Alfabet punktowy do dłoni dla osób głuchoniewidomych

             Strona główna  >  Komunikacja alternatywna

Istnieje kilka metod porozumiewania się umożliwiających osobie z całkowitym bądź częściowym uszkodzeniem słuchu i wzroku komunikowanie się z otoczeniem. Alfabet punktowy do dłoni osób głuchoniewidomych jest jedną z propozycji alternatywnej komunikacji. Prezentowana tutaj wersja alfabetu punktowego do dłoni została opracowana, w oparciu o system Lorma, przez głuchoniewidomego Grzegorza Kozłowskiego, który przygotował również mały podręcznik (wydanie broszurowe z zestawami ćwiczeń) do nauki tej metody.

Dla kogo jest przeznaczona metoda?

Alfabet przeznaczony jest głównie dla ludzi, którzy przed utratą słuchu zdążyli opanować język naturalny (np. mowę dźwiękową, sztukę pisania i czytania oraz liczenia). A zatem znają litery i cyfry, głoski i liczby, słowa, zdania, znaki interpunkcyjne, potrafią posługiwać się podstawowymi działaniami matematycznymi.

Alfabet jest dla osób, które nie miały bliskich kontaktów z osobami głuchoniemymi, stąd też nie znają ani języka migowego ani alfabetu palcowego (tzw. daktylografii). W nowej dla siebie sytuacji, jaką jest np. nagła lub postępująca utrata słuchu lub wzroku, osobie takiej trudniej byłoby nauczyć się gestów bądź ruchów dłoni potrzebnych do wskazywania liter (umowne dla liter układy palców). Jednakże nie oznacza to, że inni głuchoniewidomi nie mogliby posługiwać się alfabetem punktowym do dłoni. Głusi tracący wzrok, którzy znają alfabet palcowy, bez trudu opanują alfabet do dłoni, ale w praktyce chętniej stosują daktylografię odbierając ją przy pomocy dotyku.

Jak każda z metod porozumiewania się alfabet punktowy do dłoni głuchoniewidomych ma swoje zalety i wady. Jest wolniejszy od języka miganego, ale za to jest znacznie prostszy, co sprawia, że łatwiej się go nauczyć. Z drugiej zaś strony alfabet jest szybszą techniką od innych metod porozumiewania się, takich jak np. kreślenie liter drukowanych na dłoni. Jeśli zaś chodzi o szybkość przekazywania informacji alfabet punktowy porównywalny jest z alfabetem palcowym głuchych, a po osiągnięciu biegłości w posługiwaniu się nim może być od niego szybszy. Dzięki możliwości zastosowania specjalnej rękawiczki wydaje się alfabetem bardziej uniwersalnym i szczególnie przydatnym w przypadku kontaktu osoby głuchoniewidomej z kimś, kto nie zna żadnego sposobu porozumiewania się z takimi ludźmi.

Opis alfabetu punktowego

Zasadnicza idea opisywanej metody porozumiewania się jest już zawarta w jej nazwie. Wszystkie litery, cyfry oraz znaki niezbędne do przekazywania informacji są rozmieszczone w ściśle określonych miejscach lewej dłoni i stanowią punkty.

Praktyka wykazuje, że nie jest trudne opanowanie alfabetu do dłoni. Osoba widząca znająca dobrze pismo może się go nauczyć w ciągu 2 - 4 godzin, ale osobie głuchoniewidomej zabiera to zwykle więcej czasu.

Rozmieszczenie cyfr:

• 
  1 - dolny paliczek palca serdecznego

• 2 - dolny paliczek palca środkowego,

• 3 - dolny paliczek palca wskazującego

• 4 - środkowy paliczek palca serdecznego,

• 5 - środkowy paliczek palca środkowego,

• 6 - środkowy paliczek palca wskazującego,

• 7 - górny paliczek palca serdecznego,

• 8 - górny paliczek palca środkowego,

• 9 - górny paliczek palca wskazującego,

• 0 - miejsce na dłoni bezpośrednio pod nasadą palca środkowego (pod cyfrą 2).

    Rozmieszczenie znaków podstawowych działań arytmetycznych i nawiasów:

• 
  + (plus, znak dodawania) - miejsce na dłoni bezpośrednio pod nasadą palca małego,

• - (minus, znak odejmowania) - dolny paliczek palca małego,

• x (znak mnożenia) - środkowy paliczek palca małego,

• : (znak dzielenia) - górny paliczek palca małego,

• = (znak równości) - miejsce na dłoni bezpośrednio pod nasadą palca wskazującego,

• . (kropka dziesiętna) - miejsce na dłoni bezpośrednio pod nasadą palca wskazującego,

• ( (nawias otwarty) - dolny paliczek kciuka,

• ) (nawias zamknięty) - górny paliczek kciuka.

Osoba mówiąca („nadawca”) dotyka palcami swej prawej dłoni tych miejsc na lewej dłoni „odbiorcy” (osoba głuchoniewidoma), w których usytuowane są litery, cyfry i znaki składające się na przekazywaną informację. Jeśli np. chcemy przekazać słowo „las” dotykamy na wewnętrznej stronie lewej dłoni rozmówcy kolejno:

• górnego paliczka (członu) palca środkowego (wskazujemy literę „L&”),

• górnego paliczka palca małego (wskazujemy literę „A”),

• dolnego paliczka palca środkowego (wskazujemy literę „S”).

Rozmieszczenie liter na dłoni nie jest przypadkowe, uwzględnia ono częstotliwość (wysoką frekwencję zbiegów liter w wyrazach), z jaką pewne kombinacje liter występują w wyrazach. Przykładowo, w języku polskim w bezpośrednim sąsiedztwie litery „Z” znajdują się litery: „R”, „S”, „C”, „D”). Również wybór lewej dłoni dla rozmieszczenia liter nie jest przypadkowe, bowiem przekazywanie informacji wymaga większej sprawności manualnej niż jej odbiór. Dotyczy to oczywiście osób praworęcznych. Jeśli lewa dłoń głuchoniewidomego jest niesprawna to nic nie stoi na przeszkodzie, by w komunikacji wykorzystać dłoń prawą. Należy w takim przypadku przyjąć, że wszystkie litery i znaki są na niej rozmieszczone w analogiczny sposób jak na lewej dłoni, czyli np. litera „A” powinna się znajdować na górnym paliczku małego palca prawej dłoni, zaś litera „S” na dolnym paliczku palca środkowego tej dłoni, itd.

Podczas dialogu rozmówcy powinni znajdować się obok siebie i być zwróceni twarzami w tym samym kierunku, przy czym osoba głuchoniewidoma winna znajdować się z prawej strony - jej lewa dłoń będzie się wówczas stykać z prawą dłonią osoby „mówiącej”.

Zastosowanie rękawiczki

Jedną z istotnych zalet alfabetu punktowego do dłoni jest jego uniwersalność. Dzięki zastosowaniu specjalnej rękawiczki osoba głuchoniewidoma może rozmawiać z kimś, kto nie zna tej lub jakiejkolwiek innej formy porozumiewania się. Warunkiem koniecznym jest to, by osoba głuchoniewidoma znała alfabet punktowy i aby potrafiła porozumiewać się w sposób słowny. Rękawiczka do komunikacji to tradycyjna, wygodna dla użytkownika zwykła rękawica, na której w odpowiednich miejscach umieszczone są litery, cyfry i pozostałe znaki. Głuchoniewidomy zakłada rękawiczkę na swoją dłoń i pokazuje rozmówcy, a ten dotykając palcem poszczególnych liter przekazuje treść swojej wypowiedzi (słowo po słowie).

Wykonanie takiej rękawiczki we własnym zakresie nie jest trudne, można również wykorzystać tradycyjną rękawiczkę użytkownika. Najlepiej nadają się do tego celu rękawiczki z jasnego, gładkiego i cienkiego materiału. Do naniesienia liter, cyfr i znaków można użyć czarnego flamastra wodoodpornego. Ważne jest, aby to zrobić gdy rękawica znajduje się na dłoni osoby głuchoniewidomej, łatwiej wówczas zlokalizować punkty czuciowe dłoni, będące miejscami-punktami wszystkich znaków. Cyfry i znaki działań arytmetycznych powinny znajdować się na zewnętrznej stronie lewej dłoni. W niektórych przypadkach można pisać liczby słownie (literując je) - to znacznie wolniejszy sposób, ale pewniejszy. Metodą mogą posługiwać się także osoby głuchoniewidome między sobą bez użycia rękawiczki.

Pisanie wyrazów (słów) i zdań

Chcąc przekazać osobie głuchoniewidomej jedno słowo dotykamy palcem wskazującym prawej dłoni tych miejsc na lewej dłoni, w których usytuowane są znaki (litery tworzące dane słowo). Jeżeli informacja składa się z kilku słów musimy odpowiednio zasygnalizować koniec poszczególnych słów, tj. zaznaczyć odstępy między słowami (wyrazami). Robimy to dotykając całą swoją dłonią dłoń rozmówcy. Z chwilą osiągnięcia pewnej wprawy w posługiwaniu się alfabetem punktowym do dłoni stosowanie odstępów między wyrazami stanie się zbędne, wówczas wystarczą krótkie pauzy, podobnie jak w mowie ustnej. Zanim to jednak nastąpi, w trakcie nauki oraz by uniknąć nieporozumień, należy zaznaczać wyraźne pauzy, w sposób zrozumiały dla użytkownika rozgraniczać słowa.

Układ liter na dłoni uwzględnia częstotliwość występowania w polskim słownictwie pewnych kombinacji liter. Pozwala to przyspieszyć przekazywanie informacji dzięki możliwości „pisania” całych fragmentów wyrazów bez odrywania palca od dłoni odbiorcy. Przykładowo, na palcu wskazującym mieszczą się, poczynając od góry, litery: „N”, „I”, „E”, co tworzy bardzo często spotykane w polskich wyrazach zbiegi liter: „- ni”, „nie”, „-in”, np.: ania, nizina, zranienie, pielenie, palenie, itp.

Po osiągnięciu większej sprawności w posługiwaniu się alfabetem można pisać bez odrywania palca również mniej intuicyjne zbiegi złożone z liter umieszczonych na sąsiednich palcach, takie jak: „PA”, „RA”, „PRA”, „SE” (pranie, szpara, zranienie, paszcza).

Informacja przekazywana ustnie bądź pisemnie składa się zwykle ze zdań. Tak samo jest w przypadku posługiwania się alfabetem punktowym do dłoni. W jego skład wchodzą znaki przestankowe stosowane w sposób analogiczny jak w piśmie, ale dodatkowo został wprowadzony znak umowny, który umożliwia sygnalizowanie wielkich liter początkujących zdanie lub imię własne (podobnie jak w alfabecie Braille`a). Stosowanie znaku wielkiej litery nie jest konieczne, ale by rozgraniczyć zdania należy zasygnalizować to „kropką”. Kropka umieszczona jest na czubku palca środkowego, nad literą „L”., natomiast znak wielkiej litery zaznaczamy przez pociągnięcie z boku palca wskazującego poczynając od jego czubka aż do nasady kciuka. Stosowanie znaku wielkiej litery jest wskazane wtedy gdy zależy nam na podkreśleniu, że dane słowo jest imieniem własnym lub nazwą.

Jeżeli informacja którą chcemy przekazać składa się zarówno ze słów jak i liczb (np. data, adresy), wówczas przekazujemy komunikat pisząc słowa na wewnętrznej, zaś liczby na zewnętrznej stronie lewej dłoni.

Opracowanie: Marzena Mieszkowicz

Źródło:
Grzegorz Kozłowski - Alfabet punktowy do dłoni głuchoniewidomych; Broszura, Warszawa, sierpień 1995 r.; II wydanie 1998 r.

---