CUKRY (WĘGLOWODANY) W ŻYWIENIU
W codziennym pożywieniu powinny dominować węglowodany ponieważ to one dostarczają ok. 60 % potrzebnych nam kalorii, a ich 1gram daje 4 kcal.
Takie są bowiem potrzeby człowieka, ustalone na podstawie licznych i wieloletnich badań różnych naukowców, takie więc jest jedno z głównych zaleceń prawidłowego sposobu żywienia.
PORCJA CHEMII DLA PRZYPOMNIENIA
Węglowodany znajdują się w wielu naturalnych produktach. Dla naszych potrzeb zostały one podzielone zgodnie z budową chemiczną w następujący sposób:
Cukry jednocząsteczkowe (jednocukry):
glukoza
fruktoza
Spożywamy je głównie z owocami i sokami.
Cukry dwucząsteczkowe (dwucukry)
sacharoza ( cukier buraczany lub trzcinowy, zbudowany z glukozy i fruktozy)
laktoza ( cukier mlekowy zbudowany z glukozy i galaktozy)
Są też w żywności węglowodany o bardziej złożonej budowie.
Najważniejsze z nich to:
skrobia
błonnik pokarmowy
Skrobia swoją budową przypomina łańcuch, w którym ogniwami są cząsteczki glukozy. Tych cząsteczek jest bardzo dużo - setki, a nawet tysiące. Najwięcej skrobi posiadają przetwory zbożowe, nasiona roślin strączkowych oraz ziemniaki.
Natomiast błonnik to zespół kilku substancji o dosyć skomplikowanej budowie, złożonych nie tylko z glukozy. Bogate w błonnik są produkty zbożowe z grubego przemiału, nasiona roślin strączkowych, orzechy, warzywa i owoce.
Nic więc dziwnego, że to właśnie węglowodany dostarczają nam glukozy. Tym samym bezpośrednio i w największym stopniu zwiększają jej stężenie we krwi, dając energię do życia, chociaż w pewnych przypadkach będąc przyczyną wielu chorób.
PORA NA FIZJOLOGIĘ
Tempo wzrostu stężenia glukozy we krwi po spożyciu węglowodanów jest różne w zależności od ich budowy różna jest bowiem szybkość ich trawienia czyli enzymatycznego „poprzecinania” na składniki podstawowe - głównie na glukozę. Od tego zaś zależy tempo jej wchłaniania z przewodu pokarmowego do krwi. Z tego też względu (za profesorem Janem Tatoniem) można podzielić węglowodany na:
Węglowodany „biegnące” - NIEWSKAZANE!!!
Bardzo szybko wchłaniają się z przewodu pokarmowego, aco za tym idzie szybko zwiększają stężenie glukozy we krwi. Taki efekt dają glukoza i sacharoza znajdujące się w produktuktach bogate w te cukry, m.in.: napoje, słodycze, ciasta, miód, dżemy, niektóre owoce - zwłaszcza winogrona i banany.
Węglowodany „maszerujące” - WSKAZANE!!!
Dosyć szybko, choć wolniej niż poprzednie, wchłaniają się z przewodu pokarmowego do krwi. Tym samym wolniej podnoszą poziom glukozy. Taki efekt wywołuje skrobia - zawarta w produktach zbożowych i ziemniakach, fruktoza - obecna w owocach oraz laktoza - w mleku i napojach mlecznych.
Węglowodany „czołgające się” - BARDZO WSKAZANE!!!
Najwolniej wchłaniają się z przewodu pokarmowego, przez co wolno podnoszą stężenie glukozy we krwi. Dotyczy to węglowodanów występujących w obecności błonnika pokarmowego. Błonnik opóźnia trawienie i wchłanianie innych węglowodanów. Sam nie ulega działaniu enzymów trawiennych człowieka. Rozkładany jest dopiero przez bakterie naturalnie bytujące w jelicie grubym. Dlatego dostarcza niewielkich ilości energii - 1 kcal z 1g, co w praktyce można pominąć. Warto też wiedzieć, że błonnik utrudnia wchłanianie tłuszczu i cholesterolu oraz reguluje pracę jelit. Z tych i wielu innych względów produkty o dużej zawartości błonnika, takie jak pieczywo razowe, grube kasze, płatki zbożowe, rośliny strączkowe, warzywa i niektóre owoce, są bardzo polecane diabetykom ( osobom chorym na cukrzycę).
WNIOSKI
Węglowodany złożone, pochodne skrobi, w pożywieniu człowieka powinny stanowić główne źródło energii. Dostarczają ich przede wszystkim produkty roślinne. Nie oznacza to jednak, iż pożywienie człowieka nie dostarcza również węglowodanów prostych i dwucukrów. Wśród węglowodanów prostych najbardziej rozpowszechnionym jest glukoza, nazywana inaczej cukrem gronowym, oraz fruktoza, czyli cukier owocowy. Oba te cukry występują w większych ilościach w owocach, sokach roślin i w miodzie. Dwucukry to znana nam wszystkim sacharoza, czyli cukier trzcinowy lub buraczany, potocznie nazywana „cukrem". Ponadto, do dwucukrów zaliczamy także laktozę, czyli cukier mleczny, występujący w większych ilościach w mleku. Jest ona najczęstszą przyczyną tzw. nietolerancji mleka. Jednocześnie należy pamiętać, że wszystkie przetwory mleczne, takie jak mleko zsiadłe, kefir, ser biały i twarogi, są tego cukru pozbawione lub też występuje on w znacznie mniejszych ilościach niż w mleku słodkim. Dzięki temu tolerancja tych produktów jest znacznie większa lub prawidłowa. Węglowodany w postaci skrobi są składnikiem niezbędnym ustrojowi stopniowo trawione i "wchłaniane, warunkują prawidłowy przebieg przemian białek i tłuszczów w organizmie. Przy braku odpowiedniej ilości "węglowodanów w pożywieniu dochodzi do nieprawidłowego spalania kwasów tłuszczowych, w wyniku czego powstają tzw. ciała ketonowe, które zakwaszają organizm, co jest zjawiskiem niebezpiecznym dla zdrowia. Dlatego mówimy, że tłuszcze spalają się w ogniu węglowodanów. Węglowodany są w żywieniu człowieka niezbędne, gdyż niektóre tkanki, np. tkanka mózgowa, czerpią energię wyłącznie ze spalania glukozy.
Pamiętajmy przy tym, że zarówno jeden gram białka, jak i węglowodanów, w czasie przemian w organizmie dostarcza 4 kilokalorii energii i jest to ponad dwa razy mniej niż otrzymuje się ze spalenia l g tłuszczu, dostarczającego 9 kcal.
EFEKTY NADMIARU WĘGLOWODANÓW
PRÓCHNICA ZĘBÓW
Próchnica zębów jest chorobą uznaną za społeczną, obejmującą ponad 95% ludności naszego kraju. Stanowi ona główną przyczynę utraty i uszkodzenia zębów u dzieci i młodzieży. Próchnica rozwija się przede wszystkim na powierzchniach zębów, na których zalegają resztki pokarmowe. Powodują one zmiany odczynu pH w ustach oraz prowadzą do procesów demineralizacji szkliwa. Najlepszą ochroną przed próchnicą jest odpowiednia higiena jamy ustnej oraz systematyczne wizyty u stomatologa. Ważne jest również spożywanie odpowiednich pokarmów. Dziś nie ulega wątpliwości, że nadmierne spożycie cukrów prostych oraz niedobory fluoru w diecie sprzyjają rozwojowi próchnicy zębów.
KIEDY OTYŁOŚĆ ?
Otyłość i nadwaga są efektem spożywania zbyt dużych w stosunku do zapotrzebowania organizmu ilości pokarmu, w wyniku czego pojawia się nadmiar energii pobieranej z pożywienia nad ilością energii wydatkowanej na procesy życiowe. Nadwaga oznacza zwiększoną masę ciała w stosunku do przyjętych norm. Otyłość jest chorobą ogólnoustrojową, której głównym objawem jest nadmiar tkanki tłuszczowej. Rozwój otyłości może prowadzić do wielu chorób, szczególnie cukrzycy insulinoniezależnej i chorób układu krążenia, pęcherzyka żółciowego itp., a w konsekwencji do przedwczesnych zgonów.
Leczenie nadwagi i otyłości polega na systematycznym stosowaniu odpowiedniej diety o obniżonej wartości energetycznej oraz na zmianie dotychczasowych nawyków żywieniowych. Jedynie racjonalne, dobrze zbilansowane żywienie i regularne spożywanie niewielkich posiłków z odpowiednią częstotliwością daje gwarancję utrzymania odpowiedniej masy ciała przez długi okres. Stosowanie tzw. diety cud, mimo okresowych korzystnych efektów, nigdy nie daje gwarancji zachowania dobrego zdrowia i samopoczucia, a wręcz przeciwnie - może spowodować zaburzenia w stanie zdrowia
DLACZEGO CHORUJEMY NA CUKRZYCĘ ?
Glukoza uzyskana w wyniku trawienia węglowodanów wchłaniana jest do krwi i krążąc wraz z nią dociera do wszystkich komórek organizmu. Do ich wnętrza wprowadzana jest przez specjalne białka transportujące. W przeważającej liczbie komórek odbywa się to jednak przy pomocy insuliny. Insulina jest wręcz niezbędna. Pełni bowiem rolę klucza otwierającego swego rodzaju drzwi, przez które specjalne białka wprowadzą glukozę. Tak dzieje się na przykład w komórkach mięśniowych, tłuszczowych i wątrobowych, czyli tych, których w organizmie jest najwięcej.
Taki „klucz insulinowy” nie jest jednak potrzebny komórkom mózgu, nerek oraz czerwonym i białym krwinkom.
CO TO JEST CUKRZYCA
Cukrzyca przypomina zatem sytuację w biurowcu, do którego ciągle wchodzi tłum interesantów. Tymczasem większość biur nie działa, ponieważ z powodu braku kluczy nie można otworzyć drzwi. Tłum interesantów gromadzi się na korytarzach. Panuje straszliwy chaos. W biurowcu dzieje się tak, jak w naszym cukrzycowym organizmie, w którym komórki odpowiadają poszczególnym pomieszczeniom biurowym, insulina - kluczom otwierającym drzwi, naczynia krwionośne - korytarzom, a rosnące stężenie glukozy we krwi - gromadzącemu się tłumowi interesantów. Jeśli sytuacja nie zostanie rozładowana, to po pewnym czasie taki tłum zaczyna uszkadzać korytarze i różne pomieszczenia. To analogicznie jak w cukrzycy, kiedy dochodzi do uszkodzenia naczyń i niektórych narządów. Dlatego diabetycy muszą dokładnie kontrolować rodzaj i ilość węglowodanów zjadanych w poszczególnych posiłkach. W cukrzycy nie ma bowiem niekontrolowanego, dowolnego zjadania i podjadania.