodniczącym Komisji jest Jose Manuel Durao Barroso, a siedzibą Komisji jest Bruksela. Instytucje Komisji aktualnie zatrudniają około 25 tysięcy urzędników.
Europejski Trybunał Sprawiedliwości - Jego rolą jest interpretacja przepisów europejskich, ale także tworzenie prawa. Trybunał pełni w Unii funkcje sądowe o zróżnicowanym charakterze. Jako sąd konstytucyjny działa w taki sam sposób, w jaki działają Trybunały Konstytucyjne w prawie krajowym. Trybunał bada zgodność wydawanego w Europie prawa z zapisami traktatowymi. Nie dotyczy to zaleceń i opinii. Do Trybunału zwrócić się mogą państwa członkowskie, Rada Europejska, Komisja Europejska i Parlament Europejski. W jego skład wchodzi 27 sędziów mianowanych przez każde państwo członkowskie oraz ośmiu rzeczników generalnych (adwokatów) na sześcioletnią kadencje na zasadzie rotacji. Orzeczenia Trybunału maja charakter ostateczny. Siedzibą Trybunału jest Strasburg.
Trybunał Obrachunkowy - Jego zadaniem jest wszechstronna kontrola rachunków. Traktaty wspólnotowe powierzają mu badanie zgodności z prawem i prawidłowości wszystkich dochodów i wydatków Wspólnot, a ponadto Trybunał sprawdza, czy wspólnymi finansami zarządzano rozsądnie i prawidłowo.