Postawy kobiet wobec wartości - zarys problematyki w świetle koncepcji teoretycznych oraz badań empirycznych.

Cele artykułu:

• próba diagnozy obecnego stanu wiedzy na temat postaw polskich kobiet wobec wartości

• analiza wskaźników i obszarów badań empirycznych

Ramy teoretyczne:

• koncepcja Ronalda Ingleharta związana z przejściem od wartości materialistycznych do wartości postmaterialistycznych.

Dotychczas postawy kobiet nie były przedmiotem bezpośrednich badań. Były one badane pośrednio i fragmentarycznie.

Artykuł ma na celu ujęcie problematyki wartości preferowanych przez kobiety jako kategorii społecznej, zróżnicowanej pod względem wielu cech społeczno demograficznych.

Postawy kobiet i ich wartości są ukazywane w 3 aspektach:

I.- dotyczy globalnych tendencji przemian wartości w większości współczesnych społeczeństw ( koncepcja Ronalda Ingleharta)

II. - dotyczy przemian interesów i wartości społeczeństwa polskiego po 1989 roku

III. - ukazuje wybrane badania polskich kobiet

W artykule kobiety traktowane są jako wewnętrznie zróżnicowana kategoria społeczna. Podstawowym problemem badawczym będzie to na ile i pod jakim względem systemy wartości polskich kobiet są do siebie podobne. W jaki odzwierciedlają tendencje globalne, na ile przedstawiają one cechy polskiej kultury a na ile cechy społeczno-demograficzne (np. wiek, poziom wykształcenia, sytuacja rodzinna).

Autorka posłużyła się definicją wartości wg Szczepańskiego: Wartość o : „dowolny przedmiot materialny lub idealny, ideę lub instytucję, wobec którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus”.

Tezy Ingleharta i Światowy sondaż wartości

• w rozwoju społeczeństw można zaobserwować zmianę z wartości materialnych do wartości postmaterialistycznych

Inglehart pokazuje powiązania pomiędzy uwarunkowaniami makrospołecznymi a indywidualnymi preferencjami określonych norm i wartości.

Tradycyjne wartości przedmaterialistyczne to przedmioty, idee bądź instytucje służące w podtrzymywaniu porządku społecznego opartego na konformizmie wobec władzy i wobec opinii większości (rodzina, religia).

Materialistyczne wartości są związane z zaspokojeniem podstawowych podstaw ( Tu: Praca, bezpieczeństwo socjalne, kapitał materialny oraz społeczny).

Wartości postmaterialistyczne związane są z pojęciem wolności i samorealizacji.

Koncepcja Ingleharta na poziomie indywidualno- psychologicznym zakłada hierarchię potrzeb dzieląc je na:

• podstawowe (fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności - potrzeby niedoboru)

• metapotrzeby (potrzeby uznania i elastyczno-intelektualne - potrzeby wzrostu)

Przejście od wartości przedmaterialistycznych do materialistycznych i postmaterialistycznych ma charakter nielinearny. Współczesne społeczeństwa są konfiguracją cech porządków : tradycyjnego, wczesnej nowoczesności i postnowoczesności - zjawisko różnorodności teraźniejszości .

W takich społeczeństwach wartości deklarowane są zróżnicowane w zależności od warunków życia i doświadczeń socjalizacyjnych. Należy więc przypuszczać że polskie kobiety będą różniły się między sobą pod względem systemów wartości w zależności od warunków życia i doświadczeń .

Inglehart rozpoczął w 1970 roku badania nad międzypokoleniową zmianą wartości , zjawisko to znalazło potwierdzenie w badaniach empirycznych.

Badania te zostały przeprowadzone na przedstawicielach prawie 75% światowej populacji . Wyniki badań wskazują na względną stałość pomimo zróżnicowań kulturowych procesu przemian wartości w społeczeństwach, które osiągnęły określony poziom rozwoju ekonomicznego i określone elementy stylu życia.

Przedstawiciele społeczeństwa wczesnej nowoczesności przypisują nadrzędne znaczenie rozwojowi gospodarczemu, natomiast społeczeństwa ponowoczesne wartościom związanym z kulturą i ochroną środowiska.

Zarówno w społeczeństwie tradycyjnym jak i wczesnonowoczesnym kobiety określane są jako matki i gospodynie domowe. W związku z tym życie seksualne było powiązane z prokreacją w obrębie określonej rodziny, w społeczeństwie po późnej nowoczesności najważniejsza jest satysfakcja seksualna.

W społeczeństwie wczesnonowoczesnym dominuje kompensacyjny sposób wyznawania religii, którego celem jest zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa. W społeczeństwie póznonowoczesnym religia zaczyna pełnić istotną rolę w poszukiwaniu sensu życia i celu indywidualnej egzystencji.

Przemiany spowodowały że nowoczesne ruchy społeczne zwracają ogromną uwagę na:

• różnorodność kulturową

• akceptację związków homoseksualnych

• zmiany tradycyjnych ról kobiet i mężczyzn itp.

• Poparcie dla indywidualizmu

W społeczeństwie ponowoczesnym następuje erozja sztywnych wzorów pełnienia roli płci. Stają się one elastyczne i stają się umową między jednostkami.

Kolejną istotną cechą społeczeństwa ponowoczesnych jest kwestionowanie autorytetów przy wzroście aktywności obywatelskiej (scena polityczna).

Podsumowując założenia i poglądy Ingleharta należy stwierdzić, że postępujący wzrost dobrobytu, po przekroczeniu pewnego poziomu powoduje zwrócenie uwagi społeczeństwa w stronę wartości postmaterialistycznych. Z kolei największa zmiana w zakresie społeczeństwa, cenionych wartości następuje w momencie zastępowania starszego pokolenia przez nowe pokolenie, wchodzące w dorosłe życie.

Polskie społeczeństwo można określić jako tradycyjne i materialistyczne, a charakteryzuje się ono największym przywiązaniem do tradycji spośród społeczeństw europejskich.

Autorka twierdzi, że elementy życia opartego na ponowoczesnych wartościach „przenikają” do społeczeństwa stopniowo, począwszy od kategorii najbardziej uprzywilejowanych, posiadających relatywnie największy kapitał materialny, kulturowy i społeczny.

Przemiany systemów wartości Polaków w okresie transformacji społecznej po 1989 roku - analiza w kontekście tez Ingleharta.

Autorka twierdzi, że odrzucenie przez Polskę realnego socjalizmu wynikało z przywiązania do wartości tradycyjnych, a nie z dążenia do realizacji wartości.

Przy transformacji nasiliła się przewaga wartości materialistycznych wobec narastającego zróżnicowania gospodarczo-ekonomicznego. Orientacja materialistyczna polegała na dążeniu do odniesienia sukcesu finansowego lub utrzymania swojego dotychczasowego statusu. Pojawiają się zarówno grupy realizujące model postomaterialistyczny, ale jest ich niewiele.

Polski postmaterializm dotyczy małych grup społecznych lub kategorii najbardziej uprzywilejowanych.

Dominacja orientacji materialistycznych, ukazuje że takie wartości jak praca, edukacja, rodzina, są traktowane jako kapitał do zabezpieczenia materialnej egzystencji. Można jednak przypuszczać , że coraz większe znaczenie będą miały wartości związane z wolnością i samorealizacją.

Przemiany w kierunku postmaterializmu przebiegają więc dość wolno ale bardzo konsekwentnie.

Kobiety wobec wartości, w świetle badań socjologicznych.

W kontekście tez Ingleharta związanych z przemianą pokoleniową zbadano kobiety około

20-letnie i kobiety w wieku 35 lat.

Najważniejsze wartości to:

- udane życie rodzinne i dobry kochający mąż:

*64% uczennic

*50% kobiet

- ładne zdrowe dzieci:

*34% uczennic

*38% kobiet

-kobieta sukcesu

*12% uczennic

*9% kobiet

Co do wskaźnika pozycji w pracy wskaźnik ten nie pozwala czy badane kobiet koncentrują się na wartościach tradycyjnych, nowoczesnych czy ponowoczesnych.

-wysoka pozycja materialna i posiadanie dóbr:

* 40% uczennic

* 33% kobiet

- praca zawodowa dająca niezależność finansową

* 38%uczennic

* 40% kobiet

Wynik badań przeprowadzonych na mieszkankach małych miast i wsi ukazuje, że praca traktowana jest instrumentalnie.

Dla kobiet rzadko praca jest drogą do samorealizacji , z reguły jest ona sposobem na zasilenie rodzinnego budżetu.

W opinii badanych kobiet praca zawodowa powinna być jak najmniej uciążliwa i absorbująca, żeby nie przeszkadzać w wywiązywaniu się z obowiązków wobec rodziny i domu.

Głównym kryterium w poszukiwaniu pracy są dochody (48% respondentek, 57% - chciałoby by praca była w miejscu zamieszkania).

Cytowane wyniki badań nie pozwalają jednak w bezpośredni i jednoznaczny sposób odpowiedzieć na pytanie czy praca zawodowa jest dla kobiet źródłem zdobywania środków utrzymania czy źródłem niezależności samej w sobie. Im wyższe jednak wykształcenie kobiet, tym większe przywiązanie do pracy zawodowej, stanowiącej przestrzeń do samorealizacji.

Obraz badań jest jednak niespójny. Zmienia się opinia kobiet na temat pracy zawodowej:

Rok 1993

• 48% uważa że kobiety pracujące cieszą się większym poważaniem społecznym niż gospodynie domowe

• 41% status pracujących i niepracujących kobiet jest taki sam.

Rok 1996

• 71% praca zawodowa kobiet cieszy się większym poważaniem

Rok 2003

• 33% kobiet wyraziło opinię że sprawa szacunku społecznego nie ma związku z aktywnością zawodową

• 4% uważa że bardziej szanowana jest gospodyni domowa

Z badań wynika, że największa akceptacja tradycyjnego podziału jest najbardziej powszechna u osób starszych o niskim poziomie wykształcenia.

Z badań wynika również, że kobiety z wyższym wykształceniem pracując w domu czuje się najlepiej i najswobodniej.

Dążenie życiowe niektórych kategorii kobiet wyznaczane są przede wszystkim przez wartości tradycyjne oraz związane z postmodernistycznymi wartościami.

Na podstawie prezentacji miejskim artykule badań można stwierdzić że role deklarowane i role realizowane w życiu są często niespójne (np./istnieją kobiety które mimo deklarowanych tradycyjnych wartości funkcjonują publicznie).

Artykuł

---