Co warto wiedzieć o dysleksji?

Chciałabym dzisiaj zapoznać Państwa z problemem dysleksji. Pojawia się on coraz częściej. Jest rozterką nie tylko dla uczniów, ale i ich rodziców i nauczycieli.

Wszyscy Państwo pewnie znacie bajkę Andersena o brzydkim kaczątku, ale nie każdy wie, że jej autor był dyslektykiem. Jako uczeń miał kłopoty z ortografią, mylił litery, a nauka języków obcych była dla niego ciężarem. Podobne problemy przeżywa wiele osób z dysleksją.

Terminologia i rodzaje zaburzeń (foliogram)

Z wyżej wymienionych definicji wynika, że przyczyną dysleksji są zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych, dlatego są to specyficzne trudności w nauce. Trudności w czytaniu i pisaniu mogą mieć także inne podłoże np. zaniedbania środowiskowe, opóźnienia rozwoju intelektualnego itp. Nie jest to jednak związane z dysleksją.

SPECYFICZNE TRUDNOŚCI TYPU DYSLEKTYCZNEGO NIE ZALEŻĄ OD:

• poziomu inteligencji dziecka (często dyslektycy to osoby o wysokiej, a nawet wybitnej inteligencji - np. Albert Einstein, twórca teorii względności),

• kompetencji nauczyciela ( dysleksja jest zjawiskiem powszechnym na całym świecie, bez względu na preferowany system kształcenia),

• nie są też wynikiem lenistwa czy złej woli ucznia (przypominałoby to robienie na złość sobie samemu).

SŁYNNI LUDZIE Z DYSLEKSJĄ:

Leonardo da Vinci wszechstronny i genialny artysta malarz, rzeźbiarz, architekt (1452-1519)

Tomasz Alwa Edison, słynny wynalazca (1847-1931)

Albert Einstein, twórca teorii względności (1879-1955)

Winston Churchill, brytyjski mąż stanu (1874-1965)

Agata Christie, autorka powieści kryminalnych (1891-1976)

Hans Christian Andersen, autor baśni dla dzieci (1805-1875)

August Rodin - rzeźbiarz franc., (1840-1917), usiłował (trzykrotnie), bez powodzenia, podjąć studia w École des Beaux-Arts w Paryżu;

W Polsce publicznie przyznaje się do niej np. Jacek Żakowski i śp. Jacek Kuroń.

Kuroń dowiedział się, że jest dyslektykiem dopiero jako dorosły człowiek. W szkole czytał z czystej kartki, udając, że coś tam napisał. Miał bardzo dużo nieprzyjemnych doświadczeń w szkole.

CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA DYSLEKSJI

W literaturze europejskiej podaje się, że dzieci dyslektyczne stanowią 10-15% uczniów. Ostatnie polskie badania stwierdzają, że 15 proc. dzieci ma kłopoty z czytaniem i pisaniem na poziomie zerówki i IV klasy, a 13 proc. dzieci to z dysortograficy. To znaczy, że w każdej klasie takie kłopoty może mieć troje dzieci. Głęboką dysleksję ma natomiast statystycznie jedno dziecko w klasie (4%).

PRZYCZYNY ZABURZEŃ (foliogram)

Wyróżnia się zwykle pięć podstawowych koncepcji, mówiących o pierwotnych przyczynach dysleksji:

genetyczną - przyczyną zaburzeń i podłożem trudności w czytaniu i pisaniu są geny przekazywane z pokolenia na pokolenie,

opóźnionego dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego - zaburzenia dyslektyczne są związane ze wolniejszym dojrzewaniem układu nerwowego, spowodowane przez takie czynniki jak geny, hormony,

organiczną - przyczyną są mikrouszkodzenia mózgu, związane ze szkodliwym działaniem czynników chemicznych, fizycznych i biologicznychg powstałe w okresie okołoporodowym

hormonalną - zablokowanie rozwoju lewej półkuli mózgowej, która jest związana z mową,

psychogenną - zaburzenia emocjonalne spowodowane przez urazy psychiczne i stres.

Zajmująca się tą problematyką prof. Marta Bogdanowicz uważa, że termin dysleksja rozwojowa wskazuje na fakt wczesnych uwarunkowań tych trudności, trwających od urodzenia, a nie nabytych w późniejszym okresie życia.

Jeśli widzimy, że dziecko w wieku poniemowlęcym lub przedszkolnym ma problemy z mówieniem, przekręca wyrazy powinniśmy szybko odwiedzić logopedę. Będzie on nie tylko korygował wad wymowy, ale też pomagał wyrównać inne - problemy z uczeniem się wierszy, przypominaniem nazw, czy przekręcaniem wyrazów.

Niektórzy pediatrzy lekceważą problem, zniechęcają do interwencji, uważając te kłopoty za naturalne. Uspokajają, że dziecko z tego "wyrośnie".

A z dysleksji się nie wyrasta - to problem na całe życie.

Objawy „ryzyka dysleksji”- wiek przedszkolny i klasa „0” (foliogram)

Często zdarza się, że osoby mające dysleksję nie są tego świadome. Stopniowo kłopoty w szkole pogłębiają się, nauka staje się coraz bardziej uciążliwa i do trudności w czytaniu i pisaniu dochodzą zaburzenia emocjonalne. Czasami dopiero przed różnego rodzaju testami i egzaminami uczeń przechodzi specjalistyczne badania psychologiczne i pedagogiczne, które stwierdzają dysleksję. Tymczasem już znacznie wcześniej rodzice mogą zorientować się, że ich dziecko należy do grupy tzw. "ryzyka dysleksji".

Objawy dysleksji w młodszym wieku szkolnym (foliogram)

Uczeń w okresie nauczania początkowego, tj. do końca trzeciej klasy powinien opanować czytanie tak, by było płynne (całymi zdaniami) i ze zrozumieniem. Od tej pory czytanie ma być narzędziem uczenia się innych przedmiotów oraz czytania dla przyjemności. Dzieci dyslektyczne w klasie czwartej albo jeszcze nie umieją czytać, albo pozostają nadal na etapie elementarnego czytania.

"Dekalog dla rodziców i nauczycieli dzieci dyslektycznych"

/autorstwa prof. dr hab. M. Bogdanowicz/ (foliogram)

DIAGNOZOWANIE ZABURZEŃ I ORGANIZOWANIE POMOCY DLA DZIECI DYSLEKTYCZNYCH

Pierwszym ważnym etapem jest obserwacja dziecka przez rodziców w domu, a następnie z chwilą przekroczenia przez dziecko progu szkoły - obserwacja przez nauczyciela klas początkowych i nauczyciela polonistę. To właśnie te osoby - najlepiej znające dziecko - najwcześniej spostrzegą, „że coś jest nie tak”. Nauczyciel dysponujący odpowiednią wiedzą na temat zaburzeń psychoruchowego rozwoju dziecka, potrafi postawić wstępną diagnozę.

Natomiast profesjonalna diagnoza tych zaburzeń jest dokonywana w poradniach psychologiczno - pedagogicznych.

Chociaż nie ma jeszcze sposobu na zapobieganie ani na wyleczenie dysleksji można jednak łagodzić jej następstwa. Ale tylko wtedy, gdy wcześnie zostaną rozpoznane, a dziecko zostanie objęte specjalistyczną opieką. Dziecko może skorzystać z:

• pomocy nauczyciela i pedagoga szkolnego,

• zespołu wyrównawczego lub korekcyjno - kompensacyjnego w szkole,

• terapii indywidualnej i grupowej w poradni wychowawczo - zawodowej.

SPOSOBY PRACY Z DZIEĆMI Z DYSLEKSJĄ W DOMU

Najważniejszą zasadą jest, że nie tylko nauczyciel czy terapeuta pracuje z dzieckiem, ale także rodzice w domu, i to naprawdę systematycznie.

Szczegółowe rady, jak pracować i przykłady ćwiczeń rodzice dostaną w każdej poradni psychologiczno-pedagogicznej. Generalnie z dzieckiem trzeba wtedy jak najwięcej rozmawiać, rysować, uczyć krótkich piosenek i wierszy.

W pracy z dzieckiem dyslektycznym najbardziej skuteczne jest uczenie polisensoryczne: jednoczesne zaangażowanie wielu zmysłów: słuchu, wzroku i kinestezji. Maksymalnie wykorzystać należy te zmysły, które funkcjonują prawidłowo z jednoczesnym ćwiczeniem tych słabszych.

Pracując z dzieckiem dyslektycznym należy:

• stosować na przemian czytanie głośne i czytanie ciche utworów ze sprawdzaniem zrozumienia tekstu,

• utrwalać i powtarzać wiadomości przy każdej nadarzającej się okazji w ciągu dnia,

• stosować wiele ćwiczeń grafomotorycznych doskonalących technikę pisania (przepisywanie rodzi awersję do pisania),

• polecać pisanie ołówkiem w większej liniaturze, szczególnie w początkowym okresie nauki szkolnej,

• należy usuwać wyrazy niepoprawnie napisane tak, by dziecko nie przyswajało sobie w pamięci wzrokowej ich wadliwego obrazu graficznego poprzez:

- całkowite zamazanie wyrazów z błędem i napisanie ich u góry w sposób poprawny,

- naklejanie pasków poprawnie napisanych wyrazów w miejsce wyrazów z błędem,

• prowadzić słownik wyrazów trudnych,

Właściwa pomoc dzieciom dyslektycznym to:

• stosowanie różnego rodzaju wzmocnień - zachęt, pochwał,

• uczenie sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych,

• stała współpraca i wymiana informacji między szkołą a domem.

/za: W. Turewicz, Organizacja pracy korekcyjno - kompensacyjnej, [w:] Jak pomóc dziecku z dysortografią, ODN Zielona Góra 2000/

PRZYKŁADOWE ĆWICZENIA DLA DYSLEKTYKÓW

By pomóc dzieciom dyslektycznym w zautomatyzowaniu umiejętności czytania, należy stosować następujące formy ćwiczeń:

• Czytanie całościowe sylab i wyrazów.

• Czytanie wyrazów, zdań i tekstów sylabami.

• Czytanie naprzemienne sylab, wyrazów i zdań.

• Czytanie z przesłonką (w okienku).

• Ćwiczenia w rozumieniu treści (J. Czajkowska, K. Herda, 1989 r.).

W nauce poprawnego pisania pod względem graficznym wskazane jest stosowanie następujących ćwiczeń:

• Kreślenie ręką dużych liter w powietrzu.

• Pisanie (malowanie) liter na arkuszach papieru, różnej wielkości.

• Pisanie liter za pomocą szablonów.

• Kalkowanie (kalką techniczną), obwodzenie po wzorze.

• Samodzielne pisanie liter.

Przy opracowaniu graficznym liter należy zwrócić uwagę na ich charakterystyczne elementy, sposób pisania z zaznaczeniem miejsca rozpoczęcia i rozmieszczenia w liniaturze zeszytu.

Trzeba dążyć do tego, by dzieci nauczyły się pisać wyrazy łącznie, czytelnie i we właściwym tempie.

Przy przepisywaniu należy pamiętać o omówieniu pisowni wyrazów "trudnych", by nie utrwalały się w pamięci wzrokowej nieprawidłowe obrazy graficzne wyrazów.

Przykładowe ćwiczenia (foliogram)

Zaprezentowane tutaj przeze mnie przykłady ćwiczeń można prowadzić z dzieckiem w domu. Łączenie nauki z zabawą (gry, łamigłówki, rebusy, układanki) sprawia dzieciom dużo radości.

Dziecko dyslektyczne powinno też korzystać z zajęć organizowanych w poradniach. Odbywają się one w małych grupach pod kierunkiem nauczycieli - terapeutów. Uczniowie otrzymują zaświadczenia o uczęszczaniu na zajęcia terapii pedagogicznej. Regularna praca przynosi efekty - choćby w postaci lepszej oceny na świadectwie.

Należy jednak pamiętać o tym, że tylko wczesna diagnoza pozwoli pomóc dziecku, sprawić, że jego pobyt w szkole może być przyjemny, i tak jak inne dzieci może czerpać radość ze zdobywania wiedzy.

Zatem przyglądajmy się uważnie naszym dzieciom.

Opracowanie: mgr Renata Zielińska

Styczeń 2005r.

LITERATURA:

1. M. Bogdanowicz, Recepty na dobre czytanie i pisanie, [w:] Jak pomóc dziecku z dysortorafią, ODN Zielona Góra 2000

2. K. Grabałowa, Ćwiczenia w czytaniu i pisaniu. Poradnik metodyczny do terapii dzieci dyslektycznych, TNOiK Toruń 1996

3. J. Mickiewicz Jedynka z ortografii? Rozpoznawanie dysleksji, dysortografii i dysgrafii w starszym wieku szkolnym, TNOiK Toruń 1996

4. W. Turewicz, Organizacja pracy korekcyjno - kompensacyjnej, [w:] Jak pomóc dziecku z dysortografią, ODN Zielona Góra 2000

5. B. Zakrzewska, Trudności w czytaniu i pisaniu, WSiP Warszawa 1996

2

---