|
Poseł, w Polsce członek parlamentu, przedstawiciel całego narodu w sejmie, wybrany w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i proporcjonalnych w tajnym głosowaniu. Posłem może zostać obywatel Polski, posiadający czynne prawo wyborcze.
Ważność wyborów stwierdza Sąd Najwyższy. Mandat posła wygasa: wskutek śmierci posła, zrzeczenia się, utraty prawa wybieralności, stwierdzenia nieważności wyboru.
Do podstawowych obowiązków posła należy złożenie ślubowania przed rozpoczęciem sprawowania mandatu, aktywny udział w pracach parlamentu i jego organach (np. w komisjach sejmowych) przedstawianie i wyjaśnianie wyborcom zasadniczych celów polityki państwa oraz uchwalonych ustaw i uchwał, a także złożenie pisemnego oświadczenia o swoim stanie majątkowym.
Z postanowień Konstytucji RP wynikają także:
1) zakaz łączenia mandatu posła z mandatem senatora oraz mandatu posła z funkcją m.in. prezesa Narodowego Banku Polskiego, rzecznika praw obywatelskich, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora;
2) zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z wykorzystaniem majątku państwowego lub samorządu terytorialnego.
Poseł może natomiast zostać członkiem rządu.
Poseł ma m.in. prawo: interpelacji, udziału w pracach sejmu, wyrażania własnego stanowiska oraz zgłaszania wniosków w sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach izby i jego organów, a także do diet, urlopu i bezpłatnego przejazdu środkami komunikacji i przelotów krajowym przewozem lotniczym. Posłom przysługuje immunitet.
Trybunał Konstytucyjny - organ sądownictwa konstytucyjnego w Polsce, znany także w ustrojach innych państw. Jego podstawowym zadaniem jest kontrolowanie zgodności norm prawnych niższego rzędu (rangi ustawowej lub podustawowej) z normami prawnymi wyższego rzędu, przede wszystkim z Konstytucją i niektórymi umowami międzynarodowymi (tzw. "sąd naW Polsce Trybunał Konstytucyjny ustanowiono ustawą z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. z 1982 r. Nr 11, poz. 83), a powołano do życia - po trzech latach ostrych sporów - ustawą z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. z 1985 r. Nr 22, poz. 98 z późn. zm.). Działalność orzeczniczą rozpoczął w 1986 roku.
Budynek Trybunału Konstytucyjnego
Pozycja i kompetencje Trybunału były ograniczone. Orzeczenia o niekonstytucyjności ustaw nie były ostateczne i mogły zostać odrzucone uchwałą Sejmu podjętą większością 2/3 głosów (w praktyce zdarzało się, że nie poddawano tych orzeczeń pod głosowanie, co wprowadzało sui generis stan zawieszenia), a uchwały w sprawie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw mogła podejmować tylko Rada Państwa.
Pomimo wspomnianych ograniczeń Trybunałowi udało się wypracować niezależność oraz rozwinąć samodzielne i interesujące orzecznictwo (m.in. klauzule demokratycznego państwa prawnego, równości wobec prawa, niedziałania prawa wstecz).
Po przemianach politycznych 1989 roku pozycja Trybunału Konstytucyjnego uległa wzmocnieniu: uzyskał on prawo (po zniesionej Radzie Państwa) do ustalania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw. Niemniej jednak utrzymano możliwość odrzucania przez Sejm większością 2/3 głosów orzeczeń o niekonstytucyjności ustaw (w przeciwieństwie do lat osiemdziesiątych uzyskanie takiej większości w następnej dekadzie nie było jednak proste). Do czasu uchwalenia nowej ustawy zasadniczej w 1997 roku, Trybunał musiał dostosować dawne przepisy konstytucyjne do nowych realiów ustrojowych, politycznych i społecznych.
20 października 1993 roku Trybunał podjął uchwałę w sprawie wykładni art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym, sygn. akt W 6/93 (Dz. U. z 1993 r. Nr 105, poz. 481), w której stwierdził, iż:
Sejm ma obowiązek rozpatrzenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności ustawy z Konstytucją nie później niż w okresie sześciu miesięcy od dnia przedstawienia orzeczenia Sejmowi przez Prezesa Trybunału Konstytucyjnego,
w przypadku uznania orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego za zasadne Sejm powinien dokonać odpowiednich zmian w ustawie objętej orzeczeniem bądź uchylić ją w części lub w całości w terminie określonym w art. 7 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, oraz
orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności ustawy z Konstytucją, które nie zostało rozpatrzone przez Sejm w terminie sześciu miesięcy od dnia przedstawienia Sejmowi orzeczenia przez Prezesa Trybunału Konstytucyjnego, ma (zachowuje) moc obowiązującą i powoduje uchylenie ustawy z dniem ogłoszenia w Dzienniku Ustaw obwieszczenia Prezesa Trybunału Konstytucyjnego o utracie mocy obowiązującej ustawy.
Rozwiązania wzmacniające pozycję Trybunału wprowadziła Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. oraz ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. z 1997 r. Nr 102, poz. 643 z późn. zm.).
Trybunał Konstytucyjny jest odrębnym od sądów, samodzielnym organem konstytucyjnym państwa. Składa się z 15 sędziów, wybieranych przez Sejm na indywidualną 9-letnią kadencję. Sędzią Trybunału może zostać osoba posiadająca kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego (m.in. warunek co najmniej 10-letniego stażu pracy na stanowisku sędziego lub prokuratora albo wykonywania przez co najmniej 10 lat zawodu adwokata, radcy prawnego lub notariusza). Niezależność Trybunału zapewnia przede wszystkim zakaz wybierania sędziego na kolejną kadencję oraz nieusuwalność ze stanowiska w trakcie kadencji. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału mianuje Prezydent RP spośród dwóch kandydatów przedstawionych na każde z tych stanowisk przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału.
Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie (wydawnictwie) urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". Orzeczenie Trybunału wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego (osiemnaście miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwanaście miesięcy).
Do 17 października 1999 Sejm mógł odrzucić większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niekonstytucyjności ustaw uchwalonych przed wejściem w życie Konstytucji z 1997 roku. Nie dotyczyło to orzeczeń wydanych w następstwie pytań prawnych do Trybunału.
Zakres działania Trybunału określa Konstytucja. Do kompetencji Trybunału Konstytucyjnego należy:
orzekanie w sprawach zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją (w tym wypadku z konstytucją 1997 roku)
orzekanie w sprawach zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie
orzekanie w sprawach zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami
rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
rozstrzyganie o przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej na wniosek Marszałka Sejmu (tylko w wypadku niemożności zawiadomienia przez Prezydenta Rzeczypospolitej Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu) i powierzanie Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej
rozpatrywanie pytań prawnych skierowanych przez sądy (art. 193 Konstytucji).
Podstawowym zadaniem Trybunału jest kontrola normatywnych aktów prawnych: ustaw, umów międzynarodowych oraz innych przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe.
Trybunał Konstytucyjny orzeka:
w pełnym składzie w sprawach:
sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa,
o szczególnej zawiłości, z inicjatywy Prezesa Trybunału lub gdy z wnioskiem o rozpoznanie zwróci się skład orzekający wyznaczony do rozpoznania danej sprawy albo w sprawach, w których szczególna zawiłość wiąże się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, a w szczególności gdy skład orzekający zamierza odstąpić od poglądu prawnego wyrażonego w orzeczeniu wydanym w pełnym składzie,
w składzie pięciu sędziów w sprawach:
w składzie trzech sędziów w sprawach:
wyłączenia sędziego.
Rozpoznanie sprawy w pełnym składzie wymaga udziału co najmniej dziewięciu sędziów Trybunału; rozprawie przewodniczy Prezes lub Wiceprezes Trybunału, a w razie przeszkód w przewodniczeniu przez te osoby - najstarszy wiekiem sędzia Trybunału.
Sędziów do składu orzekającego (pięcio- lub trzyosobowego) Trybunału, w tym przewodniczącego składu i sędziego sprawozdawcę z uwzględnieniem kolejności wpływu spraw, wyznacza Prezes Trybunału.
K - wnioski o stwierdzenie zgodności ustaw lub ratyfikowanych umów międzynarodowych z Konstytucją oraz zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie oraz do 2004 roku sprawy z zakresu kontroli prewencyjnej (wnioski Prezydenta Rzeczypospolitej);
U - wnioski o stwierdzenie zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami;
P - pytania prawne w sprawie zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą;
SK - skargi konstytucyjne;
Kpt - wnioski dotyczące rozstrzygania sporów kompetencyjnych, pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa;
Pp - wnioski dotyczące stwierdzenia zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych;
d prawem")
POJECIE KONSTYTUCJI
Termin ?constiluere? ustanawiać, urządzać. Konstytucja w tym ujęciu oznaczałaby sposób urządzania państwa. Pojęcie materialne- konstytucja może być objaśniona jako całokształt norm prawnych regulujących ustrój państwa. Konstytucja- ustawa zasadnicza, a wiec akt normatywny, którego cechy pozwalają wyróżnić go spośród innych ustaw ( różnica gat. ),bo posiada szczególną moc prawną, szczególną treść, szczególny tryb uchwalania i zmiany. Istnieje podział na konstytucje sztywne i elastyczne: zmiana jej wymaga kwalifikowanej większości i elastycznej większości wymaganej do zmiany ustawy zwykłej. Czyli konstytucja określa ogólne zasady ustroju polit. i społeczno- gosp. państwa, struktury i kompetencje naczelnych organów władzy, podstawowe prawa i obowiązki, określa faktyczny układ sił politycznych w państwie. Szczególna ranga konstytucji wyraża się prymatem w sys. źródeł prawa i jest rex superior. Istnieje zakaz wydawania ustaw sprzecznych z konstytucją. Pojecie formalne- akt normatywny o szczególnej mocy prawnej regulujący całokształt zagadnień ustrojowych. F. Lassale: jego koncepcja tzw.: konstytucji rzeczywistej pojmowanej jako faktyczny układ sił społecznych istniejących.
2. GENEZA KONSTYTUCJI PISANEJ.
Fizyczny: rozwój produkcji, potrzeba walki o prawa polityczne, zniesienie poddaństwa chłopów. Także postulat konstytucji pisanej, który utwierdzał postulat zapisania podziału władzy Monteskiusz (1689-1755) najwybitniejszy teoretyk monarchii konstytucyjnej ?Państwo powstało na skutek umowy społecznej zawartej przez ludzi w celu ochrony interesów bezpieczeństwa i wolności. Wolność zapewnia państwo praworządne, w którym są oddzielone od siebie: władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza. Teoria trójpodziału władzy odegrała podstawowa rolę i legia u podstaw amerykańskiej i francuskiej konstytucji. Konst. 3 Maja 1791 II-ga na świecie.
3. KONSTUTUCJA PISANA A K. RZECZYWISTA; (prekursor F. Lassale)
Konstytucja rzeczywista odzwierciedla faktyczny układ sił politycznych, społecznych w państwie.Konstytucja fikcyjna nie odzwierciedla układu sił politycznych, szanse jej realizacji są mniejsze. W razie kolizji miedzy dwoma konstytucjami k. pisana (tzn. kartka papieru) musi ulec bezwarunkowo k. rzeczywistej. W W. Brytanii- brak konstytucji pisanej, są tylko normy zwyczajowe, zarządzanieoparte jest na wieloletniej praktyce postępowania i lider partii tworzy rząd.
4. TREŚĆ KONSTYTUCJI.
Normy: konkretyzujące, organizacyjne, proceduralne, programowe. Materia konstytucyjna: władztwo państwowe i zasady jego sprawowania, stosunki własnościowe, status prawny jednostki, organizacja aparatu państwowego, zagadnienia zewnątrz państwowe, zmiana konstytucji. Musi również zawierać stosunek ustawodawcy do prawa międzynarodowego, status prawotwórczy uchwał organizacji międzynarodowych, których państwo jest członkiem, ograniczenie wykonywania suwerenności na rzecz organizacji międzynarodowych, międzynarodowo prawne odniesienia statusu prawnego jednostki, międzynarodowo prawne uwarunkowania legalności prawa krajowego, procedurę akceptacji i ratyfikacji umów międzynarodowych. Konstytucja pełna
musi zawierać wszystkie materie konstytucyjne,
5. SPOSÓB UCHWALANIA I ZMIANY KONSTYTUCJI.
Konstytucja może być nadana, narzucona (okrojona) przez suwerena, np. przez monarchę (1814- Karta Konstytucyjna Ludwika XVIII) może być uchwalona (przez organ kolegialny uchwalający). Parlament lub konstytuantę (zatwierdzony przez referendum ludowe). Z reguły uchwalanie konstytucji przez Parlament- kwalifikowana większość
głosów (2/3 lub 3/5). Referendum= bezwzględna większość. W Polsce 3 czytania, Senat, podpisanie, veto, nakaz podpisania. Zmiana konstytucji: *system poprawek (dołączonych do pierwotnego tekstu np. w USA *ustawy konstytucyjne (zmieniają bądź uzupełniają, nie są one rozpoznawalne w ogłoszonym tekście jednolitym). W naszej: utrudniony tryb zmiany- referendum.
6. SYSTEMATYKA KONSTYTUCJI.
Dotyczy wewnętrznego układu treści. Kolejność norm nie jest sprawa przypadku. I. Systematyka ogólna- podział ustawy zasadniczej na części, działy, rozdziały. Kolejność orientowania poglądami twórców konst. np. doktryna liberalno- demokratyczna wysuwa na plan pierwszy- interes jednostki (tzn. status prawny jednostki) 1949 konstytucja RFN. *marksizm-leninizm (PRL); 1-ustrój polityczny, 2-ustrój ekonomiczny (?) 8-status prawny jednostki. System rządów może też być pomocny przy systematyce np.: -system prezydencki-I- o głowie państwa -system parlamentarny-I- o organach przedstawicielskich. II. Systematyka szczegółowa- kolejność artykułów w rozdziałach, struktura wewnętrzna artykułów np.: 1-normy konstytucyjne, 2- normy organizacyjne, 3-normy dot. sposobu wyboru jakiegoś organu (bądź odwrotnie). O systematyce decydują też założenia o charakterze logicznym i względy natury techniczno- legislacyjnej.
7. TREŚĆ I ZNACZENIE WSTĘPU DO KONSTYTUCJI ( PREAMBUŁA)
Nie wszystkie konstytucje posiadają wstęp. Wstep= preambuła= arenga- ma charakter normatywny, nie zawsze ma charakter prawny. Zwykle preambuły nie są artykułowane, mają charakter opisowy, deklaracyjny, zawierają niekiedy twierdzenia historyczne, często wskazują cele państwa, a także proklamują naczelne zasady konstytucji, wyjaśniają okoliczności wydania aktu itp. Występują dwie przeciwstawne koncepcje dotyczące preambuły: a) wstęp nie ma charakteru prawnego, bo nie jest artykułowany b) wstęp każdej konstytucji ma charakter prawny, bo stanowi część składową konstytucji. Podzielić należy pogląd pośredni. O prawnym znaczeniu konkretnego wstępu musi rozstrzygać analiza jego poszczególnych stwierdzeń. Normatywność preambuły można zatem stopniować. Większość autorów przypisuje preambułom interpretacyjne znaczenie definiując wstępy konstytucyjne jako integralne części ustaw
zasadniczych wyróżniających ich myśli przewodnie, które ukierunkowują wykładanie szczegółowych postanowień.
8. WEJŚCIE W ŻYCIE KONSTYTUCJI.
Czyli nabranie mocy obowiązującej jest określone w przepisach końcowych (art. 243- po 3 miesiącach). Jest to formalne obowiązywanie i jest to zwykle dzień ogłoszenia w dzienniku urzędowym (promulgacyjnym). Jednak faktycznie termin wchodzenia w życie konstytucji następuje w momencie wydania ustaw zwykłych, które konkretyzują postanowienia konstytucji. 3 sposoby: a) wejście w życie regulowane odrębna ustawa konst., b) wejście w życie regulowane jej postanowieniami końcowymi c) wejście w życie regulowane w sposób ogólny przez samą konstytucję, a ustawa zwykła (tzw. przechodnia)
szczegółowo normuje wprowadzenie nowej ustawy zasadniczej (np. rozstrzygają one o podziale kompetencji w okresie przejściowym).
9. STOSOWANIE KONSTYTUCJI:
Jest to: a) korzystanie z uprawnień przyznanych przez normy prawne, stosowanie konstytucji: -bezpośrednie uchwalanie ustaw (parlament), -pośrednie rozporządzenia wykonawcze do ustaw ( wydawane przez prezydenta), b) ustanowienie przez organ państwowy konsekwencji prawnych wynikających z norm konstytucyjnych. Adresatem jest ustawodawca zwykły (parlament), jednostki zwykłe (os. fizyczne)- mogą złożyć skargę konstytucyjna art.79.
10. GWARANCJE KONSTYTUCJI.
Przestrzeganie konstytucji jest to realizacja norm konstytucyjnych. Może być to osiągnięte przez gwarancje konst. Gwarancje konstytucyjne to: zespół czynników i środków umożliwiających spełnianie przez adresatów postanowień ustawy zasadniczej, środki prawne stanowione przez ustawodawcę konstytucyjnego, które służą realizacji obowiązku ustawowej konkretyzacji materii konstytucyjnej i wspierają zakaz wydawania ustaw sprzecznych z konstytucją, np. -groźba odwołania deputowanych przez wyborców, -obywatelska inicjatywa ustawodawcza (art. 118- 100 tys. osób), -możliwość rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji, -zagrożenie odpowiedzialnością konstytucyjną za naruszenie bądź niestosowanie konstytucji, -zakaz wydawania aktów sprzecznych z konstytucją. Rozróżniamy gwarancje materialne i formalne. W zależności od systemu o realizacji konstytucji decydują uprzywilejowane organy państwowe, partie itp.
11. ŹRÓDŁA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO.
Źródła prawa konstytucyjnego to pewne normy egzystencji norm poświęconych temu prawu. Prawo konst. jest zespołem norm prawnych określających: podmiot władzy najwyższej w państwie, formy sprawowania władzy przez podmiot, status prawny podmiotu, organizacje i tryb działania aparatu państwowego, źródła prawa, stosowanie prawa i ogólne wiadomości o konstytucji. ?Źródłem prawa? w znaczeniu podstawowym sa fakty tworzące prawo (fakty prawotwórcze) np. ustanowienie ustawy. Ich wytworem są poszczególne, generalne i abstrakcyjne normy prawne lub ich zespoły w postaci aktów prawodawczych. Główne źródła prawa I. konstytucja: ma nadrzędną moc i reguluje ustrój państwa, II. ustawy konstytucyjne: węższy zakres regulacji ustrojowej niż konstytucja III. Ustawy zwykłe: dzięki nim konstytucja jest rozwijana i konkretyzowana. Czasami jedna ustawa jest źródłem kilku praw (np. ustawa o samorządzie terytorialnym) IV. uchwały parlamentu (np. regulamin sejmu, senatu) V. rozporządzenia RM- mają charakter wykonawczy wobec ustawy. Wg różnych autorów są źródłem prawa administracyjnego. Charakteryzują się względną samoistnością. VI. Niektórzy dodają też akty prawne organizacji międzynarodowej. Katalog źródeł prawa wg konstytucji. Źródła prawa są to akty normatywne 9o różnej randze normatywnej)art.87.Konstytucja>ustawy>ratyfikowane umow międzynarodowe> rozporządzenia> akty normatywne prawa miejscowego.
12. CECHY SZCZEGÓLNE KONSTYTUCJI.
a) szczególna moc- ustawa zasadnicza, akt nadrzędny względem innych ustaw (zwykłych), a w konsekwencji do wszystkich aktów prawnych w państwie, b) najwyższa moc prawna- zakaz wydawania aktów sprzecznych z konstytucją, obowiązek wydawania aktów zapewniających realizację postanowień konstytucji, c) szczególna treść- reguluje podstawowe zasady i instytucje ustroju politycznego i społecznego, d) szczególna forma- odrębny szczególnie rozbudowany i utrudniony tryb uchwalania i dokonywania zmian.
13. POJĘCIE ZASADY KONSTYTUCYJNEJ.
Zasada konstytucyjna- podstawowe decyzje autorytetu ustrojodawczego dotyczące ustroju państwa (tzn. dot. formy państwa, systemu prawa, systemu ochrony
konstytucji, wolności i praw jednostki). Mimo, że wszystkie postanowienia konstytucji mają jednakową moc prawną to zasady wiodą jakby prymat. W obowiązującej od 17 X 1997 r. nowej konstytucji dają się wyodrębnić zasady: republikańskiej formy państwa, suwerenności narodu (od zwierzchnictwa), demokratycznego państwa polskiego i reprezentacji politycznej, podziału władzy i równoważności się władz, dwuizbowości parlamentu, pięcioprzymiotnikowości prawa wyborczego, pluralizmu politycznego, samorządności terytorialnej, społecznej gospodarki rynkowej ochrony własności, niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądów i trybunałów, wolności i praw człowieka i obywatela. Zasady wyraźnie ustanowione mogą być rozproszone nie tylko w jednym rozdziale ale np. prawa wyborczego są w dalszym rozdziale. Funkcjonują też zasady nienazwane np. zasada wyłączności ustawy, zasada przychylności wobec prawa międzynarodowego, zasada jedności konstytucji.
14. POJECIE USTROJU POLITYCZNEGO.
Ustrój polityczny- całokształt zasad określających polityczną państwową organizację społeczną, to istnienie władzy publicznej (wyodrębniona grupa ludzi
mająca prawo stosowania przymusu wobec grupy chcącej się podporządkować). Na ustrój składają się: podmiot władzy- suweren, sposób sprawowania władzy przez suwerena, zakres i metody działania aparatu państwowego, zasadnicze kierunki działania państwa.
15. ZASADA PAŃSTWA PRAWNEGO.
Art. 2 zasada ta ma doniosłe znaczenie normatywne, go jako norma konstytucyjna stanowi ważną i wiążącą dyrektywę interpretacyjną. 3 podstawowe elementy:
a) wymóg istnienia podstawy prawnej (ustawowej) dla wszelkich poczynań państwa w stosunku do obywateli, b) poręczenie obywatelom przez państwo pewności jego prawa, c) powstrzymanie się państwa od wkraczania w sferę wolności osobistych jego obywateli i zagwarantowania im bezpieczeństwa prawnego. To oznacza, że państwo prawne, w którym prawo stoi ponad państwem- prawo rządzi państwem. A zatem prawo posiada pierwszeństwo w stosunku do wszelkich norm czy reguł postępowania. W szczególności zaś do norm politycznych czy zwyczajowych. Państwo prawne aprobuje 3 podst. zasady: a) związanie państwa a jego organów prawem, b) zagwarantowanie obywatelom prawa do sądów i do rzetelnego postępowania przed sądem i instytucjami pozasądowymi (parlament, organy administracji), c) precyzyjne rozgraniczenie kompetencji organów państwowych (podział władzy).
16. ZASADY REPUBLIKAŃSKIEJ FORMY PAŃSTWA.
Republica (res publica)- rzecz publiczna (?Rzeczpospolita?). Państwo wszystkich obywateli, utożsamia się z ogółem ludności, jest wartością społeczną. Republika to przeciwieństwo monarchii. Różnice między monarchią a republiką dotyczą: -status suwerena, -koncepcja praw i wolności. W monarchii istnieje: jednostkowy suweren (monarcha, cesarz). Monarcha utożsamia się z państwem ( Ludwik ?Państwo to ja?), uniwersalistyczna koncepcja praw i wolności (są one nadawane przez monarchę). W republice istnieje: indywidualistyczna koncepcja praw i wolności (są one dobrem powszechnym, nie są przywilejami). Zatem zasada ta mówi, że władza należy do ogółu. Głowa państwa, czyli parlament pochodzi od narodu.
17. ZASADA PRAWORZĄDNOŚCI.
Praworządność jest stanem faktycznym, są to gwarancje dla praw i wolności obywateli pod rządami ustaw. Zasadę praworządności określa pewien stan prawny: -wszelka podległość obywatela wobec władzy regulowana jest ustawami i egzekwowana na podst. ustaw, -ustawy są ściśle przestrzegane przez organy państwowe, -wszelkie naruszenie ustaw przez organy państwowe jest konwalidowane (przywrócone zgodnie z ustawa). Gwarancje prawne instytucjonalne: kontrola sądownictwa administracyjnego i konstytucyjnego, działalność NIK-u, prokuratora (na straży praworządności), odpowiedzialność konstytucyjna (TK kontrola konstytucyjności prawa), kontrola legalności decyzji adm. (NSA), nadzór Sądu Najwyższego nad innymi, kontrola zgodności ustaw z konstytucją.
18. ZASADA ZWIERZCHNICTWA NARODU (SUWERENNOŚCI).
Art. 4.- ?Władza zwierzchnia w RP należy do narodu?. Wg tego władza nie tylko pochodzi od narodu ale należy do narodu. W RP Istnieje zatem zbiorowy suweren, który jest podmiotem i źródłem władzy. Wg tej zasady prawo powinno wyrażać wolę i interesy całej ludności a w przypadku sprzeczności wolę większości narodu. Każda grupa może wpływać na prawo, a aparat państwowy powinien to realizować. Zobowiązuje ludzi wchodzących w skład aparatu państwowego do działania dla dobra i w interesie ogółu suwerenności, zwierzchnictwo ma 2 aspekty: -zewnętrzny tzn.: niezależność państwa od innego podmiotu prawnozawodowego wzmocniona zakazem ingerowania w inne wew. sprawy państwa, -wewnętrzny: dotyczący władzy najwyższej w państwie, sfery wewnętrznej, zatem Naród (ogół mieszkańców)
jako podmiot suwerenności sprawuję władzę pośrednio (przez swoich przedstawicieli) i bezpośrednio(referendum obywatelska inicjatywa konst.- 500tys., ustawodawcza- 100). Może być np. referendum konstytucyjce (urządzane z mocy samego prawa) lub referendum folmultatywne (jeżeli inicjatywa została podjęta).
Jakość sprawowania władzy: stanowienia prawa, powoływanie organów prawo to wykonujących, kontrola działalności tych organów.
19. STSTEM PRZEDSTAWICIELSKI.
(Art. 4)- tzn. zasada przedstawicielskiej formy sprawowania władzy. Naród sprawuje swą władzę bezpośrednio przez swych przedstawicieli, którzy powinni działać w imieniu narodu i na jego rzecz. System przedstawicielski określony jest władza pośrednią. Możliwości: stanowienie prawa, powoływanie organów, kontrola ich działalności. Charakter tego systemu zależy od konstrukcji mandatu. Jeżeli mandat jest związany (imperatywny) to istnieje możliwość odwołania deputowanego przez wyborców.
20. ZASADA PODZIAŁU WŁADZ.
Monteskiusz (1689-1755)- najwybitniejszy teoretyk monarchii konstytucyjnej. Zasadę podziału władz wyłożył w dziele ?O duchu praw? (1748). Wg niego tylko państwo praworządne może zapewnić wolność jednostki, państwo, w którym istnieje rozgraniczenie władzy ust., wyk. i sąd. Nie ma wolności gdy jest koncentracja władzy. Otóż zasada ta zakłada: że aby zapewnić prawa i wolności obywatela, należy wydzielić trzy równorzędne i niezależne od siebie władze: ustawodawcze-Sejm, Senat; wykonawcze-Prezydent RP i Rada Ministrów; sądownicze- niezawisłe sądy.
21. POJĘCIE APARATU PAŃSTWOWEGO.
Aparat państwowy- zespół instytucji i organów państwowych o specyficznych, określonych cechach wykonujący zadania państwa, wyposażony w prawo stosowania środków przymusu i działający w szczególny zorganizowany sposób przewidziany przez prawo. A. państwowy składa się z organów wyodrębnionych ze względu na formę organizacyjną. Organ państwowy- część zespołu ludzi stanowiącego aparat państwowy, podmioty prawa wyposażone w kompetencje do wykonywania działań w imieniu państwa.
22. KLASYFIKACJA ORGANÓW PAŃSTWOWYCH
a) ze względu na liczbe osób ?jednoosobowe( prezydent, wojewoda) ?wieloosobowe( parlament); błedne jest częste utożsamianieorganu wieloosobowego z organem kolegialnym. Każdy organ kolegialny jest organem wieloosobowym, ale odwrotnie nie zawsze (np. 1 członek ma prawo decydowania, reszta ma tylko głos doradczy). b) zatem możemy podzielić organy na: monokratyczne, jedno- i wieloosobowe i kolegialne, c) ze względu na sposób powoływania: z wyboru(prezydent, parlament), z nominacji (wojewoda) d) ze względu na czas trwania pełnomocnictw: -kadencyjne(TK, Prezes NIK-u), -na czas nieokreślony(Sąd Najwyższy, wojewoda),
e) ze względu na tryb funkcjonowania: pracujące sesyjnie (sesja= część kadencji, np.Sejm do 1989), pracujące permanentnie (tryb pracy ciągłej, np. Sejm po 1989), f) ze względu na strukturę organów: proste (jednoizbowy parlament) lub złożone ( dwuizbowy parlament), g) kryterium samodzielności: samoistne (prezydent, RPO), pomocnicze (kancelaria prezydenta), h) ze względu na zasięg terytorialny działania: centralne (RM), lokalne (terenowe, wojewoda), i) ze względu na funkcje w aparacie państwowym: prawoda-
wcze, powykonawcze, sądownicze, kontrolne. Kryterium konstytucjonalizacji organu: konstytucyjne (KRRiTV), pozakonstytucyjne
(Państwowa Komisja Wyborcza)
23. ZAŁOŻENIA SYSTEMU PARLAMENTARNO- GABINETOWEGO.
System- zespół pewnych zasad prawno ustrojowych regulujących wzajemne stosunki między trzema naczelnymi organami w państwie.
Cechy systemu: a) dualizm egzykutywny (obok głowy państwa państwa jest rząd na czele z premierem) b) głowa państwa zneutralizowana politycznie ( osoba sprawująca ten urząd nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem i nie może być przez
parlament odwołana): istnieje instytucja kontrasygnaty (każdy akt urzędowy głowy państwa wymaga współpodpisu premiera i odpowieniego ministra i to oni ponosza odpowiedzialność polityczną c) prezydent formalnie formułuje rząd, powołuje premiera, a na wniosek premiera innych członków rządu. Rząd aby mógł działać musi uzyskać wotum zaufania parlamentu d) zarówno głowa państwa jak i rząd ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną, e) rząd jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem, f) wielopartyjność, jednak rząd jest podporządkowany jednej lub kilku partiom połączonym w koalicje, czyli rząd ma koalicyjny charakter. Modyfikacją tego systemu jest system kanclerski.
24. ZAŁOŻENIA SYSTEMU PREZYDENCKIEGO.
Cechy: a) monizm egzekutywy: połączenie funkcji głowy państwa z funkcją premiera. Oznacza to, ze władza wykonawcza przysługuje Prezydentowi. Prezydent: naczelny dowódca armii politycznej, zagranicznej, szef partii, z której kandydował w wyborach, główny ośrodek decyzji politycznych w państwie, b) ministrowie (sekretarze stanu) podporządkowani są prezydentowi, wykonują jego wolę i kierowniczą poszczególnym resortom. Nie tworzą jednak RM, c) prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych pośrednich, d) separacja władzy ustawodawczej, wykonawczej. Prezydent nie posiada inicjatywy ustawodawczej i nie może łączyć swego stanowiska z mandatem przedstawicielskim (też sekretarz stanu). Parlament może zdymisjonować ministra, a nie prezydenta, e) wzajemna kontrola i równowaga. Prezydent ma prawo: -veta zawieszającego wobec ustaw, -prawo wydawania rozporządzeń, -niektóre jego nominacje i ratyfikacje ważniejszych umów międzynarodowych wymagają zgody senatu, f) prezydent i mianowani przez niego ministrowie ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną przed parlamentem (impcachment) za naruszenie konstytucji; zdradę stany, popełnienie innego ciężkiego przestępstwa prezydent nie jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem, brak kontrasygnaty, g)pluralny system partyjny, h)legalna opozycja.
25. ZAŁOŻENIA SYSTEMU PARLAMENTARNO-KOMITETOWEGO.
Np. Szwajcaria od 1874. Cechy: a) jedność władzy państwowej, b) parlament jest organem uprzywilejowanym, najwyższym, pod którego
zwierzchnictwem są naczelne organy państwowe: rząd, głowa państwa, c) rząd jest zależny od parlamentu, który nadaje prawo i ustala kierunek polityki, co jest wykonywane przez rząd, brak kompetencji nominacyjnych i głowy państwa wobec egzekutywy. d) rząd ma znikomy wpływ na funkcjonowanie parlamentu, ma inicjatywę ustawodawczą i prawo zwołania nadzwyczajnej sesji parlamentu, e)głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed upływem kadencji, jednak parlament ma prawo odwołania rządu f) odpowiedzialność pol. głowy państwa przed parlamentem, może być odwołana przez parlament, nie chroni go instytucja kontrasygnaty, g) może być system mono- lub wielopartyjny, h) rząd-ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem.
26. PODSTAWOWE POJĘCIA WYBORCZE.
Termin ?prawo wyborcze? podmiotowe znaczenie tzn.: uprawnienie do wybierania i bycia wybieranym (czynne i bierne prawo wyborcze) Przedmiotowe znaczenie tzn. całokształt norm, które regulują sposób obsady składu personalnego organu przedstawicielskiego. Źródła Prawa wyborczego- konstytucja, ordynacja wyborcza. Zasady prawa wyborczego: podstawowe decyzje tego prawa co do podstaw aktu Wyborczego ( sposób wyborów, rezultat, itp.) a) powszechność, b) równość, c) bezpośredniość, d) proporcjonalność, e) tajność.
27. ZASADA POWSZECHNOŚCI PRAWA WYBORCZEGO.
Zasada ta oznacza, że nie dyskryminuje się osób, jest brak cenzusów: majątku, wykształcenia, zawodu, płci, stałego zamieszkania.Istnieją naturalne wyłączenia: pełnoletniość (18 lat) , posiadanie obywatelstwa PL. Bierne prawo wyborcze wymaga: -wybranym do sejmu może być obywatel polski, któremu przysługuje prawo wybierania, jeżeli w dniu wyborów ma ukończone 21 lat i stałe zamieszkanie co najmniej 5 lat, -do senatu 30 lat. Wyjątki w prawie wyborczym zabraniające prawa wyboru: -pozbawienie praw
publicznych, -pozbawienie praw wyborczych orzeczeniem TS, -ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe z powodu choroby
psychicznej lub niedorozwoju umysłowego. Cechą powszechności może być też wpływ każdej jednostki na kształt organu przedsta-
wicielskiego (wysuwanie kandydatów, możność kandydowania). Gwarancje powszechności: wybory w dniu wolnym od pracy, rejest wyborców i spis prowadzony z urzędu, prawo reklamacji osoby pominiętej w spisie i prawo złożenia skargi odwołującej się od decyzji np. wójta czy prezydenta, zaświadczenie o prawie do głosowania jeżeli zostało zmienione miejsce pobytu (10 dni przed wyborami), możliwość dopisania się w dniu wyborów, głosowanie poza granicami kraju, tworzone są specjalne obwody do głosowania.
28. ZASADA RÓWNOŚCI PRAWA WYBORCZEGO.
Dwa znaczenia równości prawa wyborczego: a) formalnie- każdy wyborca ma 1 głos, b) materialne- jednakowa siła każdego głosu,
Taki sam wpływ każdego z nich na wynik wyborów. Inne cech tej zasady: -jednolita forma przedstawicielska obliczona przez podzielenie liczby mieszkańców kraju przez liczbę posłów wybieranych w okregach wyborczych. W okręgach wyborczych wybiera się od 3-17 posłów (Senatu nie dotyczy zasada równości), -równa liczba podpisów popierających, -takie same zasady finansowania kampanii wyborczej, -równość szans w ubieganiu się o mandat. Wyjątek instytucja tzw. Listy Państwowej- 69 posłów, których wybiera się z ogólnopolskich list kandydatów, jest to system preferencyjny zapewniający udział w parlamencie umieszczonym na liście, w sytuacji gdy dana partia otrzyma określony procent głosów w skali kraju lub przeprowadzi swoje listy w odpowiedniej liczbie okręgów wybor.
Kandydaci z tej Listy Państwowej nie mają równych szans, co decyduje kolejność umieszczenia ich nazwisk na liście.
29. ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI PRAWA WYBORCZEGO.
Oznacza wybory jednostopniowe- wyborcy głosują wprost na kandydatów deputowanych. Oznaczenie nazwiska wskazuje na jego
pierwszeństwo w wyborach. Może być: osobiste oddanie głosów (w lokalu), przez pocztę lub pełnomocnika(Serbia). Naruszeniem tej wady jest instancja Listy Państwowej.
30. ZASADA TAJNOŚCI GŁOSOWANIA.
Dotyczy aktu głosowania. Jest prawem, a nie obowiązkiem. Istotę tajności stanowi zapewnienie głosującemu tajemnicy wyboru, bo Głosowanie jest tak przeprowadzone, aby uniemożliwić kto i jak głosował. Podobnie jak zasada powszechności, też tajność może
mieć obligatoryjny charakter (zmuszenie do zachowania tajemnicy). Gwarancje: miejsce zapewniające tajność głosowania, wyborca
wrzuca do urny kartkę do głosowania tak aby strona zadrukowana nie była widoczna.
31. SYSTEM WIEKSZOŚCIOWY A SYSTEM PROPORCJONALNY:
System większościowy dotyczy wyboru do senatu- decyduje zwykła większość głosów. System proporcjonalny- dotyczy sejmu, gdzie
Warunkiem jest utworzenie wielomandatowych okręgów wyborczych, a podział mandatów między poszczególne listy zależy odpowiednio od uzyskanych głosów. Do sejmu RP wybiera się posłów wg zasady proporcjonalności: a) 391 posłów z okręgowych list kandydatów na posłów w wielomandatowych okręgach wyborczych, b) 69 posłów z ogólnopolskich list. System d?Hondta (proporcjonalny). Metoda ta polega: a) podziale liczby głosów otrzymanych przez poszczególne listy kolejno przez 1,2 3,4,?itd. b) uszeregowaniu największych otrzymanych w ten sposób ilorazów w szereg malejący, obejmujący tyle ilorazów, ile jest mandatów do podziału, c) najmniejszy iloraz (wspólny dzielnik) zostaje następnie użyty do podziału liczb otrzymanych przez poszczególne listy głosów, a otrzymany stąd iloraz,
Oznacza liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy. Odejście od bezwzględnej proporcjonalności stanowa tzw. klauzula zaporowa. W podziale mandatów w okregach wyborczych uwzględnia się wyłączenie okręgowe listy kandydatów na posłów tych komitetów wyborczych, których listy otrzymały co najmniej 5 % ważnie oddanych głosów w skali kraju (8 % dla utworzonych koalicji). W podziale mandatów pomiędzy ogólnopolskie listy kandydatów na posłów uwzględnia się wyłącznie listy tych komitetów wyborczych,których okręgowe listy kandydatów na posłów uwzględnia się wyłącznie listy tych komitetów wyborczych, których okręgowe listy kandydatów na posłów otrzymały conajmniej 7% waznie oddanych głosów w skali kraju. Komitety wyborcze mniejszości narodowych mają
prawo wybory, mogą korzystać ze zwolnienia listy bądź z 5% klauzuli zaporowej odnośnie do listy okregowej bądź z 7% odnośnie do listy ogólnopolskiej. System ten zapobiega wew. rozbiciu parlamentu.
32. TRYB WYSUWANIA KANDYDATÓW NA POSŁÓW I SENATORÓW:
Wyróżniamy dwa systemy zgłoszeń: 1)przez nieformalne grupy wyborcze, 2)przez zorganizowane podmioty (partie polityczne i org. społ.) Czynności wyborcze w imieniu grup formalnych i nieformalnych wykonują organy upoważnione do ich reprezentowania przy czynnościach prawnych (np. wyborcy- komitety wyborcze). Zasady wysuwania kandydatów: a) lista okręgowa- partia co najmniej 3 tyś. Wyborców stale
zamieszkujących w danym okręgu wyborczym ( tak samo na senatora). b) komitet wyborczy może zgłosić w każdym okręgu wyborczym po jednej okręgowej liście kandydatów na posłów i jedną ogólnopolską. Komitet wyborczy może zgłosić tylko tylu kandydatów na senatorów ile wybiera się w danym okręgu wyborczym. Kandydować może w jednym okręgu wyborczym i z 1 listy okręgowej i 1 listy ogólnokrajowej. c) komitet wyborczy, który zarejestrował listy okręgowe w co najmniej połowie okręgów wyborczych, może zgłosić dalsze listy bez podpisów popierających d) bez podpisów popierających też komitety wyborcze partii, organizacji lub koalicji wyborczej, które bezpośrednio po poprzednich wyborach zgłosiła Prezydium Sejmu istnienie klubu z liczbą co najmniej 15 posłów. W razi rozwiązania sejmu dotyczy to tych komitetów które w dniu rozwiązania spełniają ten warunek (dot. to tylko wyborów do sejmu). e) listę okręgową zgłasza do okręgowej komisji wyborczej do 40 dnia przed dniem wyborów. Liczba kandydatów nie może być mniejsza niż 3 i większa niż dwukrotność ogólnej liczby posłów wybieranych w danym okręgu wyborczym. Do zgłoszenia danej listy należy dołączyć: *uwierzytelniany wyciąg z ewidencji partii lub rejestru org. a w przypadku komitetu wyborczego utworzonego przez wyborców-dokument stwierdzający utworzenie takiego komitetu, *wykazy podpisów wyborców popierających listę, *pisemne oświadczenie każdego kandydata o zgodzie na kandydowanie z danej listy okręgowej * pisemne Oświadczenie każdego kandydata, czy pracował lub służył w organach bezpieczeństwa lub współpracował z nimi (tez senator). Zgłoszenia Listy okręgowej dokonuje na piśmie pełnomocnik komitetu wyborczego. Okręgowa komisja wyborcza rejestruje listy zgłoszone zgodnie z przepisami ordynacji. Państwowa Komisja wyborcza na podstawie protokołów rejestracji list okręgowych przyznaje w drodze głosowania jednolity numer dla list tego samego komitetu wyborczego zarejestrowanych w więcej niż jednym okręgu wyborczym. Listę ogólnopolską zgłasza się do PKW najpóźniej 20 dni przed dniem wyborów. Listę tą może zgłosić komitet wyborczy, który zarejestrował listy okręgowe w co najmniej połowie okręgów wyborczych bądź partia, która reprezentuje klub liczący co najmniej 15 posłów. Powinno być zgłoszonych na liscie co najmniej 69 kandydatów. Na liście mogą być zgłoszeni kandydaci tylko tacy, którzy zostali zarejestrowani na listach okręgowych danego komitetu. Listę tę rejestruje PKW.
33. WAŻNOŚĆ WYBORÓW DO SEJMU I SENATU:
Weryfikacja czynności wyborczych odbywa się przy pomocy: -postępowania reklamacyjnego, - skargi, -odwołania do sądu lub PKW, - protestu przeciw ważności wyborów. moment głosowania: początek możliwości wniesienia protestu. Wybory są ważne, jeżeli w ciągu 7 dni od ogłoszenia nie zostanie wniesiony protest do SN. Frekwencja wyborcza jest bez znaczenia dla ważności wyborów. SN wydaje
opinię co do zasadności protestu i ocenę czy przestępstwo przeciw wyborom czy naruszenie przepisów w ordynacji mogło mieć wpływ bądź miało na wynik. SN (w składzie 3 sędziów) podejmuje rozstrzygnięcie w formie uchwały w terminie 90 dni od dnia wyborów. Przestępstwo przeciw wyborom to ich fałszowanie, przeszkadzanie np. tajności naruszenie przepisów ordynacji dotyczących głosowania, ustalenia jego wyników lub wyników wyborów. Prawo wniesienia protestu-pełnomocnik komitetu wyborczego. Gdy uznano nieważność wyborów, prezydent zarządza wybory ponownie lub jedynie wskazane uchwałą czynności wyborcze. Od ważności wyborów należy
odróżniać ważność głosu np.: mieli więcej
34. RODZAJE I ZADANIA KOMISJI WYBORCZYCH.
Wybory do sejmu i senatu zarządza Prezydent RP. Są 3 rodzaje komisji wyborczych: 1)Państwowa Komisja Wyborcza, 2)Okręgowe Komisje Wyborcze, 3)Obwodowe Komisje Wyborcze. Zadania PKW: a)nadzorcze: -sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego,-rozpatrywanie skarg na działalność okręgowych komisji wyborczych, -nadzór nad rejestrem i spisem wyborców. b)regulacyjne: -rejestrowanie ogólnopolskich list kandydatów, -ustalanie zbiorczych wyników głosowań na okręgowe listy kandydatów, -ogłoszenie wyników wyborów,-ustalanie wyników wyborów na posłów z ogólnopolskich list kandydatów, -wydawanie zaświadczeń o wyborze, -przekładanie sprawozdania z wyborów sejmowi i senatowi. c)wykonawcze: -działania organizacyjne związane z przygotowaniem i przeprowadzeniem wyborów, -współdziałanie z właściwymi organami adm. rządowej i samorządowej w celu sprawnego przeprowadzenia wyborów. d)kreacyjne: - powoływanie okręgowych komisji wyborczych oraz rozwiązywanie okręgowych i obwodowych komisji wyborczych po wykonaniu ustawowych zadań e)
stanowiące: - ustalanie wzorów urzędowych formularzy oraz druków wyborczych i wzorów pieczęci okręgowych i obwodowych komisji wyborczych. Skład PKW: -3 sędziów Trybunału Konstytucyjnego wskazanego przez Prezesa TK, - 3 sędziów Sądu Najwyższego (też przez prezesa SN), - 3 sędziów NSA (prezes NSA wybiera). Prezydent ma charakter nominacyjny. Wybierają przewodniczącego i 2 zastępców:
Zadania okręgowej komisji wyborczej: - nadzór nad przestrzeganiem prawa wyborczego przez obwodowe komisje wyborcze. ? rozpatrywanie skarg na działalność obwodowych komisji wyborczych rejestrowanie okręgowych list kandydatów na posłów w okręgu wyborczym (też senatorów). ? zarządzenie druków obwieszczeń wyborczych i ich dostarczenie obwodowym komisjom wyborczym ? ustalenie wyników głosowania i wyborów ?zapewnienie we współdziałaniu z właściwymi organami adm. Rządowej i samorządowej prawidłowego przeprowadzenia i przygotowania wyborów w okręgu wyborczym. Skład: 11-15 sędziów zgłoszonych przez ministra Sprawiedliwości (PKW formalnie powołuje i odwołuje). Zadania obwodowej komisji wyborczej: - przeprowadzenie głosowania w obwodzie ? nadzór nad przestrzeganiem prawa
wyborczego ( w miejscu i czasie głosowania) ? ustalenie wyników głosowania w obwodzi i ogłoszeniach, - przekazania protokołu z głosowania
okręgowej komisji wyborczej. Skład: 5-9 członków powołanych przez zarządy gminy ( wybierają spośród siebie przewodniczącego i zastępce).
Krajowe Biuro wyborcze zapewnia obsługa PKW i okręgowych komisji wyborczej. Zapewnia również organizacyjno - techniaczne warunki
wykonywania zadań wyborczych. Jednostkami organizacyjnymi KBW są a) zespoły b) delegatury wojewódzkie.
35. USTALANIE WYNIKÓW WYBORU DO SEJMU I SENATU
1) ustalanie wyborów do senatu: 2(3) kandydatów, którzy otrzymali kolejno najwięcej ważnie oddanych głosów ( system większości względnej) Jeżeli 2 lub więcej kandydatów otrzymało równa liczbie głosów i kandydatów tych jest więcej niż mandatów do uzyskania, to o pierwszeństwie decyduje większa liczba obwodów głosowania, w których jeden z kandydatów otrzymał więcej głosów. Jeżeli liczba była równa, to przewodniczący okręgowej komisji losuje. 2) ustalenie wyników wyborów do sejmu(bardzo skomplikowana z uwagi na metodę podziału i klauzule zaporowe) : a) PKW ustala, które listy okręgowe przekroczyły 5% ( koalicja 8%) zawiadamia o tym okręgowe komisje wyborcze. Jeżeli żadnanie przekroczyła lub tylko jedna to 3%(koalicja 5%) b) podział mandatów przez okręgowe komisje wyborcze (wg d? Honda) : -podział liczby głosów otrzymanych przez poszczególne listy kolejno przez 1,2,3,4 itd. uporządkować te ilorazy od największych. Jeżeli kilka z nich uzyskało
równe ilorazy to dostają te listy, które mają więcej ogólnie oddanych głosów. Jeżeli one są równe to decyduje liczba obwodów, gdzie dana lista otrzymała więcej głosów. Mandaty uzyskane przez dana listę dzieli się między kandydatów w kolejności otrzymanej liczby głosów. Jeżeli liczba głosów równa to kolejności na liście. Jeżeli w okręgu wyborczym pozostają mandaty nie obsadzane to dostają listy ogólnopolskie. Listy ogólopolskie otrzymują mandaty, gdy okręgowe listy ich komitetów wyborczych otrzymały co najmniej 1% głosów. Jeżeli żadne, to 3 komitety, które 5% lub 3%. Jeżeli mniej jest ich niż 3, to tylko one mają mandaty. PKW dzieli mandaty między listy ogólnopolskie: - liczbę głosów oddanych
Na wszystkie listy okręgowe danego komitetu wyborczego, dzieli się kolejno 1,2,3,4 itd. do chwili gdy da się uszeregować otrzymane ilorazy wszereg malejący. Jest ich tyle ile mandatów do podziału, - w każdej liście przyznaje się tyle mandatów ile spośród ustalonego w powyższy sposób szeregu przypada jej liczb kolejno największych. Jeżeli ilorazy równo to te, które w okręgach więcej mandatów. Jeżeli to też równe to liczba głosów w całym kraju. Kandydatów wybiera się wg kolejności zapisu (bez tych, którzy je już dostali w okręgach). Jeżeli za mało kandydatów to inne listy.
36. PRZESŁANKI WYGAŚNIĘCIA MANDATU POSŁA I SENATORA.
Warunkiem uzyskania mandatu jest ważność wyborów. Status posła lub senatora otrzymuje się z chwilą wyboru. PKW wydaje zaświadczenie wybranym o wyborze (deklaratoryjny charakter). Mandat wygasa: -Sąd Najwyższy stwierdza nieważność wyborów, -odmowa złożenia ślubowania (posła lub senatora), -w momencie śmierci, -utrata prawa wybieralności, -zrzeczenie się mandatu, -zajmowanie przez posła lub powołania go na stanowisko (art. 103) *sędziego TK, TS, SN, *prezesa NBP, NIK, RPO, RPD *ambasadora *członka Rady Polityki Pieniężnej *wojewody*zatrudnienia w Kancelarii Sejmu, Senatu. Prezydenta, adm. rządowej (nie dotyczyło RM, Sekretarz Stanu w adm. rządowej.) W ciągu 7 dni należy złożyć Marszałkowi Sejmu (Senatu) zaświadczenie o wyborze.
37. UZUPEŁNIENIE SKŁADU SEJMU I SENATU:
Marszałek Sejmu postanawia o wstąpieniu na jego miejsce kolejnego kandydata z tej samej listy wg najwyższej liczby głosów. Jeżeli obsadzenie mandatu do końca byłoby niemożliwe z powodu braku kandydatów to mandat do końca nie obsadzony. Ale przypadku wygaśnięcia mandatu senatora- wybory uzupełniające. Senat najpóźniej w ciągu 6 miesięcy podejmuje uchwałę w sprawie przeprowadzenia wyborów uzupełniających. Nie przeprowadza się tych wyborów, zostaje 6 miesięcy do końca kadencji.
38. KAMPANIA WYBORCZA.
Jest to w potocznym języku akcja zmierzająca do określonego celu, zespół działań objętych jakimś wspólnym celem i jednym okresem, jej celem jest propagowanie przez dany komitet wyborczy jego programu, kandydatów oraz agitowanie za ich wyborem. Kampania wyborcza jest określona
czasem- od dnia ogłoszenia zarządzenia prezydenta o wyborach do 24h przed dniem głosowania. Od 12 dnia przed wyborami aż do ich zakończenia zabranie się podawania do wiadomości publicznej wyników sondaży. Zakazy podczas kampanii: prowadzenie jej w zakładach pracy lub instytucji publicznych w sposób i formach zakłócających ich normalne funkcjonowanie, zakaz na terenie jednostek wojskowych, zakaz wieszania
plakatów, haseł wyborczych na zewnątrz i wewnątrz budynków adm. rządowej i samorządowej oraz sądów. Ważnym elementem kampanii wyborczej są audycje radiowe i telewizyjne. Od 15 dnia przed wyborami do 24h przed wyborami TVP i PR rozpowszechniają nieodpłatnie audycje wyborcze a ich czas jest szczegółowo określony.
39. FINANSOWANIE WYBORÓW.
Finansowanie wyborów jest uregulowane ordynacją wyborczą. Podstawowe źródło finansowania to budżet państwa, który opłaca: wydatki Związane z zadaniami wyborczymi komisji i biur wyborczych, wydatki związane z zadaniami wyborczymi adm. rządowej i samorządowej, nieodpłatne audycje radiowe i TV. Wydatki ponoszone przez komitety wyborcze pokrywa się z ich własnych źródeł. Zakaz finansowania wydatków komitetów wyborczych z budżetu państwa, państwowe jednostki organizacyjne, budżet terytorialny, dotacje skarbu państwa, od osób zagranicznych w rozumieniu przepisów prawa dewizowego. Można ze zbiórek publicznych. Podstawowa zasada finansowania to jawność (trzeba sporządzić sprawozdanie finansowe o źródłach pozyskanych funduszy).
40. STATUS PRAWNY POSŁA I SENATORA.
Status formalny określony został: *konkretna ustawą (9.V.1996r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora- Dz. U. nr73 poz. 350) *regulaminami Sejmu i Senatu ordynacjami wyborczymi. Status materialny (w sensie zupełności regulacji) wszystkie normy dotyczące bezpośrednio i pośrednio pozycji posła i senatora tzn. w konstytucji, ustawie o TK, TS, itp. Obowiązki posła i senatora: -złożenie ślubowania, -utrzymywania więzi z wyborcami, -udział w pracach Sejmu i Senatu. Prawa posła podczas wykonywania mandatu: -wyrażać stanowisko oraz zgłaszać wnioski w sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach Sejmu i jego organów, -wybierać i być wybieranym do organów Sejmu -zwracać się do Prezydium Sejmu o rozpatrzenie określonej sprawy przez Sejm lub komisję sejmową, -uczestniczyć w podejmowaniu poselskich inicjatyw wyborczych i uchwałodawczych oraz rozpatrywaniu projektów ustaw i uchwał, -uczestniczyć w dyskusji nad sprawami rozpatrywanymi przez Sejm lub komisje sejmowe, -interpelacje i zapytania poselskie, -zwracać się do komisji sejmowej o rozpatrzenie określonej sprawy. Senator ma prawo: -wyrażać swoje stanowisko i zgłaszać wnioski w sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach Senatu oraz organów do których został wybrany, wybierać i być wybieranym do organów Senatu, -zwracać się do Prezydium Senatu o rozpatrzenie
określonej sprawy przez Senat, -uczestniczyć w podejmowaniu senatorskich inicjatyw ustawodawczych i uchwałodawczych oraz rozpatrywaniu projektów ustaw i uchwał, -uczestniczyć w dyskusji nad każdą sprawą rozpatrywaną przez Senat, -uzyskiwać od członków RM oraz przedstawicieli właściwych organów państwowych, instytucji i organizacji informacji i wyjaśnień w sprawach wynikających a wykonywania obowiązków senatorskich. Poseł i senator maja prawo do uzyskiwania informacji i materiałów oraz względu w działalności organów adm. rządowej i samorządu terytorialnego. Mają też prawo uczestniczyć w sesjach i posiedzeniach organu samorządu terytorialnego właściwego
dla okręgu wyborczego, z którego zostali wybrani. Zakazy i powinności: -zakaz pracy w Kancelarii Sejmu (Senatu), Prezydenta, w NIK-u, w adm. rządowej i samorządowej, -jako sędzia i prokurator, pracownik adm. sadu i prokuratury, -nie mogą pełnić zawodowej służby wojskowej,?
-incopalibitas (art. 103), -zakaz działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia państwowego lub komunalnego, -muszą złożyć
oświadczenie o stanie majątkowym
41. KONSTRUKCJA MANDATU PRZEDSTAWICIELSKIEGO:
Dwa modele mandatu: 1)mandat wolny- wg zasady, że deputowany jest reprezentantem całego narodu, a nie swoich wyborców. Zasady:-deputowany nie jest prawnie związany z wolą swoich wyborców, -nie musi zdawać sprawozdania ze swojej działalności swoim wyborcom,-nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed swoimi wyborcami, nie może być przez nich odwołany. 2)mandat imperatywny (przeciwieństwo mandatu wolnego), cechy: -jest prawnie związany wolą swoich wyborców, -musi zdawać sprawozdanie z działalności, -może być odwołany przez wyborców. W konstytucji mandat wolny ale poseł powinien utrzymywać więź z wyborcami. Warunki wykonywania mandatu: -ochrona socjalna, -ochrona prawna (trwałość stosunku pracy), -uposażenie (wynagrodzenie podsekretarza stanu), -dieta (na pokrycie wydatków związanych z wykonywaniem zawodu 30% miesięcznego uposażenia), -ryczałty (na pokrycie kosztów związanych z funkcjonowaniem biur), -odprawy (uposażenia) i bezpłatna komunikacja,
42. KONSTRUKCJA IMMUNITETU DEPUTOWANEGO.
Immunitet-to szeroko rozumiana ochrona prawna i socjalna (immunitas: uwolnienie od obciążeń). Może być: -materialny wymiar (immunitet nieodpowiedzialny)- polega na uchyleniu odpowiedzialności (art. 105) poseł lub senator nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za
działania wynikające z wykonywania mandatu ani w czasie trwania mandatu ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność odpowiada tylko dyscyplinarnie przed Sejmem. Pociągnięty wtedy gdy narusza prawa osób trzecich za zgodą Sejmu lub Senatu, -formalny wymiar (procesowy, immunitet nietykalności), poseł lub senator nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej i karnoadministracyjnej bez zgody Sejmu lub Senatu. Chroni tez przed przymusem, aresztowaniem i zatrzymaniem oraz ograniczeniem w jakiejkolwiek odpowiedzialności osobistej. Jeżeli naruszenie mienia prywatnego wniosek sporządzany i podpisany przez adwokata, jeżeli w sprawie publicznej wniosek wnoszony jest za pośrednictwem Prokuratora Generalnego. Wniosek- Prezydium Sejmu- Komisja Regulaminowa i Spraw Poselskich- Sejm (rozpatruje większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów). nie można zrzec się immunitetu parlamentarnego. (Jeżeli
parlamentarzysta złapany na gorącym uczynku- zatrzymanie ale Marszałek może go zwolnić).
43. POZYCJA PRAWNO-USTROJOWA SEJMU RP:
-Parlament jest dwuizbowy- Sejm Senat, -Sejm jest równorzędnym z Senatem organem ustawodawczym (równorzędnym ustrojowo, bo ma
więcej kompetencji), -Incopatibilias mandatu posła i senatora ,a także a innymi organami np. RPO, Prezes NIK-u, itp., -zakaz pracy w biurach np. RPO, TK, itp. To wszystko wynika z zasady tzw. twardej polityczności- wykonywania określonych zawodów i pełnienia stanowisk.-szereg zakazów dla posłów, -Sejm i Senat= jedyne organy przedstawicielskie w RP, które posiadają przywilej bezpośredniej reprezentacji narodu, -model dwuizbowości zróżnicowanej ,Sejm: szersze możliwości działania niż Senat, zwłaszcza w zakresie kreowania i kontroli rządu w których to dziedzinach Sejm posiada władne kompetencje nie przysługujące w ogóle Senatowi. Istnieje sfera uprawnień wspólnych (sfera ustawodawcza i ustrojodawcza), -skład: 460 posłów wybieranych w pięcioprzymiotnikowych wyborach, -jest izbą o wybitnie politycznym charakterze, skład opiera się na ugrupowaniach politycznych, -organ kadencyjny 4 lata, -3 rodzaje kadencji: 1)normalna- pełna 4 lata, 2)przedłużona- okres pełnomocnictw izb ulega przesunięciu (np. stan nadzwyczajny), 3)skrócona ?a)samorozwiązanie się Sejmu (większość
kwalifikowana), b)decyzja Prezydenta RP: -charakter obligatoryjny- np. gdy Sejm 2 razy nie udzieli rządowi wotum zaufania, -charakter
fakultatywny- np. jeżeli ustawa budżetowa w ciągu 4 miesięcy nie zostania przedstawiona prezydentowi do podpisu. Kompetencje Sejmu ustrojodawcze, ustawodawcze, kreacyjne, kontrolne, decyzyjne w niektórych sprawach polityki wewnętrznej i zagranicznej, wewnątrz organizacyjna.
44. FUNKCJA USTROJODAWCZA SEJMU RP:
ART.235- określa podstawy ustroju w państwie- uchwala konstytucje-zmiana konstytucji a) inicjatywa ustawodawcza w sprawie zmiany konstytucji * 1/5 ustawowej liczby posłów * Senat *Prezydent RP b) zmiana konstytucji w drodze ustawy uchwalonej przez sejm a potem przez 60 dni przez Senat ( w jednakowym brzmieniu). C) 1-sze czytanie projektu ustawy po 30 dniach od dnia przełożenia projektu ustawy Sejmowi d) ustawę: Sejm uchwala większością 2/3 głosów (przy połowi liczby posłów). Senat bezwzględna większość e) jeżeli ustawa zmienia I, II, XII rozdział to uchwalenie nie może odbyć się wcześniej niż 60 dni po 1-szym czytaniu, może też być zarządzone referendum zatwierdzające ( wniosek złożony przez Marszałka sejmu i on z zarządza referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku). Marszałek Sejmu przedstawia prezydentowi ustawę do podpisu.
45. FUNKCJA PRAWODAWCZA SEJMU:
Związana jest z pojęciem trybu ustawodawczego, tzn.: zespołu procedur mających na celu doprowadzenie do powstania ustawy. Składa się z 5 etapów, szczegółowo określonych przez konstytucję: 1- inicjatywa ustawodawcza. 2)prace nad projektem ustawy w Sejmie (III czytania)
3- prace w Sejmie (następnie głosowanie w Sejmie ) 4- podpisanie ustawy przez prezydenta ( ma on prawo veta bądź wystąpienia do TK) 5) ogłoszenie w Dz. U. Sejm w ten sposób: (razem z Senatem) ? wyznacza status prawny, jednostki w państwie ( prawa, wolności, powinności,
Ciężary itp.), -reguluje stosunki społeczne w państwie, podstawy stowarzyszeń, relacje organ państwowych- władza itp.
46. FUNKCJA USTALANIA POLITYKI PAŃSTWA PRZEZ SEJM RP:
Sejm ma prawo do podejmowania uchwał określających podstawowe kierunki działalności państwa, bo wynika to z zasady, że Sejm jest wyrazicielem suwerennej woli narodu. Rola ta jest realizowana przez następujące mechanizmy: - uchwalanie budżetu państwa i absolutorium jego wykonania, - aprobowanie programowych wystąpień premiera (expose), -uchwalania rządowi na wniosek premiera votum zaufania lub nieufności, - uchwalanie ustaw, - wyrażaniu upoważnienia na ratyfikację umów międzynarodowych, - decyduje o stanie wojny i o zawarciu pokoju, - uchwały problemowe dot. niektórych kierunków działalności państwa ( np. ubezpieczenia społ.), - referendum w sprawach szczególnych dla państwa. Wszystko, to są akty, w których postanowieniach mieści się program oraz kierunki realizacji polityki państwa a Sejm popiera i aprobuje zawsze taką politykę, która jest zgodna z wolą większości parlamentarnej.
47. FUNKCJA KREACYJNA SEJMU RP:
Dotyczy przede wszystkim kreacji rządu tzn. sposobu powołania i odwoływania. Powołanie w 3 etapach: 1) Prezydent 2) Sejm 3) Prezydent -jeżeli niepowodzenie to prezydent musi skrócić kadencję Sejmu, sejm nie może odwołać rządu jedynie może wpływać w tej dziedzinie poprzez wotum zaufania i tzw. konstruktywne wotum nieufności. Zatem funkcja kreacyjna polega na powoływaniu i odwoływaniu różnych organów w państwie. Organ tworzy poprzez ustawę o powoływaniu a obsadza członków tego organu w drodze uchwały. Sejm samodzielnie powołuje:
4(9) członków KRRiTV , 4 posłów jako członków KR Sądownictwa, 15 sędziów TK ( na 9 lat), 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków TS, 1/3 członków Rady Polityki Pieniężnej, Prezesa NBP ( na 6 lat, ale na wniosek
Prezydenta) RPO za zgoda Senatu, Prezesa NIK-u za zgodą Senatu, także wybiera posłów do zgromadzenia parlamentarnego Rady Europy.
48. FUNKCJA KONTROLNA SEJMU.
Od A- absolutorium do Z- zapytanie i interpelacja poselska. Do podstawowych zasad składających się na tę funkcję należą: -zasada parlamentarnej
odpowiedzialności Rządu przed Sejmem, -składanie interpelacji i zapytań poselskich (indywidualne środki kontroli parlamentarnej rządu i poszcz.jej członków), -powoływanie przez Sejm Komisji dla zbadania określonej sprawy (parlamentarne komisje śledcze), -prawo oceny wykonania ustawy budżetowej oraz uzyskania informacji o stanie zadłużenia państwa, a formalnym wyrazem oceny jest uchwała w przedmiocie absolutorium na wniosek Sejmowej Komisji Finansów Publicznych, po wysłuchaniu opinii NIK, -prawo do stawiania przed TS najwyższych urzędników państwowych
(bez Prezydenta), -zgoda na przedłużenie przez Prezydenta stanu wyjątkowego na okres nie dłuższy niż 60 dni, jeżeli nadal zagrożenie wew. Bądź klęska żywiołowa (tu 30 dni), -funkcjonują też stałe komisje Sejmu (organy Sejmu z zakresie kontroli organów adm. rządowej i samorządowej, a więc kontrolują wykonywanie ustaw, uchwał przez te organy. W pośredni sposób Sejm realizuje tę funkcję za pośrednictwem NIK-u, rządu (nadzór nad samorządami terytorialnymi).
49. FUNKCJA WEWNATRZ ORGANIZACYJNA SEJMU RP:
Określenie szczegółowej organizacji i trybu działania Sejmu poprzez uchwalanie regulaminu, który ma postać uchwały normatywnej. 3 podstawowe materie regulaminu: a)prawa i obowiązki deputowanych (posłów) na forum Sejmu, b)organizacja wewnętrzna Sejmu, c)różnego rodzaju postępowanie W Sejmie (dotyczy odpowiedzialności konstytucyjnej, głównie ustawodawcy) ?powoływanie i odwoływanie własnych organów wewnętrznych (np. marszałek, Prezydium, Konwent Seniorów, Komisje), -czynności związane z dyscyplinowaniem posłów: pociąganie do odpowiedzialności, uchlanie Immunitetu, pociągnięcie posła do odpowiedzialności dyscyplinarnej.
50. STRUKTURA PARLAMENTU:
Sejm (460 posłów), organy: Marszałek- wewnętrzny organ kierowniczy. Prezydium- wew. organ kierowniczy, Konwent Seniorów- wew. organ doradczy, Komisje Sejmowe- wew. organ pomocniczy. W Sejmie również wyróżniamy: wicemarszałków (nie są organami Sejmu), 20 sekretarzy, Marszałek- Senior (powoływany przez Prezydenta). Senat (100 senatorów), organy: Marszałek- wew. organ kierowniczy, Prezydium Senatu- wew. organ kierowniczy, Konwent Seniorów- wew. organ doradczy, Komisje Senackie- wew. organ pomocniczy. W Senacie też wyróżniamy: wicemarszałków (nie są organami).
51. ORGANY WEWNETRZNE KIEROWNICZE SEJMU.
Marszałek- jednoosobowy, kierowniczy, wew. organ Sejmu. Na skutek dekonstytucjonalizacji instytucji Prezydium Sejmu, jego rola znacznie wzrosła. Kandydaci musza złożyć oświadczenie dot. współpracy ze służbami bez. (nie mogą oni kandydować). Przewodniczący obradom Sejmu strzeże praw Sejmu Reprezentuje Sejm na zewnątrz, kieruje Prezydium Sejmu, zwołuje konwent Seniorów, przewodniczy jego obradom, sprawuje piecze nad spokojem i Porządkiem w Sejmie i na obszarze do niego należącym. Prezydium Sejmu- wewnętrzny, kolegialny organ Sejmu, pomocniczy i doradczy organ wobec Marszałka. Skład: Marszałek Sejmu, wicemarszałkowie. Nie kieruje już pracami Sejmy, choć posiada ograniczone kompetencje związane z organizacją prac Izby. Ustala plany prac Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów. Ustala tzw.: tygodnie posiedzeń z wyprzedzeniem co najmniej 3 miesięcznym, Dokonuje wykładni regulaminu Sejmu po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich, opiniuje sprawy wniesione przez Marszałka Sejmu.
Organizuje współprace między komisjami sejmowymi i koordynuje ich działania, ustala zasady doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i jego organów, powoływania doradców sejmowych oraz korzystania z opinii ekspertyz, podejmuje inne czynności wynikające z regulaminu.
53. ORGANY WEWNĘTRZNE POMOCNICZE SEJMU RP:
Konwent Seniorów- wew. organ, nie tyle pomocniczy co doradczy wobec Prezydium Sejmu. Skład: Marszałek Sejmu, wicemarszałkowie, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów, przedstawiciele porozumień klubów parlamentarnych jeżeli reprezentują co najmniej 15 posłów orz kół parlamentarnych reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą. Zapewnia współpracę klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu. W posiedzeniach Konwentu zawsze bierze udział z głosem doradczym Szef Kancelarii Sejmu i mogą też osoby zaproszone przez Marszałka lub
na wniosek członków Konwentu. Opiniuje m.in. projekty planów prac Sejmu, projekty porządku dziennego posiedzeń Sejmu i ich terminy, wnioski dotyczące rybu dyskusji, wnioski co do wyboru przez Sejm jego organów, zadania i przebieg pracy Kancelarii Sejmu, inne sprawy przekazane jemu przez Marszałka z jego własnej inicjatywy lub z Prezydium Sejmu lub na wniosek klubu reprezentowanego w Konwencie lub grup co najmniej 15 posłów. Komisje Sejmowe- rozpoznawanie i przygotowywanie spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu. Wyrażanie opinii w sprawach przekazanym im przez plenum Sejmu, Marszałka lub Prezydium sejmu. Pomaganie Sejmowi w jego działalności kontrolnej w zakresie określonym przez Konstytucje i ustawy. Sejm powołuje na okres swojej kadencji 27 komisji stałych i może powoływać komisje nadzwyczajne i tzw. komisje śledcze do zbadania określonej sprawy, stosując dla ich działania tryb określony przepisami kodeksu postępowania karnego. Stałe Komisje to np.: Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej, Sprawiedliwości i Praw Człowieka,
Regulaminowa i Spraw Poselskich. Kandydatów na członków Komisji mogą zgłaszać przewodniczący klubów poselskich albo grupy 35 posłów. Sejm na
Wniosek Prezydium wybiera członków. Pierwsze posiedzenie Komisji zwołuje i prowadzi Marszałek, na którym wybierają członkowie Prezydium (przewodniczący i zastępcy). Posiedzenia są zamknięte, chyba że razem z innymi Komisjami. Komisje mogą zapraszać na swoje posiedzenia innych uczestników. Zaproszeni muszą złożyć pisemne zobowiązania o zachowaniu tajemnicy. Komisje obradują na posiedzeniach, w których mają obowiązek uczestniczyć osoby, których działania związane są z rozpatrywanymi sprawami (ministrowie, itp.). komisja może uchwalać dezyderaty, opinie, sprawozdania, projekty uchwał, apeli, oświadczeń albo deklaracji Sejmu. Uchwały zapadają większością głosów w obecności co najmniej 1/3 liczby członków Komisji.
54. INSTYTUCJA INTERPELACJI I ZAPYTAŃ POSELSKICH:
Są to indywidualne środki kontroli parlamentarnej rządu i poszczególnych jego członków. Interpelacja- (interpelatio- zapytuje) musi mieć formę pisaną, a odp. na nią winna być udzielona w czasie 21 dni. Gdyby odpowiedź nie zadawalała interpelującego, może on wystąpić do Marszałka Sejmu o zarządzenie dodatkowych wyjaśnień, też o umieszczenie interpelacji na porządku dziennym posiedzenia Sejmu. Zapytania- forma ustna, mogą być zgłaszane na każdym posiedzeniu Sejmu w sprawach bieżąych, wymagają one bezpośredniej odpowiedzi. O ogólnej tematyce pytania poseł winien poinformować Prezydium Sejmu na 12h przed rozpoczęciem posiedzenia. Pytanie trwa 1 minutę, odpowiedź 5 m. Nad pytaniem i odp. nie przeprowadza się dyskusji. Pytania dodatkowe 30 sekund. Łączna odp. na nie 5 min. Prezes RM i jej członkowie mają obowiązek udzielenia odpowiedzi w sprawach bieżących na każdym posiedzeniu Sejmu.
55. SKRÓCONE POSTĘPOWANIE Z PROJEKTAMI USTAW:
Tryb ustawodawczy ulega skróceniu, przepisy tego trybu, to ?pożarowe? przepisy. Art. 47 Reg. Sejmu: Sejm w szczególnie uzasadnionych przypadkach może skrócić postępowanie z projektami ustaw, pomija niektóre etapy i terminy normalnego postępowania ustawodawczego, np. 1 czytanie
od razu po otrzymaniu przez posłów projektu, 2 czytanie od razu po zakończeniu 1 czytania, bez odsyłania do komisji, 3 czytanie od razu po otrz.
przez posłów druku sprawozdania komisji.
56. POJECIE I ETAPY TRYBU USTAWODAWCZEGO:
Tryb ustawodawczy- to zespół procedur mających na celu doprowadzenie do powstania ustawy. Składa się z 5 etapów (regulowanych przez nową konstytucje):
1) inicjatywa ustawodawcza (Art.118): a)posłowie (15 lub komisja sejmowa), b)senat, c)prezydent, d)RM, e)co najmniej 100 tys. obywateli. Do projektu: obowiązek
przedstawienia skutków finansowych wykonania ustawy. Wykonaniem inicjatywy ustawodawczej jest oficjalne złożenie przez uprawniony organ państwa gotowego projektu ustawy w formie pisemnej, do tzw. ?laski marszałkowskiej?. Jeżeli projekt rządu to musi zawierać projekty podstawowych aktów wykonawczych. Wnioskodawca ma prawo wycofania projektu ustawy w toku postępowania legislacyjnego w Sejmie do chwili zakończenia procedury drugiego czytania projektu.
2) prace nad projektem ustawy w Sejmie (3 czytania, uchwały w 2 czytaniach): a) pierwsze czytanie- na posiedzeniu komisji. Odbywa się nie wcześniej niż 7 dnia od momentu doręczenia posłom druku projektu ustawy. Pierwsze czytanie obejmuje: uzasadnienie projektu przez ustawodawcę, pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy- debata w sprawie ogólnych zasad projektu. b) drugie czytanie odbywa się zawsze na forum plenarnym izby. Nie może być wcześniej niż 7 dnia od momentu doręczenia posłom sprawozdania komisji (chyba, że Sejm podejmuje inną decyzje). Drugie czytanie obejmuje: -przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji przez sprawozdawcę, -przeprowadzenie debaty, -ogłoszenie poprawek i wniosków. c) trzecie czytanie- może odbyć się niezwłocznie, gdy po drugim czytaniu projekt nie został odesłany do komisji. Obejmuje: -przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub (jeżeli projekt nie został skierowany ponownie do komisji) przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych w trakcie drugiego czytania, -głosowanie. Marszałek Sejmu może tylko z własnej inicjatywy nie poddawać poprawki pod głosowanie, która uprzednio nie była przedstawiona komisji w formie pisemnej. głosowanie wg określonej kolejności: a)odrzucenie,
b)poprawki do poszczególnych artykułów, c)projekt w całości. Marszałek sejmu może odroczyć głosowanie w całości projektu, by stwierdzić czy nie będzie on kolidował z przyjętymi poprawkami. Ustawy zwykłe- większości głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (chyba, że konstytucja stanowi inaczej). 3) prace w Senacie oraz ewentualnie ponowne w Sejmie, jeżeli Senat zgłosiłby swoje poprawki. Marszałek Sejmu przekazuje ustawę nie uchwaloną przez Sejm do Senatu. Marszałek Senatu przekazuje ją do komisji senackich. Komisje do 2 tygodni muszą Przygotować projekt uchwały senatu, która może zawierać propozycje: przyjęcia bez poprawek, z poprawkami, odrzucenie. W ciągu 30 dni jeżeli Senat nie podejmie jednej z trzech propozycji ustawę uznaje się za przyjętą. Jeżeli przyjęta jest bez poprawek to skierowana jest do podpisania przez Prezydenta, ale gdy poprawki lub odrzucenie idzie do Sejmu, gdzie w pracach komisji uczestniczy senator- sprawozdawca. Sejm może odrzucić uchwałę Senatu bezwzględną większością głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby głosów. 4)podpisanie ustawy przez Prezydenta. Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi do podpisu ustawę. Prezydent może: -podpisać ją w ciągu 21 dni, -wystąpić do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności ustawy z konstytucją. Jeżeli jest zgodna prezydent musi podpisać ustawę. ?veto (jeżeli nie wystąpił do TK). Sejm może odrzucić to veto 3/5 głosów. Jeżeli veto odrzucone Prezydent musi podpisać w ciągu 7 dni. 5)ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.
57. POSTEPOWANIE Z PILNYNI PROJEKTAMI USTAW:
Tzw. ?szybka ścieżka legislacyjna?- szczególne postępowanie w ramach trybu ustawodawczego mającego na celu usprawnienie go. Tylko RM może Określić uchwalony przez siebie projekt ustawy jako pilny. Postępowanie z pilnymi projektami ustaw nie dotyczy: projektów ustaw podatkowych, wyb. Prezydenta, Sejmu i Senatu, organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój, własności władz publicznych i kodeksów. Marszałek Sejmu (nie Prezydium) nadaje bieg projektowi, ustala orientacyjny kalendarz prac w Sejmie nad nimi, może też (po zasięgnięciu opinii ) zwrócić projekt pilny do uzupełnienia. Zarządza druk projektu zaraz po jego otrzymaniu i rozdanie posłom lub ogłoszenie, że druki są wyłożone w Kancelarii Sejmu. Marszałek musi wprowadzić projekt ustawy do porządku dziennego posiedzenia Sejmu, najbliższego po zakończeniu prac w komisji. Klauzulę pilności
RM może wycofać przed rozpoczęciem 2 czytania. Rozpatrywanie odbywa się w 3 czytaniach. 1-nie trzeba czekać 7 dni, jeżeli projekt przekazany do
komisji to muszą one w ciągu 30 dni- sprawozdanie z prac nad projektem. 2- zapoznanie ze sprawozdaniem, debata, zgłoszenie poprawek. 3- do czytania tego stosuje się odpowiednio zasady dot. 3 czytania w odniesieniu do zwykłego trybu. I tutaj Marszałek Sejmu odmawia poddania pod głosowanie poprawki, która uprzednio nie byłaby przedstawiona w formie pisemnej komisji. W ciągu trzech dni trzeba ustawę przekazać Senatowi, który ma 14 dni na podjęcie uchwały. Jeżeli są jakieś poprawki to projekt wraca do Sejmu na pierwsze posiedzenie po jej doręczeniu (też odrzucenie). Gdyby senacka propozycja zmian w ustawie była złożona Marszałek Sejmu winien przed postawieniem jej na plenum Sejmu dać ją komisji (nowe sprawozdanie i wnioski) Po głosowaniu projekt zostaje przekazany do Prezydenta RP do podpisu w ciągu 3 dni. Prezydent RP ma 7 dni. Ma prawo do veta zawieszającego. Prezydium musi nadać taki tok prac aby załatwić wszystko przez 7 dni.
58. AKTY PRAWNE SEJMU:
Ustawy- uchwalane zwykłą większością głosów. Uchwały- zwykłą większością głosów. Rezolucje- zawierają prawne wiążące wezwanie określonego
organu państwowego do wskazania w rezolucji działania. Deklaracje- zobowiązanie do określonego działania. Apele- prawnie niewiążące wezwania do podjęcia określonych działań, zadań, inicjatyw.
59. POJĘCIE KADENCJI, SESJI, POSIEDZENIA:
Kadencja- Sejm i Senat wybierane są w tym samym dniu na okres 4 lat licząc od dnia wyborów. Jest to okres trwania pełnomocnictw od dni wyborów. Jest to okres z góry zaplanowanego zakończenia urzędowania czyli zakończenia kadencji. Sesja- okres obrad z góry zaplanowany. Posiedzenie- faktyczny czas pracy Sejmu (Senatu) w pełnym składzie. W tej chwili Sejm i Senat obradują na posiedzeniach plenarnych w trybie permanencji (jest to stała gotowość obu izb do zebrania się na posiedzenie).
60. TRYB FUNKCJONOWANIA SEJMU RP:
Sejm funkcjonuje w trybie permanencji, obradując na posiedzeniach. Posiedzenia Sejmu są jawne. Na wniosek Sejmu lub 30 posłów Sejm może uchwalić tajność obrad. W posiedzeniach Sejmu mają prawo uczestniczyć: Prezydent RP, Marszałek Senatu, Prezes SN, Prezes TK, RPO. Obowiązek mają członkowie rządu, Prezes NIK, Prezes NBP. Terminy ustalone przez Prezydium Sejmu lub uchwałę Sejmu wg porządku dziennego ustalonego przez Prezydium Sejmu. Obradami Sejmu kieruje Marszałek lub w zastępstwie wicemarszałek przy pomocy dwóch sekretarzy Sejmu. Ustalanie liczby mówców: wystąpienia Indywidualne, klubowe. W tej samej debacie głos można zabierać tylko 2 razy. Głosowanie jawne: 1)podniesienie ręki urządzenie elektroniczne do liczenia Głosów, 2)użycie kart do głosowania, które są podpisane imieniem i nazwiskiem (głosowanie imienne), takie głosowanie na wniosek Marszałka lub 30 Posłów, ale Sejm decyduje o nim większością głosów.
61. ROZWIĄZYWANIE SEJMU PRZED UPŁYWEM KADENCJI.
Skrócenie kadencji Sejmu: 1)samorozwiązanie się Sejmu liczba 2/3 głosów, nie można tego zrobić podczas trwania jakiegoś stanu nadzwyczajnego i 90 dni po jego zakończeniu, 2)decyzja Prezydenta RP. Skrócenie ma charakter: a)obligatoryjny- gdy po dwóch nieefektywnych etapach postępowania dotyczącego kreacji rządu Sejm nie jest w stanie udzielić mu votum zaufania. Musi rozwiązać Sejm, b)fakultatywny- jeżeli ustawa budżetowa przez 4 miesiące nie zostanie przedstawiona Prezydentowi do podpisu. Może rozwiązać Sejm.
62. STANY NADZWYCZAJNE W PAŃSTWIE:
Stan wojenny- Prezydent RP na wniosek RM wprowadza go gdy istnieje zagrożenie zew. dla państwa, zbrojna napaść na RP lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciw agresji. Może wprowadzić na części bądź na całym terytorium, ogłasza częściową lub powszechną mobilizację. Stan wyjątkowy- prezydent na wniosek RM wprowadza gdy zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwo obywateli lub porządku publicznego. Czas oznaczony do 90 dni na części lub całości ziem. Czasem można przedłużyć za zgodą Sejmu o 60 dni ale tylko raz. Stan klęski
żywiołowej- RM gdy trzeba zapobiec skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej. Do 30 dni na części ziem lub całości. Przedłużenie za zgodą Sejmu. Ograniczenia dotyczące trwania stanów nadzwyczajnych: kadencja Sejmu nie może być skrócona w tym czasie i 90 dni po zakończeniu stanu. Nie można przeprowadzić referendum ogólnokrajowego, nie mogą odbywać się wybory prezydenckie, do Sejmu,Senatu samorządu terytorialnego, a ich kadencje ulegają przedłużeniu. Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego lub wojennego Prezydent przekazuje
Sejmowi w ciągu 48h od podpisania rozporządzenia. Sejm może uchylić je bezwzględną większością głosów. Prezydent w tym czasie może wydawać rozporządzenia z mocą ustaw (na wniosek RM Sejm nie może zebrać się na posiedzenie).
63. POZYCJA PRAWNO-USTROJOWA SENATU:
Zasada bikameralizmu parlamentarnego. Sejm i Senat władza ustawodawcza. Senat zachował obecnie charakter organu przedstawicielskiego, przywilejem którego jest prawo bezpośredniej reprezentacji suwerena. Model dwuizbowości zróżnicowanej ( nierówności )- istnieje obszar kompetencji: a) własnych każdej z dwóch izb z przewagą kompetencyjną jednej z nich, b)wspólnych. Kompetencje własne Senatu: zgoda na zarządzenie referendum w sprawach szczególnych dla kraju przez Prezydenta, powołuje 2 członków KRRiTV, 1 członka Komisji Selekcyjnej, 2 senatorów do KR Sądownictwa, 3 członków RPP, ustala składy delegacji Senatu do: Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy, Zgr. Pln. Atl., Zgr. Parl. KBWE, Zgr. Zach. Europ. Sejm za zgodą Senatu jedynie może powołać RPO i Prezesa NIK. Senat dzieli z Sejmem funkcje ustrojodawcze i ustawodawczą. Istnieje koncepcja drugiej izby jako ?izby refleksji?. Senat=100 senatorów, wybieranych w wyborach powszechnych, tajnych, bezpośrednich na okres 4 lat ale ściśle jest powiązany z Sejmem.
64. KOMPETENCJE SENATU:
Funkcja ustrojodawcza- uchwalenie konstytucji razem z Sejmem, połączonym z Senatem w Zgromadzenie Narodowe. Prawo inicjatywy ustawodawczej w sprawie zmiany konstytucji (bezwzględna większość głosów) art. 235. Funkcja prawodawcza- inicjatywa ustawodawcza (komisja senacka lub 10 senatorów) art. 118.2. Prawo rozpatrywania każdej uchwalanej przez Sejm (30 dni) ustawy (przyjąć, poprawki, odrzucić) art. 121. Bierze udział w rozpatrywaniu ustawy budżetowej, art. 223 (przyjęcie lub poprawki). Udział w wyrażaniu zgody na ratyfikacje niektórych umów międzynarodowych, art. 90 (ustawa ergo). Zgoda
na referendum ogólnokrajowe przez Prezydenta, art. 125. Funkcja kreacyjna- dotyczy powoływania, obsady i odwoływania niektórych organów państwowych: zgoda na wybór RPO, art. 209 i Prezesa NIK, art.205, 2 członków KRRiTV, 1 członka Komisji Selekcyjnej, 2 senatorów do KR Sądowniczej, 3 członków RPP.
Ustala skład delegacji Senatu do Zgromadzenia Międzynarodowego. Senat nie posiada funkcji kreacyjnej i kontrolnej wobec rządu. Komisje senackie nie kontrolują, nie powołuje się komisji śledczej. Dodatkowo opinia na życzenie Prezydenta o skróceniu kadencji Sejmu.
65. ORGANIZACJA WEWNĘTRZNA SENATU RP. TRYB FUNKCJONOWANIA:
Organy Senatu: Marszałek Senatu- (wicemarszałkowie nie są organami Senatu), wybierany spośród kandydatów zgłoszonych przez co najmniej 10 senatorów w tajnym głosowaniu, bezwzględną większością głosów. Odwołanie na wniosek 34 senatorów, w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością głosów. Marszałek: jednoosobowy, wewnętrzny, kierowniczy organ. Jego pozycja i rola jest umacniana, bo następuje dekonstytucjonalizacja Prezydium Senatu: przewodniczy obradom Senatu, strzeże praw Senatu, reprezentuje go na zewnątrz, stoi na straż praw i godności Senatu, sprawuje piecze nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Senatu, nadzoruje prawidłowe stosowanie regulaminu Senatu, ustala projekt porządku obrad po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, czuwa nad przebiegiem i terminowością prac Senatu i jego organów, zwołuje posiedzenia Senatu, Prezydium Senatu i Konwentu Seniorów, przewodniczy ich obradom i kieruje pracami, nadzoruje prace komisji senackich i zleceniem im określonych spraw do rozpatrzenia, powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Senatu (i jego zastępcę), niezwłocznie trzeba go zawiadomić o zatrzymaniu senatora, może go zwolnić. Przewodniczy posiedzeniom Zgr. Nar. gdy Marszałek Sejmu jest Nieobecny, prawo występowania do TK o zgodności ustaw i aktów. Prezydium Senatu- Marszałek Wicemarszałkowie (3)- wewnętrzny, kolegialny, kierowniczy organ Senatu: ustala plan pracy Senatu (po opinii Konwentu Seniorów), dokonuje wykładni regulaminu Senatu, zleca komisjom senackim rozpatrzenie określonych spraw, ustala zasady: doradztwa naukowego na rzec Senatu, powoływania doradców, korzysta z opinii eksperta, opiniowanie projektu budżetu, opiniowanie statutu kancelarii, czuwa nad wykonywaniem przez senatorów ich obowiązków, opiniuje inne sprawy wniesione przez Marszałka. Konwent Seniorów: zapewnia współdziałanie klubów i kół senackich w sprawach wiążących się z działalnością i tokiem prac Senatu. Skład: Marszałek, Wicemarszałkowie, senatorowie będący przedstawicielami klubów parlamentarnych działających w Senacie. Konwent Seniorów: opiniuje projekty porządku dziennego obrad Senatu, plany jego pracy, wypowiada się co do terminów jego posiedzeń, wskazuje potrzebne inicjatywy ustawodawcze, rozpatruje i przedstawia wnioski w sprawie sposobu prowadzenia dyskusji lub obrad izby, rozpatruje inne sprawy do Prezydium Senatu lub przedstawicieli klubów parlamentarnych. Komisje Senackie- wew. pomocnicze organy Senatu, rozważają i opracowują sprawy z własnej inicjatywy oraz przekazane im przez Senat, marszałka, Prezydium. Są powoływane i rozwiązywane przez Senat, mają charakter: a)stały (ciągłe rozpatrywania spraw określonego rodzaju), b)nadzwyczajny (zajmują się realizacją określonych zadań). Senat wybiera i odwołuje przewodniczących komisji i ich członków. Posiedzenia przewodniczących Komisji Senatu- zwołuje je Marszałek z własnej inicjatywy, na wniosek Prezydium, przewodniczących 4 komisji. Służą one koordynowaniu współpracy między komisjami, wskazaniu potrzebnych inicjatyw ustawodawczych, rozpatrywaniu innych spraw. We wszelkich posiedzeniach komisji mogą brać udział senatorowie, nie będący ich członkami (bez głosowania), mogą też posłowie i adm. rząd. Komisja może utajnić posiedzenie lub zamknąć na wniosek Marszałka, przewodniczącego komisji, 5
członków komisji. Jest 14 komisji stałych. Wszystkie te Komisje w ramach swych kompetencji rozpatrują i przedstawiają stanowisko senatorów dot. ustaw uchwalonych przez Sejm, zajmują stanowisko w sprawie prawidłowości wprowadzeniu w życie oraż sposobu wykonywania ustaw. Sekretarze- nie są organami izby, wybór dokonywany jest łącznie, prowadzą listy mówców i protokołów posiedzeń Senatu, dokonują obliczeń wyników glosowania, inne czynności wskazywane są przez Marszałka.
TRYB FUNKCJONOWANIA: pierwsze posiedzenie zwoływane jest przez Prezydenta (30 dni od dnia wyborów) on otwiera i powołuje na przewodniczącego Marszałka Seniora, ten odbiera ślubowanie od członków Senatu i przeprowadza wybory Marszałka Senatu, a ten wicemarszałków. Senat działa na posiedzeniach (terminy ustala Senat lub sam Marszałek), posiedzenia są jawne, są gwarancje te same co Sejmu- tajność obrad na wniosek Marszałka lub 10 senatorów (bezwzg.
większość), nie mogą tu odbywać się głosowania nad żadnymi ustawami, z każdego posiedzenia protokół, sprawozdanie stenograficzne- wydrukowanie tego na polecenie Marszałka. Obradom kieruje Marszałek lub Wicemarszałek 2 sekretarzy. Kolejność głosu: a)sprawozdawca, b) sprawozdawca poglądów mniejszości. Wnioski formalne- głosy poza porządkiem dziennym, są to: ogłoszenie przerwy, odroczenie lub zamknięcie posiedzenia, zamkniecie listy zgłoszonych mówców: Premier, Rząd. Prezydent, Marszałek Sejmu, Prezes NIK, członkowie Prezydium Sejmu, Prezes TK i TS, RPO, I Prezes SN. PO mówcach przerwa, po przerwie głos ma sprawozdawca komisji i wnioskodawca. Glosowanie: jawne, imienne. Możliwość reasumpcji Senatu. Są 4 rodzaje szczególnych postępowań: sprawy ustaw uchwalonych przez Sejm, w sprawie ustawy budżetowej, w sprawie inicjatyw ustawodawczych Senatu i innych uchwał, w przypadku wyboru oraz
wyrażenia zgody na powołanie organów.
66. UDZIAL SENATU W POSTEPOWANIU LEGISLACYJNYM:
1). Postępowanie w sprawie ustaw uchwalonych przez Sejm. Marszałek Senatu kieruje tekst ustawy do właściwej komisji senackiej. Komisje do 2 tyg. muszą Przygotować projekt uchwały z propozycją: przyjęcie bez poprawek, z poprawkami lub odrzucenie. Jeżeli w ciągu 30 dni nie podejmą żadnej decyzji to ustawa zostaje przyjęta, 2). Postępowanie w sprawie ustawy budżetowej. Projekt- Komisje Senackie. Senat może podjąć uchwałę o przyjęciu lub wprowadzeniu poprawek
( ma na to 20 dni). 3). Postępowanie w sprawie inicjatyw ustawodawczych i innych uchwał Senatu. Na wniosek komisji lub 10 senatorów. Marszałek Senatu musi powiadomić o tym Marszałka Sejmu, Premiera. Wniosek o podjęcie inicjatywy ustawodawczej wraz z projektem ustawy składa się w formie pisemnej do Marszałka Senatu, wskazując reprezentanta wniosku i uzasadnienie podjęcia inicjatywy ustawodawczej. Projekty są rozpatrywane na dwóch czytaniach plenarnych. Nad Projektem pracują komisje senackie i Komisja Ustawodawcza. Przedstawiają wspólne sprawozdanie z wnioskiem o przyjęcie, poprawki lub odrzucenie. Dalej projekt Jest przekazany do Sejmu. Projekt uchwały może być wniesiony przez komisje, nawet 1 senatora, 2 czytania. Senat może podejmować rezolucje, apele, oświadczenia. 4). Postępowanie w sprawach powoływania organów państwowych, wyraża zgodę na Prezesa NIK i RPO. Senat wzywa kandydata do udzielenia odpowiedzi na pytania senatorów, informuje o swojej decyzji Marszałka Sejmu.
67. POZYCJA PRAWNA PREZYDENTA RP:
Element- dualistycznej egzekutywy ale dysponuje samodzielnymi środkami prawnymi, które umożliwiają równoważenie pozostałych władz. Posiada funkcje tradycyjnie zastrzeżone dla tzw. głowy państwa. Jednoosobowy o kompetencjach wykonawczych, reprezentacyjnych, w zakresie arbitrażu politycznego. Prezydent jest najwyższym przedstawicielem Polski na zewnątrz i wewnątrz. Czuwa nad przestrzeganiem konstytucji (veto zawieszające). Stoi na straży suwerenności i bezp.państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium, przestrzeganiem umów międzynarodowych. Jest gwarantem ciągłości władzy państwowej. Na Prezy-
denta może być wybrany każdy obywatel PL, który ukończył 35 lat, korzysta z pełni praw wyborczych. (art. 126, 133, nie stosuje się art. 4).
68. ZAGANIENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI GŁOWY PAŃSTWA:
Obowiązkiem każdego organu jest przestrzeganie praw RP. Ponosi odp. konst. przed TS za złamanie konstytucji (delikt konstytucyjny) lub za popełnienie przestępstwa (odpowiedzialność karna). Przed TS pociąga go Zgromadzenie Narodowe (2/3 liczby głosów przy co najmniej połowie ustawowej liczby posłów na wniosek 140 członków tego zgromadzenia). Do dnia podjęcia decyzji przez TS, Prezydent zostaje zawieszony w sprawowaniu funkcji. Zastępuje go Marszałek Sejmu. Nie ponosi zatem odpowiedzialności politycznej, bo chroni go kontrasygnata, (art. 7, wierność postanowień Konstytucji).
69. ZASADY I TRYB WYBORU PREZYDENTA:
Art. 127, wymagania: obywatelstwo PL, pełnia praw wyborczych, ukończone 35 lat, kandydat zgłoszony przez co najmniej 100 tys. obywateli, korzystający z pełni praw wyboru do Sejmu, oświadczenie o pracy lub służby w organach bezp. państwa lub współpracy która podlega lustracji przed sądem lustracyjnym. Do 2 tury przechodzą kandydaci z największą liczbą głosów. Wybory równe, powszechne, tajne, bezpośrednie i bezwzględną większością ważnie oddanych głosów (przez naród). Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyskał bezwzględnej większości głosów to 2 tura w 14 dni po pierwszej. W 2 turze obowiązuje zasada większości względnej. Wybory zarządza Marszałek Sejmu od 100 do 75 dni przed upływem kadencji urzędującego prezydenta a w razie opróżnienia urzędu do 14 dni. Wybory w dzień wolny i w ciągu 60 dni dnia zarządzenia wyborów. Ważność wyborów stwierdza SN w ciągu 20 dni po wyborach. Jeżeli nie ważne to Marszałek Sejmu zarządza w ciągu 3 dni ponowne wybory (zasady jak przy opróżnianiu). Przysięga przed Zgromadzeniem Narodowym. Kadencja trwa 5 lat od momentu złożenia przysięgi. Reelekcja tylko raz. Kampania wyborcza: prawo zgłaszania kandydatów posiadają organizacje polityczne, społeczne i wyborcy w liczbie co najmniej 100 tys.
Zgłoszenie w ciągu 20 dni od daty ogłoszenia wyborów. koszty ponoszą podmioty zgłaszające kandydata. Równy i bezpłatny dostęp do publicznego radia i TV. W zastępstwie Prezydenta działa Marszałek Sejmu (bez prawa skrócenia kadencji Sejmu). Art. 128, 129, 130.
70. KOMPETENCJE PREZYDENTA OKREŚLAJĄCE JEGO ZWIĄZKI Z SEJMEM I SENATEM:
Zarządzenie wyborów do Sejmu i Senatu (nie później niż na 90 dni przed upływem kadencji w dzień wolny). Zwołanie pierwszego posiedzenia (30 dni po wyborach- chyba że skrócenie kadencji to 15 dni). Skrócenie kadencji Sejmu: (musi gdy brak zgody na skład rządu, może gdy ustawa budżetowa nie zostanie uchwalona w ciągu 4 miesięcy), ale najpierw misi zasięgnąć opinii Marszałków, która i tak go nie wiąże. Prawo inicjatywy ustawodawczej. Podpisywanie i ogłaszanie uchwalonych ustaw (podpis do 31 dni, 7 dni ustawa pilna, budżet prowizorium). Wystąpienie do TK o zbadanie zgodności z konstytucją. Prawo
do veta (może jednak zostać przegłosowany po czym ma 7 dni na podpisanie). Orędzie do Sejmu, Senatu, Zgromadzenia Narodowego (nie jest przedmiotem debat). Zarządzenie referendum za zgodą Senatu (bezwzględna większość). Prawo do występowania z wnioskiem o powołanie lub odwołanie Prezesa NBP.
71. KOMPETENCJE PREZYDENTA WOBEC RZĄDU:
Desygnuje Prezesa RM. Na jego wniosek powołuje rząd. Ograniczona rola w procedurze kreowania rządu przy wykorzystaniu tzw. konstruktywnego votum nieufności. Przyjmuje dymisje RM. Może nie przyjąć dymisji Premiera. Może odroczyć procedurę odpowiedzialności konstytucyjnej wobec członków rządu przed Sejmem. Tzw. Rada Gabinetowa- forma bezkonfliktowego wpływania na prace rządu i kierunki jego polityki, jest to RM obradująca pod przewodnictwem Prezydenta. Prezydent nie może sam odwołać rządu ani nawet przedstawić wniosku o jego odwołanie. Dymisja winna być złożona przez Prezesa RM:
1) na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu, 2) w razie nie uchwalenia wotum zaufania, 3) w razie wyrażenia wotum nieufności, 4) w razie rezygnacji Prezesa RM. (Art. 154. 155. 158. 161. 162.)
72. POZOSTAŁE KOMPETENCJE PREZYDENTA:
Uprawnienia w dziedzinie obronności kraju: gwarant suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Najwyższy zwierzchnik Sił Zbrojnych (dowództwo ideowe o charakterze pośrednim). Mianuje i zwalnia Naczelnego Wodza. W czasie pokoju za pośrednictwem MON. Najważniejsze decyzje kreacyjne prezydenta w armii muszą być podejmowane we współdziałaniu z MON i Premierem, Szefem Sztabu Generalnego Wojska PL, Dowódcy Oddziałów Sił Zbrojnych. Nadaje określone stopnie wojskowe na wniosek Ministra MON. Zarządza częściową lub powszechną mobilizację i użycie Sił Zbrojnych (na wniosek Premiera). Postanawia o stanie wojny (gdy nie może Sejm). Uprawnienia w dziedzinie bezpieczeństwa państwa: wprowadza stan
wojenny (wniosek RM) w razie zagrożenia zew. państwa, zbrojnej napaści na terytorium RP, lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciw agresji. Stan wojenny na całym lub części terytorium. Częściowa lub powszechna mobilizacja. Wprowadza stan wyjątkowy na wniosek RM w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego- do 90 dni na całości lub części. Może przedłużyć ten stan za zgodą Sejmu tylko raz do 60 dni. W tym czasie obowiązuje zakaz: skracania kadencji Sejmu (i 90 dni po zakończeniu), odbywania się referendów, wyborów. Prezydent musi rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego dać w ciągu 48h do podpisania Sejmowi. Ma prawo wydawania w tym czasie dekretów z mocą ustaw, gdy w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, na wniosek RM, w granicach wytyczonych- art. 228 ust. 3-5. organem doradczym- Rada Bezpieczeństwa Narodowego. Uprawnienia w dziedzinie stosunków zewnętrznych państwa- Prezydent z zakresie polityki zagranicznej współdziała z Ministrem SZ, Prezesem RM. Nie ma nakazu korzystania z pośrednictwa MSZ. Prawo mianowania i odwoływania pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach przy organizacjach międzynarodowych, przyjmowania listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatatycznych innych państw. Dla mianowania i odwoływania polskich ambasadorów (kontrasygnata premiera). Ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynar. Wyrażanie zgody na mianowanie konsuli i do wystawiania tzw. listów komisyjnych do udzielania tzw. exequatur konsulom państw obcych. Udzielanie akredytacji misjom specjalnym. Inne uprawnienia- przedstawienie inicjatywy ustawodawczej w sprawie zmiany konstytucji. Zarządza referendum konstytucyjne. Podpisuje ustawy o zmianie konstytucji i ogłoszenie. Ma prawo powoływania 1/3 liczby członków Rady Polityki Pieniężnej i wniosek o powołanie Prezesa NBP. Powołuje sędziów na wniosek KRS, 3 członków KRRiTV, I-Prezesa SN i NSA, Prezesa i Wice- TK, 1 członka KRS. Nadawanie tytułów naukowych i orderów Art.125,133
73. AKTY PRAWNE PREZYDENTA RP:
Prezydent wydaje akty urzędowe: rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia, zarządzenia postanowienia z Art. 142 ust. 2. akty urzędowe Prezydenta wymagają podpisu Premiera (kontrasygnata- odpowiedzialność Premiera, ważność aktu). Podpisu nie potrzebuje, gdy zarządzenie wyborów do Sejmu i Senatu. Zwołanie I-szych
ich posiedzeń. Skracanie kadencji. Powoływanie i odwoływanie rozmaitych organów. Inicjatywa ustawodawcza. Akt łaski. Veto. Ratyfikacja i wypowiedzenie umowy międzynarodowej. Wniosek do TK o
stwierdzenie zgodności z konstytucją. Wniosek o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego. W formie ustnej, np.: -wystąpienie pub. Prerogatywy- akty osobiste bez kontrasygnaty. Inne bez podpisu to: referendum, ogłoszenie ustawy, orędzie, wniosek o przeprowadzenie kontroli NIK, powołanie Premiera, przyjmowanie dymisji rządu, wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności przed TS członka RM, odwołanie ministra z wotum nieufności, zwoływanie Rady Gabinetowej, ordery, sędziowie. Obywatelstwo, powołanie I Prezesa SN, Prezesa i Wice. TK, Prezesa NSA, wniosek o powołanie Prezesa NBP, powołanie członków KRP, kreacja członków Rady Bezp. Nar., powołanie KRRiTV, zrzeczenie się urzędu.
74. CHARAKTER PRAWNY RADY MINISTRÓW.
Jeden z elementów dualistycznej egzekutywy. Główny, centralny ośrodek władzy wykonawczej. Powołana do prowadzenia polityki zew. i wew., kierowania całością administracji rządowej, decyzje dot. polityki państwa niezastrzeżonej innym organom. Funkcje: a)(art.146 ust.2 par.2) w zakresie prawotwórstwa i kontroli nad nimi (rozporządzenia wykonawcze, uchwały, inicjatywa ustawodawcza (art. 221), może nadawać uchwalonym przez siebie projektom charakter pilny, b) (art. 146 ust.4 par.1) wykonawcze, zapewnia wykonywanie ustaw i wydawanie rozporządzeń do ustaw, obowiązek sprawozdania całorocznego i wykonania ustawy budżetowej
(art.226 ust.1), otrzymuje od Sejmu absolutorium, c) (art. 146 ust.1,4 par. 7,8,9,11) rządzenia, ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków wew. i zew. d) (art. 146 ust.3) kierowniczo- koordynacyjna, kieruje organami adm. rządowej i kontroluje je, rola przy sporządzaniu ustawy budżetowej.
75. SKŁAD RADY MINISTRÓW:
Organ kolegialny, skład: Prezes, ministrowie, wiceprezesi, wiceprzewodniczący określonych w ustawie komitetów. Nie mogą oni prowadzić działalności nie mogącej się pogodzić ze sprawowaniem ich urzędów, muszą złożyć oświadczenie o działalności gospodarczej małżonka, swoim stanie majątkowym, zgłaszać się do tzw. Rejestru Korzyści. Nieokreślona jest liczba składu rządu: Premier- pierwszoplanowa rola w rządzie, przewodniczy RM. kieruje RM i inspiruje jej działalność. Opracowuje program polityki państwa w expose. Przedstawia wniosek zawierający skład rządu. Reprezentuje RM. organizuje prace rządu. zwołuje jego posiedzenia (porządek dzienny). Koordynuje i kontroluje prace poszczególnych ministrów: a)zwierzchnik służbowy wszystkich pracowników adm. rządowej, b)faktyczny dysponent tek ministerialnych i innych stanowisk. na jego wniosek Prezydent dokonuje zmiany w składzie rządu. tylko on składa dymisje na ręce prezydenta. kreacja niektórych wyższych urzędników państwowych (sekretarze i podsekretarze stanu). Uprawnienia wykonawcze: a)powoływanie i odwoływanie kierowników urzędów centralnych, wojewodów, b)nadawanie urzędom centralnym statutów. Nadzór nad organami adm. rzadowej. wydawanie rozporządzeń. Wicepremierzy- konstytucja nie wyodrębniła ich kompetencji. działają wyłącznie w imieniu premiera, na podstawie udzielonego im przez niego upoważnienia. Jeżeli nie zostaną
powołani premier powierza ich obowiązki innemu ministrowi. Premier może zgłosić wniosek do Prezydenta o zmianę wicepremiera. odpowiadają i przysięgają przed Sejmem. Ministrowie (resortowi)- skład rządu. sprawują samodzielne stanowiska kierowników resortów. Rozporządzenia i zarządzenia do ustaw. Rząd na wniosek Premiera może uchylić. Mają do pomocy sekretarzy i podsekretarzy stanu. Ministrowie (bez teki)- nie kierują żadnym resortem, wypełniają zadania wyznaczone przez Premiera. stanowiska sekretarzy i podsekretarzy mogą być obsadzone przez Premiera na wniosek właściwych ministrów. Minister ustala zakres ich czynności. Sekretarze zastępują ministra w zakresie przez niego ustalonym. Wiceministrowie- pomocnicy ministrów, nie są w RM. Są też węższe wew. gremia opiniodawczo- doradcze w RM: (rady, komitety, zespoły): a) Komitet Ekonomiczny RM, b) Komitet Rozwoju Regionalnego RM, c) Komitet Społeczno Polityczny RM, d) Komitet Spraw Obronnych RM. Kancelaria Prezesa RM: duża rola w funkcjonowaniu rządu. Urząd zapewniający merytoryczną organizację prawną, techniczną i kancelaryjnie-biurową obsługę RM. Szef kancelarii powoływany i odwoływany przez Premiera (też sekretarze i podsekretarze).
76. AKTY PRAWNE RZĄDU:
Rząd ma prawo: inicjatywy ustawodawczej, a w jej ramach monopol w zakresie: budżetu, prowizorium budżetowe, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego, ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo. Rząd może: wysuwać projekty uchwał. Rozporządzenia wykonawcze. Uchwały w zakresie wykonywania swoich konstytucyjnych uprawnień.
77. ZAKRES DZIAŁANIA RADY MINISTRÓW:
Polityka wew. i zagraniczna. Kieruje całością adm. rządowej. Wg zasady domniemania kompetencji rządu w zakresie polityki państwa, podejmuje wszystkie działania niezastrzeżone innym organom. Zadania RM: związane z kierowaniem całą administracją rządową, dotyczące stosunków z parlamentem, w zakresie działalności normatywnej, dot. stosunków z ministrami i kierownikami urzędów centralnych, wobec organów samorządu terytorialnego, w stosunku do terenowych organów adm. ogólnej.
78. ZAGADNIENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI RZĄDU I JEGO CZŁONKÓW:
Konstytucja (prawna)- gdy członek rządu dopuszcza się umyślnie w związku ze sprawowaną funkcją naruszenia konstytucji lub ustawy. Polityczna (parlamentarna)- jest to odpowiedzialność przed parlamentem (solidarna lub indywidualna). Dwie formy stosowania tej odpowiedzialności przez Sejm:
a)wotum zaufania- w chwili tworzenia rządu lub gdy w trakcie funkcjonowania rząd zechce z jakiś powodów związać swą politykę, pracę, konkretne
przedsięwzięcia z wnioskiem o zaufanie Sejmu. O wotum decyduje bezwzględna większość głosów Sejmu w pierwszym przypadku, w drugim zwykła.
b)konstruktywne wotum nieufności- określa niezadowolenie z działalności gabinetów, obalenie rządu ze wskazaniem nowego składu. Wniosek musi być na piśmie podpisany przez co najmniej 46 posłów. musi imiennie wskazywać nowego kandydata na premiera. Głosownie po 7 dniach od zgłoszenia ale nie później niż na pierwszym posiedzeniu. Głosowanie (zwykła większość głosów). Jeżeli upadnie to powtórny wniosek- ale dopiero po 3 miesiącach, chyba że jest popart przez 115 posłów. Konsekwencją uchwalenia konstruktywnego wotum nieufności jest dymisja rządu, istnieje także indywidualne wotum nieufności wobec poszczególnych ministrów. Wnioski _ forma pisemna z podpisami 69 posłów i uchwalenie po opinii właściwych komisji sejmowych. Tryb taki sam jak KWN. Konsekwencja uchwalenia- dymisja ministra. Odpowiedzialność ma dodatkowo także aspekt moralny.
79. ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA, PRZESŁANKI, SKUTKI:
Zachodzi, gdy członek rządu lub innej określonej przez prawo naczelnej instytucji publicznej, a nawet osoba sprawująca urząd wyższej rangi dopuszcza
Się umyślnie w związku ze sprawowaniem funkcji (lub rządu) naruszenia Konstytucji lub ustawy. Geneza: ipeachament w Anglii. Odpowiedzialność
ponoszą: Prezydent, Premier, członkowie RM, Prezes NBP i NIK, członkowie KRRiTV, osoby, którym Premier powierzył kierowanie ministerstwem, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, posłowie i senatorowie, gdy prowadzą działalność gospodarczą z wykorzystaniem mienia państwa lub nabycie zakazanego majątku. Prezydent, RM- odp. konst. za naruszenie konstytucji lub ustaw, a także za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. Pozostała część podmiotów za tzw. delikt konstytucyjny, a za przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem przed sądami powszechnymi. Prezydenta pociąga Zgromadzenie Narodowe, resztę Sejm przed TS, okres przedawnienia wynosi 10 lat. Katalog kar: utrata czynnego i biernego prawa wyborczego, zakaz zajmowania pewnych stanowisk związanych z działalnością państwa, utrata orderów, odznaczeń, tytułów honorowych i zdolności do ich uzyskania, utrata zajmowanego stanowiska, złożenie z urzędu; gdy przestępstwa wymierzane są kary z kodeksu karnego. Utrata mandatu. Nie obowiązuje ?Lex retro non agit.?
80. POZYCJA USTROJOWA TRYBUNAŁU STANU:
TS to sąd szczególnego rodzaju, którego celem jest ukaranie winnych naruszenia konstytucji i ustaw, orzeka o odpowiedzialności konstytucyjnej osób Zajmujących najwyższe stanowiska państwowe. Sejm może postawić w stan oskarżenia (w przypadku Prezydenta Zgromadzenie Narodowe). W zakresie Wyrokowania zajmuje całkowitą niezależność. Jest sądem dwuinstancyjnym (możliwość apelacji). Okres przedawnienia wynosi 10 lat. Katalog kar: utrata czynnegoi biernego prawa wyborczego, zakaz zajmowania pewnych stanowisk związanych z działalnością państwa, utrata orderów, odznaczeń, tytułów honorowych i zdolności do ich uzyskania, utrata zajmowanego stanowiska, złożenie z urzędu; gdy przestępstwa wymierzane są kary z kodeksu karnego. Utrata mandatu. Nie obowiązuje ?Lex retro non agit.? Odpowiedzialność ponoszą: Prezydent, Premier, członkowie RM, Prezes NBP i NIK, członkowie KRRiTV, osoby, którym Premier powierzył kierowanie ministerstwem, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, posłowie i senatorowie w niektórych sprawach. Prezydent i członkowie RM odpowiadają za delikt konstytucyjny i za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. Reszta- delikt konst. W skład TS wchodzą: przewodniczący (I Prezes SN), 2 zastępców, 16 członków. Kadencja trwa 4 lata. Sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko ustawom i Konstytucji. Chroni ich immunitet formalny, względny i nietrwały sędziego.
81. POSTĘPOWANIE PRZED TRYBUNAŁEM STANU I JEGO ORGANIZACJA:
Postawienie w stan oskarżenia: Prezydent- Zgromadzenie Narodowe, pozostałe podmioty- Sejm. Wniosek o postawienie w stan oskarżenia: a) Prezydent- Złożony Marszałkowi Sejmu przez 140 członków ZN, b)innych osób przez Prezydenta, komisję śledczą (2/3 głosów jej członków) lub 115 posłów. Marszałek Sejmu przesyła wniosek do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej Sejmu. Po przeprowadzeniu dochodzenia uchwala przekazanie wniosku dla ZN (Prezydent) lub Sejm (inne osoby). Wnioskuje o podjęcie dochodzenia lub umorzenia. Gdy ZN lub Sejm da zgodę na podjęcie oskarżenia, sprawa przechodzi do TS (bo uchwały TS albo Sejmu to oskarżenia). Zn lub Sejm wybiera ze swego grona 2 oskarżycieli (gdy chodzi o Prezydenta obaj muszą mieć kwalifikacje sędziowskie, gdy o inne osoby tylko jeden). Głosowanie nad podjęciem oskarżenia: Prezydent 2/3 liczby głosów, innych osób bezwzględna większość. TS
składa się z przewodniczącego (I Prezes SN), 2 zastępców, 16 członków, (1/2 muszą stanowić sedziowie). W procedurze przed TS stosuje się przepisy kodeksu postępowania karnego. TS jest dwuinstancyjny: a)pierwsza instancja składa się z przewodniczącego i 4 członków, b)druga instancja- przewodniczącego oraz 6 członków. Okres przedawnienia 10 lat. Katalog kar: pyt. wyżej. Brak zasady ?Lex retro non agit?. Wykonywanie wyroków Sąd Wojewódzki w Warszawie.
82. POZYCJA USTROJOWA TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO:
TK- instytucjonalizacja kontroli konstytucyjnej prawa. 2 rodzaje: 1)kontrola parlamentarna (wewnątrzparlamentarna) sprawowana przez san parlament i jego organy wewnętrzne, 2)kontrola pozaparlamentarna sprawowana przez organy zewnętrzne wobec parlamentu lub też wprost przez sądy powszechne (systemamerykański), których orzeczenia o niekonstytucyjności aktów prawnych nie mają charakteru erga annes i wywołują skutki prawne jedynie wobec stron procesowych. TK orzeka o zgodności z konstytucją ustaw i innych aktów normatywnych oraz rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi
konstytucyjnymi organami państwa. TK sąd szczególnego rodzaju o szczególnych kompetencjach, rozstrzyga spory prawne, prawniczy skład (sędziowie), członkowie TK są niezawiśli, orzeczenia wydawane są po przeprowadzeniu rozprawy w imieniu RP, sędziowie podlegają ustawom, TK nie podlega SN,
nie działa w sferze stosowania prawa ale orzeka jaka norma obowiązuje a jaka nie, w postępowaniu- procedura sądowa, status członka podobny do statusu sędziego (sądowy status prawny TK), suwerenność organizacyjna realizowana poza systemem instytucjonalnym wymiaru sprawiedliwości. Funkcja orzeczenia dotyczy oceny a)zgodności z konstytucją ustaw i umów międzynarodowych,
b)zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi,
c)zgodności przepisów praw wydawanych przez centralne organy państwa z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, d)skarga konstytu.
e)spory kompetencyjne, f)zgodność z konstytucją celów lub działalności partii politycznych. Badanie konstytucyjności prawa dotyczy: a)treści aktu(zgodność materialna), b)kompetencji do jego wydania (zgodność formalna), c)dochodzenia ustawowego trybu dojścia aktu do skutku (zgodność proceduralna).
Funkcja sygnalizacyjna- zawiadomienie organu, który stanowi prawo o stwierdzonych uchybieniach i lukach w prawie, których usunięcie jest niezbędne
Dla zapewnienia spójności systemu prawnego. Brak funkcji interpretacyjnej. Orzeczenia TK ma moc powszechnie obowiązującą i ostateczną.
83. POSTĘPOWANIE PRZED TRYBUNAŁEM KONSTYTUCYJNYM:
Postępowanie- w sprawach nieregulowanych w ustawie stosuje się przepisy KPC (dot. partii politycznej KPK). Podmioty mające prawo inicjowania postępowania: Prezydent, Marszałkowie Sejmu i Senatu, Premier, 50 posłów, 30 senatorów, I Prezes SN, Prezes NSA, Prokurator Generalny, Prezes NIK, RPO. Legitymizacja ogólna tzn. w każdej sprawie. Legitymizacja funkcjonalna- każda instytucja, organ może wystąpić z wnioskiem w sprawie zgodności aktów, które dotyczą sfery ich działania. Wnioski Prezes TK kieruje do odpowiedniego sędziego TK w celu wstępnego rozpoznania. Gdy wniosek
jest bezzasadny następuje odmowa (przysługuje wtedy prawo zażalenia). Kontrola abstrakcyjna- dotyczy zgodności ze wzorcem normatywnym. Kontrolę konkretną inicjować może każdy sąd przedstawiając Tk pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Z wnioskiem w sprawach sporu kompetencyjnego pomiędzy organami konstytucjonalnymi centralnymi państwa do TK wystąpić mogą: Prezydent, Marszałkowie, Premier, I Prezes SN, Prezes SNA, Prezes NIK. TK- organ skargowy. Trybunał orzeka: a)w pełnym składzie(co najmniej 9 sedziów): spory kompetencyjne między konstytucyjnymi organami, stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta i zastąpienie go tymczasowo Marszałkiem Sejmu, zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych, wniosku Prezydenta o zbadanie zgodności ustawy lub umowy międzynarodowej przed jej podpisaniem
(kontrola prewencyjna) z konstytucją szczególnej zawiłości, b)w składzie 5 sędziów: zgodności ustaw lub ratyfikowanych umów międzynarodowych z
Konstytucją, zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, c)w składzie 3 sędziów: Zgodności innych aktów normatywnych z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, zażaleń na odrzucenie wniosku, wyłączenia sędziego. TK rozpoznaje na rozprawie wnioski i skargi konstytucyjne. W sprawach, których ustawa nie wymaga rozpoznania na rozprawie, to na posiedzeniach. Orzeczenie zapada większością głosów i może odnosić się do całego aktu normatywnego lub poszczególnych jego części. TK wydaje wyroki w sprawach dotyczących: zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją. Zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi. Zgodności
przepisów prawa wydawanego przez centralne organy państwowe z konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, ustawami. Skarg
konstytucyjnych. Zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych. TK wydaje postanowienia w sprawach: rozstrzygnięcia sporów
kompetencyjnych, o przeszkodzie w sprawowaniu urzędu Prezydenta. Marszałek Sejmu zostaje wtedy wybrany tymczasowym Prezydentem.
84. ORGANIZACJA TK:
Skład- 15 sędziów. Wybierani są indywidualnie przez Sejm na 9 lat, spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą i posiadających kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego SN i NSA. Kandydatów przedstawia: 50 posłów, Prezydium Sejmu. Głosowanie- bezwzględna większość głosów, brak reelekcji. W okresie kadencji sędziowie nie mogą należeć do partii politycznych, związku zawodowego ani wykonywać działalności publicznej, która przeszkadzałaby w sprawowaniu urzędu. Wygaśnięcie mandatu sędziego TK stwierdza Zgromadzenie Ogólne gdy: sędzia zrzeka się stanowiska, orzeczenie lekarskie stwierdzające trwałą niezdolność, skazanie prawomocnym wyrokiem, prawomocne orzeczenie dyscyplinarne o skazaniu na karę usunięcia ze
stanowiska sędziego TK, a Prezes TK- gdy śmierć sędziego. Immunitet formalny-(procesowy) oznacza: utrudniony tryb ścigania, środków przymusu (areszt, zatrzymanie). Zgoda TK na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub pozbawienia wolności. Może być zatrzymany na gorącym uczynku ale Prezes TK musi być o tym powiadomiony. Organy TK: 1) Zgromadzenie Ogólne (tworzą je sędziowie)- uchwalanie regulaminu trybunału, wybór kandydatów na prezesa i wiceprezesa, uchwalenie Statutu Biura Trybunału, uchwalenie projektu wydatków i dochodów trybunału, zatwierdzenie informacji dla Parlamentu o istotnych problemach wynikających z działalności orzecznictwa TK, inne, 2) Prezes (organ monokratyczny)- członek i przewodniczący Zgromadzenia Ogólnego: zwołuje m.in. raz do roku Zgromadzenie Ogólne (działalność TK i problemy z nim związane). Zgromadzenie Ogólne podejmuje uchwały, gdy bierze udział w nim mini. 2/3 sędziów w tym Prezes i wiceprezes, których wybiera Prezydent.
85, SKUTKI PRAWNE ORZECZEŃ TK:
A) Orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. W okresie 2 lat od dnia wejścia w życie konstytucji orzeczenia TK o niezgodności z Konstytucją ustaw uchwalonych przed dniem jej wejścia w życie nie są ostateczne i podlegają rozpatrzeniu przez Sejm, który może odrzucić to orzeczenie 2/3 głosów (nie dotyczy to odpowiedzi do pytań prawnych). Orzeczenia TK, które nie zostało rozpatrzone przez Sejm w terminie 6 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi lub rozpatrzone zostało ale Sejm nie zmienił lub nie uchylił przepisów z konstytucją niezgodnych jest ostateczne i powoduje uchylenie ustawy lub tych
przepisów z dniem ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. B) Jeżeli TK uznał za niezgodną z konstytucją ustawę, której Prezydent odmówił podpisania wtedy zamyka się postępowanie ustawodawcze. Jeżeli niezgodność dotyczy poszczególnych przepisów Prezydent może podpisać ustawę z pominięciem tych przepisów albo
zwraca ją Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. C) Sąd, który prowadzi ewidencję partii w razie wątpliwości co do zgodności celów partii z konstytucją przekazuje sprawę do TK. Jeżeli TK potwierdza to sąd prowadzący ewidencję niezwłocznie skreśla tą partie. D) Orzeczenia TK- nie mają retroaktywnego charakteru chyba, że wchodzą w życie w dniu ogłoszenia ale TK może ustalić inny termin (ustaw do 18 miesięcy, inny akt do 12). W przypadku orzeczeń, które wiążą się z finansami nieprzewidzianymi w budżecie to termin do opinii RM. E) Orzeczenia o niezgodności z konstytucją, umową międzynarodową, ustawą aktu
normatywnego, na podstawie którego wydano prawomocne orzeczenie sądowe jest podstawą do wznowienia postępowania.
86. KONSTYTUCYJNY MODEL KONTROLI PAŃSTWOWEJ (NIK):
Kontrola- badanie, ocena cudzej działalności z określonego punktu widzenia. Obejmuje więc: ustalanie stanu faktycznego w zakresie działalności jednostki Kontrolowanej. Porównanie stanu faktycznego z obowiązującymi wzorcami działania,
ustalenie przyczyn występujących niezgodności, wyciąganie wniosków mających na celu zapewnienie pełnej zgodności działania kontrolowanej jednostki z obowiązującymi założeniami i wzorcami. Kontrolę państwową łączy się z NIK: prowadzenie kontroli działalności gospodarczej, finansowej, organizacyjno admninstracyjnej, organów adm. rządowej, podlegających im jednostek z punktu widzenia ich legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. Oznacza to: zgodność z obowiązującym prawem, odpowiedniość środków do określonych potrzeb i racjonalne ich wykorzystanie, określoną staranność wyznaczoną wystarczającą wiedzą i dobrą wiarą. Zasada kolegialności działania NIK- (wewnętrzny kierowniczy organ podejmujący uchwałę dot. najbardziej istotnych kwestii działalności izby). Istnieje model bezpośredniej podległości NIK Parlamentowi: Prezes NIK ponosi odpowiedzialność przed Sejmem, również przez niego jest powoływany za zgodą Senatu na okres 6 lat. Sejm przyjmuje sprawozdania z działalności
NIK, współpraca NIK z Sejmem w procedurze udzielania absolutorium rządowi.
87. ZAKRES PODMIOTOWY KONTROLI NIK:
Właściwość kontrolna NIK a zależności od statusu jednostki kontrolowanej: charakter obligatoryjny- jeżeli chodzi o państwowe jednostki organizacyjne: charakter fakultatywny- w odniesieniu do pozostałych podmiotów. NIK kontroluje działalność: organów adm. rządowej, NBP, państwowe organy prawne i inne państwowe jednostki organizacyjne (tzn. przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe, itp.), organy samorządu terytorialnego komunalnych jednostek organizacyjnych, podmioty prywatne i niepaństwowe w zakresie działań zleconych lub powierzonych przez państwo. NIK nie kontroluje organów władzy ustawodawczej, może jedynie w sferze wykonawstwa oraz zarządzania (np. kontrola budżetu kancelarii Sejmu i Senatu). NIK nie kontroluje finansów TS i KRS. Wykonanie budżetu NIK kontroluje Sejm.
88. ZAKRES PRZEDMOITOTY KONTROLI NIK:
Określa co jest kontrolowane, wyznacza granice kontroli NIK. Przedmiot kontroli odnosi się do wykonania budżetu państwa, realizacji innych ustaw, aktów w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno administracyjnej jednostek kontrolowanych, czyli przedmiotem kontroli jest stan faktyczny w zakresie realizowanej działalności jednostki konstruowanej. Stan faktyczny należy odróżnić od wzorców kontrolnych takich jak legalność, gospodarność, celowość, rzetelność, z którym przedmiot kontroli może być zgodny lub nie. Uzależnia się ilośc stosowanych w kontroli wzorców do statusu kontrolowanej jednostki.
89. TRYB CZYNNOŚCI KONTROLNYCH NIK:
Procedura orientowana: zasada kontradyktoryjności (mozność wniesienie zastrzeżeń do ustaleń kontroli, prac kontrolowanego), Quasi instancyjność (ponowne rozpatrzenie kontrolowanego przez komisje odwoławczą). Postępowanie kontrolne oznacza sposób przeprowadzenia kontroli, zasady jej wykonywania i realizacji
Wyników. Postępowanie kontrolne ma na celu ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności jednostek poddanych kontroli, rzetelne jego udokumentowanie I dokonanie oceny kontrolowanej działalności wg określonych ustawą kryteriów. Kontrola na zlecenie: Sejmu i jego organów na wniosek Prezydenta RP, Premiera Z inicjatywy własnej. Czynności kontrolne wykonują pracownicy NIK (kontrolerzy). Kontroler ustala stan faktyczny, a wyniki umieszcza w protokole. Przed podpisaniem protokołu kierownik jednostki kontrolowanej może w terminie 14 dni od jego otrzymania zgłosić zastrzeżenia rozpatrywane przez Komisje
Odwoławcze. Uchwała Komisji po zatwierdzeniu przez Prezesa NIK jest ostateczna. Kontroler obowiązany jest niezwłocznie poinformować kierownika jednostki Kontrolowanej, potem kierownika jednostki nadrzędnej o stwierdzeniu bezpośredniego zagrożenia życia lub dużej szkody w mieniu w celu zapobieżenia im. NIK Przekłada Sejmowi, Prezydentowi i Premierowi inf. o wynikach kontroli i zbiorcze wyniki kontroli.
90. ORGANIZACJA NIK:
NIK działa kolegialnie. Skład: a) Kolegium NIK b) departamenty c) delegatury. Kolegium NIK: organ wew. i kierowniczy, ustanawia kompetencje do organizacji pracy NIK, możliwość podejmowania decyzji władczych, niezawisłość członków kolegium, tworzą go: Prezes NIK, wiceprezesi NIK, dyrektor generalny NIK, 14 członków. Prezes- powoływany i odwoływany przez Sejm na wniosek Marszałka Sejmu lub 35 posłów bezwzględną większością za zgodą Senatu, kadencja trwa 5 lat, prawo reelekcji, immunitet formalny, incompatibilia. Wiceprezesi- od 2 do 4 powołuje i odwołuje Prezydium Sejmu na wniosek Prezesa NIK, bieżący nadzór Nad działalnością określonych przez Prezesa NIK departamentów i delegatur. I Dyrektor Generalny- powołany i odwołany przez Prezesa NIK za zgodą Marszalka Sejmu. Członkowie- powoływani przez Prezydium Sejmu na wniosek Prezesa NIK. Kolegium zatwierdza: analizę wykonania budżetu państwa i innych planów finansowych, coroczne sprawozdanie z działalności NIK. Kolegium uchwala: opinie o przedmiocie absolutorium dla RM, wnioski w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne itp. 20 departamentów: 13 kontrolnych 7 administracyjnych.
91. ZASADY WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI:
Ustawa (prawo o ustroju sądów powszechny) formułuje w sposób pozytywny zakres przedmiotowy wymiaru sprawiedliwości. Sądy powszechne rozstrzygają sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego, opiekuńczego oraz praw pracy, ubezpieczeń społecznych. Sądami powszechnymi są: apelacyjne, okręgowe, rejonowe. Sprawozdanie wymiaru sprawiedliwości to jeden z podstawowych przejawów aktywności państwa dot. bezpośrednio praw obywatelskich
Zasady: powoływania sędziów przez Prezydenta na wniosek KRS, udziału czynnika społecznego w rozpatrywaniu spraw, wydawanie wyroków w imieniu RP, nadzoru judykacyjnego SN, kolegialności rozpoznania i rozstrzygania spraw, jawności postępowania, równości stron w postępowaniu, prawo do obrony, instancyjność postępowania, niezawisłość sędziów, jednolitość orzekania, prawda obiektywna, domniemanie niewinności. Gwarancje zasady niezawisłości
sędziów: immunitet, nieusuwalność>
92. NADZÓR JURYSDEKCYJNY SĄDU NAJWYŻSZEGO:
Nadzór nad działalnością wszystkich innych sadów w zakresie orzekania, rozpoznawanie spraw z zakresie przekazanym szczególnymi przepisami, zapewnia Prawidłowość i jednolitość wykładni prawa, opiniuje projekty nadesłanych ustaw. Nadzór jurysdykcyjny, SN wykonywany jest przez: rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądowych stosownie do przepisów prawa procesowego, rozpoznawanie kasacji od prawomocnego orzeczenia sądu odwoławczego
kończącego postępowanie sądowe, podejmowanie uchwal mających na celu wyjaśnienie przepisó prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżność w orzecznictwie, podejmowanie uchwał zawierających rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie, rozpoznawanie innych spraw należących do właściwości SN. Sędziowie SN są powoływani przez Prezydenta na wniosek KRS na czas
nieokreślony.
94. REFERENDUM OGÓLNOKRAJOWE:
Referendum- instytucja ustrojowa właściwa demokracji bezpośredniej. Pojecie referendum oznacza zazwyczaj sposób bezpośredniego rozstrzygania przez uprawnione podmioty przez ogłaszanie o istotnych sprawach życia całego narodu lub jego części. Jeżeli przedmiotem referendum jest ustawa to przyjęcie jej
w referendum daje moc równą ustawie uchwalonej przez parlament. Klasyfikacja referendum: obligatoryjne (obowiązkowe), fakultatywne. Rodzaj materii, której dotyczy glosowanie: ustawodawcze. Konstytucyjne, uchwałodawcze. Moment przeprowadzenia referendum: zatwierdzające, wstępne. Zasady i tryb przeprowadzania referendum: w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa, prawo zarządzania ma Sejm i Prezydent. Prawo udziału mają osoby z prawem wybierania do Sejmu, sprawa o szczególnym znaczeniu nie może być poddana 2 razy pod referendum (dopiero do 4 latach), grupa 500 tys. Obywateli ma inicjatywę (ale nie może dotyczyć wydatków, dochodów, obronności, itp.), jeżeli Prezydent zarządza referendum to Senat przez 14 dni wyraża zgodę lub nie. Referendum odbywa się w dzień wolny, wyniki ustala Państwowa Komisji Wyborcza i podane są do publicznej wiadomości.
95. REFERENDUM LOKALNE:
Biorą w nim udział mieszkańcy określonego terytorium. Wyrażają oni swoją wolę co do: sposobu rozstrzygania jakiejś sprawy dot. społeczności lokalnej, odwołania Rady Gminy przed upływem kadencji, referendum z inicjatywy: władzy gminy, 1/10 liczby mieszkańców. Jeżeli chęć odwołania Rady Gminy to tylko na wniosek mieszkańców i nie wcześniej niż 12 miesięcy po początku kadencji, gdy udział 30 % ludności. Uchwała Rady Gminy o przeprowadzenie referendum- bezwzględna większość głosów. Referendum przeprowadza się między 30 a 50 dniem od dnia opublikowania uchwały. Referendum a sprawie odwołania Rady Gminy- wojewódzki komisarz wyborczy, decyduje o przeprowadzeniu i wszystko związane z ich przeprowadzeniem leży w jego rękach. Referendum przeprowadzają i ustalają wyniki komisje terytorialne i komisje obwodowe. Ważne gdy udział 30%. Po referendum Rada Gminy realizuje jego wyniki a w przypadku wyników stwierdzających rozwiązanie gminy następuje to automatycznie.
96. SAMORZĄD TERYTORIALNY W ŚWIETLE KONSTYTUCJI RP:
W języku potocznym samorząd oznacza samodzielne i niezależne zarządzanie swoimi sprawami. Samorząd (w ustroju adm. państwowej) oznacza samo- dzielnie i niezależne wykonywanie przez określone organizmy pewnych funkcji państwowych o charakterze adm.- samorząd jako instytucja decentralizacji administracji. Samorząd ma charakter administracyjny. Wykonuje zadanie publiczne, które nie są zastrzeżone innym. Ma osobowość prawną. Podmiot gospodarczy. Posiada prawo własności i inne praw majątkowe, jest autonomią finansową. Wykonuje zadania własne i zlecone (np. prowadzenie aktów stanu cywilnego). Ponosi odpowiedzialność polityczną i cywilną. Zadania realizowane są przez organy stanowiące i wykonawcze.
97. OBOWIĄZYWANIE PRAWA CZYLI REGUŁY WALIDACYJNE:
Reguły walidacyjne- reguły określające kryteria obowiązywania aktów normatywnych oraz zawartych w nich przepisów prawnych:
1) obowiązywanie prawa w sensie aksjologicznym- obowiązują te normy, które spełniają przyjęte kryteria etyczne (są słuszne, sprawiedliwe, zgodne z określoną moralnością), 2)obowiązywanie prawa w sensie faktycznym (realnym, behawioralne, socjologiczne)- obowiązują tylko te normy, za których naruszenie organy państwowe pociągają do odpowiedzialności; obowiązują tylko te normy, które są stosowane przez organy państwowe,
3) obowiązywanie prawa w sensie formalnym- obowiązują tylko te normy, które zostały prawidłowo ustanowione i nie zostały uchylone.
Prawo obowiązuje wówczas, gdy: -zostało właściwie ustanowione, -zostało właściwie ogłoszone, -nie zawiera postanowień sprzecznych (regula kolizyjności), -nie zostało uchylone przez inny przepis (reguła derogacyjna), -nie zostało uznane za sprzeczne z Konstytucją, ustawami lub
ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi przez TK. się do kontroli na podstawie wniosku Prezydenta RP i może się odnosić tylko do ustaw już uchwalonych przez Sejm i Senat i przedstawionych Prezydentowi do podpisu oraz do umów międzynarodowych przedstawionych Prezydentowi do ratyfikacji.
Większe znaczenie ma kontrola następcza. Konstytucyjność aktu normatywnego może zakwestionować niemal każdy organ konstytucyjny państwa - jest to tzw. inicjatywa powszechna. Inicjatywa szczególna pozwala na kwestionowanie tylko takich aktów normatywnych, których treść dotyczy zakresu działania wnioskodawcy. W tym przypadku wnioskodawcą może być określona liczba podmiotów: np. organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych czy Krajowa Rada Sądownictwa. Kontrola normy prawnej może też być zainicjowana skargą konstytucyjną.
Istnieje też możliwość formułowania tzw. pytań prawnych (jest to tzw. inicjatywa konkretna w odróżnieniu od inicjatywy abstrakcyjnej). Z wnioskiem o rozstrzygnięcie kwestii, czy dany przepis prawny jest zgodny z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami, może zwrócić się każdy sąd, jeżeli zależy od tego rozstrzygnięcie konkretnej sprawy toczącej się przed tym sądem.
Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym przewiduje w art. 42 trzy kryteria kontroli. Są to:
treściowa zgodność kontrolowanego aktu normatywnego (jego przepisów) z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
badanie dochowania trybu wymaganego przepisami prawa dla wydania kontrolowanego aktu normatywnego,
ustalenie, czy organ, który wydał akt normatywny, ma kompetencję do jego wydania (np. istnienie podstawy prawnej wydania aktu podustawowych
28. Prawo wyborcze a system wyborczy
Prawo wyborcze
* w znaczeniu przedmiotowym - w takich aktach jak Konstytucja RP - zawiera całokształt norm prawnych obowiązujących w państwie i regulujących tryb wyboru organów przedstawicielskich
* w znaczeniu podmiotowym - wybory to określone w przepisach obowiązującego prawa uprawnienia ogółu obywateli do udziału w wyborach do organów przedstawicielskich.
Szerszym pojęciem niż prawo wyborcze jest system wyborczy. Rozumiane jako całokształt zasad zawartych w prawie wyborczym a także nie mających charakteru prawnego stosowanych w praktyce wyborów do organów przedstawicielskich.
Mimo że system wyborczy jest pojęciem szerszym niż prawo wyborcze to fundamentalną rolę przypisać należy prawu wyborczemu określającemu całokształt postępowania wyborczego i ustanawiającemu podstawowe zasady na podstawie których postępowanie to jest prowadzone.
29. Funkcje prawa wyborczego
* funkcja kreacyjna - polega na wyrażaniu przez wyborców akceptacji i preferencji dla przedstawionych im w postępowaniu wyborczym alternatyw politycznych, a w szczególności personalnych
* funkcja polityczno - programowa - polega na wyrażaniu przez wyborców poparcia dla określonego programu politycznego przedstawionego przez poszczególne ugrupowania polityczne w ramach prezentowania przez nie platform wyborczych
* funkcja legitymująca jaką spełniają wybory do organów przedstawicielskich. W jej ramach akcentuje suę element legitymizowania (czyli uprawnianie ludzi władzy do działania w imieniu suwerenów) przez akt wyborczy, dokonywany przez podmiot władzy suwerennej określonego systemu polityczno - ustrojowego i określonej grupy rządzącej.
* funkcja integracyjna - umożliwiająca zespolenie zbiorowo określonego podmiotu władzy suwerennej poprze określenie zasad dotyczących procesu kształtowania i wyrażania jego woli
* funkcja legitymacji do sprawowania władzy
* funkcja wyrażania woli wyborców
* funkcja polegająca na odtwarzaniu obrazu opinii publicznej
* funkcja wyłonienia stabilnej większości rządowej
* funkcja informacyjna
30. Zasady prawa wyborczego
Zasady prawa wyborczego są zespołem podstawowych decyzji politycznych przesądzających o ogólnym charakterze wyborów.
Zasady: praworządność, równość, bezpośredniość, tajność głosowania oraz jedna zasada dotycząca podziału mandatów : zasada wyborów:
* charakter proporcjonalny - wybory do Sejmu liczącego 460 posłów. Odbywają się w 41 okręgach wyborczych z których każdy obejmuje obszar województwa bądź jego część. Okręgi są wielomandatowe, wybieranych jest co najmniej po 7 posłów. Obywatele głosują na kandydatów umieszczonych na listach partyjnych. Każde ugrupowanie startujące w wyborach zdobywa liczbę mandatów proporcjonalną do głosów uzyskanych w skali całego kraju.
* charakter większościowy - wybory do Senatu liczącego 100 senatorów. Z każdego spośród 40 okręgów wybieranych jest 2-4 senatorów. Obywatele głosują na indywidualnych kandydatów. Kandydatura na senatora może być zarejestrowana jeżeli poparta jest co najmniej 3 tys. Podpisów. Za wybranych uważa się tych kandydatów, którzy uzyskali kolejno najwięcej głosów, przy czym nie jest konieczne otrzymanie większości bezwzględnej czyli 50% plus jeden głos
31. Zasada równości
* w znaczeniu formalnym - każdy wyborca dysponuje równą liczbą głosów
* w znaczeniu materialnym - związana jest z 3 praktycznymi elementami:
- jednolita norma przedstawicielska
- metoda wyznaczenia okręgów wyborczych
- system wyborczy
32. Zasada tajności głosowania
Zasada ta dotyczy tylko tej fazy wyborów, która stanowi realizowanie przez wyborców aktu wyborczego. Odnosi się więc ona do korzystania z czynnego prawa wyborczego. Zasada ta spełnia funkcje gwarantowania wyborcy swobodnego podjęcia decyzji oraz bezpieczeństwa że z powodu treści oddanego głosu nie spotkają go ujemne konsekwencje. Zasada ta gwarantowana jest przez tworzenie warunków nieskrępowanego oddania głosu; z jednej strony - obowiązek zorganizowania w lokalach obwodowych komisji wyborczych miejsc zapewniających tajność głosowania, z drugiej - obowiązek udania się wyborcy do miejsca zapewniającego tajność głosowania. Istotne znaczenie mają przepisy ordynacji wyborczych, określające wzór karty do głosowania. Zasada tajności chroniona jest także przez przepisy kodeksu karnego.
33. Zasada bezpośredniości
Zasada ta dotyczy sposobu wyboru przedstawiciela. Oznacza ona, że wyborcy osobiście bez udziału pośredników dokonują wyboru swoich przedstawicieli. Polskie prawo stanowi iż można głosować tylko osobiście
34. Zasada powszechności
Zasada ta określa krąg obywateli którzy spełniając określone ustawą warunki mają prawo wybierania i bycia wybieranymi do organów przedstawicielskich.
Art.62 Konstytucji RP stanowi że prawo wybierania posłów, Prezydenta RP, senatorów i przedstawicieli do organów samorządowo - terytorialnych - czynne prawo wyborcze - ma obywatel polski, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.
Bierne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu wg Konstytucji RP przysługuje:
* obywatelowi polskiemu
* mającemu prawo wybierania
* który najpóźniej w dniu wyborów ukończył: w wyborach do Sejmu - 21 lat, natomiast w wyborach do Senatu 31
Bierne prawo wyborcze w wyborach prezydenckich przysługuje:
* obywatelowi polskiemu
* który najpóźniej w dniu wyborów kończył 35 lat
* korzysta z pełni praw wyborczych do Senatu
Pozbawienie prawa wybierania i prawa bycia wybieranymi są osoby które prawomocnym orzeczeniom sądu zostały ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego albo pozbawione praw publicznych orzeczeniem Trybunału Stanu zostały pozbawione praw wyborczych.
35. Zasady ustalania wyników wyborów
Obok systemu większościowego istnieje system wyborów proporcjonalnych. W Polsce jest stosowany w wyborach do Sejmu system proporcjonalny. Ordynacja wyborcza przewiduje rejestrowanie dwojakiego rodzaju list kandydatów na posłów tj. list okręgowych z których wybiera się 391 posłów w wielo mandatowych okręgów wyborczych oraz powiązanych listami okręgowymi ogólnopolskich list kandydatów z których wybiera się 69 posłów. Według schematu d'Hondta komisja wyborcza dokonuje podziału mandatów pomiędzy uprawnione listy w ten sposób, że liczbę ważnie oddanych głosów na każdą z list okręgowych w kręgu wyborczym (w stosunku do list ogólnopolskich oddanych na wszystkie listy okręgowe danego komitetu wyborczego) dzieli się kolejno: 1,2,3,,,4 i dalej aż do chwili gdy z otrzymanych w ten sposób ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb ile wynosi liczba mandatów do rozdzielenia między listy a każdej liście przyznaje się tyle mandatów ile spośród ustalonych w opisany sposób szeregu ilorazu przypada jej liczb kolejno największych.
Ordynacja wyborcza uzależnia udział w podziale mandatów z list okręgowych i list ogólnokrajowych od uzyskania przez rejestrujące je komitety wyborcze określonego minimum poparcia w skali kraju.
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, zgodnie z przepisami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. W szczególności wydaje koncesje na rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych, sprawuje kontrolę nad działalnością nadawców, określa wysokość opłat abonamentowych za używanie odbiorników radiowych i telewizyjnych. Krajowa Rada ustala wiele istotnych praw dla nadawców i odbiorców mediów, sama podejmuje decyzje administracyjne, określa warunki prowadzenia działalności przez nadawców, czyli reguluje prawa i obowiązki obywateli, co stanowi materię ustawową.
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji nie jest podporządkowana ani Radzie Ministrów ani Prezydentowi. O niezależności Krajowej Rady od Rady Ministrów świadczy fakt, że przedstawia ona sprawozdanie ze swej działalności Sejmowi, Senatowi i Prezydentowi, natomiast Prezesa Rady Ministrów jedynie informuje o swoich dokonaniach. Niezależność ta nie jest jednak bezwzględna. Rada jako całość podlega kontroli w zakresie swej działalności. Dowodem tego jest obowiązek składania corocznego sprawozdania i informacji o podstawowych problemach radiofonii i telewizji. Sprawozdanie składane jest obu Izbom parlamentu oraz głowie państwa.
W skład KRRiT wchodzi 9 członków powoływanych przez Sejm, Senat i Prezydenta. Osoby powoływane powinny wyróżniać się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu. Prawo zgłaszania kandydatów ma grupa, co najmniej 35 posłów, przy czym poseł może udzielić poparcia tylko jednemu kandydatowi. Sejm dokonuje wyboru bezwzględną większością głosów. W wypadku, gdy takiej większości nie uzyskano w danej turze skreśla się kolejno kandydatów, którzy otrzymali najmniejszą liczbę głosów. Podobny jest tryb postępowania w Senacie: wybór bezwzględną większością głosów, a w razie jej nieosiągnięci skreślenie przed kolejną turą kandydata, który uzyskał najmniejszą liczbę głosów.
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji jest organem o ciągłym trybie działania w tym sensie, że nie występuje w jej pracy przerwa międzykadencyjna. Rada nie jest powoływana na określony czas, w przeciwieństwie do jej członków, którzy pełnią mandat przez 6 lat. Kadencja każdego członka Krajowej Rady liczona jest indywidualnie. Jest to konieczne ze względu na konieczność odnawiania Krajowej Rady w okresach dwuletnich. Członkowie Krajowej Rady pełnią swe funkcje do czasu powołania ich następców. Kadencja członka KRRiT liczona jest od momentu jego powołania, który nie zawsze pokrywa się z dniem podjęcia decyzji przez uprawniony organ. Ustawa zakazuje powoływania członka Krajowej Rady na kolejną pełną kadencję, tj. trwającą 6 lat.
Organy ochrony prawnej i kontroli:organy orzekające; organy zapewniającewykonywanie orzeczeń; organy kontroli przestrzegania prawa; organy pomocy i obsługi prawnej.
Do tej grupy organów państwa zalicza się prokuraturę, Rzecznika Praw Obywatelskich, Najwyższą Izbę Kontroli oraz Krajową Radę Radiofonii i Telewizji. Za takie organy można także uznać Państwową Inspekcję Pracy i Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych oraz Rzecznika Praw Dziecka. Ich status i zadania są zróżnicowane.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (fragmenty)
Art. 80
Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.
(Rozdział II. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela. Środki ochrony wolności i praw)
Art.. 208
1. Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych.
2. Zakres i sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich określa ustawa.
Art. 209
1. Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, na 5 lat. (dotyczyć będzie Rzecznika Praw Obywatelskich, który zostanie powołany po wejściu w życie Konstytucji).
2. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych.
3. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.
Art. 210
Rzecznik Praw Obywatelskich jest w swojej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie.
(Rozdział IX. Organy kontroli państwowej i ochrony prawa. Rzecznik Praw obywatelskich.)
Art. 211
Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Art. 212
Rzecznik Praw Obywatelskich corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela.
Dz. U. 01.14. 147
ObwiRzecznik Praw Obywatelskich). eszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 9 lutego 2001 r.
Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela okreslonych w Konstytucji oraz innych aktach normatywnych (art. 208 Konstytucji). Powołuje go Sejm za zgodą Senatu na okres pięciu lat. Nie może on zajmowac innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani wykonywac innych zajęć zawodowych, należec do partii i związku zawodowego.W działalności swojej Rzecznik jest niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem. Nie może - bez zgody Sejmu - byc pociągniety do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności, a takze nie może byc zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego ztrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie zawiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Instytucja Rzecznika (ombudsmana) powstała w Szwecji w 1809 r. Po długich dyskusjach została wprowadzona w Polsce ustawą z 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. nr 109, poz. 470 z późn. zm.).
Rzecznik Praw Obywatelskich jest swoistym organem kontroli respektowania prawa. nie jest jednak typowym organem kontroli przestrzegania prawa, gdyż od innych organów sprawujacych w tym zakresie kontrolę różni go fakt, że chodzi tu o prawo rozumiane proobywatelsko.
Działalność Rzecznika podejmowana jest na wniosek obywateli, ich organizacji, organów samorządowych lub z inicjatywy własnej. Wnioski podlegają wstępnemu rozpatrzeniu, w wyniku którego Rzecznik może podjąć sprawę, wskazać wnoskodawcy środki działania, przekazać sprawę właściwemu organowi bądź sprawy nie podjąć. W razie podjęcia sprawy Rzecznik może samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające, zwrócić się do właściwych organów albo wnioskować do Sejmu o zlecenie NIK przeprowadzenia kontroli w określonej sprawie. Może on też żądać złożęnia wyjaśnień i informacji w określonej sprawie przez organy administracji rządowej, organizacji spółdzielczych, społecznych i zawodowych oraz organów jednostek samorządu terytorialnego. Ponadto może żądac informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sąd, prokuraturę i inne organy scigania.
Po zbadaniu sprawy i wyjasnieniu wszystkich okoliczności Rzecznik może:
wyjasnic wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia praw i wolności;
skierować wystapienie do podmiotów naruszających prawa i wolnosci z żądaniem wszczęcia postepowania dyscyplinarnego wobec pracowników winnych naruszenia tych praw;
zwrócić się do jednostki nadrzędnej z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych prawem;
żądac wszczęcia postepowania w sprawach cywilnych lub wziąć udział w postepowaniu na sprawach przysługujących prokuratorowi;
żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postepowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwo ścigane z urzędu;
zwrócic sie o wszczęcie postepowania administracyjnego, zaskarżyć decyzje do sądu administracyjnego lub uczestniczyc w tych postępowanich na prawach przysługujących prokuratorowi;
występować z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawch o wykroczenia; wnieść rewizję nadzwyczjną (kasację) od kazdego prawomocnego orzeczenia.
W trakcie rozpatrywania spraw i ich badania Rzecznik może podjąć różne działania zmierzające do usunięcia określonych nieprawidłowości. Należą do nich: formułowanie ocen i wniosków, wystepowanie do właściwych organów o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę aktów prawnych, w sprawach dotyczacych praw i wolności obywatelskich. Oprócz tego Rzecznik może wystąpić do Trybunału onstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucja lub innego aktu normatywnego z Konstytucją lub ustawą. Rzecznik może tez wystapic do Sądu Najwyzszego o podjecie uchwał wyjasniających przepisy prawne budzace wątpliwości, lub stosowanie których wywołało rozbiezności w orzecznictwie.
Rzecznik corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw c
1. Co to są media?
Media są to instytucje dążące do przekazywania ważnych lub mniej ważnych informacji ze świata. Odbiorcami takich wiadomości jesteśmy my - społeczeństwo. Mówi się, że media są tak zwana „czwarta władzą”
Poprzez oglądanie telewizji, korzystanie z Internetu, słuchanie radia i czytanie gazet dowiadujemy się, co aktualnie dzieje się na świece lub w naszym państwie, ale także dzięki mediom możemy się rozerwać, odpocząć po pracy.
2. Rola „czwartej władzy”
Media spełniają bardzo istotne funkcje w życiu publicznym. Przede wszystkim ich zadaniem jest informowanie o tym, co się dzieje na świecie lub w państwie. Rolą środków masowego przekazu jest także analizowanie wydarzeń, wyjaśnianie ich przyczyn i przewidywanie skutków - nie wystarczy powiedzieć, co się stało, ale trzeba spróbować wytłumaczyć, dlaczego to się wydarzyło i co z tego może wyniknąć. Bardzo ważna jest tez funkcja kontrolna mediów - dziennikarze siedzą życie polityków, ujawniając przypadki nadużywania przez nich władzy. Dzięki mediom ujawniono wiele nieprawidłowości, a czasem nawet przestępstw i wielkich afer. Media obserwują także działalność instytucji publicznych i często ją krytykują. W ten sposób wywierają poważny wpływ na podejmowane przez polityków decyzje. Krytyka mediów może doprowadzić nawet do zmiany polityki rządu, do wycofania się z jakiegoś pomysłu, albo do zajęcia się ignorowanym problemem.
Dzięki mediom politycy kontaktują się ze społeczeństwem. Prezentują swoje programy, informują o podjętych decyzjach także przekazują swoje opinie w różnych sprawach. Prezydent, premier oraz marszałek Sejmu i Senatu mogą nawet wygłosić w telewizji publicznej orędzie do narodu wyjaśniające oraz prezentujące politykę państwa. Sposobem przekazywania informacji społeczeństwu jest organizowanie konferencji prasowych, na których dziennikarze są obecni. Duże urzędy, partie polityczne i inne organizacje powołują swojego własnego rzecznika prasowego - osobę odpowiedzialną za kontakty z prasą. Sposób pracy rzecznika wpływa na wizerunek organizacji, którą reprezentuje. Politycy chcą mieć jak najwyższe notowania a także poparcie u społeczności, dlatego organizują kampanie wyborcze do których zatrudniają firmy zajmujące się kreowaniem wizerunku i reklamą.
3. Prawa i obowiązki dziennikarza.
Dziennikarz zobowiązany jest do przekazywania tylko tych informacji, które są sprawdzone i pochodzą z przynajmniej dwóch źródeł Nie może zatajać ważnych i istotnych informacji. W przypadku opublikowania przez dziennikarza fałszywej informacji jego obowiązkiem jest jej sprostowanie. Powinien uczciwie gromadzić materiały do danego reportażu.
Sądy oraz Trybunały Konstytucyjny i Stanu są częścią aparatu państwowego. Do kompetencji sądów należy rozstrzyganie sporów na podstawie ustaw oraz rozstrzyganie sporów konstytucyjnych. Są one władzą niezależną i odrębną od innych władz państwowych. Wyroki wydają w imieniu Rzeczypospolitej.
Wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują:
Sąd Najwyższy
Sądy powszechne
Sądy administracyjne
Sądy wojskowe
Sąd Najwyższy jest naczelnym sądowym organem w Polsce. Do jego zadań należy sprawowanie nadzoru nad sądami powszechnymi i wojskowymi w zakresie orzekania. Jest także sądem kasacyjnym w sprawach, które są przedmiotem rozstrzygnięć sądów powszechnych. Do jego kompetencji należy również podejmowanie uchwał wyjaśniających przepisy prawne oraz rozstrzygające zagadnienia w konkretnej sprawie. Jedna z izb Sądu Najwyższego - Izba Wojskowa jest sądem odwoławczym (II instancji) od orzeczeń wydanych przez I instancję wojskowego sądownictwa - w sądzie okręgowym. Sąd Najwyższy jest także uprawniony do rozpoznawania protestów wyborczych, do stwierdzania ważności wyników wyborów parlamentarnych i wyborów prezydenckich oraz ogólnokrajowych i konstytucyjnych referendów.
W skład Sądu Najwyższego wchodzą:
I Prezes Sądu Najwyższego (powołuje go prezydent na 6 lat spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego)
Prezesi Sądu Najwyższego (powoływani przez prezydenta na wniosek I Prezesa Sądu Najwyższego)
Sędziowie Sadu Najwyższego (powoływani przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa na czas nieoznaczony)
Na stanowisko sędziego może być powołany obywatel polski, który ukończył studia prawnicze, ma nieskazitelny charakter, wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy prawniczej o raz zawodowym doświadczeniem.
Sąd Najwyższy składa się z 4 izb:
Izba Cywilna
Izba Karna
Izba Wojskowa
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem tych które zostały zastrzeżone dla innych sądów. Sady powszechne rozstrzygają sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, prawa rodzinnego. Sędziów sądów powszechnych powołuje minister sprawiedliwości. Nadzór w zakresie orzekania nad sądami powszechnymi sprawuje Sąd Najwyższy, natomiast w zakresie funkcjonowania minister sprawiedliwości.
Sądowe postępowanie jest oparte na zasadzie instancyjności. Najniższą instancję (I instancja) stanowią sądy rejonowe. Obejmują swoim zasięgiem jedną lub kilka gmin. Jako sądy I instancji rozpatrują większość sądowych spraw, jako sądy II instancji zajmują się wykroczeniami. Sądy rejonowe podzielone są na następujące wydziały:
Wydział cywilny
Wydział karny
Wydział rodzinny i nieletnich (sąd rodzinny)
Wydział pracy (sąd pracy).
Mogą być również tworzone: wydział gospodarczy, dla spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego oraz wydziały grodzkie, które zajmują się wykroczeniami (przejęły kompetencje kolegiów do spraw wykroczeń).
Sądami II instancji sądów powszechnych są sądy okręgowe. Do ich kompetencji należy rozpatrywanie apelacji od orzeczeń sądów rejonowych. Działają także jako sądy I instancji, rozpatrując sprawy dotyczące np. ochrony praw autorskich, sprawy cywilne o prawa majątkowe lub oskarżenia o zbrodnię. Sądy okręgowe są tworzone dla obszaru działania co najmniej dwóch sądów rejonowych. W skład sądu okręgowe wchodzą następujące wydziały:
Wydział cywilny
Wydział karny
Wydział penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych
Wydział pracy
Wydział ubezpieczeń społecznych
Wydział pracy.
Sądami odwoławczymi w stosunku do sądów okręgowych, czyli sądami III instancji, są sądy apelacyjne. Tworzy się je dla obszarów działania co najmniej dwóch sądów okręgowych. W skład sądu apelacyjnego wchodzą następujące wydziały:
Wydział cywilny
Wydział karny
Wydział pracy i ubezpieczeń społecznych.
Sądy wojskowe należą do sądów szczególnych. Do ich zadań należy sprawowanie wymiaru sprawiedliwości w siłach zbrojnych. Są powołane do orzekania w sprawach karnych oraz rozpatrują przestępstwa, które popełnili żołnierze w służbie czynnej, a także niektóre popełnione przez cywilnych pracowników wojska. Nadzór w zakresie orzekania sprawuje nad nimi Sąd Najwyższy, natomiast nadzór organizacyjny i administracyjny należy do ministra sprawiedliwości.
Sądy wojskowe działają również w oparciu o zasadę instancyjności. Wojskowe sądy garnizonowe (I instancja) orzekają w większości spraw, podlegających sądom wojskowych. Wojskowe sądy okręgowe (II instancja) pełnią rolę sądów odwoławczych w stosunku do sądów garnizonowych. Mają prawo do orzekania jako sądy I instancji w sprawach najważniejszych. W tej sytuacji sądem odwoławczym od ich wyroku jest Izba Wojskowa Sądu Najwyższego
Sądownictwo administracyjne przywrócono w Polsce w 1980 r. na mocy ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (NSA). Do kompetencji sądów administracyjnych należy kontrola wydawanych przez publiczną administrację decyzji. Orzekają więc o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego, a także aktów normatywnych wydawanych przez administrację rządową. Rozstrzygają także spory o charakterze kompetencyjnym między organami samorządu terytorialnego i rządowej administracji. Podejmują uchwały, których celem jest wyjaśnienie zagadnień prawnych budzących wątpliwości w konkretnej sprawie. Do zadań sądów administracyjnych należy również rozstrzyganie spraw spornych pomiędzy obywatelem a organem administracji.
Do 2003 r. Naczelny Sąd Administracyjny był jedynym tego typu. Dopiero w 2004 r. zostały utworzone wojewódzkie sądy administracyjne, i tym samym zasada instancyjności została także i tu wprowadzona.
Na czele Naczelnego Sądu Administracyjnego stoi Prezes NSA, który jest powoływany przez prezydenta na 6-letnią kadencję.
Wojewódzkie sądy administracyjne pełnią rolę sądów I instancji dla spraw, które leżą w gestii sądownictwa administracyjnego. Taki sąd obejmuje swoim zasięgiem jedno lub kilka województw. Sądem kasacyjnym od wydanych przez nie wyroków jest Naczelny Sąd Administracyjny.
Krajowa Rada Sądownictwa została utworzona w 1989 r. Do jej zadań należy strzeżenie niezależności sadów i niezawisłości sędziów w Polsce. Tworzą ją:
I Prezes Sądu Najwyższego
Minister Sprawiedliwości
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego
Osoba powołana przez prezydenta
15 osób wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i wojskowych
4 osoby wybrane przez Sejm spośród posłów
2 osoby wybrane przez Senat spośród senatorów
Z tego grona KRS wybiera swojego przewodniczącego oraz dwóch wiceprzewodniczących
Obok sądów władzę sądowniczą w Polsce pełnią również dwa trybunały - Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.
Trybunał Konstytucyjny
Trybunał Konstytucyjny jest dość specyficznym organem wymiaru sprawiedliwości bowiem został powołany do sądzenia tworzonego prawa. Do jego zadań należy badanie i osądzanie prawa z punktu widzenia jego legalności. Trybunał Konstytucyjny stoi na straży polskiej konstytucji. Dba o to by była ona nadrzędnym aktem w państwie. Trybunał jest organem niezależnym od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Jego odrębność jest także widoczna w ramach samej władzy sądowniczej w stosunku do Trybunału Stanu i innych sadów.
Do jego kompetencji należy:
orzekanie o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją
orzekanie o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi
orzekanie o zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją i ratyfikowanymi umowami
orzekanie o zgodności z konstytucją celów i programów partii politycznych
rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi organami państwowymi
orzekanie w sprawie skargi konstytucyjnej
odpowiadanie na pytanie prawne
sygnalizowanie luk w prawie
rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta
Z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego mogą się zwrócić: prezydent, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, premier, 50 posłów, 30 senatorów, I Prezes Sądu Najwyższego, Prezes NSA, Prokurator generalny, Prezes Naczelnej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Sądownictwa, organy samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz kościoły i związki wyznaniowe.
Orzeczenia wydawane przez Trybunał są ostateczne i zapadają większością głosów.
W skład Trybunału Konstytucyjnego wchodzi 15 osób, powoływanych na 9-letnią kadencję spośród kandydatów wyróżniających się wiedza prawniczą. Na czele Trybunału stoi prezes oraz wiceprezes, którzy są powoływani przez prezydenta spośród kandydatów, których przedstawia Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojej funkcji są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji RP. Muszą być apolityczni, czyli obowiązuje ich zakaz przynależności do partii politycznej i związku zawodowego. Posiadają immunitet, nie mogą więc być pociągnięci do odpowiedzialności karnej, ani też pozbawieni wolności. Aresztowani mogą być tylko w przypadku ujęcia na gorącym uczynku. W tej sytuacji prezes Trybunału Konstytucyjnego może nakazać ich zwolnienie z aresztu.
Trybunał Stanu
Jest to organ, który został powołany do orzekania o odpowiedzialności osób zajmujących najważniejsze państwowe stanowiska. Trybunał Stanu jest organem niezależnym i oddzielnym od innych władz sądowniczych. Przed Trybunałem odpowiadają osoby za naruszenie konstytucji lub ustaw w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie sprawowania swojej funkcji. Do konstytucyjnej odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu mogą być pociągnięci: prezydent RP, prezes Rady Ministrów, ministrowie, prezes Narodowego Banku Polskiego, prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz naczelny dowódca sił zbrojnych, za naruszenie konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub też w zakresie pełnionego urzędu (tzw. delikt konstytucyjny). Ponadto przed Trybunałem Stanu mogą stawać posłowie i senatorowie za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, która polega na osiąganiu korzyści majątkowych ze skarbu państwa oraz za naruszenie zakazu nabywania majątku ze skarbu państwa lub samorządu terytorialnego. Prezydent RP oraz pełniący jego obowiązki (w zastępstwie) Marszałek Sejmu i Marszałek Senatu mogą stanąć przed Trybunałem za naruszenie prawa. Ministrowie odpowiadają za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem, jednak tylko w przypadku gdy dana osoba jest również pociągnięta do odpowiedzialności konstytucyjnej.
W skład Trybunału Stanu wchodzi:
przewodniczący Trybunału Stanu, którym jest I Prezes Sądu Najwyższego
dwóch zastępców
16 członków wybieranych przez Sejm spośród posłów i senatorów (na czas kadencji Sejmu), co najmniej połowa z nich powinna posiadać kwalifikacje sędziowskie.
Orzeczenia wydane przez Trybunał Stanu mogą obejmować:
zakaz piastowania stanowisk państwowych
utratę sprawowanych dotychczas funkcji oraz stanowisk (w przypadku posłów i senatorów zakaz sprawowania mandatu)
odebranie praw wyborczych
utratę orderów oraz odznaczeń
kary, które przewiduje kodeks karny
Trybunał Stanu został przywrócony w polskim systemie sądownictwa w 1982
Prokuratura została powołana do strzeżenia praworządności w Polsce. Do jej zadań należy kontrola oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. Prokuratorzy nadzorują postępowania przygotowawcze w sprawach karnych, są także oskarżycielami publicznymi przed sądem, mają prawo do wytaczania powództw w sprawach karnych i cywilnych oraz wykonują nadzór nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu.
W Polsce Prokuratura działa na mocy ustawy z 1985 r. Od 1990 r. minister sprawiedliwości pełni funkcję Prokuratora Generalnego, sprawując nadzór nad wszystkimi jej pionami - cywilnym i wojskowym. Do jego zadań należy wydawanie zarządzeń oraz kierowanie jej pracami. Zastępują go Prokurator Krajowy oraz Naczelny Prokurator Wojskowy. Struktura Prokuratury jest identyczna ze strukturą sądów. Stanowią ją:
Prokurator Generalny
Prokuratorzy powszechnych oraz wojskowych jednostek organizacyjnych
prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
ustroje konstytucyjne
ustroje konstytucyjne G6TILPGJLUYXPHSRIRAGL62E7EKW2WIUMGKRTII
Ustroj konstytucyjny Panstwa Izrael
ustroje konstytucyjne
ustroj konstytucyjnej
Zasady Konstytucji RP rozstrzygające o kształcie ustrojowym państwa, prawoznawstwo, polskie prawo ko
ma b3e+konstytucje+w+polskich+do 9cwiadczeniach+ustrojowych JOLNARRKSOCH7HMEWVOG23QSEFTHZOX3QNF6UTY
Konstytucje Francuskie okresu rewolucji, Ustrój Francji
Prawo o ustroju sądów, zestaw nr 7, PRAWO O USTROJU SĄDÓW POWSZECHNYCH I INNYCH ORGANÓW OCHRONY PRAW
Prawo Konstytucyjne, opr us 041119b, Konstytucyjne podstawy ustroju
Prawo o ustroju sądów, zestaw nr 18, PRAWO O USTROJU SĄDÓW POWSZECHNYCH I INNYCH ORGANÓW OCHRONY PRA
Prawo o ustroju sądów, zestaw nr 34, PRAWO O USTROJU SĄDÓW POWSZECHNYCH I INNYCH ORGANÓW OCHRONY PRA
Prawo o ustroju sądów, zestaw nr 20, PRAWO O USTROJU SĄDÓW POWSZECHNYCH I INNYCH ORGANÓW OCHRONY PRA
Prawo o ustroju sądów, zestaw nr 20, PRAWO O USTROJU SĄDÓW POWSZECHNYCH I INNYCH ORGANÓW OCHRONY PRA
Konstytucyjne podstawy ustroju gospodarczego
V Zasada określenia ustroju politycznego Polski w konstytucji
Prawo o ustroju sądów, zestaw nr 25, PRAWO O USTROJU SĄDÓW POWSZECHNYCH I INNYCH ORGANÓW OCHRONY PRA
Prawo o ustroju sądów, zestaw nr 13, PRAWO O USTROJU SĄDÓW POWSZECHNYCH I INNYCH ORGANÓW OCHRONY PRA
konstytucyjne zasady ustroju politycznego państwa
więcej podobnych podstron