CHOROBY I SZKODNIKI ZBÓŻ

Zaprawianie nasion jest podstawowym zabiegiem od którego rozpoczyna się uprawę zbóż. Rośliny już w początkach wzrostu narażone są na porażenie grzybami, które znajdującą się w glebie i na materiale siewnym. Młode siewki są podatne na czynniki chorobotwórcze, a ich zdrowotność bezpośrednio wpływa na wielkość i jakość plonu. Zaprawianie materiału siewnego pozwla zwalczać wiele chorób zbóż. Jej zaletą jest stosowanie niewielkich ilości fungicydów przy jednoczesnym zachowaniu maksymalnej skuteczności. Tabela 1. Cechy diagnostyczne chorób zbóż na liściach i pochwach liściowych Gatunek zboża Choroba (sprawca choroby) Cecha diagnostyczna Pszenica Jęczmień Żyto Owies Mączniak prawdziwy (Erysiphe graminis syn Blumeria graminis) Biały mączysty nalot na powierzchni liści, niekiedy na pochwach liściowych. Pszenica Żyto Rdza brunatna (Puccinia recondita f. sp. tritici, Puccinia recondita f. sp. recondita) Brunatne brodawki, niekiedy z jasną obwódką, najczęściej po górnej stronie blaszki liściowej, porozrzucane nieregularnie na całej powierzchni liścia. Czasem brunatne brodawki obserwować można na pochwach liściowych. Jęczmień Rdza jęczmienia (Puccinia hordei) Brunatne brodawki, drobne, nieregularnie rozrzucone na powierzchni blaszki liściowej. Owies Rdza koronowa (Puccinia coronata) Brodawki pomarańczowe, często skupione w nieregularne plamki. Pszenica Jęczmień Żyto Owies Rdza źdźbłowa (Puccinia graminis) Brodawki początkowo brunatne na źdźble i pochwie liściowej lub liściu, pod koniec wegetacji stają się czarne, plamy na źdźble porozrzucane nieregularnie. Pszenica Żyto Pszenżyto Septorioza plew (Stagonospora nodorum) Plamy na liściach brązowe, owalne z żółtą obwódką, niekiedy na powierzchni plam obserwuje się małe, brunatne punkty - piknidia. Pszenica Żyto Pszenżyto Paskowana septorioza liści (Septoria tritici) Nekrozy barwy brązowej z czarnymi punktami, na liściach górnych plamy, nekrozy wydłużone w formie pasków. Jęczmień Plamistość siatkowa (Helninthosporium teres) Sieć brązowych kresek i pasków, krótkich i długich, podłużnych i poprzecznych. Jęczmień Żyto Pszenżyto Rynchosporioza liści (Rhynchosporium secalis) Plamy początkowo romboidalne, później nieregularne, jasne, słomkowe. U jęczmion wyraźna brązowa obwódka, plamy na życie i pszenżycie bez wyraźnej obwódki. Pszenica Jęczmień Żyto Pszenżyto Fuzarioza liści (Fusarium spp.) Plamy owalne barwy sinoniebieskiej lub szarozielonej, początkowo podobne do plam rynchosporiozy na życie, później plamy są żółte, słomkowe, kształtem i barwą przypominają plamy septoriozy na liściach. Opis chorób: Zgorzel podstawy źdźbła, podsuszka Porażone rośliny mają pożółkłe liście i ciemno zabarwione korzenie. Krzewienie i wzrost są zahamowane. Na skutek uszkodzenia korzeni roślinę można łatwo wyciągnąć z ziemi. Wraz z rozwojem choroba przenosi się na cały system korzeniowy a następnie poprzez szyjkę korzeniową na podstawę źdźbła. Rośliny wydają puste białe kłosy na których pojawiają się czarne owocniki grzyba. Łamliwość źdźbła zbóż U nasady źdźbła pojawiają się podłużne szare lub żółtobrązowe plamy. W fazie strzelania w źdźbło tworzą się typowe owalne plamy, rozjaśnione w środku, z brązową obwódką. Wewnętrzna tkanka obumiera w rezultacie czego źdźbła łamią się w strefie porażenia. Wewnątrz źdźbła widać szarobiałą grzybnię. Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni W okresie przedwschodowym siewki gniją i obumierają zanim przebiją skorupę gleby. Na źdźble i pochwach liści pojawiają się rozległe zbrązowienia i ciemne cienkie nekrozy. Objawem porażenia pochew liści jest wystąpienie brązowo-fioletowych nekroz nad pierwszym kolankiem. Przy dużej wilgotności może pojawić się różowa warstwa zarodników. Podstawa źdźbła i górne części korzenia murszeją. Mączniak prawdziwy Na dolnych liściach i częściowo na źdźble pojawia się biały watowaty nalot. Porażone liście żółkną i obumierają. Porażenie może przenieść się na górne liście i kłosy. Stopniowo nalot przybiera kolor szaro-brązowy i pojawiają się czarne owocniki grzyba. Substancje czynne w fungicydach zbożowych: prochloraz 450 g karbendazym 500 g chinoksyfen 500 g Brunatna plamistość liści Na liściach powstają charakterystyczne żółto-brązowe plamy z ciemnym punktem w jej środku. Liście zaczynają zasychać od ich wierzchołka w kierunku pochwy liściowej, która przez długi czas pozostają nietknięte chorobą. W powstałych nekrozach przy dużej wilgotności pojawiają się konidia grzybów. Septorioza liści Na liściach pojawiają się owalne bladozielone plamy przechodzące w nekrozy. Można zauważyć ustawione w rzędach czarne punkty ( piknidia grzyba ). Infekcja może pojawić się na pochwach liściowych i źdźbłach. Liście zamierają i usychają. Choroba rozprzestrzenia się od dolnych liści ku górze lecz nie poraża kłosa. Rdza żółta Na liściach od strony wierzchołków pojawiają się żółte grudki ułożone wzdłuż nerwów. Grudki z czasem przebarwiają się na kolor pomarańczowy i rozprzestrzeniają na całą powierzchnię liści. Liść żółknie i zasycha. Rdza brunatna Na górnej stronie liścia pojawiają się nieregularnie umiejscowione brązowe poduszeczki grzyba. W późniejszym etapie rozwoju skupiska zarodników pojawiają się na spodniej stronie liścia. Są one koloru brązowo-czarnego i pozostają przykryte skórką liścia. Choroby które rozwijają się na kłosie mogą spowodować duże straty w plonie poprzez zmniejszenie ilości ziaren w kłosie, obniżenie masy tysiąca ziaren, pogorszenie zdolności kiełkowania i obniżenie parametrów wypiekowych. Mogą również wytwarzać szkodliwe dla ludzi i zwierząt mykotosyny. Septorioza plew pszenicy Choroba przenosi się z liści na kłosy. Na plewach powstają brunatno-fioletowe plamy. Plewy w górnej części stają się brązowe. Z czasem pojawiają się ciemne punkty owocników grzyba. Fuzarioza kłosów Przy podstawie plew powstają brązowe pierścienie. Kłosy stają się blade a część ziaren zasycha. Przy dużej wilgotności występują łososiowe skupiska zarodników Czerń zbóż Występuje jako następstwo po wcześniejszym porażeniu innymi patogenami lub w wyniku innych uszkodzeń. Na kłosach pojawia się szaro-czarny nalot. Kłos zostaje dodatkowo osłabiony w wyniku braku dostępu światła do żyjących jeszcze tkanek. Mączniak prawdziwy Może przenosić się z zainfekowanych górnych liści rośliny. Typowym objawem jest szary watowaty nalot który po zmyciu przez deszcz odsłania brązowe plamy obumarłej tkanki. Najczęściej pojawia się w słabo przewiewnych, zagęszczonych łanach Śnieć cuchnąca pszenicy Porażone kłosy mogą być nieco krótsze od kłosów zdrowych i mają niebiesko- zielony kolor. Plewy są nieco rozszerzone i zamiast ziarna zawierają początkowo lepkie a następnie twarde ziarna porażone śniecią z brązowo-czarnymi zarodnikami o charakterystycznym zapachu zalewy śledziowej. Śnieć karłowa pszenicy Objawy są podobne do objawów śnieci cuchnącej, jednak kłosy są w większym stopniu skrócone. Kłos ma nieregularną budowę, wcześniej dojrzewa a zamiast ziaren powstają ciemne torebki śnieciowe. Szkodniki zbóż Ochrona zbóż przed szkodnikami Problem zwalczania szkodników zbóż o ekonomicznym znaczeniu wyłonił się wraz ze zmianami w technologii uprawy. Intensywna ochrona przed chwastami i chorobami oraz obfite nawożenie sprzyjają rozwojowi różnych gatunków owadów. Szkodniki występujące na zbożach mogą obniżyć plon ziarna o 2-20 dt/ha. Gatunkami najważniejszymi występującymi na terenie Polski i zagrażającymi zbożom są skrzypionki, mszyce i pryszczarki. W niektórych rejonach obserwuje się również masowe pojawy ploniarek, wciornastków, miniarek oraz rolnic. Intensyfikacja upraw zbóż, zmiany w agrotechnice i strukturze zasiewów, powszechne stosowanie pestycydów oraz zmiany klimatyczne są przyczynami coraz częściej występującego zagrożenia ze strony mało znanych, mniej ważnych szkodników. Żyły one od wielu lat w łanach zbóż, lecz w niewielkiej liczbie nie powodując żadnych szkód. Przykładem szkodników zaskakująco licznie pojawiających się w ciągu ostatnich lat mogą być: pryszczarki, miniarki, łokaś garbatek oraz lenie, śmietki, nałanek kłosiec, żółwinek zbożowy i lednica zbożowa. Poniżej przedstawiona jest charakterystyka najważniejszych szkodników zbóż, wraz z metodami i sposobyami zwalczania. Lenie. Szkodniki należące do rodziny leniowatych (Bibionidae) są znane i spotykane sporadycznie na roślinach uprawnych, ale po raz pierwszy, po wieloletniej przerwie, w niektórych rejonach kraju stwierdzono ich masowe występowanie. Obserwowany w 2004 r. brak wschodów zbóż jarych był spowodowany m.in. występowaniem tych szkodników. Na polach znajdowano tylko fragmenty łupin nasiennych, natomiast ziarno zostało zniszczone przez larwy leni (Wielkopolska, okolice Zielonej Góry oraz Dolny Śląsk). Lenie to muchówki o umiarkowanie owłosionym, krępym ciele, barwy czarnej, posiadające niezbyt długie, grube, wieloczłonowe czułki i grube nogi z kolcami na przednich goleniach. W ciągu roku rozwija się tylko jedno pokolenie szkodnika. Lot postaci dorosłych trwa od kwietnia do czerwca. Dla roślin uprawnych szkodliwe są postacie larwalne, długości do 15 mm, barwy ziemnisto-szarej, beznogie z ciemną głową, zaopatrzone na każdym segmencie w krótkie szczeciny i cztery kolce na końcu ciała. Młode larwy żerują początkowo na znajdujących się w glebie resztkach roślinnych. Nieco starsze żerują na korzeniach, bulwach, cebulach, szyjkach korzeniowych bądź kiełkujących nasionach, zimują na głębokości od 5 do 10 cm. Największą szkodliwością charakteryzują się starsze larwy przed przepoczwarzeniem, żerujące wczesną wiosną po przezimowaniu. Zagrożenie dla roślin ma miejsce po wystąpieniu 50 larw na 1 m2. W Polsce występują: najczęściej spotykany - leń ogrodowy oraz leń marcowy i leń czarnożyłek. W celu ograniczenia liczebności szkodnika wskazane jest także osuszanie gleby. Uproszczenia agrotechniczne, szczególnie przyorywanie dużych ilości resztek pożniwnych oraz pozostawianie samosiewów zbóż, rzepaku i innych roślin, sprzyjają rozwojowi leni. Aktualnie brak jest zarejestrowanych środków do zwalczania tych szkodników. Środki ochrony roślin stosowane w zwalczaniu szkodników glebowych, takich jak: drutowce, pędraki czy rolnice oraz komarnicowate, mogą ograniczać liczebność owadów należących do rodziny leniowatych. Łokaś garbatek. We wrześniu i październiku 2003 r. plantacje zbóż ozimych po raz pierwszy od długiego okresu zostały znacząco uszkodzone przez łokasia garbatka. Największe straty zanotowano w woj. opolskim i dolnośląskim, gdzie szkodnik ten powodował nawet całkowite zniszczenie plantacji. Głównymi przyczynami wzrostu zagrożenia powodowanego przez łokasia garbatka są: uprawa zbóż po zbożach, uproszczenia agrotechniczne oraz zmiany agroklimatyczne. W 2004 r. szkodnik ten był równie groźny jak w roku poprzednim. Na wiosnę otrzymywano liczne doniesienia z Polski Południowej i Centralnej o żarłoczności jego larw. Po przezimowaniu w glebie jasnożółte larwy łokasia garbatka zaczynają żer na zbożach ozimych i trawach, następnie na zbożach jarych. Larwy żerują o zmierzchu, nocą i w pochmurne dni. Liście są uszkadzane nie wskutek zjadania, lecz poprzez żucie i wysysanie. Objawy żerowania larw łokasia to rośliny o postrzępionych lub przeżartych liściach i połamanych źdźbłach. Chrząszcze charakteryzują się również aktywnością zmierzchowo-nocną. Żerują na kłosach traw i zbóż (na owsie rzadko), odżywiając się miękkim ziarnem. Skutkiem tych uszkodzeń jest szczerbatość kłosów. Jeden chrząszcz może w ciągu nocy wyjeść ziarno nawet z całego kłosa. W lipcu i sierpniu samice składają do gleby białe jaja wielkości ziarna prosa. Po około dwóch tygodniach wylęgają się larwy, które objadają kiełkujące zboża, aż po powierzchnię gleby. Łokaś występuje najczęściej na glebach zlewnych, więcej jest go w południowej części kraju. Jednak w ostatnich latach pojawiła się tendencja do przesuwania się występowania łokasia do środkowych i północnych rejonów Polski. Łokasia można spotkać najczęściej na zaperzonych polach, pastwiskach, miedzach i łąkach. Największe straty są powodowane przez żerowanie larw na wiosnę. Zabiegi agrotechniczne zmniejszają ryzyko masowych pojawów, zaleca się również niszczenie chwastów jednoliściennych. Podczas powtórnej uprawy ozimin, jak też po opóźnionym lub w ogóle zaniechanym przyoraniu ścierniska, może dojść do odbudowy populacji, którą należy zwalczać. Aktualnie w Polsce nie ma zarejestrowanych insektycydów do zwalczania łokasia garbatka. Insektycydy stosowane przeciwko ploniarce zbożówce ograniczają straty powodowane przez łokasia garbatka. Miniarki. Od niedawna wzrosła w Polsce szkodliwość miniarek. Te drobne muchówki w okresie larwalnym są wewnętrznymi pasożytami liści zbóż. Odżywiają się miękiszem palisadowym, wygryzając nieregularne korytarze. Każda larwa uszkadza tylko po jednym liściu. Gdy uszkodzenie jest silne zasycha cała blaszka liściowa. W momencie stwierdzenia rozległych uszkodzeń na liściach, tzw. "min", na chemiczną ochronę przed tymi szkodnikami jest już za późno. Dorosłe samice składają pojedynczo po 20-30 jaj na górnej stronie liścia, w małych wydrążonych dołeczkach, które służą miniarkom do pobierania pokarmu. W ciągu roku rozwijają się zwykle dwa pokolenia. Wstępne badania wykazały możliwość ograniczenia szkodliwości miniarek przez równoczesne chemiczne zwalczanie młodych larw skrzypionek i miniarek. Mszyce. Zarówno larwy, jak i postacie dorosłe, uszkadzają rośliny przez wysysanie soków z liści, pochew liściowych, źdźbeł i kłosów, co prowadzi do więdnięcia i zasychania młodych roślin oraz do niewykłaszania się zbóż i bielenia kłosów u starszych roślin. Innym dużym zagrożeniem niesionym przez mszyce są przenoszone przez nie choroby wirusowe. W jednym sezonie wegetacyjnym, zależnie od gatunku, może się rozwijać od ośmiu do dwunastu pokoleń. W ciągu 30-dniowego życia (w optymalnej temperaturze), przy wysokim wskaźniku reprodukcji, populacja mszycy zbożowej może się podwoić podczas trzech dni, a po 20 dniach wzrost może być pięćdziesięciokrotny. W wysokiej temperaturze mszyce giną, więc warunkiem dużej liczebności jest utrzymująca się sucha pogoda i przynajmniej przeciętna temperatura od momentu wykłoszenia pszenicy. Stosowanie nawozów azotowych sprzyja mszycom, gdyż potrzebują one dużych ilości rozpuszczalnych związków azotowych. Nałanek kłosiec. Chrząszcz ten żeruje najpierw na trawach, później na zbożach ozimych (głównie żyto i pszenica), powodując uszkodzenia kłosów i ziarna. Osiąga długość od 10 do 12 mm, jest metalicznie zielony z brunanatno-rudawymi, owłosionymi pokrywami. Jest to gatunek ciepłolubny zasiedlający najczęściej nieużytki i zaniedbane pola. W czerwcu 2004 r. największe uszkodzenia kłosów zbóż powodowane przez nałanka kłośca notowano w północnych częściach Wielkopolski, gdzie lokalnie stwierdzono nawet około 50% zniszczonych ziarniaków. W ostatnich latach nałanek kłosiec był gatunkiem lokalnym i raczej rzadko spotykanym, dopiero dwa lata temu pojawiły się pierwsze doniesienia o wzroście jego liczebności. Sygnały te w większości zignorowano, na skutek czego w bieżącym roku miał miejsce duży pojaw, niosący za sobą straty gospodarcze. Środki ochrony roślin stosowane na skrzypionki w zbożach ograniczają także liczebność nałanka kłośca. Skuteczne, tak jak w przypadku pokrewnych gatunków chrabąszczy, są zabiegi agrotechniczne. Niezmiarka paskowana. Muchówka długości około 4 mm, żółta z czarnym trójkątem między oczami, tułów z czarnymi wzdłużnymi paskami, odwłok z 4 poprzecznymi wstęgami. Dorosłe owady pojawiają się w okresie kłoszenia żyta. Samice składają jaja pojedynczo, na szczytowych liściach późno wyrastających łanów pszenicy i jęczmienia. Wyklute po około 8 dniach larwy przedostają się do kłosów i pochew liściowych. Larwy żerują, idąc w dół aż do głównego kolanka w źdźble, przepoczwarzają się po około miesiącu w pochwie liściowej. Objawy żerowania można zwykle zauważyć dopiero w fazie kłoszenia się zbóż. Zaatakowana część źdźbła nie rośnie, dokłosie jest znacznie skrócone, a kłos często pozostaje w pochwie. Druga generacja występuje w okresie żniw jęczmienia jarego, jaja są składane od początku września na liściach samosiewów zbóż i trawach. Larwy niszczą tylko pęd u podstawy, gdzie zimują, przepoczwarczają się wiosną. Rośliny zbóż ozimych atakowane jesienią grubieją u nasady, silnie się krzewią lub zamierają. Pszenica ozima siana wcześnie jest silniej uszkadzana niż siana w końcu września. Insektycydy zastosowane przeciwko ploniarce zbożówce ograniczają straty powodowane przez niezmiarkę paskowaną. Próg szkodliwości: 1 jajo na 10 źdźbłach lub 10% uszkodzonych źdźbeł. Ploniarka zbożówka. Dorosła muchówka ma długość 2 mm, lśniąco-czarne ciało, czerwone oczy i brązowo-żółte odnóża. Lot pierwszego pokolenia odbywa się od końca kwietnia do początku czerwca, natomiast od końca czerwca do sierpnia występuje pokolenie letnie, a od sierpnia do końca października pokolenie jesienne. Larwy smukłe, lśniące, białe, do 5 mm, bez nóg. Larwy I i II pokolenia uszkadzają młode zasiewy, larwy II pokolenia niszczą również zawiązki ziaren. Larwa uszkadza w zbożach zawsze tylko jeden pęd, jej rozwój trwa od 20 do 30 dni. U zaatakowanych roślin zaobserwować można: we wczesnojesiennych i późnowiosennych zasiewach żółknięcie i obumieranie liści sercowych, często u podstawy liści objawy zgnilizny; rośliny, które się nie rozkrzewiły obumierają, a rozkrzewione tworzą zwiększoną liczbę pędów, które rzadko się wykłaszają. Pryszczarek pszeniczny, paciornica pszeniczanka. Należące do muchówek pryszczarkowate są wysmukłymi owadami, które na długich nogach trzymają się plew, wylatują w czasie kłoszenia. Larwy powodują zniszczenia ziarniaków, wysysając z nich soki. Są wielkości od 2 do 2,5 mm, żółte lub pomarańczowo-czerwone, bez nóżek. Na skutek zaatakowania kłosków pęka okrywa owocowa, co często prowadzi do infekcji wirusowych. Około połowy czerwca dorosłe osobniki wydostają się z gleby. Uprawy pszenicy są zagrożone jedynie przez około 5 dni, ponieważ paciornica pszeniczanka znajduje się w kłosach jedynie w okresie wczesnego kłoszenia się, a pryszczarek pszeniczny zajmuje kłosy jedynie na krótko przed kwitnieniem. Oba gatunki występują w nieregularnych odstępach czasowych i są groźnymi szkodnikami regionalnymi. Pryszczarek zbożowiec. Szkodnik należący do muchówek, długość owosionego ciała 5 mm, czarno-brązowy tułów, czerwony odwłok, długie odnóża. Dorosłe owady wydostają się z gleby około połowy maja. Larwy wnikają do pochwy liściowej, a następnie wędrują w dół źdźbła i zaczynają żer powyżej węzła na źdźble. Wczesne objawy żerowania to nabrzmiałe pochwy liściowe uszkodzonego źdźbła, pod nimi tworzą się siodłowate narośla, w których znajdują się larwy. Następstwem uszkodzeń powodowanych przez pryszczarka zbożowca są niedorozwinięte rośliny, przedwczesna dojrzałość i niewypełnione ziarno. Pryszczarek zbożowiec jest związany z rejonami o wysokiej wilgotności powietrza; jego masowych pojawów należy się spodziewać zwaszcza w latach o szczególnie wysokiej wilgotności. Rolnice. Rolnice to motyle średniej wielkości. Często mają szarobrunatne ubarwienie o jaśniejszych tylnych skrzydłach. Dorosłe osobniki latają najczęściej od połowy maja do połowy lipca i od sierpnia do października, po zmierzchu i w nocy. Samice składają jaja do ziemi lub na roślinie żywicielskiej. Gąsienice są nagie i żerują najczęściej w nocy. Ich cechą charakterystyczną jest spiralne zwijanie się w czasie spoczynku lub w razie zaniepokojenia. Młode gąsienice żerują na nadziemnych częściach roślin, starsze kryją się w glebie, gdzie uszkadzają kiełkujące ziarno lub wychodzą w nocy na powierzchnię i podgryzają rośliny u nasady. Uszkodzenia w okolicy szyjki korzeniowej powodują, że roślina przewraca się i zamiera. Stadium zimującym są gąsienice, zakopane w ziemi na głębokości od 10 do 15 cm. Wiosną, pod koniec kwietnia gąsienice kończą żer i przepoczwarzają się pod powierzchnią gleby. Problem rolnic pojawił się po raz pierwszy od dłuższego czasu w 2003 roku. Gąsienice żerowały nie tylko na warzywach, burakach i ziemniakach, lecz rozprzestrzeniły się także na zasiewy rzepaku ozimego i zbóż. Tak silne uszkodzenia roślin rzepaku ozimego i zbóż nie były dotychczas notowane w Polsce. W niektórych rejonach kraju liczebność gąsienic, dotyczy to zwłaszcza rolnicy zbożówki, osiągnęła od kilkudziesięciu do 200 sztuk na 1 m2. Straty spowodowane przez gąsienice, zwłaszcza na Opolszczyźnie, Dolnym Śląsku, Kujawach czy w południowej Wielkopolsce i woj. łódzkim, zmusiły wielu rolników do zaorania plantacji rzepaku oraz wcześnie posianych zbóż ozimych. Sytuacja taka miała miejsce w rejonach, gdzie stosuje się wiele uproszczeń agrotechnicznych, a na polach pozostawia się nieprzyorane resztki pożniwne, na których rozwijają się szkodniki. Badania nad rolnicami wskazują na cykliczność ich masowych pojawów, tj. gradacji rolnic, które mają miejsce co 10, 7, 5, a nawet 3 lata. Jednym z głównych czynników zmiennego występowania rolnic są warunki meteorologiczne. Najbardziej sprzyjające rozwojowi rolnic są wczesne, suche i ciepłe wiosny oraz lato, suche jesienie, a także mroźne i śnieżne zimy. Wyższe temperatury przyspieszają rozwój rolnic. Czynnik ten wpływa na częstsze występowanie drugiego pokolenia rolnic, zwiększając ich liczebność. Stosując preparaty przeciwko rolnicom powinno się uwzględniać następujące zalecenia: - Zabieg opryskiwania prowadzić tylko wieczorem, najlepiej gdy gąsienice znajdują się we wczesnych stadiach rozwojowych, przed lub po wschodach roślin, - Wyższą dawkę stosować do zwalczania starszych stadiów gąsienic oraz podczas dużego nasilenia szkodnika. Skoczek sześciorek. Pluskwiak równoskrzydły o wysmukłym ciele, zielonkawo-żółty, na głowie 6 plamek, skrzydła przezroczyste, dachówkowato złożone, długość od 3 do 4 mm. Larwa podobna do postaci dorosłych, lecz mniejsza i bez skrzydeł. Żerowanie larw i postaci dorosłych powoduje żółknięcie i częściowo zasychanie liści, na których zauważyć można małe srebrzyste plamy, później żółknące i czerwieniejące. Zamieranie roślin początkowo występuje na brzegu pola, skąd szkodnik, uszkadzając kolejne rośliny, przemieszcza się w głąb. Stadium zimującym są jaja, z których na przełomie kwietnia i maja wylęgają się larwy. Żerują na oziminach, później na zbożach jarych, osiągając dojrzałe stadium, które daje drugie pokolenie. Po wystąpieniu szkodnika uprawy powinno się opryskiwać insektycydem Bi 58 Nowy (0,6 l/ha). Uproszczenia agrotechniczne sprzyjają rozwojowi skoczka sześciorka. Skrzypionki. Chrząszcze z rodziny stonkowatych, ciało wydłużone, metalicznie błyszczące, zielonkawe lub niebieskie, czułki długie, nitkowate. Zimują w ściółce i korzeniowych częściach roślin. Postacie dorosłe wiosną prowadzą żer uzupełniający na liściach zbóż i traw. Larwy brunatno-żółte z czarną głową, odżywiają się miękiszem, zdrapując go wzdłuż nerwów liści. Prowadzi to do powstawania białych plam i podłużnych dziurek na liściach, u roślin młodych występuje nadmierne krzewienie. Chrząszcze pojawiają się w lipcu, żyją do jesieni, żerując na zbożach i trawach. Śmietka ozimówka. Larwy tej muchówki uszkadzają rośliny w sposób podobny do ploniarki zbożówki. Wiosną można zaobserwować rzędowe żółknięcie liści sercowych, spowodowane podgryzaniem i przegniciem u podstawy, liście te można łatwo wyciągnąć. Młode rośliny zaatakowane przez tego szkodnika często giną. Larwy są kremowo-białe, długości do 9 mm, cylindryczne. Postacie dorosłe są podobne do muchy domowej, szaro-żółte z licznymi czarnymi włoskami. Zimują jaja, znajdujące się w glebie na polach zbóż ozimych i traw, wtedy też odbywa się ich rozwój. Na wiosnę wylęgają się larwy wnikające do środka źdźbła i wyżerające całą wewnętrzną część. W ten sposób niszczą kolejne rośliny do przełomu maja i czerwca, kiedy schodzą na głębokość od 5 do 10 cm w glebę i przepoczwarczają się. Dorosłe muchówki wylatują w czerwcu i lipcu, a w sierpniu i wrześniu są składane jaja. Insektycydy zastosowane przeciwko ploniarce zbożówce ograniczają straty powodowane przez śmietkę ozimówkę. Najbardziej zagrożone są rośliny z siewów bardzo wczesnych, przeprowadzonych w pierwszej połowie września. Pszenica ozima zasiana w październiku uszkadzana jest w stopniu małym. Materiału nasiennego nie należy wysiewać głębiej niż 2,5 cm. Próg szkodliwości: 10 roślin uszkodzonych na 30 badanych lub 80 larw na 1 m2. Wciornastki. Owady wielkości od 1 do 5 mm, o ciele wydłużonym, skrzydła wąskie z długimi frędzlami, zaopatrzone w aparat kłująco-ssący. Zarówno postacie dorosłe, jak i larwy, wysysają soki z liści, źdźbeł, pochew liściowych i kłosów. Wiosną samice składają jaja w górnej części źdźbeł, tam też żerują wylęgające się larwy. Po przeobrażeniu następuje krótki okres żerowania i zejście w glebę, gdzie zimują. Insektycydy zastosowane przeciwko skrzypionkom ograniczają straty powodowane przez wciornastki. Żółwinek zbożowy, lednica zbożowa. Są to groźne szkodniki zbóż, szczególnie pszenicy. Znane są głównie w południowej części kraju, obecnie atakują także plantacje w Polsce Centralnej (np. okolice Konina). Szkodliwe są zarówno larwy, jak i postacie dorosłe, nakłuwające i wysysające soki głównie z ziarniaków i kłosów, także z liści i pochew liściowych. Skutkiem jest brak lub słabe wykształcenie ziarniaków, wcześniejsze bielenie kłosów oraz białe plamki na liściach. Uszkodzone rośliny gorzej rosną i źle kłoszą, a uzyskane ziarno jest słabej jakości. Lednica zbożowa to pluskwiak wielkości 8-9 mm, o ciele spłaszczonym barwy żółtej z ciemnymi prążkami na głowie i tarczce tułowiowej. Larwy są podobne do owadów dorosłych, tylko mniejsze i z niewykształconymi jeszcze skrzydłami. W ciągu roku rozwija się jedno pokolenie tego szkodnika. Po przezimowaniu, na przełomie maja i czerwca następuje przelot owadów dorosłych na zboża, głównie oziminy. Tam ma miejsce żerowanie, a następnie składanie jaj na liście, źdźbła i kłosy zbóż. Larwy żerują podobnie do postaci dorosłych, szybko osiągając pełny rozwój. Podobnie jak lednica, żółwinek zbożowy wykształca jedno pokolenie w roku. Jest pluskwiakiem wielkości około 10 mm, ma płaskie szerokie ciało, barwy szarej z czarnymi plamkami tworzącymi smugi. Na zboża (głównie pszenica i żyto ozime) przelatują na przełomie kwietnia i maja. Tam żerują wysysając soki z tkanek roślin, powodując uszkodzenia takie jak lednica zbożowa. Jaja składają na liściach. Młode larwy początkowo są jasnozielone, po kilku godzinach czernieją, żerują na liściach i pochwach liściowych, następnie przechodzą na kłosy. Przepoczwarzenie następuje pod koniec maja i w czerwcu, postacie dorosłe po krótkim żerowaniu poszukują na miedzach i przydrożach miejsc do zimowania. Liczebność pluskwiaków obniża wczesny wysiew zbóż, sianie odmian wczesnych oraz wykonywanie podorywki. Zaoranie ściernisk po zbiorze może być bardzo skuteczne w obniżeniu liczebności zimujących tam postaci dorosłych. Zwalczając skrzypionki i pryszczarki na zbożach ogranicza się liczebność żółwinka zbożowego i lednicy zbożowej.

---