SKARGA UMIERAJĄCEGO

Utwór ten, znany z dwóch średniowiecznych przekazów: płockiego (1463) i wrocławskiego (1461-1470), jest prawdopodobnie przekładem czeskiej pieśni O rozdzieleniu duszy z ciałem (po 1422). Tematem jest narzekanie konającego człowieka na źle spełnione życie, lęk przed potępieniem, prośba o Boskie miłosierdzie - motywy znane z popularnych w średniowieczu tzw. sztuk dobrego umierania (ars bene moriendi). Przekaz płocki jest wierszowaną pieśnią składającą się z 22 zwrotek ułożonych w kolejności abecedarnej - pierwsze litery pierwszych wierszy poszczególnych zwrotek zaczynają się od kolejnych liter alfabetu. Przekaz wrocławski natomiast posiada formę scenicznego widowiska (rozbicie tekstu na kwestie dialogowe, didaskalia), wiążącego się zapewne z obrzędami pogrzebowymi. Do tekstu Skargi umierającego dołączono tu krótką pieśń w formie dialogu o duszy opuszczającej ciało, znaną z późniejszych przekazów ludowych. Poniżej zamieszczamy płocki przekaz Skargi umierającego oraz wrocławski wiersza Dusza z ciała wyleciała.

Objaśnienia:

¹podziać się; ²mienia, majątku; ³rzekomo; ⁴pieniądze (halerz - 1/12 grosza praskiego); ⁵wiódł; ⁶ani z pierwszych płodów, ani z gruntu wziętego po raz pierwszy w uprawę (nowizna); ⁷żąda zdania rachunku; ⁸wyjść; ⁹zamknięte; ¹⁰iść; ¹¹dzieła, spraw; ¹²zarobił, dorobił się; ¹³zwrotki oznaczonej literą S brak w przekazie płockim; tu została uzupełniona w oparciu o źródło późniejsze; ¹⁴patrzą, spoglądają; ¹⁵wyjawiają, obwieszczają; ¹⁶w Bogu; ¹⁷błogosławieństwo; ¹⁸zapalcie; ¹⁹z krwawym; ²⁰w tradycji ludowej zielona łąka symbolizowała miejsce pobytu dusz bez pośmiertnego wyroku; ²¹mówiąc.

Ach! Moj smętku, ma żałości! Nie mogę się dowiedzieci, Gdzie mam pirwy nocleg mieci, Gdy dusza z ciała wyleci.

Byłżem s młodości w rozkoszy, Nie usłałem swojej duszy, Już stękam, już mi umrzeci, Dusza nie wie, gdzie się dzieci^1.

Com miał jimienia^2 na dworze, Com miał w skrzyni i w komorze, To mi wszytko opuścici, Na wieki się nie wrocici.

Dziatki s matką narzekają, Bracia mię w rzkomo^3 żałują, Ku jimieniu przymierzają, Na mą duszę nic nie dbają.

Eja, eja, dusza moja, Ocuci się, długoś spała, Nie masz wierniejszego k sobie, Uczyń dobrze sama w sobie!

Fałszywy mi świat powiedał, Bych ja długo żyw byci miał, Wczora mi tego nie powiedał, Bych ja długo żyw byci miał.

Gdzie ma siła, ma robota, Głupiem robił po ty lata: Ośm miar płotna, sidm stop w grobie, Tom tylo wyrobił sobie.

Halerzem^4 łakomo zbierał, Swoj żywot rozpustnie chował^5: Prze ty dwa bogi przeklęta Nie czciłem żadnego święta.

Jałmużnym nędznem nie dawał, Ofierym Bogu nie czynił, Ni z pirwiny, ni z nowiny^6 Bogum nie dał z siebie winy.

Kaki to moj rozum głupi, Sobiem był szczodr, Bogu skąpy: Com kiedy Bogu poślubił, Tegom nigdy nie uczynił.

Leży ciało, barzo stęka, Duszyca się barzo lęka, Bog się z liczby upomina^7, Diabeł na grzechy wspomina.

Młotem moje pirzsi biją, Dusza nie śmie wynić^8 szyją; Widzi niebo zatworzone^9, Widzi piekło otworzone.

Nie gdzie się przed Bogiem skryci, Dusza nie śmie przed sąd jici^10; Widzi niebo zatworzone, Widzi piekło otworzone.

O duszyco, drogi kwiecie, Nic droszego na tem świecie, Tanieś się diabłu przedała, Iżeś się w grzeszech kochała.

Pamiętaj coś na chrzcie ślubowała, Gdyś się diabła otrzekała, Jego pychy, jego działa^11 - Toś wszytko przestępowała.

Kwap się rychło ku spowiedzi, Kapłany w swoj dom powiedzi, Płacz za grzechy, przymi świątość, Boże Ciało, święty olej!

Rolą z domem dziatkam podaj, Coś urobił^12 za duszę daj, S jimienia przyjacioł nabywaj, Coć przyłączą twą duszę w raj.

Zbierz gniewliwe i dłużniki, Odproś, zapłać pieniądz wszelki: Za jeden pieniądz w piekle być - Na wieki stamtąd nie wyniść^13.

Tam sam oczy moje głądzą^14, Toć już trzy złe duchy widzą, Na mię me grzechy wzjawiają^15, Mej duszy sidła stawiają.

Wircę się, wołam pomocy, Nikt za mię nie chce umrzeci, Nikt przyjaciel na tym świecie, Jedno w Bodze^16 nadzieję mieci.

Kryste, przez twe umęczenie, Rozprosz diable obstąpienie, Daj duszycy przeżegnanie^17, Daj ciału dobre skonanie!

Ja twoj synek marnotrawny, Tyś moj ociec miłosierny, Żal mi tego, iżem cię gniewał, Ale ciem się nie otrzekał.

Zażżycie-ż^18 mi świeczkę ale, Moji mili przyjaciele! Dusza jidzie z krawym^19 potem; Co mnie dzisia, to wam potem.                                                  Amen.

Dusza z cieła wylecieła, Na zielone łące^20 stałe. Stawszy, silno, barzo rzewno zapłekałe. K nie przyszedł Święty Piotr a rzeknęcy^21: Czemu, duszo, rzewno płaczesz? Ona rzekłe: Nie wola mi rzewno płakać, A ja nie wiem, kam sie podzieć. Rzekł święty Piotr je: Podzi, duszo moje miła! Powiedę cie do rejskiego, Do krolestwe niebieskiego. Do ktorego krolestwa dowiedzie nas Ociec Bog, Syn i Duch Święty.                                                  Amen.

---