www.wrp.pl

Nr 06/2009 (58)

Strona 6

M

szyce żerują prze-

ważnie na młod-

szych częściach ro-

ślin o dużym turgorze i inten-

sywnym wzroście wysysając

soki z komórek sitowych lub

miękiszowych. W czasie że-

rowania mszyce wpuszczają

do rośliny ślinę, która może

zaburzyć przebieg procesów

życiowych takich jak fotosyn-

teza, czy oddychanie. Pokry-

wanie roślin spadzią ogranicza

proces fotosyntezy, co wpływa

ujemnie na asymilację. Jest

doskonałym podłożem dla

grzybów sadzaków. Takie że-

rowanie prowadzi do zmian

we wzroście roślin i jest tzw.

szkodliwością bezpośrednią.

Mszyce są wektorami wielu

chorób wirusowych roślin, co

oznacza, że przenoszą wirusy

z jednej rośliny na drugą, taki

rodzaj szkodliwości nazywa

się pośrednim.

Rozmnażanie mszyc jest

skomplikowane i przebiega

według dwóch schematów.

Wśród mszyc rozróżnia się ga-

tunki o pełnym rozwoju (ho-

locykliczne), które mogą być

jedno- lub dwudomne oraz

o rozwoju niepełnym (anho-

locykliczne), które są jedno-

domne. W zależności od wa-

runków klimatycznych, głów-

nie od temperatury, może na-

stąpić u niektórych gatunków

zmiana sytemu rozmnażania

z holocyklicznego na anholo-

cykliczny. Zjawisko to może

być niezwykle groźne, ponie-

waż mszyce rozwijające się an-

holocyklicznie mogą nalaty-

wać jesienią na zboża ozime

i przenosić choroby wiru-

sowe. Mszyce charakteryzuje

zjawisko przemiany pokoleń.

W okresie wegetacyjnym wy-

stępuje wiele pokoleń roz-

mnażających się żywo i dzie-

worodnie, jedynie ostatnie po-

kolenie w roku rozmnaża się

płciowo.

Jedno- i dwudomne

Mszyce jednodomne są w

całym cyklu rozwojowym

związane z roślinami należą-

cymi do tej samej jednostki

systematycznej. Z zimujących

jaj wylęgają się wiosną bez-

skrzydłe samice rozmnażające

się bezpłciowo i żyworodnie.

Wśród potomstwa występują

osobniki bezskrzydłe oraz

uskrzydlone, przelatujące na

sąsiednie rośliny lub uprawy.

Jesienią pojawia się pokolenie

płciowe, samice po zapłodnie-

niu składają zimujące jaja.

Mszyce dwudomne zimują

zwykle na krzewach i drze-

wach, natomiast żerują na ro-

ślinach uprawnych. Z zimu-

jących jaj wylęgają się bez-

skrzydłe samice dające po-

czątek kilku pokoleniom że-

rującym na żywicielu zimo-

wym. W maju pojawiają się

osobniki uskrzydlone przela-

tujące na żywiciela letniego.

Tu rozwija się szereg poko-

leń, wśród których występują

owady uszkrzydlone, zasiedla-

jące nowe rośliny lub sąsied-

nie uprawy. Jesienią część sa-

mic rodzi uskrzydlone samice,

a część samce. Samice przela-

tują na żywiciela zimowego.

Tam rodzą bezskrzydłe sa-

mice, które po zapłodnieniu

przez nalatujące z pól samce

składają zimujące jaja.

U mszyc występuje zjawisko

pedogenezy. Jest to zdolność

do rozmnażania pojawiająca

się u larw, w ciele których wy-

kształcają się kolejne osobniki.

W jednej larwie mogą rozwi-

jać się nawet dwa kolejne po-

kolenia. Zjawisko to znacznie

skraca okres dzielący pojaw

kolejnych pokoleń imago.

Najgroźniejsze dla zbóż

W Polsce mszyce stanowią

zagrożenie dla wielu upraw

rolniczych, a w szczególności

zbóż. Największe znaczenie

mają mszyce: czeremchowo-

zbożowa, zbożowa i różano-

trawowa.

Mszyca czeremchowo-zbo-

żowa jest gatunkiem różno-

domnym o rozwoju pełnym,

zimują na czeremchach, w

maju i czerwcu migrują na

zboża (jęczmień, kukurydza,

owies, pszenica, pszenżyto,

żyto) oraz na trawy. Pierwszy

szczyt liczebności przypada

na początek lipca, drugi uza-

leżniony od sprzyjających wa-

runków agroklimatycznych

przypada na połowę sierp-

nia. Bezpośrednio przed żni-

wami przelatują na trawy i ku-

kurydzę, a następnie zasiedlają

zboża ozime po wschodach.

Podczas długiej i ciepłej jesieni

istnieje niebezpieczeństwo sil-

nych infekcji wirusowych na

oziminach. Mszyce żerują na

zielonych łodygach i liściach

opanowując najczęściej dolne

partie roślin. Są ważnym wek-

torem żółtej karłowatości jęcz-

mienia.

Mszyca zbożowa jest ga-

tunkiem jednodomnym. Zi-

mują jaja na trawach i samo-

siewach zbóż. Masowe wystą-

pienie ma miejsce w okresie

kwitnienia zbóż i na kłosach.

Żeruje głównie na jęczmie-

niu, pszenicy, i trawach, rza-

dziej na życie. W czasie doj-

rzewania zbóż mszyce uskrzy-

dlone przenoszą się na trawy

i niektóre chwasty. Żerują na

kłosach oraz liściach. Gatu-

nek ten może przenosić wi-

rusa żółtej karłowatości jęcz-

mienia.

Mszyca różano-trawowa jest

gatunkiem różnodomnym.

Zimują jaja na pędach róż,

zarówno dziko rosnących jak

i ozdobnych. Wiosną mszyce

przelatują na pola uprawne.

Żerują głównie na liściach

jęczmienia, kukurydzy, owsa,

pszenicy, pszenżyta, żyta oraz

na trawach. Szczyt liczebności

przypada na początek lipca.

Gatunek ten jest wektorem,

między innymi, żółtej karło-

watości jęczmienia.

Mszyce podczas żerowa-

nia na roślinach wydzielają

spadź, która pokrywa części

roślin. Jest to substancja bo-

gata w węglowodany, na któ-

rej szybko rozwijają się grzyby

chorobotwórcze.

Szybkość namnażania się

mszyc jest uzależniona od wa-

runków pogodowych. Prefe-

rują ciepłe dni o umiarkowa-

nej wilgotności. Masowemu

wystąpieniu sprzyjają ciepła i

długa jesień oraz wczesna, cie-

pła wiosna. Natomiast zimna,

a w szczególności deszczowa

jesień oraz wczesna i mroźna

zima mocno ogranicza popu-

lację tych szkodników. Szyb-

kiemu wzrostowi populacji

mszyc sprzyja również wyso-

kie nawożenie azotowe.

Skuteczna walka

W walce z mszycami dwu-

domnymi bardzo ważne jest

usuwanie roślin, na których

mszyce zimują, np. usuwanie

czeremchy pozbawia zimo-

wiska mszycę czeremchowo-

zbożową, przez co przyczynia

się do ograniczenia jej popu-

lacji. W miarę możliwości po-

dobnie należy postępować z

roślinami, na których zimują

gatunki jednodomne.

Czynnikiem ogranicza-

jącym liczebność mszyc są

owady pożyteczne, drapież-

niki żywiące się między in-

nymi mszycami, zarówno lar-

wami jak i postaciami doro-

słymi. Największe znaczenie

mają biedronki i ich larwy,

biegaczowate, larwy bzygów,

złotooki i ich larwy. Często

utrzymują populację mszyc

na poziomie poniżej progu

ekonomicznej szkodliwości.

Dlatego należy, planując za-

biegi chemiczne, pamiętać o

ochronie owadów pożytecz-

nych. Nie opryskiwać roślin

pokrytych spadzią, w miarę

możliwości zabiegi przepro-

wadzać wieczorem, aby ogra-

niczyć do minimum kontakt

owadów pożytecznych ze

środkami ochrony roślin. Ta-

bela 1 przedstawia insekty-

cydy zalecane do zwalczania

mszyc. n

Doc. dr hab. Marek Mrówczyński

inż. Henryk Wachowiak

IOR – PIB w Poznaniu

W Polsce występuje kilkaset gatunków mszyc, spośród których kilka stanowi zagrożenie w uprawach zbóż.

Mszyce należą do najbardziej znanych szkodników, ponieważ występują nie tylko na polach uprawnych, w sa-

dach, a także w ogródkach przydomowych i działkowych, jak również na roślinach doniczkowych hodowanych

w domu. To jedne z najważniejszych szkodników roślin zbożowych uprawianych w Polsce.

Mszyce – szkodniki zbóż

Insektycyd

Dawka w l lub kg

na 1 ha

Optymalna temperatura

stosowania

Ammo Super 100 EW

0,1

poniżej 20°C

Bi 58 Nowy 400 EC

0,5

powyżej 15°C

Bulldock 025 EC

0,25

poniżej 20°C

Danadim 400 EC

0,5

powyżej 15°C

Danadim Progress 400 EC

0,5

powyżej 15°C

Decis 2,5 EC

0,25

poniżej 20°C

Decistab TB

10 tab.

poniżej 20°C

Dimezyl 400 EC

0,5

powyżej 15°C

Fastac 100 EC

0,12

poniżej 20°C

Fury 100 EW

0,1

poniżej 20°C

Karate Zeon 050 CS

0,1

poniżej 20°C

Minuet 100 EC

0,1

poniżej 20°C

Nurelle D 550 EC

0,6

15 do 25°C

Nurelle Max 515 EC

0,6

15 do 25°C

Patriot 2,5 EC

0,25

poniżej 20°C

Patriot 100 EC

0,0625

poniżej 20°C

Pirimor 500 WG

0,25-0,5

powyżej 15°C

Rapid 060 CS

0,08

poniżej 20°C

Ripcord Super 050 EC

0,2

poniżej 20°C

Sumi-Alpha 050 EC

0,25

poniżej 20°C

Talstar 100 EC

0,075

poniżej 20°C

Tabela 1 Zwalczanie mszyc w uprawach zbóż.

Próg ekonomicznej szkodliwości to na 100 losowo wybra-

nych źdźbłach 5 mszyc średnio na jednym kłosie.

wr-187/08