Administracja ziem polskich w czasie II wojny Światowej.
Początek II wojny światowej spowodował wprowadzenie przez Prezydenta Rzeczypospolitej stanu wojennego. Dekretem 1 września 1939 roku określone zostały uprawnienia Naczelnego Wodza, którym mianowany został generalny inspektor sił zbrojnych. Utworzono także urząd ministra - Głównego Komisarza Cywilnego, który przejął kompetencje władz naczelnych w zakresie administracji rządowej. Na szczeblu terytorialnym dowództw wojskowych powołano komisarzy cywilnych. Jednocześnie z wprowadzeniem stanu wojennego Rada Ministrów uzyskała prawo do zawieszenia konstytucyjnych swobód obywatelskich i korzystania z uprawnień wynikających z ustawy o stanie wojennym. 2.11.1939 roku prezydent rozwiązał sejm i senat, a 9 grudnia 1939 roku powołał Radcę Narodową . Rada Narodowa została rozwiązana 21 marca 1945 roku. Główną rolę wśród organów na emigracji odgrywała Rada Ministrów.
17 września 1939. Administracja ziem polskich pod okupacją radziecką.
Po 17 września 1939 roku pod okupacją radziecką znalazło się ok. połowy dotychczasowego terytorium Rzeczypospolitej. Przejściowo władzę na zajętym terytorium sprawowały Zarządy Tymczasowe. 22 października 1939 roku przeprowadzono wybory do zgromadzeń ludowych.. Zgromadzenie Zachodniej Białorusi i Zachodniej Ukrainy wystąpiły o włączenie tych obszarów w skład odpowiednich republik radzieckich. Po zaakceptowaniu w dniach 1 i 2 listopada 1939 roku powyższych propozycji dekretem Najwyższej Białoruskiej SRR w Mińsku włączono do republiki białoruskiej województwa białostockie i nowogródzkie, zaś dekretem Prezydium Rady Najwyższej Ukraińskiej SRR dokonano włączenia Galicji Wschodniej i Wołynia. Jednocześnie przystąpiono do wprowadzenia radzieckiego aparatu administracyjnego, wymiaru sprawiedliwości i partyjnego, a w dniu 29.11.1939 roku wszystkim mieszkańcom terenów wcielonych nadano obywatelstwo radzieckie. Nieco później wprowadzono radziecką administrację na terenie Wileńszczyzny, początkowo odstąpionej przez ZSRR Litwie. Unifikacji wcielonych ziem polskich z republikami radzieckimi służyć miały wprowadzone natomiast w stosunku do ludności polskiej represje, w tym masowe aresztowania i wymordowanie jeńców. W 1941 roku tereny polskie, znajdujące się dotychczas pod okupacją radziecką, znalazły się w rękach Niemiec i zostały włączone do Generalnego Gubernatorstwa.
Administracja ziem pod okupacją Niemiecką
2.1. Administracja ziem wcielonych do Rzeszy.
Już 1 września 1939 roku ustawę Reichstagu włączono do Rzeszy Wolne Miasto Gdańsk. Dekretem A.Hitlera wcielono: Pomorze, część województwa łódzkiego, Górny Śląsk, Zagłębie Dąbrowskie, część województwa krakowskiego, warszawskiego, Suwalszczyznę. Z części wcielonego terytorium do Rzeszy utworzono 2 nowe okręgi: Gdańsk - Prusy Zachodnie, które dzieliły się na rejencje, te zaś na miejskie i wiejskie. Pozostałe ziemie włączono do istniejących prowincji niemieckich. Centralnym urzedem Rzeszy dla ziem wcielonych był minister spraw wewnętrznych. Na czele administracji okręgu Rzeszy stał namiestnik. Administracją rejencji kierował prezes rejencji, administracją powiatu wiejskiego - starosta. Szczególną pozycję w systemie organów administracyjnych na ziemiach włączonych zajmowały organy policji oraz SS. Wszystki urzedy na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy sprawowane były przez Niemców. Ludność polska poddana została przesladowaniom.
2.2 Generalne gubernatorstwo
Dekretem z dnia 12 października 1939 roku utworzone zostało Generalne Gubernatorstwo (GG). Zostało podporządkowane władzy Rzeszy, lecz nie stanowiło jej części. GG miały własną walutę (złoty) emitowaną przez Bank Emisyjny. Utrzymano w mocy przepisy prawa polskiego, jeśli nie zostały zmienione przez władze okupacyjne. Stolica był Kraków. Językiem urzędowym - j. niemiecki.
W skład GG wchodziły dystrykty: krakowski, radomski, lubelski i warszawski, a od 1941 roku także galicyjski.
Dystrykty dzieliły się na powiaty miejskie i wiejskie. Na czele GG stał generalny gubernator. Podlegały mu wszystkie działy administracji. Organem doradczym i wykonawczym generalnego gubernatorstwa był Urząd Generalnego Gubernatora, a od 1940 roku nazywany rządem. Spośród polskich organów utrzymano jedynie organy wykonawcze samorządu w miastach oraz gminach wiejskich. W GG rozbudowano zadania i struktury policji.
3. Polskie Państwo Podziemne
Jego organizację rozpoczęto jeszcze w czasie trwania kompanii wrześniowej. Struktura organów, uznających władzę rządu emigracyjnego, opierała się na dualizmie równorzędnych w zasadzie pionów: cywilno - politycznego oraz wojskowego. Tworzenie pionu wojskowego rozpoczęło się jeszcze w czasie trwania kampanii wrześniowej, od utworzenia organizacji wojskowo- politycznej Służba Zwycięstwu Polski, a następnie w grudniu w 1939 roku Związku Walki Zbrojnej. W lutym 1942 roku ZWZ przemianowano na Armię Krajową. Jej organem dowodzenia była Komenda Główna. Podziemne organy cywilne stanowili powołani pod koniec 1940 roku: delegat rządu na kraj, delegaci okręgowi oraz powiatowi. Na mocy dekretu delegat rządu uzyskał rangę ministra. Aparat pomocniczy delegata stanowiła Delegatura Rządu podzielona na resortowe departamenty. Powołano również policję w postaci Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa. Powołano również Krajową Rade Ministrów a także Krajową Radę Narodową, która opierała się na systemie terenowych rad narodowych.
ADMINISTRACJA ZIEM POLSKICH W CZASIE II WOJNY ŚWIATOWEJ.
Początek wojny spowodował wprowadzenie przez Prezydenta RP stanu wojennego. Zgodnie z konstytucja kw. Kompetencje prezydenta zostały zawieszone. Naczelny Inspektor Sił Zbrojnych marszałek E. Śmigły-Rydz objął funkcje Naczelnego Wodza. Utworzono także urząd ministra Głównego Komisarza Cywilnego, który przejął na terenie działań zbrojnych kompetencje władz naczelnych w zakresie administracji rządowej (z wyjątkiem administracji wojskowej, wymiaru sprawiedliwości, kolejnictwa, poczty i telegrafu). Na szczeblu terytorialnym dowództw wojskowych powołano komisarzy cywilnych dla zapewnienia współpracy miedzy władzami wojskowymi a wojewodami. Jednocześnie ze stanem wojennym Rada Ministrów za zgoda Prezydenta wprowadziła stan wyjątkowy, rezultatem czego było zawieszenie konstytucyjnych swobód obywateli (zawieszona została wolność osobista, słowa, prasy, nietykalności mieszkania, korespondencji itd.). Wprowadzono również straże miejskie i gminne, które wraz z policją chronić miały obiekty o znaczeniu wojskowym. W nocy z 6 na 7 września władze ewakuowały się z Warszawy, a po zaatakowaniu terytorium kraju przez ZSSR w nocy z 17 na 18 września, władze schroniły się na terytorium Rumunii. Po internowaniu przez władze rumuńskie rządu, prezydent wyznaczył swojego następcę W. Raczkiewicza, ten odwołał dotychczasowy rząd i powołał nowy z W. Sikorskim na czele jako premierem. Premier objął stanowisko Wodza Naczelnego, Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych oraz ministra spraw zagranicznych. Siedzibą rządu był Paryż, a po upadku Francji Anglia. 2 grudnia 1938 r. prezydent rozwiązał sejm i senat a jako organ doradczy powołał Radę Narodową, która stanowić miała namiastkę parlamentu. Główną role na emigracji odgrywała Rada Ministrów posiadająca równorzędną z prezydentem pozycje. W listopadzie powołany został również dla kontaktów z organizacjami podziemnymi Komitet Ministrów dla spraw Kraju. W 1941 utworzone zostało Biuro Prac Politycznych, Ekonomicznych i Prawnych przygotowujące materiały na konferencje pokojową.
Administracja ziem polskich pod okupacja radziecka.
Na ziemiach opanowanych przez wojska radzieckie początkowo władze sprawowały Zarządy Tymczasowe podległe terenowym jednostką NKWD. 22 października przeprowadzono wybory do zgromadzeń ludowych, zbojkotowane przez Polaków. Zgromadzenia Zachodniej Białorusi i Zachodniej Ukrainy wystąpiły do Rady Najwyższej ZSRR o włączenie tych obszarów w skład odpowiednich republik. Następnie dekretem Najwyższej Białoruskiej SRR w Mińsku włączono do republiki białoruskiej województwa białostockie i nowogródzkie, zaś dekretem Prezydium Rady Najwyższej Ukraińskiej SRR dokonano włączenia Galicji Wschodniej i Wołynia. Jednocześnie przystąpiono do wprowadzenia radzieckiego aparatu administracyjnego. 29 listopada wszystkim mieszkańcom terenów wcielonych nadano obywatelstwo radzieckie. Nieco później wprowadzono radziecką administracje na terenie Wileńszczyzny początkowo odstąpionej przez ZSRR Litwie. W 1941 r. tereny polskie znajdujące się pod okupacją radziecką znalazły się w rękach Niemiec i zostały włączone do GG (dystrykt Galicja), w części do Rzeczy (białostockie), reszta weszła w skład tzw. komisariatów Rzeszy (Ukraina i Wschód).
Administracja pod okupacją niemiecką.
Już 1 września 1939 r. włączono do Rzeszy Wolne Miasto Gdańsk. Następnie dekretem A. Hitlera wcielono do Rzeszy: Pomorze, część województwa łódzkiego z Łodzią, Górny Śląsk, Zagłębie Dąbrowskie, zachodnie powiaty województwa krakowskiego, warszawskiego, oraz Suwalszczyznę. Ponadto w 1941 włączono okręg białostocki. Z części terytorium wcielonego do Rzeszy utworzono dwa nowe okręgi: Gdańsk - Prusy Zachodnie oraz Kraj Warty, które dzieliły się na rejencje, te zaś na powiaty miejskie i wiejskie.
Centralnym urzędem Rzeszy dla ziem wcielonych był minister spraw wewnętrznych, ale uprawnienia prawodawcze posiadali także inni ministrowie oraz organy centralne Rzeszy. W praktyce jednak ich kompetencje zostały ograniczone na rzecz namiestników i nadprezydentów. Namiestnik Rzeszy powołany przez kanclerza był jednocześnie szefem NSDAP, komisarzem do spraw obrony i pełnomocnikiem komisarza do spraw umacniania niemczyzny na terenach które mu podlegały. Namiestnik personalnie podlegał ministrowi spraw wewnętrznych, rzeczowo zaś poszczególnym ministrom. Kierował cała administracją ogólną, wymiaru sprawiedliwości, finansów, robót publicznych i propagandy. Względem administracji niezespolonej posiadał uprawnienia instrukcyjno - nadzorcze.
Administracją rejencji kierował prezes rejencji, administracją powiatu miejskiego burmistrz, wiejskiego - starosta. Wszyscy łączyli w swym ręku także funkcje szefów NSDAP.
Szczególną pozycje posiadały organy policji oraz SS (w późniejszym okresie oba te organy zostały połączone). Na ziemiach polskich władza policyjna należała do wyższych dowódców SS i policji formalnie podporządkowanych namiestnikom i nadprezydentom.
Generalne Gubernatorstwo.
Zostało utworzone dekretem z dnia 12 października 1939 r. GG zostało podporządkowane zwierzchniej władzy Rzeszy lecz nie stanowiło jej części. Między Rzeszą a GG istniała granica celna, policyjna, walutowa i dewizowa. GG miło własną walutę i Bank Emisyjny. W mocy utrzymano przepisy prawa polskiego o ile nie zostały zmienione. Na terenie GG działały niższe sądy polskie obok sądów niemieckich i pod ścisłym nadzorem. Stolicą był Kraków, językiem urzędowym niemiecki, choć dopuszczano polski i ukraiński. W skład GG wchodziły dystrykty: krakowski, radomski, lubelski, warszawski, po 1941 ponadto galicyjski. Dystrykty dzieliły się na powiaty miejskie i wiejskie. Na czele GG stał mianowany przez Hitlera i bezpośrednio mu podległy generalny gubernator, który był jednocześnie szefem NSDAP i komisarzem rzeszy do spraw obrony. Przy generalnym gubernatorze działali pełnomocnicy ministerstw i centralnych urzędów Rzeszy, w Berlinie natomiast rezydował przedstawiciel generalnego gubernatora. Organem wykonawczym i doradczym generalnego gubernatora był Urząd Generalnego Gubernatora, od 1940 nazywany rządem, kierowany przez sekretarza stanu.
Administracją dystryktów kierowali gubernatorzy, podlegający generalnemu gubernatorowi. Na czele powiatów stali starostowie powiatowi i miejscy. Spośród polskich organów utrzymano jedynie organy wykonawcze: w miastach burmistrzów, w gminach wiejskich wójtów. Powoływani byli przez gubernatorów zwykle z pośród Polaków, lecz podlegali ścisłemu niemieckiemu nadzorowi. Nadzorowi podlegała ponadto utrzymana również administracja pocztowa i kolejowa.
Bez zmian pozostawiono przed wojenny system zdrowia.
Podobnie jak na pozostałych ziemiach polskich rozbudowane zostały struktury policji i SS. Kierował nimi wyższy dowódca SS i policji, któremu podlegali dowódcy policji bezpieczeństwa, porządkowej, a także dowódcy SS i policji w poszczególnych dystryktach. Utrzymano działalność policji polskiej i ukraińskiej.
Polskie państwo podziemne
W ramach państwa podziemnego oddzielono pion cywilno - polityczny od pionu wojskowego. Tworzenie pionu wojskowego rozpoczęto jeszcze w trakcie trwania kampanii wrześniowej. Powstała wówczas organizacja wojskowa Służba Zwycięstwu Polski, została przemianowana na Związek Walki Zbrojnej a ten w lutym 1942 r. w Armie Krajową. Organem dowodzenia AK była Komenda Główna. Strukturę terenową dostosowano do dawnego podziału terytorialnego. Kraj podzielono na obszary, te dzieliły się na okręgi (powstałe w miejsce województw), okręgi na obwody (zamiast powiatów), na szczeblu gmin zaś zorganizowano placówki.
W ramach pionu cywilnego działali: delegat rządu do spraw kraju, delegaci okręgowi i powiatowi. Na mocy dekretu prezydenta w 1944 delegat rządu do spraw kraju uzyskał rangę ministra, pełniącego na terenie kraju funkcję wicepremiera. Aparatem pomocniczym delegata rządu była Delegatura Rządu podzielona na resortowe departamenty. Delegatura zajmowała się organizowaniem administracji zastępczej tworząc swe komórki terenowe w województwach, powiatach i gminach. Miały one przejąć władzę z chwilą wyzwolenia. Delegaci pełnili funkcje organów administracji ogólnej I instancji.
Aktywną działalność prowadziły departament spraw wewnętrznych, kierujący aparatem terenowym, departament oświaty i kultury, organizujący tajne nauczanie, departament sprawiedliwości, który powołał do życia sądy karne, oraz departament informacji. Powołano również policje w postaci Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa.
Dla przewagi wobec Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) Delegat Rządu powołał Krajową Radę Ministrów, mającą pełnić wszystkie funkcje Rady Ministrów do czasu powrotu rządu do kraju.
Od powstania w 1942 r. Polskiej Partii Robotniczej zaczął kształtować się drugi obóz polityczny podziemia ludowo-demokratyczny, odrzucający konstytucje kwietniową jako podstawę porządku prawnego. 1 stycznia 1944 powołano do życia Krajową Radę Narodową (KRN), działania której oparto na systemie terenowych rad narodowych: wojewódzkich, powiatowych i gminnych.
adm. Polska na emigracji
17.09.1929 r. kiery obecny prezydent Ignacy Mościcki opuszczał kraj wydał orędzie mówiące o przeniesieniu siedziby prezydenta i naczelnych organów państwa ba teren kraju któregoś z sojuszników, celem dalszego kontynuowania wojny. Władze polskie planowały udać się do Rumunii a następnie do Francji. Jednak władze Rumunii pod naciskiem Niemiec i przy niejednoznacznej postawie Francji, wbrew poprzednim obietnicom internowały najwyższe władze Polskie. W konsekwencji prezydent zrezygnował z pełnienia swojej funkcji i zgodnie z konstytucją kwietniową wyznaczył swojego następcę którym został Władysław Raczkiewicz. Obejmując rząd nowy prezydent odwołał internowany w Rumunii rząd , a nowym premierem mianował generała Sikorskiego, który objął również urząd Wodza Naczelnego, Generała inspektora Sił Zbrojnych i obowiązki minister spraw zagranicznych. 2.1.1939 r prezydent rozwiązał Sejm i Senat co dało mu możliwość kontynuowania władzy ustawodawczej, poprzez wydanie dekretów z mocą ustawy, prezydent powołał w 9.12.1939 r. Radę Narodową, zwaną później Radą Narodową RP która składała się początkowo z 15 a później z 22 członków, powołanych przez prezydenta na wniosek premiera. Była organem doradczym w którego skład wychodzili przedstawiciele wszystkich partii rządowych, jak również mniejszość narodowych i Kościoła katolickiego. Pierwszym przewodniczącym był Ignacy Paderewski. Ostatecznie po licznych kryzysach wewn. Rada Narodowa została rozwiązana 21.03.1945 r. po upadku Francji władze polskie przeniosły się do Anglii. Po śmierci Sikorskiego nowym premierem został Mikołajczyk którego rząd składał się z 13 ministrów i przetrwał do listopada 1944 r. po konferencji w Jałcie Polsce narzucono nową formułę granic i rządu.
Adm. Państwa podziemnego
Adm. Państwa podziemnego rozpoczęto już podczas kampanii wrześniowej. W nocy z 26/27.9.1939 r powołano tajną organizację wojskowo - polityczną - Służba Zwycięstwu Polski. Koncepcja tej nie popierał Sikorski . W związku z tym w Paryżu powołano przy urzedzie Komitet Ministrów dla Spraw Kraju pod przewodnictwem Sosnkowskiego. Jednocześnie premier rozwiązał Służbę Zwycięstwu Polski i powołał w 1939 r nową organizacje- Związek Walki Zbrojnej komenda główna miała siedzibę w Paryżu a na jej czele stał Sosnkowski. Organizacja ta miała jedynie charakter wojskowy oddzielona od pionu cywilnego i politycznego. Równoległe istnienie licznych i żywiołowo zakładanych organizacji zbrojnych zmusiło Naczelne Dowództwo w Londynie do podjęcia akcji scalenia podziemia wojskowego. 14.02.1942 r. Związek Walki Zbrojnej przemianowano n Armię Krajową na czele stanął Grot - Rowecki. Organem dowodzenia była komenda główna. Terenowa organizacja AK oparta była na przedwojennym podziale administracyjnym II PR . Kraj podzielono na obszary, obszary na okręgi odpowiadające województwom, te na obwody, pokrywające się z powiatami, a te na placówki odpowiadające gminom. Podstawową jednostką organizacyjną i taktyczną AK był pluton . W grudniu 1941 r powołano Kierownictwo Walki Cywilnej, natomiast w lipcu 1943 r. delegat rządu na kraj i komendant gł. AK połączyli Kierownictwo Walki cywilnej z istniejącym już Kierownictwem Walki Konspiracyjnej w kierownictwo Walki Podziemnej.
Obok wojskowego ,drugą strukturę państwa podziemnego stanowił pion cywilny. W lipcu 1940 r. powołano delegata rządu na ziemie wcielone do Rzeszy, którym został Bniński, nie mianowano delegata na ziemie okupowanie przez Niemców. Z czasem wszystkie te funkcje połączono w rękach głównego delegata rządu na kraj. Zadaniem delegatów było zbudowanie struktur administr. Podziemia. Organem pomocniczym delegata była Delegatura Rządu na Krajdzielila się na 4 departamenty: Spraw Wewn, Informacji i Pracy, Oświaty i Kultury i Pracy i Opieki Społecznej. W 1942 rozbudowano też sieć delegatów wojewódzkich i powiatowych. Kolejną strukturą państwa podziemnego był pion polityczny, w 1940 r. powołano Polityczny Komitet Porozumiewawczy, w czerwcu 1940 przemianowano go na Główny komitet polityczny z czasem or4gan tem uniezależnił się od czynników wojskowych z którymi był początkowo związany organizacyjnie a rozwiną współpracę z delegatem rządu, dla którego stal się organem opiniotwórczym. W marcu 1943 r. GKP przekształcił się w Krajową Reprezentację Polityczną Narodu Polskiego.
W nocy z 31.12.1943/1.01.1944 r komuniści powołali Krajową Radę Narodową pod przewodnictwem. Bieruta w odpowiedzi Na to delegat wydał dekret o powołaniu Rady Jedności Narodowej. 3.05.1944 r. delegat rządu powołał Krajową Radę Ministrów stanowić miała przeciwwagę dla ustanowionego wkrótce Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego.
administracja na ziemiach polskich pod okupacją
1. Okupacja niemiecka.
Pojęciem „okupacja niemiecka” określa się system administracji III Rzeszy, który został utworzony na terenach ziem polskich po przegranej kampanii wrześniowej w 1939 r. Podział Polski został dokonany w oparciu o pakt Ribbentrop - Mołotow podpisany 23 VIII 1939 r. pomiędzy Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich a hitlerowskimi Niemcami.
Niemcy tereny podbite w wyniku działań militarnych traktowały jako swoją własność. Na obszarach zależnych od III Rzeszy władzę początkowo sprawował Naczelny Dowódca Wojsk Lądowych Wehrmachtu. Później tworzono władze cywilne, którym oddawano nadzór nad zdobytym obszarem.
Terytorium II Rzeczypospolitej zostało podzielone na ziemie wcielone do III Rzeszy i na Generalne Gubernatorstwo. Górny Śląsk wraz z Zagłębiem Dąbrowskim i Zaolziem, Wielkopolska, Pomorze oraz część Kujaw i Mazowsze znalazły się w granicach Rzeszy. Natomiast z pozostałych ziem utworzono Generalne Gubernatorstwo. Władzę w nim objął podległy w swoich działaniach i decyzjach tylko Hitlerowi - Hans Frank. GG podzielono na cztery dystrykty: warszawski, krakowski, lubelski, radomski.
Kiedy w czerwcu 1941 r. Hitler rozpoczął wojnę ze swoim dotychczasowym sojusznikiem Związkiem Radzieckim, pod niemiecką okupacją znalazł się teren całej przedwojennej Polski. Białostocczyzna została włączona do III Rzeszy, natomiast wschodnia Małopolska do GG, tworząc dystrykt galicyjski.
Celem polityki władz okupacyjnych było zniszczenie wszystkiego co polskie. Zlikwidowano więc polską administrację, zakazano istnienia partii politycznych, organizacji o charakterze społecznym i kulturalno-oświatowym. Ludność zmuszono do wpisania się na Niemiecka Listę Narodową Polaków z terenów przyłączonych do Rzeszy wysiedlano do Generalnego Gubernatorstwa, albo wywożono do obozów pracy w głąb III Rzeszy. Na miejsce wysiedleńców przybywali niemieccy koloniści. Generalne gubernatorstwo miało stać się w zamierzeniu władz niemieckiego swoistego rodzaju kolonią taniej siły roboczej. Narzędziem polityki germanizacyjnej były szkoły. Zakazano nauki języka polskiego, historii i geografii. Niszczono podręczniki do tych przedmiotów.
Rozbudowie uległ aparat tajnej policji i wojska. Jego strukturę tworzyły: policja bezpieczeństwa, policja porządkowa, straż graniczna i formacje policji pomocniczych: drogowej, kolejowej, leśnej, fabrycznej, wodnej i pocztowej. We wszystkich akcjach wymierzonych w polskich partyzantów albo w walce z oddziałami Polskiego Państwa Podziemnego brały udział obok wymienionych powyżej formacji także oddziały SS i Wehrmachtu.
Na początku lat czterdziestych Niemcy rozpoczęli realizację tzw. Generalnego Planu Wschodniego przewidującego całkowitą germanizację ziem polskich i deportację dotychczasowych mieszkańców na Syberię. W latach 1942 - 1943 na terenach Zamojszczyzny przeprowadzono akcję osiedlania Niemców, po wcześniejszym usunięciu Polaków. Niemcy przywłaszczyli sobie własność państwa polskiego i instytucji publicznych, także wielka własność prywatna na terenach okupowanych została poddana nadzorowi niemieckiemu.
Niemcy rabowali dobra kultury polskiej wywożąc je w głąb własnego kraju. Wielu Polaków próbowało walczyć z okupantem. Rozwijały się działania dywersyjne i sabotażowe, rodził się polski ruch oporu. Wszystkie te działania odbywały się w ścisłej konspiracji. Ale zdarzali się także Polacy, którzy za cenę własnego życia albo poprawy warunków w jakich żyli decydowali się na współpracę z wrogiem, czyli kolaborację.
2. Okupacja radziecka.
Podobnie jak to miało miejsce w przypadku Niemców, także i władze sowieckie traktowały ziemie polskie jako wojenną zdobycz. Zlikwidowano polską administrację na terenach włączonych do ZSRR. 22 października przeprowadzone zostały wybory do Zgromadzeń Ludowych Białorusi Zachodniej i Zachodniej Ukrainy. A na początku listopada (1-2 XI 1939 r.) Rada Najwyższa ZSRR wydała dokument wcielający już formalnie ziemie zdobyte do państwa radzieckiego. Polakom zamieszkującym te obszary, przymusowo nadano radzieckie obywatelstwo. Przeprowadzono spis ludności ( II - IV 1940 r.), a później wydano nowe dowody osobiste, bez których nie można było się poruszać (tzw. paszporytyzacja).
Aparat policyjny ZSRR - NKWD prowadziło akcje terroru wobec wszystkich warstw społecznych i wszystkich narodowości. Represje dotknęły zarówno Polaków, jak i Litwinów, Ukraińców, Białorusinów i Żydów. Najgorszy los spotkał polskich oficerów, wziętych do niewoli w czasie działań militarnych we wrześniu 1939 r. Zostali oni w roku następnym potajemnie wywiezieni i straceni w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku.. Działaczy politycznych, funkcjonariuszy policji, urzędników, właścicieli ziemskich, intelektualistów i wielu innych skazano na łagry. Rodziny osób aresztowanych także podzieliły los swoich bliskich., bowiem zostały deportowane w głąb Związku Radzieckiego. Władze sowieckie przeprowadziły cztery wielkie akcje przesiedleńcze: w lutym, kwietniu, czerwcu 1940 r. i w czerwcu roku następnego. W trakcie tych działań deportowano ponad 350 tys. osób.
Zakazano tworzenia partii politycznych, czy organizacji społecznych. Jedyną legalną partią była partia komunistyczna. Okupanci przejęli polską własność państwową, ale także i własność prywatną. Została przeprowadzona parcelacja własności ziemskiej, a od 1940 r. prowadzono kolektywizację chłopskich gospodarstw rolnych. Podjęto walkę z Kościołem katolickim i z innym związkami wyznaniowymi. Szkoły, uczelnie wyższe, urzędy stały się miejscem propagandy komunistycznej wymierzonej w kapitalistyczne społeczeństwo. Jeszcze w grudniu 1939 r. polskiego złotego zamieniono na radzieckiego rubla.
W czerwcu 1941 r. wybucha wojna pomiędzy III Rzeszą a ZSRR. Władze radzieckie uciekając przez Niemcami na wschód, zamordowały tysiące więźniów polskich, osadzonych w sowieckich więzieniach. Tereny okupowane dotychczas przez Związek Radziecki zostały zajęte przez drugiego, niemieckiego okupanta.
Polskie państwo podziemne
W ramach państwa podziemnego oddzielono pion cywilno - polityczny od pionu wojskowego. Tworzenie pionu wojskowego rozpoczęto jeszcze w trakcie trwania kampanii wrześniowej. Powstała wówczas organizacja wojskowa Służba Zwycięstwu Polski, została przemianowana na Związek Walki Zbrojnej a ten w lutym 1942 r. w Armie Krajową. Organem dowodzenia AK była Komenda Główna. Strukturę terenową dostosowano do dawnego podziału terytorialnego. Kraj podzielono na obszary, te dzieliły się na okręgi (powstałe w miejsce województw), okręgi na obwody (zamiast powiatów), na szczeblu gmin zaś zorganizowano placówki.
W ramach pionu cywilnego działali: delegat rządu do spraw kraju, delegaci okręgowi i powiatowi. Na mocy dekretu prezydenta w 1944 delegat rządu do spraw kraju uzyskał rangę ministra, pełniącego na terenie kraju funkcję wicepremiera. Aparatem pomocniczym delegata rządu była Delegatura Rządu podzielona na resortowe departamenty. Delegatura zajmowała się organizowaniem administracji zastępczej tworząc swe komórki terenowe w województwach, powiatach i gminach. Miały one przejąć władzę z chwilą wyzwolenia. Delegaci pełnili funkcje organów administracji ogólnej I instancji.
Aktywną działalność prowadziły departament spraw wewnętrznych, kierujący aparatem terenowym, departament oświaty i kultury, organizujący tajne nauczanie, departament sprawiedliwości, który powołał do życia sądy karne, oraz departament informacji. Powołano również policje w postaci Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa.
Dla przewagi wobec Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) Delegat Rządu powołał Krajową Radę Ministrów, mającą pełnić wszystkie funkcje Rady Ministrów do czasu powrotu rządu do kraju.
Od powstania w 1942 r. Polskiej Partii Robotniczej zaczął kształtować się drugi obóz polityczny podziemia ludowo-demokratyczny, odrzucający konstytucje kwietniową jako podstawę porządku prawnego. 1 stycznia 1944 powołano do życia Krajową Radę Narodową (KRN), działania której oparto na systemie terenowych rad narodowych: wojewódzkich, powiatowych i gminnych.
CZĘŚĆ V ADMINISTRACJA W POLSCE W LATCH 1994 - 1990
Wyzwolenie ziem polskich przez Armie Czerwoną skutecznie uniemożliwiło przejęcie władzy przez organy obozu londyńskiego. Władza znalazła się w rękach obozu ludowo-demokratycznego który przystąpił do zmiany typu państwa i administracji oraz tworzenia jej struktur na szczebli centralnym i w terenie. Manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) z 22 lipca 1944 r. formułował zasadę przejęcia władzy przez lud pracujący (zasada ludowładztwa), uznawał Krajową Radę Narodową za jedyne legalne źródło władzy i najwyższy organ w państwie sprawujący swe kompetencje poprzez PKWN oraz wojewódzkie, powiatowe, miejskie i gminne rady narodowe (zasada jedności władzy państwowej).
5