Politechnika Radomska im. Kazimierza Pułaskiego

w Radomiu

Wydział: Ekonomiczny

Kierunek studiów: Administracja

USTRÓJ KONSTYTUCYJNY PAŃSTWA IZRAEL

Alan Pieńkowski

Nr albumu 89 305

Praca licencjacka napisana

w Katedrze Prawa

pod kierunkiem dra Martina Bożka

Spis treści

WSTĘP

Praca pod tytułem Ustrój Konstytucyjny Państwa Izrael jest pracą opisową, której celem jest przedstawienie podstawowych instytucji ustrojowych jakie funkcjonują w Izraelu, a także aktów prawnych regulujących funkcjonowanie tych organów oraz cały ustrój państwa. Ponieważ historia narodu żydowskiego niewątpliwie miała wpływ na przyjęte w Izraelu rozwiązania prawnoustrojowe w pracy zostało przedstawione także tło historyczne. Do napisania pracy wykorzystane zostały akty prawne regulujące materię ustrojową jakimi są ustawy zasadnicze, publikacji opisujących ustrój Izraela, a także z materiałów zaproponowanych przez ambasadę Izraela w Warszawie. Pozycje zwarte napisane przez znawców oraz członków ambasady są rzetelnym źródłem wiedzy. Konieczne jednak było zachowanie neutralności i nieprzyjmowanie stanowiska wobec konfliktu arabsko - żydowskiego. W Polsce istnieje mała ilość opracowań ustroju Izraela, wobec czego praca ta może stanowić pomoc dydaktyczną przy poznawaniu najważniejszych regulacji konstytucyjnych w tym państwie. Ponadto znajomość rozwiązań prawnych
i prawnoustrojowych stosowanych przez inne, także pozaeuropejskie i mniej poznane państwa, może być pomocna w procesie ewolucji prawa i ustroju w Polsce.

W pierwszym rozdziale pracy zawarty jest ogólny opis państwa Izrael a także historia narodu żydowskiego. Dzieje te miały bezpośredni wpływ na obecny kształt państwa, a także na organy, które w nim funkcjonują. Sytuacja społeczna w Izraelu także została ukształtowana przez historię. Drugi rozdział zawiera opis poszczególnych organów państwowych, które pełnią najważniejsze funkcje w Izraelu i tworzą system instytucji ustrojowych. Są to te urzędy, które mają swoją podstawę prawną w ustawach zasadniczych, czyli:

1. Kneset (władza ustawodawcza);

2. Prezydent i rząd (władza wykonawcza);

3. sądy;

4. urząd Kontrolera Państwowego.

W trzecim rozdziale opisane są te regulacje ustrojowe, które nie dotyczą bezpośrednio organów państwowych, ale są zawarte w ustawach zasadniczych:

1. prawa i wolności obywatela;

2. gospodarka finansowa;

3. siły zbrojne.

Poza tym w rozdziale III zawarty jest także opis ważnego z punktu widzenia ustroju podziału terytorialnego państwa, który jednak nie został uregulowany w ustawach zasadniczych a jedynie w ustawie zwykłej.

ROZDZIAŁ 1. PAŃSTWO IZRAEL - PODSTAWOWE INFORMACJE I GENEZA

1.1. PODSTAWOWE INFORMACJE O WSPÓŁCZESNYM PAŃSTWIE IZRAEL

Izrael to państwo położone w Azji w regionie zwanym Bliskim Wschodem. Zajmuje on niewielki fragment terytorium w zachodniej części kontynentu. Powierzchnia Izraela wynosi ok 22 000 km^2. W kraju tym można wyróżnić trzy klimaty: śródziemnomorski, umiarkowany i tropikalny. Państwo to od północy graniczy z Libanem i Syrią, od wschodu
z Jordanią, na południowym zachodzie z Egiptem. Od zachodu natomiast ogranicza je Morze Śródziemne. Stolicą Izraela jest miasto Jerozolima. Zostało ono ustanowione miastem stołecznym 1950. Jej status określa ustanowiona w 1980 roku ustawa zasadnicza
o Jerozolimie, stolicy Izraela. Zawiera ona cztery artykuły, w które określone jest, że właśnie tam znajdują się siedziby najważniejszych organów państwowych. Rozwój Jerozolimy wynika z działalności Rządu, który przeznacza specjalne środki finansowe na rzecz Rady Miasta stołecznego. Dbanie o rozkwit stolicy leży w ich powinności. Artykuł 3 tejże ustawy mówi o bezwzględnym obowiązku ochrony miejsc świętych. Niedozwolone są wszelkie działań szkodliwe dla świątyń i miejsc kultu religijnego. Na wschód od Jerozolimy rozciąga się terytorium Autonomii Palestyńskiej. Pomimo tego, iż obszar ten wchodzi w skład Państwa Izrael to jest bytem niezależnym. Z kolei przy granicy z Egiptem leży tak zwana Strefa Gazy, nad którą teoretyczną władzę administracyjną sprawuje Autonomia Palestyńska.

Duże znaczenie w Państwie Izraela mają symbole narodowe. Tworzą one nierozerwalną więź społeczności i państwa. Obywatele utożsamiają je z symbolami religijnymi i dlatego też otaczają je ogromną czcią i szacunkiem. Można rozróżnić następujące symbole narodowe:

1. godło - Godłem w państwie Izrael jest menora, czyli świecznik z siedmioma ramionami. W wizerunku godła znajdują się też gałązki oliwne mieszczące się po obu stronach świecznika. Mają one symbolizować tęsknotę narodu Izraela za pokojem.

2. flaga - Flaga Izraela, w barwach niebieskich i białych, odnosi się do tałesu, czyli żydowskiego szala modlitewnego. W centrum flagi, na białym tle znajduje się niebieska Magen Dawid , czyli sześcioramienna Gwiazda Dawida.

3. hymn - Hymn Izraela nosi nazwę Hatikwa, co oznacza „Nadzieja”. Został on napisany w formie wiersza przez Naftalego Herca Imbera, w 1878 roku. Melodia skomponowana została przez Samuela Cohena. Utwór ten wyraża tęsknotę za Syjonem.

Państwo Izrael jest zamieszkane przez ponad 7 milionów osób, co daje około na 351 osób na m². Kraj ten jest różnorodny pod względem narodowości kulturowej. Zamieszkuje je głównie ludność żydowska (ok. 80 %), arabska (około 19,5 %), a także czerkieska
i samarytańska. Religia na ziemiach Izraelskich nie jest prawnie narzucana przez państwo, istnieje bowiem wolność wyznania. Wiara jest indywidualną kwestią wyboru i zależy wyłącznie od człowieka. Główną religią jest judaizm, którą wyznaje ok. 78 % ludności. Religia ta jest religią państwową. Pozostałe wyznania w Izraelu to: islam (15 %)
i chrześcijaństwo (2 %).

Gospodarka Izraela jest wysokorozwinięta i postępowa. Można powiedzieć, że jest najbardziej rozwiniętą w tej części świata. Opiera się ona głównie na usługach i przemyśle. Prowadzone są liczne importy oraz eksporty zagraniczne, co dobrze wpływa na rozwój kraju. Również turystyka ma swój udział na coraz to lepszą sytuację gospodarczą państwa. Zabytki, miejsca święte i kulturowe co roku przyciągają do największych miast Izraela rzeszę turystów.

Nazwa Państwa Izrael ma swoje korzenie w Biblii. Wywodzi się od starożytnego ojca narodu żydowskiego Jakuba zwanego później Izraelem, co w języku hebrajskim oznacza „walczący z Bogiem” (w znaczeniu razem z Bogiem, nie przeciwko Niemu). Według źródeł aby uciec przed głodem gnębiącym ziemie palestyńskie Jakub wyprowadził swoich synów wraz z rodzinami do Egiptu, gdzie jego potomkowie dostali się do niewoli.

1.2. HISTORIA IZRAELA. DROGA DO WSPÓŁCZESNEGO PAŃSTWA IZRAEL

Historia Izraela sięga czasów starożytnych. Dokumenty odkryte na terenie Mezopotamii,
a także Biblia upatrują początków państwa około XI w. p.n.e., kiedy to król Saul z luźnej organizacji plemiennej stworzył monarchię. Wcześniej ludy na terenie Izraela prowadziły koczowniczy tryb życia. W Biblii znaleźć możemy dzieje patriarchy Abrahama a także opis jego wyjścia z kraju Ur do kraju Kanaan, gdzie miał zebrać lud wierzący w Boga Jahwe. Miało to miejsce w ok. 1700 roku p.n.e. W ciągu następnych 500 lat ludy Izraela przeniosły się wraz z Jakubem (Izraelem) do Egiptu, gdzie zostały zniewolone, a następnie wyzwolone przez Mojżesza, który wyprowadził je z powrotem do Erec Izrael (Ziemi Izrael).
W następnych latach plemiona izraelskie zdobyły większość ziem Kanaan. W tym okresie władzę nad ludem Izraela sprawowali sędziowie wybrani spośród ludności zwykle na czas wojny. Na początku XI wieku p.n.e. rządy sprawował król Saul. Jego następca, Dawid, który panował w latach ok. 1004 - 965 p.n.e. zjednoczył 12 plemion izraelskich i po podbiciu Filistynów stworzył potężną monarchię, która zajmowała tereny od Morza Czerwonego aż po rzekę Eufrat. Stolicą królestwa zostało miasto Jerozolima. Jego następca, król Salomon, był uznawany za jednego z najwybitniejszych przywódców starożytnego Izraela. Panował on w latach 965 - 930 p.n.e. Za jego rządów wybudowana została Pierwsza Świątynia Jerozolimska. Okres jego władania był czasem spokoju i rozwoju osadnictwa. Poza dobrymi stronami rządów Salomona były także te złe - rosnące koszty prowadzonej przez niego polityki zarówno wewnętrznej jak i zewnętrznej oraz faworyzowanie własnego plemienia doprowadziły do niezadowolenia części społeczeństwa. W konsekwencji po śmierci tego króla doszło do buntu i podziału Izraela na dwa mniejsze kraje: Królestwo Izraela na północy i Królestwo Judy na południu (ziemie plemion Benjamina i Judy).

Królestwo Izraela ze stolicą w Samarii przetrwało około 200 lat. Juda rządzona przez potomków Dawida utrzymała się przez 400 lat. Z perspektywy czasu podział Izraela był złym krokiem i przyniósł katastrofalne dla narodu żydowskiego skutki, bowiem w 722 roku p.n.e. Królestwo Izraela zostało podbite przez Asyrię, zaś w 586 roku p.n.e. Juda została zajęta przez Nabuchadonozora II, króla Babilonii, który zburzył Jerozolimę wraz ze Świątynią. Rozpoczęła się tak zwana niewola babilońska żydów. Naród izraelski został wygnany ze swoich domów na tereny Babilonu. Od tego czasu mówi się o początkach diaspory żydowskiej, czyli społeczności narodu Izraela rozproszonego po świecie. W 538 roku p.n.e. Babilonia została anektowana przez Persję. Ówczesny król Perski Cyrrus II wydał dekret, którym zezwolił na powrót na ziemie Izraela grupie około 50 tysięcy Żydów. W następnych latach do swoich domów przybyła kolejna fala potomków Jakuba. Pod rządami persów wybudowano w Jerozolimie Drugą Świątynię oraz ustanowiono organ władzy sądowniczej
i religijnej pod nazwą Kneset-ha Gedola. W 142 roku p.n.e. Izrael znajdował się pod rządami greckiej dynastii Seleucydów, którzy próbowali narzucić izraelitom hellenistyczną kulturę
i zabronili praktykować judaizmu. Wybuchło powstanie kierowane przez członków dynastii Machabcheuszy. Seleucydzi przywrócili tak zwaną Autonomię Judei (Juda pod panowaniem Greków nazywana była Judeą), co pozwoliło Żydom na stworzenie suwerennego państwa. Przetrwało ono jednak około 80 lat, a to za sprawą rosnącej potęgi Imperium Rzymskiego.
W 63 roku p.n.e. Palestyna w całości stała się prowincją rzymską. W latach 37 - 4 p.n.e. Palestyną rządził Herod Wielki, który otrzymał od Rzymian dosyć dużą autonomię. W 66 roku n.e. doszło do Pierwszego Powstania narodu żydowskiego przeciwko Rzymowi. Upadło ono po 7 latach. Wtedy też zburzono Jerozolimę wraz z Drugą Świątynią. Po drugim powstaniu prowadzonym przez Bar Kochbę, które miało miejsce latach 132 - 135 naszej ery większość Żydów została wyrzucona za granice Palestyny. Od tego czasu widoczny jest znaczny rozrost diaspory żydowskiej. Po powstaniu Cesarstwa Bizantyjskiego Palestyna stała się prowincją chrześcijańską, a Żydzi otrzymali zakaz wstępu do Jerozolimy. W 691 roku tereny palestyńskie zostały podbite przez Arabów, a w Jerozolimie powstał meczet zwany Kopułą na Skale. Miasto to stało się Świętym Miastem Trzech Religii. Żydzi otrzymali status chronionej prawem ludności niemuzułmańskiej. W 717 roku wprowadzono jednak restrykcje. W latach 1099 - 1299 w Palestynie rządy utrzymywali Krzyżowcy, którzy nie tolerowali ludności niechrześcijańskiej. Po ponownym podbiciu ziemi przez Arabów wyludnione tereny palestyńskie powoli popadały w ruinę. Ludność żydowska była w tym okresie dyskryminowana. W XIX wieku rozwój przemysłowy doprowadził do wzrostu liczby Żydów na terenie dzisiejszego Izraela. Pojawiły się też pierwsze koncepcje założenia państwa izraelskiego posiadającego pełną suwerenność. Rozwijał się także ruch syjonistyczny, który zakładał stworzenie takiego kraju na terytorium Argentyny lub Palestyny. Prekursorami syjonizmu byli publicyści wiedeńscy Natan Birnbaum i Theodor Herzl. Ten ostatni był autorem opublikowanej w 1896 roku rozprawy pod tytułem Państwo Żydowskie (Der Judenstaat), która stała się głównym źródłem ideologii syjonistycznej. Pojawienie się tej ideologii było związane z otwarcie antysemicką polityką prowadzoną przez władze niektórych krajów europejskich. Syjonizm, który przez niektórych zwany jest także nacjonalizmem żydowskim, zakładał, że wszyscy rozproszeni na świecie Żydzi stanowią jeden naród. W 1897 roku z inicjatywy Herzla odbył się w Bazylei I Kongres Syjonistyczny. Przyjęto na nim program stworzenia państwa Żydowskiego na terenie Palestyny tureckiej. Założono także Światową Organizację Syjonistyczną, która miała być reprezentacją narodu żydowskiego. Od 1904 roku znacznie wzrosła ilość imigrantów żydowskich w Palestynie. Stworzona przez Herzla koncepcja państwa zakładała powołanie socjalistycznej republiki arystokratycznej, bez „klasowego wyzysku”, neutralne i szanujące prawa mniejszości. Ciekawostkę stanowi fakt, że pewne założenia syjonizmu i jego ewolucja sprawiła jednak, że w 1975 roku ideologia ta została uznana przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych za rasistowską doktrynę. Na przełomie XIX i XX wieku syjonizm nie zdobył poważnego poparcia ze strony światowych mocarstw. Sytuacja zmieniła się
w trakcie I wojny światowej, kiedy to Wielka Brytania i inne państwa ententy postanowiły uzyskać przychylność syjonistów. 2 listopada 1917 roku brytyjski minister spraw zagranicznych wydał deklarację, w której stwierdził, że postulaty syjonistów odnośnie założenia państwa żydowskiego mają przychylność rządu brytyjskiego, a także, że Żydzi mogą liczyć na pomoc gabinetu w tym zakresie. W grudniu 1917 Brytyjczycy wkroczyli na teren Palestyny i rozpoczęli proces kształtowania tu własnej administracji wojskowej. Oficjalnie mandat nad ziemią palestyńską Wielka Brytania uzyskała w 1922 roku podczas posiedzenia Ligi Narodów. Głównym celem państwa-mandatariusza miało być stworzenie odpowiednich warunków do przejęcie władzy przez Żydów na tym terenie szanując przy tym prawa mniejszości. Do osiągnięcia tych celów powołano dwa organy: Radę Ustawodawczą
i Wysokiego Komisarza. Po zbojkotowaniu wyborów do Rady przez ludność arabską faktyczna władza przypadła Komisarzowi. Niezależnie od organów mandatowych ludność żydowska zaczęła tworzyć własne instytucje. W 1920 roku przeprowadzono wybory do Zgromadzenia Przedstawicielskiego. Był to organ uchwałodawczy. Wybierało też Radę Krajową, która pełniła funkcje wykonawcze. Do kompetencji tych organów należały głównie kwestie wyznaniowe, socjalne i wychowawcze. W 1929 roku powołana została Agencja Żydowska, która miała prawo współdziałać z władzami brytyjskimi w zakresie ustanowienia państwa żydowskiego. W 1929 roku liczba Żydów w Palestynie wynosiła około 84 000
i stale rosła. Powodowało to opór ludności arabskiej, która dopuszczała się ataków na Żydów.
W zaistniałej sytuacji władze brytyjskie zmuszone były do stosowania ograniczeń w migracji ludności żydowskiej do Palestyny. Ograniczenia takie były stosowane także po zakończeniu II wojny światowej, kiedy to w wyniku holokaustu na tereny palestyńskie przybywały duże fale imigrantów, także nielegalnych. Coraz silniejsze antagonizmy między Żydami a Arabami, zamachy terrorystyczne i działalność tajnych bojówek syjonistycznych atakujących zarówno Arabów jak i brytyjskie siły, doprowadziły do rezygnacji Wielkiej Brytanii i decyzji
o przekazaniu mandatu Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1947 roku. W maju tego samego roku powołano Specjalną Komisję ONZ do spraw Palestyny, w której zasiadali reprezentanci 11 państw. Miała ona za cel uregulować status Palestyny. Zaproponowano podział krainy na dwa państwa (żydowskie i arabskie), które miały być związane unią gospodarczą. Jerozolima miała uzyskać status miasta o swobodnym dostępie do miejsc świętych. Rezolucja w sprawie podziału Palestyny została przyjęta 29 listopada 1947 roku. Odbyło się to jednak przy sprzeciwie strony arabskiej. Wskutek walk, jakie rozgorzały na terytorium Palestyny po uchwaleniu rezolucji Wielka Brytania postanowiła wycofać mandat 15 maja 1948 roku. Kilka miesięcy przed wycofaniem brytyjskiej administracji na ziemiach izraelskich zostało zawarte porozumienie organizacji żydowskich, które powołało do życia radę tymczasową nazwaną Radą Narodową. Składała się ona z 37 członków. Spośród nich wybrano Komitet Wykonawczy, który liczył 13 osób. Oba te organy rozpoczęły przygotowania do przejęcia władzy w Izraelu oraz opracowały projekty aktów prawnych, które miały być przyjęte po wygaśnięciu mandatu brytyjskiego. 14 maja 1948 roku Rada Narodowa przyjęła Deklarację Niepodległości, która proklamowała powstania Państwa Izrael (hebr. Medinat Israel). Aktu tego nie zaakceptowały ościenne państwa arabskie. 15 maja 1948 roku rozpoczęła się ich ofensywa na ziemie Izraela. Zwycięzcą tej wojny było nowo utworzone państwo żydowskie. W wyniku porozumienia o zawieszeniu broni z 1949 roku Izrael znacznie poszerzył swoje terytorium zajmując także ziemie, na których miało powstać państwo arabskie. 11 maja 1949 roku Izrael stał się członkiem Organizacji Narodów Zjednoczonych. Od tego czasu stale toczą się walki między Izraelem a światem arabskim. Mimo podejmowanych prób ustabilizowania sytuacji na bliskim wschodzie a także prowadzenia rozmów pokojowych między Izraelem a Arabami, w ostatnich latach pojawiły się potępiane przez społeczność międzynarodową wezwania z różnych państw arabskich do wymazania Państwa Izrael z mapy świata.

ROZDZIAŁ 2. ŹRÓDŁA USTROJU PAŃSTWA IZRAEL. NAJWAŻNIEJSZE ORGANY PAŃSTWOWE

2.1. WŁADZA W IZRAELU

Podstawy ustroju Izraela zostały ukształtowane w pierwszej połowie XX wieku.
W trakcie jego kreowania politycy izraelscy sięgali po rozwiązania znane z Wielkiej Brytanii, która sprawowała wcześniej mandat w Palestynie, a także zasady ustrojowe stosowane
w Stanach Zjednoczonych i krajach europejskich. Taka mieszanka rozwiązań sprawia, iż ustrój Izraela nie posiada uregulowanych wszystkich podstawowych zagadnień ustrojowych. Tamtejsza forma rządów opiera się na ustawach zasadniczych, które w dużej części zmienia się podobnie jak ustawy zwykłe. W związku z tym w Izraelu brak jest konstytucji formalnej, czyli jednolitego aktu prawnego zawierającego najwyższe i najważniejsze przepisy prawne. Istnieje tu za to zbiór ustaw zasadniczych regulujących podstawowe zagadnienia prawne
i działanie najważniejszych organów państwowych. Taki zbiór aktów zawierających materię ustrojową nazywa się konstytucją formalną. W Państwie Izrael ustawy zasadnicze nie wymieniają w żadnym artykule organów pełniących najważniejsze funkcje ustrojowe a ich określenie wymaga przeanalizowania tych ustaw.

W ustawach zasadniczych pojawia się określenie Izraela jako „państwo żydowskie”.
W pojęciu tym zawierają się zarówno aspekty religijne jak i kulturowe. W Izraelu toczy się spór pomiędzy ortodoksyjnymi Żydami, którzy uważają, że w ojczyźnie wszystkich Żydów najważniejszym aktem prawnym powinna być Tora wraz z innymi normami religijnymi. Niestety pogląd ten prowadzi do dyskryminacji nieżydowskiej części ludności (chodzi tu głównie o Arabów). Drugą stroną w tym sporze są zwolennicy państwa świeckiego. Ich celem jest przyjęcie takiej koncepcji państwa żydowskiego, które nie będzie godziło w zasady państwa demokratycznego. Spór ten koncentruje się głównie na pytaniu kto może być uznany za Żyda. W 1950 roku parlament przyjął ustawę o prawie do powrotu, która określa kto może wrócić do Izraela z emigracji. W 1970 roku przyjęto zasadę, zgodnie z którą Żydem jest osoba, której matka była Żydówką i która nie zrzekła się dobrowolnie judaizmu. Regulacja ta zaostrzyła jednak spór, ponieważ zasada ta jest typową normą religijną. Zasadę suwerenności narodu można wysunąć z Deklaracji Niepodległości Izraela z 1948 roku. Mówi ona, że członkowie Rady Narodowej, która była protoplastką parlamentu izraelskiego są

Źródło: S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 81

przedstawicielami społeczności żydowskiej. Jednocześnie w akcie tym są zapisy dotyczące równości wszystkich mieszkańców państwa, co w konsekwencji czyni całą społeczność Izraela suwerenem. Należy przy tym wspomnieć, że naród nie sprawuje władzy bezpośrednio, a poprzez przedstawicieli w parlamencie. W czasie głosowania obywatele pośrednio decydują także o składzie gabinetu i o prowadzonej przez niego polityce. Poza możliwością uczestnictwa mieszkańców Izraela w sprawowaniu władzy poprzez wybory istnieje także instytucja referendum. Ustawa z 1 marca 2000 roku, która je wprowadziła, miała na celu ograniczenie możliwości władz izraelskich w zakresie ustępstw terytorialnych. Zgodnie z tym aktem prawnym rząd może oddać ziemie obcemu państwu tylko w wypadku gdy jednocześnie zgodzi się na to bezwzględna ilość deputowanych parlamentu i co najmniej 62,5 % obywateli głosujących w referendum.

Najważniejsze organy państwowe w Izraelu są ukształtowane na zasadzie trójpodziału władzy. Funkcjonuje tu władza ustawodawcza, którą pełni Kneset działając na podstawie ustawy zasadniczej i ustaw zwykłych. W przypadku władzy wykonawczej w Izraelu mamy do czynienia z dualizmem. Egzekutywę sprawuje zarówno prezydent jak i rząd, przy czym funkcje głosy państwa ograniczają się przede wszystkim do kwestii reprezentacyjnych. Władza sądownicza jest z kolei sprawowana przez niezawisłe sądy. Stosunki między legislatywą a władzą wykonawczą są w dużej części oparte na brytyjskim modelu ustrojowym. Parlament wybiera prezydenta, którego może także odwołać. Rząd jest powoływany pośrednio przez głowę państwa, która nominuje premiera. Rada ministrów także jest odpowiedzialna przed Knesetem, który może przegłosować wotum nieufności wobec gabinetu.

2.2. USTAWY ZASADNICZE - KONSTYTUCJA IZRAELA

14 marca 1948 roku przyjęta została Deklaracja Niepodległości Izraela. Zasady, które zostały w niej zawarte opierały się na ideach demokracji, wolności oraz równości bez względu na rasę, wyznawaną religię i płeć. Realizacją założonych celów do czasu powstania organów państwowych powierzono tymczasowym władzom Izraela. Rada Narodowa, która funkcjonowała na ziemiach izraelskich została przekształcona w Tymczasową Radę Państwa. Władza wykonawcza sprawowana do tej pory przez Komitet Wykonawczy została przekazana w ręce Rządu Tymczasowego. 21 maja 1948 roku wydano dekret o prawie i administracji, który regulował funkcjonowanie władz tymczasowych. Tymczasowa Rada Państwa została uznana za organ ustawodawczy, jednak z powodu iż nie pochodziła ona z wyborów
a z nominacji, konieczne było powołanie pełnoprawnego przedstawicielskiego organu. Po działaniach wojennych udało się 25 stycznia 1949 roku przeprowadzić wybory do Zgromadzenia Konstytucyjnego, którego zadaniem było opracowanie aktów prawnych regulujących ustrój. Wybory do liczącego 120 posłów organu przeprowadzone były w jednym okręgu wyborczym. Prawo wybierania mieli obywatele o wieku powyżej 18 lat. Zgromadzenie, które zebrało się w lutym 1949 roku rozpoczęło debatę nad przyszłą Konstytucją. Szybko okazało się, że istnieje wiele koncepcji, zarówno w kwestii szybkości uchwalenia najwyższego aktu prawnego jak i jego formy. Konsekwencją takiego stanu było uchwalenie Ustawy Przejściowej, w której zawarto regulację podstawowych organów państwa. Na mocy ustawy Zgromadzenie Konstytucyjne zyskało nową nazwę: Kneset. Wraz
z nową nazwą organ ten uzyskał nowe uprawnienia. Ustawa ta stworzyła także urząd prezydenta (który był wybierany przez Kneset) a także rząd. Oba organy wykonawcze były wybierane przez parlament i podlegały jego kontroli. Dyskusję nad konstytucją wznowiono kilka miesięcy później. Jak się okazało stron sporu nad formą aktu przybyło. Ortodoksyjne ugrupowania religijne uznały, że najwyższym prawem w Izraelu powinno być to, które jest zawarte w Torze. 19 czerwca 1950 roku przyjęto w Knesecie tak zwaną Uchwałę Harariego, która mówiła, że konstytucja będzie uchwalana etapami. Od tej chwili każdy z odrębnych rozdziałów przyjmowano zwykłą większością głosów. Obecnie obowiązuje 11 ustaw zasadniczych:

1. Ustawa Zasadnicza o Knesecie (1958 rok);

2. Ustawa Zasadnicza o ziemiach Izraela (1960 rok);

3. Ustawa Zasadnicza o Prezydencie Państwa (1964 rok);

4. Ustawa Zasadnicza o gospodarce państwa (1975 rok);

5. Ustawa Zasadnicza o siłach zbrojnych (1976 rok);

6. Ustawa Zasadnicza o Jerozolimie, stolicy Izraela (1980 rok);

7. Ustawa Zasadnicza o sądownictwie (1984 rok);

8. Ustawa Zasadnicza o Kontrolerze Państwowym (1988 rok);

9. Ustawa Zasadnicza o godności ludzkiej i wolności (1992 rok);

10. Ustawa Zasadnicza o wolności zawodowej (1994 rok);

11. Ustawa Zasadnicza o Rządzie (2001 rok).

Ustawy te są traktowane na równi z ustawami zwykłymi, których przepisy mogły być sprzeczne z normami ustaw zasadniczych. W 2005 roku Sąd Najwyższy uzyskał jednak uprawnienia do badania przepisów aktów prawnych pod kątem ich zgodności z przepisami ustaw zasadniczych. Pierwsza uchwalona ustawa zasadnicza była ustawą regulującą funkcjonowanie istniejącego już wtedy Knesetu. Akt ten zawiera 46 artykułów, nie wyczerpuje jednak wszystkich zagadnień związanych z parlamentem, np. trybu jego pracy czy procedury ustawodawczej. Jest to jedna z niewielu ustaw, których poszczególny przepisy zmienia się większością kwalifikowaną lub bezwzględną. Drugą z kolei ustawą zasadniczą przyjętą przez Kneset była ustawa o ziemiach Izraela. Parlament uchwalił ją 25 lipca 1960 roku. Ta krótka ustawa wprowadza zakaz przenoszenia własności ziemi, budynków czy domów mieszkalnych, które należą do Państwa Izrael, Agencji Rozwoju i Żydowskiego Funduszu Narodowego. Kolejne ustawy zasadnicze były aktami, które ugruntowały istnienie
i funkcjonowanie egzekutywy. Uchwalona 16 czerwca 1964 roku Ustawa Zasadnicza
o Prezydencie Państwa określiła dosyć ograniczoną pozycję głowy państwa. 4 lata później, 13 sierpnia 1968 roku, przyjęta została Ustawa Zasadnicza o Rządzie, na podstawie której funkcjonuje gabinet z premierem na czele. Ustawa ta była dwukrotnie zmieniana - w 1992 przyjęto nowy sposób wyłaniania premiera. Przyjęto zasadę powszechnego głosowania,
w którym obywatele wybierali szefa rządu. W 2001 roku izraelczycy odeszli jednak od tej zasady. 21 lipca 1975 roku parlament przyjął Ustawę Zasadniczą o Gospodarce Państwa. Odnosi się ona przede wszystkim do kwestii prawa podatkowego i stanowienia budżetu,
a także kontroli wykonania ustawy budżetowej. Niecały rok później, 31 marca 1976 roku Kneset przyjął kolejną ustawę zasadniczą. Tym razem było to ustawa o siłach zbrojnych, która określa organizację i status armii Izraela. 30 lipca 1980 roku przyjęto Ustawę Zasadniczą o Jerozolimie, stolicy Izraela. Przyjęte w niej regulacje sprawiały, ze miasto to jako całość stanowi własność Izraela i jest siedzibą najważniejszych organów państwowych. Akt ten nie został jednak uznany przez władze innych państw na świecie. 28 lutego 1984 roku przyjęto kolejną ustawę. Ustawa Zasadnicza o sądownictwie jest bardzo ogólnym aktem prawnym, który określa strukturę i rodzaje sądów w Izraelu. 15 lutego 1988 roku w Izraelu przyjęto Ustawę Zasadniczą o Kontrolerze Państwowym. Organ ten, działający wcześniej na podstawie ustawy zwykłej, jak sama nazwa wskazuje jest instytucją kontrolną. Do zakresu czynności kontrolnych należy administracja publiczna i gospodarka finansowa. Ten jednoosobowy urząd pełni też funkcję ombudsmana, czyli Rzecznika Praw Obywatelskich.
W związku z prawami obywatela 17 marca parlament przyjął Ustawy Zasadnicze o godności ludzkiej i wolności oraz o wolności zawodowej. Pierwsza z nich zawiera ogólne przepisy dotyczące praw człowieka, utrzymuje także w mocy wcześniejsze rozwiązania prawne w tej materii. Rozwiązania te nie zawsze są jednak zgodne z wyżej wymienioną ustawą zasadniczą. Druga z nich utwierdza zasadę, że każdy obywatel Izraela może podjąć zatrudnienie
w dowolnym zawodzie. Przepisy tej ustawy można zmienić jedynie w drodze przyjęcia nowej ustawy zasadniczej. W marcu 1994 roku przyjęta została nowa Ustawa Zasadnicza o wolności zawodowej, która została poszerzona do 11 artykułów.

2.3. WŁADZA USTAWODAWCZA

2.3.1. KNESET

Władzę ustawodawczą w Izraelu podobnie jak w wielu innych państwach demokratycznych o ustroju parlamentarno-gabinetowych sprawuje parlament. Składa się on
z jednej izby zwanej Knesetem. Składa się on ze 120 posłów. Liczba ta została ustalona już
w 1949 roku. Według przyjmujących ustawę zasadniczą jest ona odpowiednią liczbą deputowanych reprezentujących małe pod względem ludności i powierzchni państwo, poza tym jest to odwołaniem do historii - naczelna rada religijna funkcjonująca do ok. II w. p.n.e. także składała się ze 120 przedstawicieli. Podczas ustalania liczby istniało kilka stronnictw,
w tym zwolennicy ograniczenia liczby deputowanych do 37, tylu posłów liczyła bowiem tymczasowa Rada Państwa. Ostatecznie wybrano 120-osobowe Zgromadzenie Konstytucyjne. Jednoizbowość Knesetu również została definitywnie ustalona w 1949 roku, mimo tego, że dopuszczono ustanowienie dwóch izb na wzór parlamentu w Wielkiej Brytanii. Podstawą do funkcjonowania Knesetu z 1958 roku jest Ustawa Zasadnicza o Knesecie z 1958 roku. Wynika z niej, że parlament pełni funkcję ustrojodawczą, poprzez możliwość uchwalania ustaw zasadniczych, a także ustawodawczą i kontrolną

Posłowie

Status prawny posłów do Knesetu jest uregulowany przez ustawy. Mandat deputowanego do parlamentu jest mandatem wolnym, co powoduje, że parlamentarzyści są przedstawicielami całego narodu. W związku z tym nie można wiązać ich żadnymi instrukcjami. Jedynym czynnikiem który w pewnym stopniu może wpływać na decyzje posłów jest kierownictwo partyjne. Posłowie są wybierani z ogólnopaństwowych list wyborczych. Wizerunek posłów jest utrwalony dzięki częstym spotkaniom z wyborcami. Deputowani posiadają dwa rodzaje immunitetu: materialny i formalny. Immunitet materialny zwany także immunitetem nieodpowiedzialności powoduje, że członków Knesetu nie można ukarać za działania w ramach wykonywania mandatu w czasie wykonywania kadencji i po niej. Drugi rodzaj immunitetu jest immunitetem nietykalności osobistej. Dzięki niemu wszczęcie postępowania karnego przeciwko posłowi musi uzyskać zgodę bezwzględnej większości ogólnej liczby posłów (co najmniej 61). W momencie gdy poseł zostanie skazany prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności,
a przestępstwo zostało dokonane z niskich pobudek jego mandat automatycznie wygasa. Do momentu uprawomocnienia się wyroku lub w okresie, w którym deputowany odbywa karę pozbawienia wolności za przestępstwo nie popełnione z niskich pobudek, mandat posła jest zawieszony, a zastępczo miejsce w Knesecie kandydat, który na liście był kolejny po skazanym.

Organizacja Knesetu

Struktura organizacyjna izraelskiego parlamentu jest dosyć skromna. Do organów wewnętrznych izby należą: przewodniczący izby, zastępcy przewodniczącego, komisje parlamentarne. Są one określone w ustawie zasadniczej o Knesecie. Regulamin Knesetu określa zaś kompetencje i tryb funkcjonowania. Podczas pierwszego posiedzenia w nowej kadencji parlamentu posłowie wybierają spośród siebie Przewodniczącego Knesetu. Co do zasady zostaje nim polityk reprezentujący najliczniejszą partię. Organ ten jest wybierany bezwzględną większością głosów. Do jego zadań należy organizacja prac parlamentu, w tym zwoływanie posiedzeń, kierowanie obradami i podejmowanie decyzji w sprawach porządkowych. Zastępcy przewodniczącego także są wybierani na pierwszym posiedzeniu izby nowej kadencji. Liczba zastępców waha się między 3, a 5 (choć nie jest to stała ilość)
i jest rozdzielana pomiędzy partie polityczne zasiadające w Knesecie. Do ich zadań należy pełnienie obowiązków przewodniczącego w czasie, gdy ten znajduje się za granicą Izraela, jednak w rzeczywistości ograniczone są do zastępstwa przewodniczącego. Przewodniczący Kneset oraz jego zastępcy mogą być odwołani przez parlament. Warunkiem jest otrzymanie co najmniej 61 głosów za odwołaniem. Przewodniczący traci swój urząd również
w chwili śmierci, zrzeczenia się funkcji lub stwierdzenia przez komisję Knesetu stałej niezdolności do pełnienie funkcji. W tym wypadku Kneset wybiera nowego przewodniczącego, a do tego czasu funkcję tymczasowo obejmuje jeden z jego zastępców.

Komisje są organami wewnętrznymi Knesetu. Sprawują one jest funkcję pomocniczą. Są powoływane na pierwszej kadencji parlamentu, a liczba ich członków zwykle dochodzi do 20. Wyróżnia się komisje stałe, nadzwyczajne, które powołuje się do określonych kwestii oraz śledcze. Komisje wybierane są podobnie jak zastępcy przewodniczącego, dzięki temu przewodniczącymi komisji są także politycy opozycyjni. Posłowie mogą należeć do kilku Komisji. Rola tych organów w porównaniu do innych parlamentów na świecie jest trochę ograniczona, ponieważ ze względu na małą ilość deputowanych w parlamencie wiele spraw można rozpatrywać na posiedzeniach plenarnych. Zwykle powoływanie jest około 10 do 15 komisji. Wśród nich wyróżnia się komisje Knesetu, której stałym zadaniem jest koordynacja prac komisji, wykładnia przepisów regulaminu parlamentu, przedstawienia wniosków
w sprawach osobowych innych komisji. Działa ona także jako komisja dyscyplinarna, może zawieszać immunitet posłom, a także występować do izby poselskiej z prośbą o uchylenie immunitetu. Do zadań pozostałych komisji należy wydawanie opinii na temat różnych spraw Knesetu, projektów ustaw itp., a także sprawowanie funkcji kontrolnej poprzez zwracanie się do Rządu z żądaniem o przedstawienie pewnych informacji i wydawanie zaleceń członkom rządu.

Poza komisjami stałymi powołuje się także komisje nadzwyczajne tworzone do wykonywania określonych zadań nie mieszczących się w zakresie prac komisji stałych. Są one rozwiązywane natychmiast po wykonaniu swoich zadań. Do komisji nadzwyczajnych można zaliczyć także komisje śledcze. Powołuje się je w przypadku gdy jakaś sprawa musi być dokładnie zbadana. Komisje te są wybierane spośród deputowanych lub przyznaje się uprawnienia śledcze jednej z istniejących już komisji stałych. W skład takiej już komisji muszą wchodzić politycy z wszystkich opcji parlamentarnych.

Kadencja

Kadencja Knesetu trwa cztery lata. Początkiem tego okresu jest data wyborów do parlamentu. Rozwiązanie to stosuje się aby zapewnić ciągłość władzy. Koniec kadencji następuje na dzień przed posiedzeniem parlamentu nowej kadencji . Oprócz zakończenia kadencji po czterech latach Kneset może także podjąć decyzję o skróceniu kadencji.

Skrócenie kadencji jest obligatoryjne w przypadku nieuchwalenia ustawy budżetowej
w przeciągu. Trzech miesięcy od rozpoczęcia nowego roku budżetowego. Poza tym posłowie mogą sami skrócić kadencję parlamentu. Aby taka decyzja była ważna musi uzyskać akceptację bezwzględnej większości ogólnej liczby członków izby poselskiej. Prawo do skrócenia kadencji ma także premier, jednak jego decyzja musi uzyskać zgodę prezydenta. Powodem skrócenia kadencji parlamentu przez szefa rządu może być sytuacja, w której rząd nie może realizować swoich zadań wskutek przejścia do opozycji większości posłów.

Oprócz możliwości skrócenia kadencji w Izraelu istnieje także instytucja jej przedłużenia. Do takiego przedłużenia dochodzi w przypadku, gdy nie można z jakiegoś powodu przeprowadzić zwykłych wyborów parlamentarnych. Zgodę na taki krok musi wyrazić co najmniej 80 posłów.

Po skróceniu kadencji kolejne wybory przeprowadza się w ciągu 90 dni od daty przyjęcia uchwały. Termin ten jest stosowany w przypadku nieprzyjęcia ustawy, w której wskazuje się termin wyborów. Kneset w czasie trwania kadencji pracuje na sesjach zwyczajnych, które odbywają się dwa razy w roku, z mocy prawa. Sesje rozpoczynają się w ciągu czterech tygodni od święta szałasów w przypadku pierwszej sesji i czterech tygodni od święta niepodległości w przypadku drugiej sesji. Jeśli w okresie między sesjami zwyczajnymi pojawią się jakieś okoliczności wymagające zebrania się Knesetu może odbyć się sesja nadzwyczajna. Wniosek o zwołanie takiego posiedzenia składa Rząd lub grupa minimum 30 deputowanych. Decyzja o sesji nadzwyczajnej podejmowana jest przez przewodniczącego Knesetu, który wyznacza termin zebrania. Podczas sesji parlament pracuje na posiedzeniach plenarnych. Pierwsze posiedzenie odbywa się w drugim tygodniu po ogłoszeniu wyników wyborów, w poniedziałek o godzinie 16, a gdy z powodu święta zebranie się w tym terminie nie jest możliwe, odbywa się ono w najbliższy dzień roboczy. Pierwsze obrady Knesetu otwiera prezydent lub najstarszy deputowany zasiadający w izbie, w przypadku jego nieobecności. Po otwarciu posiedzenia prezydent przekazuje prowadzenie obrad posłowi seniorowi, który przewodniczy pracom parlamentu do momentu wyboru przewodniczącego. Harmonogram prac Knesetu jest ustalany z dużym wyprzedzeniem, a terminy posiedzeń ustala parlament. W Izraelu nie ustanowiono żadnego kworum dla podejmowania ważnych decyzji przez Kneset. Co więcej ustawa zasadnicza o Knesecie stanowi, że parlament obraduje bez względu na liczbę posłów obecnych i głosuje na posiedzeniach. Obrady izby poselskiej są jawne, a publikacja stenogramów i informacji z posiedzeń nie podlega ograniczeniom.

2.3.2. SYSTEM WYBORCZY

Z funkcjonowaniem parlamentu związany jest system wyborczy, który w dużej mierze uregulowany jest w ustawie zasadniczej o Knesecie, a także w ustawach: o wyborach do Knesetu, o zasadach stwierdzania ważności wyborów i o zasadach finansowania wyborów do Knesetu i władz lokalnych. Związane jest to z faktem, że Kneset jest jedynym organem wybieranym w wyborach powszechnych. Wybory do Knesetu są oparte na czterech zasadach:

1. bezpośredniości wyborów;

2. powszechności;

3. tajności głosowania;

4. równości.

W Izraelu czynne prawo wyborcze posiadają obywatele państwa, którzy ukończyli 18 lat i posiadają prawo do głosowania (którego może pozbawić sąd). Bierne prawo wyborcze posiada natomiast każdy obywatel Izraela, który w dniu rejestracji listy kandydatów ukończył 21 lat najpóźniej w dniu wyborów i nie jest skazany na karę co najmniej 5 lat pozbawienia wolności za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu państwa. Ciekawym sposobem ograniczenia prawa do bycia wybieranym jest zasada, iż poseł, który w trakcie kadencji wystąpił z własnej partii i przeniósł się do innej frakcji, w następnych wyborach nie może startować z listy ugrupowania, które w poprzedniej kadencji miało swoich przedstawicieli
w izbie poselskiej. Takie rozwiązanie ma za zadanie ograniczyć liczbę zmian przynależności partyjnej w trakcie trwania kadencji. Wśród osób, które nie mogą kandydować do parlamentu są obywatele pełniący stanowiska, które powinny zachować neutralność polityczną, między innymi:

1. prezydent państwa;

2. naczelni rabini;

3. sędziowie zwykli oraz trybunałów religijnych;

4. Kontroler państwowy;

5. Szef Sztabu Generalnego Izraelskich Sił Obronnych;

6. duchowni w okresie zajmowania płatnego stanowiska;

7. policjanci, strażnicy więzienni.

Termin wyborów przeprowadzonych w zwykłym trybie określony jest w ustawie zasadniczej
o Knesecie. Zwykle przypada on na trzeci lub pierwszy (w roku przestępnym) wtorek miesiąca cheszwan, czyli mniej więcej na przełomie października i listopada w kalendarzu gregoriańskim. Dzień wyborów jest z mocy prawa dniem wolnym od pracy aby ludzie mogli uczestniczyć w wyborach. Przedterminowe głosowanie odbywa się w ostatni wtorek przed upływem 60-dniowego okresu po skróceniu kadencji. Wybory do Knesetu odbywają się z list ogólnokrajowych, co oznacza, że w Izraelu nie występuje kilka okręgów wyborczych. Jest to charakterystyczna cecha dla systemu wyborczego Izraela. Listy wyborcze mogą rejestrować jedynie partie, które znajdują się w Knesecie. W przypadku ugrupowań, które nie są
w parlamencie, wymagane jest zebranie 2500 podpisów wyborców pod listą. Kolejność na listach wyborczych ustalana jest przez kierownictwo poszczególnych partii. W 1985 roku do izraelskiego prawa wyborczego wprowadzono ograniczenia rejestracji list. Celem wprowadzenia tych obostrzeń była konieczność uniemożliwienia startu w wyborach partiom, które w swych programach miałyby treści zagrażające w demokratycznym ustroju lub bezpieczeństwo państwa. Tym samym ustanowiono, że w wyborach do Knesetu nie mogą brać udziału partie, które:

1. negują istnienie żydowskiego Państwa Izrael;

2. negują demokratyczny charakter państwa;

3. nawołują do rasizmu.

W trakcie wyborów każdy wyborca oddaje głos na jedną listę, a nie jak w niektórych przypadkach na kandydata z listy. Miejsca w Knesecie uzyskują posłowie będący na najwyższych miejscach na liście (przykładowo gdy jakaś partia uzyska 20 miejsc
w parlamencie to wchodzą do niego kandydaci z miejsc 1-20). Próg wyborczy w Izraelu wynosi zaledwie 1,5% co pozwala na wejście do parlamentu także małych partii.

Dzisiejszy system partyjny w Izraelu ukształtował się zanim powstało państwo. Wszystkich uczestników tworzenia kraju w Palestynie łączył jeden cel jednak kiedy udało im się go zrealizować zaczęły wzmacniać się różnice pomiędzy poszczególnymi stronnictwami. Obecnie przyczyną podziałów na scenie politycznej Izraela są różnice ekonomiczne, kulturowe i religijne, a także pogląd na konflikt między światem żydowskim, a arabskim. Najsilniejszymi ugrupowaniami politycznymi są obecnie lewicowa partia Pracy (do 1968r Robotnicza Partia Pracy Mapei) która uczestniczyła w większości koalicji rządowych, prawicowy blok Likud, który powstał ze zjednoczenia partii prawicowych, a także partie religijne: Narodowa partia religijna (Mafdal) oraz Sefandyjscy Strażnicy Tory (Szas). Partie polityczne w Knesecie są reprezentowane przez frakcje parlamentarne funkcjonujące na podstawie zwyczaju. Do założenia frakcji w parlamencie wystarczą 2-3 mandaty.
Z przynależnością do frakcji wiąże się silna dyscyplina, której złamanie jest karane. W trakcie głosowania posłowie muszą głosować tak jak nakazuje dyscyplina frakcyjna.
W przypadku niezastosowania się do niej i zagłosowania w inny sposób dzięki czemu deputowany uzyskał jakąś korzyść uznawane jest za odejście z frakcji zostają liderzy partii tworzących grupę, a w przypadku partii, z której wywodzi się premier, czołowy polityk tego ugrupowania.

2.3.3. TRYB USTAWODAWCZY

Bezpośrednio z legislatywą związany jest cały proces ustawodawczy przez jaki muszą przebrnąć akty prawne zanim nabiorą mocy obowiązującej. Z powodu braku konstytucji pisanej ustawy są w Izraelu podstawowym źródłem prawa. Zakres przedmiotowy ustaw unormowany jest poprzez zwyczaje i mieści się w nim to, co zwykle zawiera się w ustawach w innych państwach. Charakterystyczny dla izraelskiego ustawodawstwa jest fakt, że przy tworzeniu projektów ustaw należy brać pod uwagę podstawowe normy religijne związane
z judaizmem. Bierze się to z poglądów prezentowanych przez partie religijne, które twierdzą, że najwyższym prawem jest prawo Boże. W konsekwencji często obok prawa ustanowionego przez parlament występuje prawo religijne co skutkuje na przykład możliwością ponownego zawarcia małżeństwa przed sądem rabinackim mimo posiadanej już wcześniej małżonki ze ślubu świeckiego. Tryb tworzenia prawa nie został opisany w ustawach zasadniczych. Przepisy, które odnoszą się do procedury zawarte są przede wszystkim w regulaminie parlamentu, a także funkcjonują jako zwyczaj. Prawo inicjatywy ustawodawczej w Izraelu posiada rząd oraz posłowie. Projekty ustaw ze strony gabinetu mogą być zgłoszone przez poszczególnych ministrów, premiera, a także przez radę ministrów jako całość. Rząd jako jedyny organ ma także prawo do zgłaszania projektu budżetu. Projekty składane przez deputowanych mogą być składane przez Komisję Knesetu oraz grupę lub pojedynczych posłów. Wszystkie te projekty, które nie są zgłaszane przez ministrów są tak zwanymi projektami prywatnymi. Po złożeniu projektu posłowie muszą zapoznać się z jego założenia co najmniej na 48 godzin przed posiedzeniem, na którym ustawa będzie rozpatrywana. Pierwsze czytanie rozpoczyna się od przedstawienia założeń projektu. Zwykle robi to wnioskodawca na posiedzeniu plenarnym. Następnie ma miejsce debata, na której rozpatruje się jedynie ogólne kwestie związane z wstępną wersją ustawy, w tym także celowość jej wprowadzenia. Na zakończenie pierwszego czytania odbywa się głosowanie, na którym posłowie decydują czy projekt zostanie skierowany do prac komisji czy odrzucony już na tym etapie. Jeśli projekt przeszedł tę część kierowany jest do odpowiedniej przedmiotowo komisji. Nie są one objęte żadnymi regulacjami mówiącymi o terminach, w jakich powinno rozpatrzyć się dany projekt. W praktyce najszybciej rozpatrywane są rządowe propozycje. Komisje w trakcie swoich prac mogą dodawać poprawki, powoływać podkomisje, wydają one także opinie. W trakcie drugiego czytania, które także odbywa się na posiedzeniu plenarnym, deputowani dyskutują na temat sprawozdania komisji, mogą także zgłaszać własne poprawki. Jeśli posłowie je złożą to termin trzeciego czytania przesuwany jest o minimum tydzień, jeśli nie, można od razu przystąpić do trzeciego czytania. W jego trakcie posłowie zapoznają się z ostateczną wersją projektu ustawy i głosują nad całością. Podczas tego etapu nie można już wnosić nowych poprawek. Ustawy uchwala się zwykłą większością głosów, a posłowie, którzy wstrzymali się od głosu nie są wliczani w liczbę głosujących. Kiedy ustawa zostanie przyjęta przez parlament trafia do prezydenta, który nie posiada prawa weta, a więc jest zobowiązany do podpisania przyjętego aktu. Ustawy ogłaszane są w Reszumot, czyli Oficjalnym Dzienniku Urzędowym. Powyższy tryb przyjęcia ustawy jest stosowany także w stosunku do ustaw zasadniczych, jednak inicjatywa w tym zakresie przysługuje jedynie rządowi. Nowelizacja obowiązujących przepisów ustaw zasadniczych także może być przeprowadzona jedynie z inicjatywy gabinetu. W przypadku ustaw zasadniczych, które tworzą ustrój państwa, właściwą komisją jest Komisja Konstytucyjna Prawa i Sprawiedliwości. Zmiana ustaw zasadniczych wymaga niekiedy większości bezwzględnej lub kwalifikowanej.

Źródło: S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 82

2.4. WŁADZA WYKONAWCZA

2.4.1. RZĄD

Władza wykonawcza w Izraelu posiada strukturę dualistyczną. Z jednej strony mamy do czynienia z Prezydentem, który pełni funkcje reprezentacyjne, z drugiej pełniący faktyczną władzę - Rząd. Funkcjonowanie Rządu uregulowane jest w ustawie zasadniczej o Rządzie
z 1968 roku. która przechodziła dosyć znaczące zmiany. Zanim ustawa zasadnicza została uchwalona wszelkie regulacje związane z organizacją i tworzeniem Rządu oparte były na prawie zwyczajowym, co było naturalną konsekwencją brytyjskiego mandatu na ziemiach Palestyny. Ustawa z 1968 roku wprowadziła zasadę kształtowania Rządu rozpoczynającego się od desygnacji kandydata na premiera przez głowę państwa. Kandydat ten miał za zadanie zaproponować skład i program Rządu przed Knesetem. Do propozycji tych dołączonych był także wniosek o udzielenie mu wotum zaufania. Tryb ten funkcjonował do roku 1992,
w którym uchwalono nową zasadę kształtowania Rządu. Według nowego prawa Premier był powoływany przez ogół narodu w drodze powszechnych wyborów odbywających się łącznie z powszechnymi wyborami do Knesetu. Premierem mógł zostać każdy obywatel Izraela, który ukończył 30 lat i został zgłoszony przez partię polityczną reprezentowaną
w parlamencie przez minimum 10 deputowanych lub inne ugrupowanie polityczne , które zebrało 50 000 podpisów wyborców. Kandydaci na urząd Premiera musieli jednocześnie ubiegać się o uzyskanie mandatu poselskiego. Aby kandydat został szefem Rządu musiał uzyskać ponad połowę ważnych głosów. W przypadku, gdy żaden z kandydatów nie spełnił wymogów uzyskania większości głosów lub uzyskania mandatu poselskiego przeprowadzono drugą turę, w której udział brało dwóch kandydatów, którzy w pierwszej turze uzyskali najwięcej głosów. W tej turze naturalnie obowiązywał system większościowy, co oznacza, że wygrywał ten kandydat, który dostał więcej niż połowę głosów. Premier elekt miał za zadanie powołania członków nowego rządu, a następnie wystąpić do Knesetu o wotum zaufania. Prawo przewidywało także wybory odrębne na stanowisko premiera. Odbywały się one
w kilku sytuacjach:

1. Gdy żaden z kandydatów nie został wybrany w wyborach łącznych do Knesetu i na Premiera;

2. Gdy Premier , który został wybrany w wyborach łącznych nie mógł utworzyć Rządu lub w przypadku gdy nie uzyskał wotum zaufania;

3. Gdy przez co najmniej 72 godziny utrzymywała się sytuacja, w której liczba ministrów w Rządzie wynosiła mniej niż 8;

4. Gdy urząd premiera został opróżniony z powodu:

-śmierci;

-zrzeczenia się funkcji;

-złożenia z urzędu na mocy Knesetu.

W wyborach odrębnych bierne prawo wyborcze przysługiwało jedynie parlamentarzystom,
a prawo zgłaszania kandydatów na funkcję posiadali tylko partie polityczne i koalicje partii, które posiadali maksymalnie 10 członków w Knesecie.

Po ostatnich wyborach na urząd premiera, które odbyły się w trybie wyborów odrębnych (po rezygnacji dotychczasowego szefa rządu Ehuda Baraka) i które wygrał przewodniczący partii Likud Ariel Szaron, wybory powszechne na stanowisko premiera zostały zniesione. System ten nie sprawdził się i nie doprowadził, jak zakładano, do uniknięcia rozbicia politycznego w parlamencie. 7 marca 2001 roku uchwalono nową ustawę zasadniczą o Rządzie, która w zasadzie przywróciła stan sprzed 1992 r.

W ustroju Izraela Rząd jest organem władzy wykonawczej w państwie. Siedziba Rządu znajduje się w Jerozolimie. Posiada on silną pozycję w systemie organów państwowych. Przyczyny takiej sytuacji upatruje się w konflikcie między Izraelem, a światem arabskim. Skłania on władze Izraela do częstego, szybkiego podejmowania decyzji przy minimalnym udziale prezydenta. W Izraelu Rząd skład się z ministrów, których w liczba musi się zawierać pomiędzy ośmioma, a osiemnastoma osobami. Podobnie jak w przypadku premiera tak i ministrowie aby móc sprawować swoją funkcję muszą uzyskać wotum zaufania od Knesetu. Przyjęto zasadę, że odrzucenie przez parlament propozycji składu Rządu jest równocześnie uchwaleniem wotum nieufności dla premiera.

Premier

Status premiera jest mocno ugruntowany w prawie izraelskim. Jako że jest on przywódcą partii, która zwyciężyła w wyborach ma on silną pozycję polityczną. Do jego kompetencji należy budowanie rządu (według własnego uznania), wyznaczanie jego struktury, powierzanie zadań ministrom. Premier jest także przewodniczącym posiedzeń rządu. Posiada on także możliwość rozwiązania parlamentu w określonych przypadkach. Premier może utracić swoje stanowisko na kilka sposobów:

1. Samodzielne zrzeczenie się stanowiska;

2. Uchwalenia przez Kneset wotum nieufności dla premiera;

3. na mocy decyzji Knesetu w przypadku wyroku skazującego go za przestępstwo popełnione z niskich pobudek;

4. W wypadku uznania go za niezdolnego do pełnienia urzędu;

5. Podjęcie uchwały Knesetu o odsunięciu premiera od urzędu z innych przyczyn niż powyższe. Uchwałę taką parlament Izraela podejmuje większością co najmniej 80 członków ( czyli 2/3 całkowitej liczby deputowanych);

6. W chwili śmierci.

W pierwszymi i trzecim przypadku premier mimo opróżnienia stanowiska, sprawuje swoją funkcję, aż do powołania nowego szefa rządu.

Gabinet

Rząd w Izraelu składa się z powoływanych przez premiera ministrów. Premier po desygnowaniu przez Prezydenta przystępuje do formowania gabinetu. W trakcie tej procedury obowiązują pewne zasady. Po pierwsze premier, mimo, że liczba ministrów zależy od niego, musi dostosować się do ustaw zasadniczych , które mówią, że liczba ministrów musi wynosić 8 do 18 (łącznie z premierem) Drugą zasadą powołania rządu przez premiera jest to, że spośród wszystkich ministrów, co najmniej połowa powinna być członkami Knesetu. Gabinet jest odpowiedzialny przed parlamentem oraz przed premierem. Tak wybrany rząd jest proponowany Knesetowi, który udziela mu wotum zaufania. Pracami rady ministrów kieruje szef rządu. Do jego kompetencji należy również ustalanie struktury wewnętrznej rządu, zasady głosowania, czy też tryb działania, a także ustanowienie komitetów rządowych. Do komitetów stałych zalicza się komitet do spraw Bezpieczeństwa Narodowego. Do jego składu wchodzą:

1. Premier;

2. Ministrowie;

3. Sprawiedliwości;

4. Obrony;

5. Spraw zagranicznych;

6. Inne os. Powołane przez Premiera.

Podczas pobytu premiera za granicą posiedzenie Rządu może być prowadzone przez wyznaczonego wcześniej ministra. Decyzje podejmowane na rządowych zebraniach muszą zostać przyjęte bezwzględną większością głosów. W przypadku równej liczby głosów, decydujący głos ma premier. Decyzje związane z bezpieczeństwem Izraela i stosunkami zagranicznymi mogą zostać utajnione.

Rząd prowadzi wewnętrzną oraz zewnętrzną politykę państwa w zakresie niezastrzeżonym dla innych urzędów centralnych. W związku z wojenną sytuacją na bliskim Wschodzie decyzje rządu dotyczące bezpieczeństwa państwa mają szczególna rangę. Do kompetencji rządu należy użycie izraelskich sił zbrojnych. Rząd posiada także prawo inicjatywy ustawodawczej, wydawania rozporządzeń do ustawy i rozporządzeń nadzwyczajnych sytuacji zagrożenia państwa.

2.4.2. PREZYDENT PAŃSTWA

Funkcje głowy państwa w Izraelu sprawuje Prezydent Państwa. Nosi on tytuł nasi, co oznacza starożytnego zwierzchnika Sanhedrynu, czyli Wielkiej Rady w Judei, która miała najwyższą władzę sądowniczą i ustawodawczą. Urząd Prezydenta ma za zadanie symbolizować jedność narodową i działać ponad podziałami politycznymi. Zgodnie
z artykułem 2 ustawy zasadniczej o Prezydencie Państwa siedzibą Prezydenta jest Jerozolima. Prezydent w Izraelu swoją pozycją ustrojową nie odbiega znacznie od pozycji głów państwa w systemach parlamentarnych co wynika z faktu, ze Prezydent nie jest wybierany w drodze wyborów powszechnych a także zakres kompetencji ograniczający się przede wszystkim do funkcji reprezentacyjnych. Wybór Prezydenta odbywa się w wyborach tajnych na sesji Knesetu zwołanej wyłącznie w tym celu. Kadencja głowy państwa trwa 7 lat i można sprawować ją tylko raz. Rozwiązanie to zostało wprowadzone dopiero
w 2000 roku. Wcześniej kadencja trwała 5 lat a także istniała możliwość reelekcji. Kandydatem na urząd Prezydenta może być każdy obywatel Izraela, jednak zgłoszeń dokonują grupy co najmniej dziesięciu członków parlamentu, przy czym każdy z nich może poprzeć tylko jednego kandydata. Zgłoszenia dokonuje się na piśmie co najmniej na dziesięć dni przed wyborami. Termin wyborów określony jest w art. 5 Ustawy zasadniczej
o Prezydencie Państwa. Wybory prezydenckie odbywają się między 30 a 90 dniem przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta, chyba że urząd ulegnie opróżnieniu. Wtedy termin wyborów zostaje ustalony na dzień przypadający w ciągu 45 dni od daty opróżnienia urzędu. Termin wyborów na Prezydenta zostaje ustalony przez Przewodniczącego Knesetu po zasięgnięciu opinii Zastępcy Przewodniczącego. O dacie wyborów Przewodniczący musi powiadomić na piśmie wszystkich członków Knesetu co najmniej dwadzieścia dni wcześniej. Najpóźniej na siedem dni przed sesją, na której dokonuje się wyboru Prezydenta, Przewodniczący Knesetu informuje na piśmie o zgłoszonych kandydatach i nazwiskach parlamentarzystów, którzy poparli daną kandydaturę. Na początku posiedzenia Knesetu Przewodniczący wyczytuje nazwiska kandydatów po czym członkowie izby przystępują do głosowania. Prezydentem zostaje kandydat, który uzyskuje bezwzględną większość głosów. Jeśli żaden z ubiegających się o fotel Prezydenta nie uzyska większości głosów, to głosowanie powtarza się. W trzecim i następnych powtórzonych głosowaniach, w przypadku gdy żaden
z kandydatów nie dostał głosów większości członków Knesetu, kandydat, który dostał najmniejszą liczbę głosów odpada z listy kandydatów. Wybrany Prezydent elekt obejmuje urząd na następny dzień po zakończeniu kadencji poprzedniego Prezydenta. Jednak gdy wybory odbyły się w wyniku opróżnienia urzędu, Prezydent elekt obejmuje urząd
w momencie ślubowania, które powinien złożyć jak najszybciej. Ślubowanie na Prezydenta brzmi „Ślubuję dochować wierności Państwu Izrael i jego prawom oraz sumiennie wykonywać zadania Prezydenta Państwa”.

Kompetencje i uprawnienia Prezydenta Państwa Izrael.

Do kompetencji i uprawnień Prezydenta trzeba zaliczyć desygnacje kandydata na urząd premiera, co następuje po konsultacjach głowy państwa z szefami klubów parlamentarnych. Do praw Prezydenta należy także podpisywanie wszystkich ustaw, chyba że dotyczą one jego uprawnień. Prezydentowi w Izraelu nie posiada prawa inicjatywy ustawodawczej ani zawetowania ustawy przyjętej przez Kneset. W stosunku do Rządu przysługują mu sprawozdania z jego posiedzeń. W zakresie spraw zagranicznych Izraela głowa państwa reprezentuje swój kraj głównie poprzez przyjmowanie oficjalnych delegacji
z innych państw, składanie państwowych wizyt, jednak czynności te zawsze muszą być podejmowane we współpracy z premierem i ministrem spraw zagranicznych. Artykuł 18 Ustawy zasadniczej o Prezydencie Państwa, Prezydent Izraela nie może opuścić kraju bez zgody Rządu. Do uprawnień Głowy Państwa należy także prawo powoływania
i odwoływania sędziów oraz darowania, obniżenia lub zamiany kar przestępcom. Klasyczną
w systemach parlamentarnych regulacją jest obowiązek kontrasygnaty przy podpisie prezydentów na dokumentach urzędowych. Podobnie rzecz ma się w Izraelu. Art. 12 Ustawy zasadniczej
o Prezydencie Państwa stanowi, iż kontrasygnaty Premiera lub wskazanego przez Rząd ministra wymagają podpisy Prezydenta na dokumentach urzędowych. Wyjątek stanowi tu akt związany
z rozwiązywaniem Knesetu, który to kontrasygnaty nie wymaga. Prezydent Państwa Izrael posiada niezwykle silną ochronę prawną, która wyrażona jest w artykule 13 Ustawy zasadniczej
o Prezydencie Państwa. Przepis ten mówi, iż głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności przed żadnym trybunałem czy też sądem, a także posiada immunitet chroniący go przed wszystkimi aktami prawnymi. Immunitet ten przysługuje Prezydentowi także po zakończeniu pełnienia urzędu i obowiązuje w sprawach związanych z pełnieniem urzędu, wykonywaniem uprawnień i zadań. Ten sam artykuł stanowi, że nikt nie może zmusić Prezydenta do tego, by przy składaniu zeznań udzielił informacji związanej z pełnieniem urzędu, a złożenie zeznań następuje w miejscu i czasie, na który on wyraził zgodę. Prezydentowi Państwa Izrael przysługuje także immunitet w zakresie postępowania karnego. W tym przypadku Głowa Państwa nie może być pociągnięta do odpowiedzialności karnej, jednak okres, w którym Prezydent pełnił swoją funkcję nie jest liczony do biegu przedawnienia.

Opróżnienie Urzędu Prezydenta.

Urząd Prezydenta Państwa może zostać opróżniony na kilka sposobów:

1. zrzeczenie się urzędu - aby zrzec się urzędu Prezydent Państwa musi złożyć pismo
   w tej sprawie do Przewodniczącego Knesetu, przy czym pismo to nie potrzebuje kontrasygnaty. W tym wypadku urząd Prezydenta zostaje opróżniony w ciągu
   48 godzin od złożenia pisma;

2. Złożenie Prezydenta Państwa z Urzędu przez Kneset - następuje to w drodze uchwały parlamentu w przypadku gdy uzna, że z powodu postępowania osoba pełniąca funkcję Prezydenta jest niegodna sprawowania urzędu. Wniosek taki może zostać złożony wyłącznie przez Komisję Knesetu, która wcześniej musi go przyjąć większością trzech czwartych członków tej Komisji. Powstaje on w wyniku skargi wniesionej przez co najmniej dwudziestu posłów. Uchwała o złożeniu Prezydenta z urzędu w parlamencie musi uzyskać większość kwalifikowaną wynoszącą trzy czwarte członków Knesetu. Komisja Knesetu nie może jednak przyjąć wniosku w sprawie złożenia Prezydenta
   z urzędu bez umożliwienia mu wcześniejszego odparcia zarzutów przedstawionych
   w skardze. Głowa państwa może być reprezentowana przez pełnomocnika, który nie może być członkiem Knesetu. Parlament może wezwać Prezydenta do osobistego stawienia się na posiedzenie. Postępowanie w sprawie złożenia Prezydenta z urzędu prowadzone jest, podobnie jak wybór, na sesji zwołanej specjalnie w tym celu najpóźniej na dwadzieścia dni od podjęcia uchwały przez Komisję Knesetu;

3. Opróżnienie urzędu ze względu na stan zdrowia - w przypadku gdy stan zdrowia Prezydenta powoduje jego niezdolność do sprawowania urzędu, to Komisja Knesetu na podstawie opinii lekarskiej, większością dwóch trzecich członków może złożyć wniosek w sprawie stwierdzenia przez Kneset trwałej niezdolności. Uchwała taka podejmowana jest przez większość członków Knesetu i powoduje natychmiastowe opróżnienie urzędu Prezydenta;

Ustawa zasadnicza o Prezydencie Państwa nie reguluje sytuacji śmierci Prezydenta, jednak oczywiste jest, że w takiej sytuacji urząd także zostaje opróżniony i wymagane są nowe wybory przeprowadzane w trybie przewidzianym w art. 5 tejże Ustawy zasadniczej. W razie opróżnienia urzędu Prezydenta Państwa jego obowiązki przejmuje Przewodniczący Knesetu, który zostaje Tymczasowym Prezydentem Państwa. Funkcję tą pełni aż do momentu objęcia stanowiska przez nową Głowę państwa. Przewodniczącemu Knesetu, który pełni funkcję Tymczasowego Prezydenta Państwa przysługują uprawnienia i zadania przyznane Prezydentowi Państwa.

Czasowa niezdolność do pełnienia urzędu Prezydenta Państwa.

W niektórych sytuacjach Prezydent Państwa na pewien czas przestaje wykonywać swoje obowiązki i realizować uprawnienia. Sytuacja taka ma miejsce gdy:

1. Prezydent opuszcza terytorium państwa aż do momentu powrotu;

2. Prezydent zawiadamia Komisję Knesetu o swojej czasowej niezdolności do wykonywania swoich obowiązków. W tym wypadku Prezydent nie sprawuje funkcji od momentu zatwierdzenia powiadomienia przez Komisję większością głosów, aż do upłynięcia terminu ustalonego przez komisję lub zgłoszenia przez Prezydenta możliwości powrotu do pełnienia funkcji. W tym, a także następnym przypadku Komisja Knesetu nie może ustalić okresu czasowej niezdolności do pełnienia funkcji dłuższego niż trzy miesiące. Każde kolejne przedłużenie tego okresu wymaga uchwały Knesetu przyjętej większością głosów;

3. Komisja Knesetu, na podstawie opinii lekarskiej, stwierdzi większością dwóch trzecich członków czasową niezdolność Prezydenta do pełnienia funkcji. Prezydent nie sprawuje wtedy funkcji od momentu uchwały do stwierdzenia przez Komisję, że Prezydent może powrócić do pełnienia swoich funkcji lub do minięcia terminu określonego przez Komisję.

Kiedy dochodzi do czasowego zaprzestania wykonywania funkcji przez Prezydenta obowiązki Prezydenta Państwa pełni Przewodniczący Knesetu.

Prezydent Państwa Izrael nie może sprawować innych funkcji i urzędów. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, w której Komisja Knesetu wyrazi zgodę na objęcie innego innego urzędu. Prezydent jest także zwolniony z jakiejkolwiek obowiązkowej służby. Wynagrodzenie Prezydenta Państwa określane jest przez ustawę Knesetu, który może zobligować Komisję finansów do realizacji tego uprawnienia. Dosyć nietypową regulacją dotyczącą Głowy Państwa jest zapis mówiący o tym, że Prezydent Izraela nie może opuścić terytorium kraju, chyba że zgodę na to wyrazi Rząd.

2.5. WŁADZA SĄDOWNICZA

Sądownictwo w Izraelu regulowane jest przez Ustawę Zasadniczą o Sądownictwie, która została ustanowiona w 1984 roku. Określa ona władzę sądowniczą, którą w Izraelu stanowią sądy powszechne oraz szczególne. Na sądownictwo powszechne składają się sądy rejonowe, sądy okręgowe oraz Sąd Najwyższy, zaś do sądów szczegółowych zalicza się sądy wojskowe, sądy pracy Trybunały: Antymonopolowy i do Spraw Umów Standardowych.
W artykule 1 Ustawy zasadniczej o Sądownictwie zapisane jest także, że władzę sądowniczą w Izraelu sprawują także trybunały religijne określone przez ustawę. Do ich właściwości należą między innymi sprawy małżeńskie. Sądy poszczególnych wspólnot religijnych, takie jak sąd rabinacki, sąd druzyjski czy sąd muzułmański są objęte nadzorem Sądu Najwyższego. Co do zasady postępowanie przed sądami jest jawne. Jawność może zostać wyłączona przez sąd lub na mocy prawa. Odrębność władzy sądowniczej w Izraelu wyraża się w artykule
2 Ustawy zasadniczej o Sądownictwie, który stanowi, że osoby, które sprawują w jakiś sposób władzę sądowniczą nie podlegają żadnej władzy poza ustawą. Sędziami w Izraelu są tylko i wyłącznie obywatele tego kraju. Są oni powoływani przez Prezydenta spośród kandydatów przedstawionych mu przez Komisję do Spraw Powoływania Sędziów. Jej skład wygląda następująco:

• Prezes Sądu Najwyższego;

• dwóch sędziów Sądu Najwyższego, którzy zostali wybrani przez Zgromadzenie Sędziów;

• Ministrowie: Sprawiedliwości i dodatkowy wskazany przez Rząd;

• dwóch członków Knesetu

• dwóch przedstawicieli Izby Adwokackiej.

Przewodniczącym dziewięcioosobowej Komisji do Spraw Powoływania Sędziów jest Minister Sprawiedliwości. Po objęciu stanowiska przez kandydata składa on ślubowanie, którego tekst jest określony w artykule 6 Ustawy zasadniczej o Sądownictwie i zawiera
w sobie przysięgę wierności Państwu Izrael, jego prawu, oraz zachowania bezstronności
i rzetelności w wymierzaniu kar. Złożenie ślubowania jest początkiem okresu sprawowania stanowiska. Okres ten kończy się kiedy sędzia przechodzi na emeryturę w wieku 70 lat,
z chwilą wyboru lub powołania na stanowisko, które nie może być sprawowane przez sędziego lub zrzeczenia się stanowiska. Sędzie może zostać pozbawiony swojego stanowiska także na mocy orzeczenia Sądu Dyscyplinarnego lub decyzji Komisji do Spraw Powoływania Sędziów podjętej po głosami co najmniej siedmiu członków Komisji na wniosek jej przewodniczącego lub Prezesa Sądu Najwyższego.

Wspomniany powyżej Sąd Dyscyplinarny jest sądem, do którego właściwości należą sprawy dotyczące innych sędziów. W skład takiego Sądu wchodzą sędziowie czynni
i sędziowie emerytowani, których powołuje Prezes Sądu Najwyższego. Sędziowie, wobec których wniesiono akt oskarżenia lub na których złożona skargę mogą być zawieszeni przez Prezesa Sądu na czas postępowania przed Sądem Dyscyplinarnym.

Rozdział III Ustawy zasadniczej o Sądownictwie pod tytułem Sądy w dużej części poświęcony jest Sądowi Najwyższemu. Jest on najwyżej usytuowanym w hierarchii sądem
w Izraelu. Jego siedziba znajduje się w Jerozolimie. Sąd ten pełni funkcję Wysokiego Trybunału Sprawiedliwości, którego zadaniem jest rozpoznawanie spraw, które nie należą do właściwości żadnego innego sądu, a także gdy konieczne jest przyznanie ochrony prawnej
w danym zakresie ze względu na interes sprawiedliwości. W praktyce są to różnego rodzaju skargi na działanie administracji, co de facto czyni ten organ sądem administracyjnym. Poza tym do zakresu spraw rozpatrywanych przez Wielki Trybunał Sprawiedliwości wlicza się:

• nadzór orzeczniczy nad sądami religijnymi;

• nadzór nad aktami prawnymi wydawanymi przez parlament;

• zgodność ustaw z wymagającymi szczególnego trybu zmiany przepisami ustaw zasadniczych.

Do uprawnień Trybunału należy zaliczyć przede wszystkim możliwość nakazania jakiemuś organowi (władzom państwowym, lokalnym, innym sądom i trybunałom - także religijnym) aby podjęły jakąś czynność lub jej zaniechały. Zazwyczaj są to czynności wynikające z ustaw ale także inne, takie jak uwolnienie osób, które są bezprawnie aresztowane, czy też rozpoznanie jakiejś sprawy. Ponadto Sąd Najwyższy rozpoznaje także odwołania od rozstrzygnięć sądów okręgowych w sytuacji, gdy sąd okręgowy był sądem I instancji. Artykuł 17 Ustawy zasadniczej o Sądownictwie stanowi, że środki odwoławcze strony mogą wnosić od orzeczeń sądu pierwszej instancji, jednak nie dotyczy to rozstrzygnięć Sądu Najwyższego. Odwołania od orzeczeń tego organu rozpatrywane są ponownie przez ten sąd, jednak tym razem w składzie 5 sędziów.

Zasady prawne, które przyjął Sąd Najwyższy muszą być stosowane przez pozostałe sądy, jednak sam Sąd Najwyższy nie musi się do nich dostosowywać. Podobnie sprawa ma się
w niższych szczeblach - zasady przyjęte przez sądy są uwzględniane w niższych szczeblach, jednak nie muszą być bezwzględnie stosowane przez sądy, które je wydają. Do swojej właściwości Sąd Najwyższy uznał także kontrolę nad działalnością władz wojskowych na okupowanych terytoriach co jest dość trudnym wyzwaniem biorąc pod uwagę konflikt między Żydami a Arabami. W 2005 roku Sąd Najwyższy uzyskał uprawnienia do stwierdzania zgodności aktów prawnych z ustawami zasadniczymi. Poza Sądem Najwyższym do sądów powszechnych zalicza się także:

1. Sądy specjalne, w tym sądy pracy, do spraw wykroczeń drogowych, nieletnich, wojskowe;

2. Sądy pokoju (rejonowe), które zajmują się przestępstwami zagrożonymi karą do 7 lat więzienia oraz sprawami z zakresu prawa cywilnego w tym roszczenia inne niż wierzytelności dotyczące nieruchomości o wartości do 1 miliona szekli izraelskich;

3. Sądy okręgowe zajmujące się przestępstwami zagrożonymi najwyższymi karami oraz sprawami z zakresu prawa cywilnego takimi jak:

• roszczenia powyżej miliona szekli;

• petycje więźniów;

• odwołania w sprawach podatkowych;

• odwołania dotyczące wyników wyborów (zajmuje się nimi sąd okręgowy
  w Jerozolimie).

Ciekawym zagadnieniem z zakresu sądownictwa jest kara śmierci w Izraelu. Ten najwyższy rodzaj kary został tam wykonany tylko jeden raz, w roku 1962, a skazanym był Adolf Eichmann. Obecnie kara śmierci na terytorium Izraela jest niepraktykowana, jednak w dalszym ciągu pozostaje w prawie karnym. Inaczej jest jednak na terenie Autonomii Palestyńskiej gdzie nie obowiązuje już jurysdykcja Izraela i kara ta w dalszym ciągu jest orzekana.

2.6. KONTROLER PAŃSTWOWY

Obecnie w krajach demokratycznych rozrost biurokracji sprawia, iż niezbędne staje się powołanie organu, który ma za zadanie kontrolować inne państwowe instytucje. Nie inaczej jest w Izraelu, gdzie powołano jednoosobowy urząd Kontrolera Państwowego zwanego czasem Rewizorem Państwa. Podstawą do jego działania jest Ustawa Zasadnicza
o Kontrolerze Państwowym, która została przyjęta w 1988 roku, jednak sam urząd istniał już znacznie wcześniej, od roku 1949. Wybór Kontrolera Państwowego należy do kompetencji Knesetu, który wybiera go w głosowaniu tajnym na kadencję, która trwa 5 lat z możliwością jednorazowej reelekcji. Do zadań Kontrolera należy przeprowadzanie kontroli działalności administracji publicznej, władz lokalnych, państwowych przedsiębiorstw, a także majątku, gospodarki, finansów i zobowiązań. Kontrola ta odbywa się pod kątem legalności, czyli zgodności z prawem podejmowanych czynności i wydawanych aktów, rzetelności, czyli to, czy członkowie kontrolowanej jednostki wykonywali obowiązki z należytą starannością, przestrzegania zasad dobrej administracji i gospodarności, co oznacza, że wydane pieniądze powinny być proporcjonalne do efektywności. Kontrolowana jednostka ma obowiązek przedstawić na żądanie Kontrolera Państwowego wszystkie dokumenty, które mają związek
z prowadzoną kontrolą. Od 1973 roku organ ten może kontrolować także rachunki partii politycznych. Oprócz czynności kontrolnych podejmowanych przez Kontrolera z urzędu, może on działać także jako Komisarz do spraw Skarg Publicznych. Do jego zadań należy rozpatrywanie skargi obywateli, które dotyczą jednostek organizacyjnych. Nowoczesne systemy konstytucyjne wymagają, aby organy kontrolne zachowywały pewną autonomiczność. Powodem takiego postulatu jest obowiązek zachowania niezależności
w wykonywaniu swoich czynności od jak największej liczby organów państwowych. Kontroler Państwowy w Izraelu zachowuje dość dużą odrębność, ponieważ w swych działaniach jest odpowiedzialny jedynie przed Knesetem, co powoduje, że niemożliwa jest jednoosobowa decyzja o usunięciu urzędnika. Podobnie jak osoby obejmujące wcześniej opisane urzędy, tak i Kontroler Państwowy składa ślubowanie, w którym zobowiązuje się on do wierności wobec Państwa Izrael oraz do sumiennego i zgodnego z prawem przestrzegania swoich obowiązków. Jako że Kontroler jest odpowiedzialny jedynie przed Knesetem to także kwestie finansowe takie jak budżet czy wynagrodzenie dla tego urzędnika są ustalane przez parlament, a dokładniej przez Komisję Finansów Knesetu. Kontrolera Państwa można pozbawić urzędu. Taką decyzję o złożeniu rewizora z urzędu może podjąć Kneset większością dwóch trzecich głosów deputowanych. W momencie gdy Kontroler z jakichś powodów nie może sprawować swoich obowiązków, a niezdolność ta ma charakter tymczasowy, powoływana jest osoba, która tymczasowo pełni obowiązki Kontrolera. Dodatkową pełnioną przez niego funkcją jest urząd Rzecznika Praw Obywatelskich. Kontroler Państwowy występuje jako ombudsman od 1971 roku. Rozpatruje skargi pokrzywdzonych przez organy państwowe.

ROZDZIAŁ 3. POZOSTAŁE REGULACJE USTROJOWE W IZRAELU

3.1. PRAWA I WOLNOŚCI

3.1.1. USTAWA ZASADNICZA O GODNOŚCI LUDZKIEJ I WOLNOŚCI.

Biorąc pod uwagę losy narodu żydowskiego, a szczególnie okres drugiej wojny światowej
i związany z nim holokaust, wydaje się oczywiste, że ważna dla Izraela jest kwestia praw człowieka i obywatela. Troska ta znalazła swoje odzwierciedlenie w Ustawie Zasadniczej
o Godności Ludzkiej i Wolności, która została uchwalona dopiero w 1992 roku, a dwa lata później zmieniona. Celem tego aktu jest ochrona wartości wymienionych w nazwie ustawy. Państwo Izrael uznaje wartość istoty ludzkiej i zasadę, że wszyscy ludzie są wolni. Według prawa nienaruszalne w Izraelu są: nietykalność, czyli zakaz pozbawienia wolności bez podstawy prawnej, integralność fizyczna, godność i oczywiście życie. Ustawa Zasadnicza
w piątym z dwunastu artykułów reguluje kwestię wolności osobistej. Przepis ten wskazuje, że wolność nie może być pozbawiona czy też ograniczona w wyniku aresztowania, ekstradycji czy w jakikolwiek inny sposób. Przepisy wspominają także, że każdy ma prawo opuścić Izrael. Wprowadzone są tu jednak pewne ograniczenia, a mianowicie Prezydent Państwa Izrael, który chce opuścić granice kraju musi najpierw uzyskać na to zgodę Rządu. W tym samym artykule, który reguluje te kwestie zawarte jest, iż każdy obywatel ma prawo powrócić z zagranicy do swojej ojczyzny. W powiązaniu z tym artykułem pozostaje ustawa, która została uchwalona przez Kneset w 1950 roku. Akt prawny o nazwie "Prawo powrotu" ustanawia zasadę, że każdy, kto chce osiedlić się w Izraelu i uzyskać obywatelstwo może to zrobić bez żadnych problemów pod warunkiem udowodnienia swoich żydowskich korzeni. Chętni muszą przejść przez proces asymilacyjny, podczas którego uczą zwyczajów, języka, kultury i historii Izraela.

W Izraelu bardzo ważna jest kwestia prywatności człowieka. Ustawa Zasadnicza
z 1994 roku mówi o prawie do ochrony prywatności, które przysługuje każdemu człowiekowi. W związku z tym każdy przejaw jej naruszenia taki jak przeszukiwanie, naruszenie tajności czy też wejście na teren prywatny jest zabroniony. Jednocześnie artykuł
7 ustęp (b) Ustawy Zasadniczej o Godności Ludzkiej i Wolności mówi, że zabronione jest wkroczenie na prywatny teren osoby, która nie wyraziła na to zgody, wobec czego dokonywanie różnego rodzaju czynności na czyjejś posiadłości jest możliwe tylko za zgodą tej osoby. Wszystkie prawa opisane w tej ustawie muszą być bezwzględnie przestrzegane, jednak prawa te organy państwowe mogą ograniczyć w pewnych sytuacjach, w których takie ograniczenie jest wymagane, na przykład w stanie zagrożenia państwa. Dokonuje się go
w „niezbędnym zakresie” na podstawie ustawy lub rozporządzenia do ustawy,
w której jest zawarte wyraźne upoważnienie. Ustawa Zasadnicza określa także szczególny status członków służb bezpieczeństwa (w tym Obronnych Sił Zbrojnych i Policji), wobec których prawa człowieka i obywatela można ograniczyć lub obwarować pewnymi warunkami jedynie na podstawie ustawy, a nie, jak w poprzednim przypadku, na podstawie rozporządzenia. W tym wypadku ograniczenia dokonuje się w zakresie takim, jakiego wymaga charakter i istota służby. Ustawa Zasadnicza o Godności Ludzkiej i Wolności
w artykule 10 utrzymała w mocy akty normatywne, które obowiązywały przed wejściem
w życie powyższej ustawy. Utrzymanie w Izraelu aktów prawnych, które obowiązywały przed uchwaleniem Ustawy Zasadniczej prowadzi do pewnych niezgodności. Dzieje się tak
z powodu prawodawstwa, które przyznaje władzom szczególne uprawnienia, na podstawie których mogą zmieniać tą Ustawę Zasadniczą w trybie przewidzianym dla zwykłej ustawy. Przed rokiem 1992 nie było w Izraelu szczególnych regulacji chroniących prawa człowieka,
a jego źródłem było orzecznictwo sądowe. W systemie, w którym sądy posiadały możliwość stanowienia prawa, dużą rolę w tym zakresie odgrywał Sąd Najwyższy, który w trakcie postępowania mógł uznać i włączyć do porządku prawnego niepisane zasady
i zwyczaje. Włączenie tych zasad do obiegu prawnego było jednak pośrednie, bowiem podjęte przez najwyższy organ sądowniczy stosowane były jako dyrektywy przy wykładni prawa, a organy, które stanowiły akty wykonawcze i które stosowały prawo były nimi związane. Innym Źródłem praw człowieka w Izraelu jest Deklaracja Niepodległości Izraela, która podobnie jak zasady niepisane nie ma mocy ponadustawowej, co powodowało, że orzeczenia sądowe, które były niewygodne dla władz mogły być zmienione na mocy ustawy zwykłej. Na początku 2012 roku Izrael zerwał współpracę z Radą Praw Człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych. Bezpośrednią przyczyną takiego kroku było wszczęcie przez Radę śledztwa w sprawie żydowskiego osadnictwa na zachodnim brzegu rzeki Jordan, które uznawane jest za nielegalne przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości ONZ.

3.1.2. USTAWA ZASADNICZA O WOLNOŚCI ZAWODOWEJ.

Ustawa Zasadnicza o Wolności Zawodowej została przyjęta w 1992 roku i podobnie jak Ustawa Zasadnicza o Godności Ludzkiej i Wolności zmieniona w 1994. Podobnie jak ona jest aktem prawnym, który umacnia prawa człowieka i obywatela w Izraelu. W artykule 1 tej ustawy opisane są podstawowe prawa człowieka takie jak uznanie wartości istoty ludzkiej, świętości życia człowieka, uznanie zasady wolności wszystkich ludzi. Znajduje się tu także odesłanie do Deklaracji Niepodległości Izraela. Celem dla przyjęcia tej Ustawy Zasadniczej była ochrona wolności zawodowej jako wyraz uznania Izraela jako „państwo żydowskie
i demokratyczne”. Cel ten został określony w artykule 2. niniejszej ustawy. Wolność zatrudnienia przysługuje wszystkim obywatelom Państwa Izrael ale także innym osobom, które mieszkają na jego terytorium. Wolność zawodowa oznacza, że powyżej wymienieni mogą bez przeszkód wykonywać swoje zawody czy też prowadzić działalność gospodarczą. Wolność ta jest oczywiście reglamentowana. Ograniczenia można dokonać na podstawie ustawy lub rozporządzenia do ustawy, zgodnie z wartościami uznanymi w państwie. Ustawa Zasadnicza o Wolności Zawodowej nakazuje władzom Izraela szanować wolność zawodową, a także zakazuje zmieniania, czasowego zawieszania czy też określania warunków jej stosowania w drodze rozporządzenia nadzwyczajnego. Zmiany tej Ustawy Zasadniczej można dokonać jedynie przez przyjęcie przez Kneset nowej. Uchwaleni nowej ustawy jest równoznaczne z uchyleniem starej, co powoduje, że w trybie przewidzianym dla uchwalenia Ustawy Zasadniczej Kneset może przyjąć nowe, niezgodne z obecnie obowiązującym prawo. Taka ustawa musi jednak zawierać wyraźne stwierdzenie, że obowiązuje bez względu na na przepisy Ustawy Zasadniczej, a także okres obowiązywania ustawy, która na przykład ogranicza wolność zawodową. Warunkiem do przyjęcia nowej Ustawy Zasadniczej jest obowiązywanie starej przez co najmniej rok. Wszelkie akty normatywne, które obowiązywały przed wejściem w życie obecnej ustawy na mocy artykułu 10 zachowały swoją moc do marca 2002 roku, co oznacza, że e obecnym czasie jedynym aktem prawnym, który reguluje wolność zawodową jest powyższa Ustawa Zasadnicza. Poza Ustawą Zasadniczą o Wolności Zawodowej i Ustawą Zasadniczą o Godności Ludzkiej i Wolności władze Izraela ratyfikowały w 1993 roku Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich
i Politycznych, które jednak nie weszły do bezpośredniego obrotu prawnego z przyczyny braku możliwości prawnej takiego stosowania aktów prawnych międzynarodowych. Za przyczynę braku szerokiego, ponad ustawowego uregulowania praw człowieka w Izraelu uznaje się przede wszystkim konflikt między Izraelem, a światem, arabskim oraz obawy religijnych stronnictw przed uznaniem niektórych ustaw, głównie związanych z religią, za niezgodne z zasadą wolności sumienia i religii.

3.2. SIŁY ZBROJNE I STANY NADZWYCZAJNE W PAŃSTWIE IZRAEL

Ustawa Zasadnicza o Siłach Zbrojnych jest krótką, bo liczącą jedynie 6 artykułów ustawą, przy czym artykuł 4 i 6 są artykułami odsyłającymi do ustaw. Z Ustawy Zasadniczej o Siłach Zbrojnych dowiedzieć się można, że siłami zbrojnymi Izraela są wojska Obronne Siły Zbrojne Izraela. Podlegają one rządowi, który wyznacza ministra właściwego ds. obrony za odpowiedzialnego za wojsko. W siłach zbrojnych najwyższy stopniem w hierarchii stanowi Szef Sztabu Generalnego, który podlega władzy rządu i Ministrowi Obrony. Jest on mianowany na wniosek ministra przez rząd. W Izraelu w dalszym ciągu występuje obowiązek służby wojskowej. Siły zbrojne, które nie są Obronnymi Siłami Zbrojnymi Izraela mogą być tworzone jedynie na podstawie ustawy.

Stan nadzwyczajny

Stan nadzwyczajny jest to sytuacja, w której państwo jest w jakiś sposób zagrożone. Podczas takiego stanu organy wykonawcze (w przypadku Izraela rząd) mają prawo wydawać rozporządzenia nadzwyczajne, które są wprowadzone jeśli istnieje potrzeba zapewnienia obrony państwa lub bezpieczeństwa publicznego i obywateli. Rozporządzenia te są w stanie zawieszać i zmieniać ustawy, przy czym obowiązują one nie dłużej niż trzy miesiące. W roku 1948 organ zwany Tymczasową Radą Państwa ogłosiła na podstawie dekretu o prawie
i administracji stan zagrożenia państwa, czyli stan nadzwyczajny. Nie został on formalnie zniesiony do dziś. Aktualnie stan nadzwyczajny jest regulowany przez artykuły 49 i 50 ustawy zasadniczej o rządzie. Może być on wprowadzony przede wszystkim przez Kneset
z własnej inicjatywy, a także na wniosek Rządu. Stan zagrożenia państwa może być wprowadzony także przez gabinet, jednak musi on być potwierdzony przez Kneset w ciągu
7 dni. Konieczna jest także przesłanka, że stan nadzwyczajny musi być wprowadzony jeszcze przed zebraniem się parlamentu. Taki stan przyjęty przez Kneset musi mieć określony czas obowiązywania, jednak nie może być dłuższy niż rok (z możliwością przedłużenia). Celem rozporządzenia nadzwyczajnego jest zabezpieczenie bezpieczeństwa wewnętrznego
i funkcjonowania służby publicznych. Jest ono wydawane przez rząd lub premiera
w wypadku gdy gabinet nie może się zebrać. Rozporządzenie nadzwyczajne ważne jest przez trzy miesiące od ustanowienia, a ten okres może zostać przedłużony lub skrócony ustawą Knesetu. Rozporządzenia nadzwyczajne nie mogą zmieniać, ani zawieszać następujących ustaw:

1. o Knesecie;

2. o Rządzie;

3. o Prezydencie;

4. o sądownictwie;

5. o wolności zawodowej.

Poza ustawą zasadniczą stan nadzwyczajny jest też określony przez akty ustanowione jeszcze zanim Izrael uzyskał niepodległość w 1945 r., a więc w czasie trwania mandatu brytyjskiego, ukazało się ok. 200 rozporządzeń dotyczących obrony pod nazwą Defence Regulations (Emergency), które zezwalały organom państwowym na ograniczenie praw jednostki. Wiele
z tych regulacji zachowało swoją moc do dziś.

3.3. FINANSE IZRAELA

Finanse Państwa Izrael także są regulowane przez ustawę zasadniczą ale i w innych ustawach. Ustawa zasadnicza o gospodarce finansowej państwa to stosunkowo krótki, bo zawierający 5 artykułów akt prawny. Została ona uchwalona w 1975 roku i reguluje kwestie podatków, budżetu, waluty. Do świadczeń finansowych w Izraelu , które są wymienione
w ustawie należą podatki i przymusowe pożyczki, czyli świadczenia obywateli na rzecz państwa podobne do podatków, jednak one oprocentowane przez co są wyższe i bardziej dolegliwe. Wymienione powyżej świadczenia i inne opłaty mogą być nakładane i zmieniane w drodze lub na podstawie ustawy. Ustawa zasadnicza o gospodarce finansowej państwa mówi też o budżecie, jego formie, czy też trybie powstawania. Budżet Izraela jednoroczny plan finansowy państwa. Jest on uchwalony w formie ustawy i określa planowanie dochody
i przewidywane wydatki państwa. Tryb uchwalenia ustawy budżetowej określony w ustawie zasadniczej wygląda następująco:

1. Rząd w terminie, który został ustalony przez Kneset lub upoważnioną przez parlament komisję i jest nie dalszy niż na 60 dni przed końcem bieżącego roku budżetowego, przedkłada Knesetowi projekt budżetu. Do projektu powinien być dołączony szacunek źródeł finansowania budżetu;

2. Kneset przystępuje do debaty nad projektem ustawy budżetowej, następnie ma miejsce głosowanie, w którym:

1. Parlament przyjmuje projekt budżetu;

2. Parlament odrzuca projekt budżetu.

Jeśli projekt ustawy budżetowej został odrzucony przez Kneset wydatki Rządu w następnym roku budżetowym powinny być równe jednej dwunastej wydatków, które były zaplanowane na poprzedni rok, za każdy okres miesięczny, aż do uchwalenia budżetu. W takim trybie środki prawne są przyznawane na:

1. realizację obowiązków prawnych;

2. realizację umów;

3. realizację umów międzynarodowych;

4. funkcjonowanie podstawowych instytucji;

5. realizację podstawowych zadań z poprzedniej ustawy budżetowej.

Ponadto regulacje te mogą zostać zmienione wykonania jedynie na podstawie decyzji Knesetu. Z ustawy budżetowej minister Finansów co roku powinien złożyć sprawozdanie przed parlamentem. W przypadku gdy ustawa budżetowa nie może być uchwalona
w kończącym się roku budżetowym, do uprawnień Rządu należy wystąpienie o uchwalenie prowizorium budżetowego. Ponadto jeśli zachodzi taka potrzeba Rząd może zgłosić projekt dodatkowej ustawy budżetowej w trakcie trwania roku budżetowego. Oprócz zwykłego budżetu Rząd ma za zadanie uchwalić także tak zwany wieloletni plan budżetowy składający się z budżetu na rok przyszły i plany budżetu na dwa kolejne lata. Celem stworzenia takiego planu jest ustabilizowanie budżetu, ponieważ każdy budżet powinien się opierać na takim planie.

3.4. PODZIAŁ TERYTORIALNY I SAMORZĄD LOKALNY

Mimo że podział terytorialny i samorząd lokalny nie są sankcjonowane przez ustawy zasadnicze to przy opisywaniu ustroju Izraela nie można pominąć tej kwestii. Regulacje dotyczące tego zagadnienia pojawiły się w latach 70. Wcześniej stosowano zasady ustalone przez Brytyjczyków wypełniających mandat palestyński. Obecnie strukturę terytorialną Izraela można podzielić na administrację terenową oraz samorząd lokalny. Terytorium Państwa Izrael jest podzielone na dystrykty, których jest sześć. Są to następujące okręgi:

1. Centralny

2. Hajfa

3. Jerozolima

4. Południowy

5. Północny

6. Tel-Awiw

W jednostkach tych tworzy się kolegialne organy - urzędy okręgowe, których skład jest ustalany przez Ministra Spraw Wewnętrznych. Urzędy te mają za zadanie stwarzać odpowiednie warunki do przestrzegania ustaw i innych aktów wydanych rzez naczelne organy państwowe. Do kompetencji urzędów należy także możliwość stanowienia aktów prawa miejscowego, decydowania o stawkach podatku lokalnego i lokalnych robotach publicznych
a także zatwierdzania statutów i aktów organów samorządowych. Członkowie urzędów okręgowych za swe działania odpowiadają przed Kontrolerem Państwowym.

Rysunek 3. Podział terytorialny w Izraelu

Źródło: własne.

Organami samorządowymi w dystryktach są tak zwane samorządy lokalne. Organami uchwałodawczymi w tych jednostkach są:

1. Rady miejskie w miastach o liczbie ludności powyżej 20 tys. mieszkańców;

2. rady lokalne w miastach i osiedlach o miejskim charakterze o liczbie ludności pomiędzy 2 tys. a 20 tys. mieszkańców;

3. rady rejonowe na obszarach wiejskich w tym kibucach i moszawach - izraelskich spółdzielniach rolniczych.

Organy te wybierane są w powszechnych i bezpośrednich wyborach w głosowaniu tajnym. Ich kadencja trwa pięć lat. Czynne prawo wyborcze posiadają mieszkańcy, którzy mają powyżej 17 lat. Obywatelstwo nie jest w tym wypadku wymogiem do prawa udziału
w wyborach. Bierne prawo wyborcze przysługuje zaś osobom, które ukończyły 21 lat. Podział mandatów jest dokonywany w taki sam sposób jak w wyborach do Knesetu - proporcjonalnie do głosów uzyskanych przez listy. Władze wykonawczą w samorządach terytorialnych sprawują:

• Burmistrz wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich w miastach
  i osiedlach o miejskim charakterze, czyli tam gdzie wybierane są rady miejskie
  i lokalne. Do 1978 roku burmistrz był wybierany przez poszczególne rady;

• Kolegialne zarządy wybierane przez rady terenowe na obszarach wiejskich.

Organizacją, która broni interesów władz terytorialnych przed urzędami centralnymi czy też komisjami Knesetu jest Centrum Władzy Lokalnej. Jest to dobrowolne stowarzyszenie organów. Uczestniczy ono w negocjacjach między Histadrutem czyli centralą związkową,
a rządem, organizuje konferencje, prowadzi badania nad władzą lokalną.

ZAKOŃCZENIE

Ustrój Izraela łączy w sobie cechy zarówno brytyjskiego common law, czyli prawa zwyczajowego, jak i elementy ustrojów kontynentalnych. Obowiązywanie zwyczaju na terenie państwa izraelskiego jest skutkiem mandatu, który przez niemal 30 lat sprawowała na tych ziemiach administracja brytyjska. Państwo Izrael, które jest bezpośrednim spadkobiercą brytyjskiego prawodawstwa dąży obecnie do regulowania coraz większej liczby dziedzin prawa co jest charakterystyczne dla prawa kontynentalnego. W pracy udało się przybliżyć podstawy oraz genezę ustroju Izraela. W rozdziale pierwszym ukazany został związek między dzisiejszym a starożytnym Izraelem, a także wpływ losu narodu żydowskiego, który mimo że żył rozproszeniu nadal czuł więź do siebie, na kształt obecnego państwa. To wśród Żydów żyjących na emigracji powstała koncepcja syjonizmu, która była podstawą do utworzenia suwerennego państwa. W drugim rozdziale pokrótce opisane zostały wszystkie ustawy zasadnicze a także najważniejsze organy państwowe, tryb ich funkcjonowania, wyboru,
i krótką historię. Wszystkie te organy są uregulowane w ustawach zasadniczych. Wśród nich wymieniamy:

1. Kneset pochodzący z wyborów powszechnych, który jest praktycznie najważniejszym organem o funkcjach ustawodawczej, ustrojodawczej i kontrolnej;

2. Prezydent wybierany przez Kneset na jedną siedmioletnią kadencję i pełniący jedynie funkcje reprezentacyjne;

3. Rząd jako organ wykonawczy o dosyć rozległej władzy i który jest wybierany przez Kneset, przed którym jest odpowiedzialny politycznie;

4. Sądy, niezależne od jakiejkolwiek władzy;

5. Kontroler Państwa wybierany przez Kneset i odpowiedzialny jedynie przed tą instytucją jednoosobowy organ kontrolujący większość instytucji publicznych.

W rozdziale trzecim zawarte zostały pozostałe kwestie uregulowane przez ustawy zasadnicze, które nie mieszczą się w zakresie opisywanych we wcześniejszym rozdziale organów, a także samorząd lokalny oraz podział terytorialny Izraela wraz z administracją rządową terenową.

Spis rysunków

Bibliografia

Książki:

1. Banaszak B., Porównawcze prawo konstytucyjne współczesnych państw demokratycznych, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2007;

2. Bożyk S., System konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002;

3. Nikitina G., Państwo Izrael, Książka i Wiedza, Łódź 1970;

4. Tokarczyk R., Współczesne doktryny polityczne, Zakamycze, Kraków 2000;

5. Izrael w faktach, Ambasada Izraela w Warszawie, Warszawa 2011;

6. Konstytucja Państwa Izrael, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2001;

Źródła internetowe:

1. M. Chmura, Etymologia nazwy, http://openfile2005.republika.pl/spokoj/spokoj/info.html, [dostęp 12 lutego 2012r.];

2. Kontroler Państwowy w Izraelu, http://www.mevaker.gov.il, [dostęp 15 kwietnia 2012 roku];

3. Sąd Najwyższy w Izraelu, http://elyon1.court.gov.il/eng/home/index.html, [dostęp 4 kwietnia 2012 roku];

4. Geografia Izraela, http://www.izrael.badacz.org/ [dostęp 11 lutego 2012 r.];

5. Izrael zrywa z Radą Praw Człowieka ONZ, www.rp.pl, [dostęp 1 maja 2012 roku];

6. Menora, flaga i hymn Izraela, http://www.izrael.badacz.org/ [dostęp 11 lutego 2012r.];

Akty normatywne:

1. Ustawa Zasadnicza o Knesecie (1958 rok);

2. Ustawa Zasadnicza o ziemiach Izraela (1960 rok);

3. Ustawa Zasadnicza o Prezydencie Państwa (1964 rok);

4. Ustawa Zasadnicza o gospodarce państwa (1975 rok);

5. Ustawa Zasadnicza o siłach zbrojnych (1976 rok);

6. Ustawa Zasadnicza o Jerozolimie, stolicy Izraela (1980 rok);

7. Ustawa Zasadnicza o sądownictwie (1984 rok);

8. Ustawa Zasadnicza o Kontrolerze Państwowym (1988 rok);

9. Ustawa Zasadnicza o godności ludzkiej i wolności (1992 rok);

10. Ustawa Zasadnicza o wolności zawodowej (1994 rok);

11. Ustawa Zasadnicza o Rządzie (2001 rok).

S. Bożyk, System konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 5

Ustawa Zasadnicza o Jerozolimie, stolicy Izraela z 1950 r.

Geografia Izraela, http://www.izrael.badacz.org/ [dostęp 11 lutego 2012 r.]

Menora, flaga i hymn Izraela, http://www.izrael.badacz.org/ [dostęp 11 lutego 2012 r.]

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 5-6

Ibidem, s. 6

M. Chmura, Etymologia nazwy, http://openfile2005.republika.pl/spokoj/spokoj/info.html, [dostęp 12 lutego 2012 r.]

Izrael w faktach, Ambasada Izraela w Warszawie, Warszawa 2011, s. 8

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 8

Izrael w faktach, Ambasada Izraela w Warszawie, Warszawa 2011, s. 12

Izrael w faktach, Ambasada Izraela w Warszawie, Warszawa 2011, s. 14-15

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 10

G. Nikitina, Państwo Izrael, Książka i Wiedza, Łódź 1970, s. 9

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 10

Izrael w faktach, Ambasada Izraela w Warszawie, Warszawa 2011, s. 23-24

R. Tokarczyk, Współczesne doktryny polityczne, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2000, s. 331-332

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 11

R. Tokarczyk, Współczesne doktryny polityczne, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2000, s. 332-333

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 12-13

Izrael w faktach, Ambasada Izraela w Warszawie, Warszawa 2011, s. 34-35

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 16-17

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 27

Konstytucja Państwa Izrael, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2001, s. 14-15

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 28

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 29-30

Konstytucja Państwa Izrael, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2001, s. 16

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 18-20

Konstytucja Państwa Izrael, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2001, s. 9

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 20

Konstytucja Państwa Izrael, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2001, s. 10

Izrael w faktach, Ambasada Izraela w Warszawie, Warszawa 2011, s. 85-86

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 22-26

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 46-47

Izrael w faktach, Ambasada Izraela w Warszawie, Warszawa 2011, s. 77

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 47-48

Konstytucja Państwa Izrael, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2001, s. 20

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 48

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 49-50

Konstytucja Państwa Izrael, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2001, s. 19

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 51

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 52

Ustawa Zasadnicza o Knesecie z 1958 roku, art. 24-27

Ibidem, art. 4

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 37-38

Ustawa Zasadnicza o Knesecie z 1958 roku, art. 9,10

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 38-39

Ustawa Zasadnicza o Knesecie z 1958 roku, art. 7A

Konstytucja Państwa Izrael, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2001, s. 17

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 40-41

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 63

Izrael w faktach, Ambasada Izraela w Warszawie, Warszawa 2011, s. 78

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 65-66

Konstytucja Państwa Izrael, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2001, s. 23

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 59-60

B. Banaszak, Porównawcze prawo konstytucyjne współczesnych państw demokratycznych, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2007, s. 481

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 60-61

Izrael w faktach, Ambasada Izraela w Warszawie, Warszawa 2011, s. 61

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 62

Izrael w faktach, Ambasada Izraela w Warszawie, Warszawa 2011, s. 75

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 54

Ustawa Zasadnicza o Prezydencie Państwa z 1964 roku, art. 4-9

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 55-56

Ustawa Zasadnicza o Prezydencie Państwa z 1964 roku, art. 19-21

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 57

Ustawa Zasadnicza o Prezydencie Państwa z 1964 roku, art. 16-18

Konstytucja Państwa Izrael, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2001, s. 25

Ustawa Zasadnicza o Sądownictwie z 1984 roku, art. 15-19

Konstytucja Państwa Izrael, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2001, s. 26

Ustawa Zasadnicza o Sądownictwie z 1984 roku, art. 20

Izrael w faktach, Ambasada Izraela w Warszawie, Warszawa 2011, s. 85-86

Sąd Najwyższy w Izraelu, http://elyon1.court.gov.il/eng/home/index.html, [dostęp 4 kwietnia 2012 roku]

Ustawa Zasadnicza o Kontrolerze Państwowym z 1998 roku, art. 1-10

Izrael w faktach, Ambasada Izraela w Warszawie, Warszawa 2011, s. 85

Kontroler Państwowy w Izraelu, http://www.mevaker.gov.il, [dostęp 15 kwietnia 2012 roku]

Konstytucja Państwa Izrael, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2001, s. 31

Ustawa Zasadnicza o Godności Ludzkiej i Wolności z 1994 roku, art. 7,8

Konstytucja Państwa Izrael, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2001, s. 30

Izrael zrywa z Radą Praw Człowieka ONZ, www.rp.pl, [dostęp 1 maja 2012 roku]

Ustawa Zasadnicza o Wolności Zawodowej z 1994 roku

Konstytucja Państwa Izrael, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2001, s. 32

Ustawa Zasadnicza o Siłach Zbrojnych z 1976 roku

Konstytucja Państwa Izrael, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2001, s. 28-29

Ustawa Zasadnicza o Gospodarce Finansowej Państwa z roku 1975 r.

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 74-75

Izrael w faktach, Ambasada Izraela w Warszawie, Warszawa 2011, s. 87-88

S. Bożyk, System Konstytucyjny Izraela, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 75

8

Rysunek 1. Struktura naczelnych władz państwowych Izraela

Rysunek 2. Tryb ustawodawczy

---