Administracja ziem polskich pod okupacją
Podział Polski został dokonany w oparciu o pakt Ribbentrop - Mołotow podpisany 23 VIII 1939 r. pomiędzy Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich a hitlerowskimi Niemcami.
Plany niemieckie zakładały odmienne potraktowanie ziem wcielonych do Rzeszy oraz Generalnego Gubernatorstwa.
Ziemie wcielone do Rzeszy.
Już 1 września 1939 r. włączono do Rzeszy Wolne Miasto Gdańsk. Następnie dekretem A. Hitlera wcielono do Rzeszy: Pomorze, część województwa łódzkiego z Łodzią, Górny Śląsk, Zagłębie Dąbrowskie, zachodnie powiaty województwa krakowskiego, warszawskiego, oraz Suwalszczyznę.
W 1941 włączono okręg białostocki. Z części terytorium wcielonego do Rzeszy utworzono dwa nowe okręgi: Gdańsk - Prusy Zachodnie oraz Kraj Warty, które dzieliły się na rejencje, te zaś na powiaty miejskie i wiejskie. Pozostałe ziemie włączono do istniejących prowincji niemieckich.
Centralnym urzędem Rzeszy dla ziem wcielonych był minister spraw wewnętrznych, ale uprawnienia prawodawcze posiadali także inni ministrowie oraz organy centralne Rzeszy. W praktyce jednak ich kompetencje zostały ograniczone na rzecz namiestników i nadprezydentów. Namiestnik Rzeszy powołany przez kanclerza był jednocześnie szefem NSDAP, komisarzem do spraw obrony i pełnomocnikiem komisarza do spraw umacniania niemczyzny na terenach, które mu podlegały. Namiestnik personalnie podlegał ministrowi spraw wewnętrznych, rzeczowo zaś poszczególnym ministrom. Kierował cała administracją ogólną, wymiaru sprawiedliwości, finansów, robót publicznych i propagandy. Względem administracji niezespolonej posiadał uprawnienia instrukcyjno - nadzorcze.
Administracją rejencji kierował - prezes rejencji, administracją powiatu miejskiego - burmistrz, wiejskiego - starosta. Wszyscy łączyli w swym ręku także funkcje szefów NSDAP.
Szczególną pozycje posiadały organy policji oraz SS (w późniejszym okresie oba te organy zostały połączone). Na ziemiach polskich władza policyjna należała do wyższych dowódców SS i policji formalnie podporządkowanych namiestnikom i nadprezydentom. Wszystkie urzędy na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy sprawowane były przez Niemców.
Ludność polska poddana została prześladowaniom. Ziemie wcielone do Rzeszy miały ulec całkowitej germanizacji jeszcze w czasie wojny (zakończenie przewidywano w ciągu 10 lat). Z terenów przyłączonych do Rzeszy wysiedlano do Generalnego Gubernatorstwa, albo wywożono do obozów pracy w głąb III Rzeszy. Na miejsce wysiedleńców przybywali niemieccy koloniści.
Generalne Gubernatorstwo
Generalne Gubernatorstwo do roku 1941 traktowano jako zaplecze niewykwalifikowanej siły roboczej, utrzymywanej na niskim poziomie kulturalnym i materialnym w bezwzględnym posłuszeństwie wobec najeźdźcy.
Dekretem z dnia 12 października 1939 roku utworzone zostało Generalne Gubernatorstwo (GG). W skład wchodziły dystrykty: krakowski, radomski, lubelski i warszawski, a od 1941 roku także galicyjski.
Zostało podporządkowane władzy Rzeszy, lecz nie stanowiło jej części. GG miały własną walutę
(złoty) emitowaną przez Bank Emisyjny. Utrzymano w mocy przepisy prawa polskiego, jeśli nie zostały zmienione przez władze okupacyjne. Na terenie GG działały niższe sądy polskie obok sądów niemieckich
i pod ścisłym nadzorem. Stolicą był Kraków. Językiem urzędowym - j. niemiecki, choć dopuszczano polski
i ukraiński
Dystrykty dzieliły się na powiaty miejskie i wiejskie. Na czele GG stał mianowany przez Hitlera i bezpośrednio mu podległy generalny gubernator (Hans Frank), który był jednocześnie szefem NSDAP i komisarzem Rzeszy do spraw obrony. Przy generalnym gubernatorze działali pełnomocnicy ministerstw i centralnych urzędów Rzeszy, w Berlinie natomiast rezydował przedstawiciel generalnego gubernatora. Organem wykonawczym i doradczym generalnego gubernatora był Urząd Generalnego Gubernatora, od 1940 nazywany rządem, kierowany przez sekretarza stanu. Administracją dystryktów kierowali gubernatorzy, podlegający generalnemu gubernatorowi.
Podlegały mu wszystkie działy administracji. Spośród polskich organów utrzymano jedynie organy wykonawcze samorządu w miastach oraz gminach wiejskich. W GG rozbudowano zadania i struktury policji.
Na czele powiatów stali starostowie powiatowi i miejscy. Spośród polskich organów utrzymano jedynie organy wykonawcze: w miastach burmistrzów, w gminach wiejskich wójtów. Powoływani byli przez gubernatorów zwykle z pośród Polaków, lecz podlegali ścisłemu niemieckiemu nadzorowi. Nadzorowi podlegała ponadto utrzymana również administracja pocztowa i kolejowa.
Bez zmian pozostawiono sprzed wojenny system zdrowia.
Podobnie jak na pozostałych ziemiach polskich rozbudowane zostały struktury policji i SS. Kierował nimi wyższy dowódca SS i policji, któremu podlegali dowódcy policji bezpieczeństwa, porządkowej, a także dowódcy SS i policji w poszczególnych dystryktach. Utrzymano działalność policji polskiej (granatowa policja) i ukraińskiej. Celem polityki władz okupacyjnych było zniszczenie wszystkiego co polskie. Zlikwidowano polską administrację, zakazano istnienia partii politycznych, organizacji o charakterze społecznym i kulturalno-oświatowym. Ludność zmuszono do wpisania się na Niemiecka Listę Narodową Polaków.
Administracja radziecka
Po 17 września 1939 roku pod okupacją radziecką znalazło się ok. połowy dotychczasowego terytorium Rzeczypospolitej. Podobnie jak to miało miejsce w przypadku Niemców, także i władze sowieckie traktowały ziemie polskie jako wojenną zdobycz. Na ziemiach opanowanych przez wojska radzieckie początkowo władze sprawowały Zarządy Tymczasowe podległe terenowym jednostką NKWD - aparat policyjny ZSRR - prowadziło akcje terroru wobec wszystkich warstw społecznych i wszystkich narodowości. Represje dotknęły zarówno Polaków, jak i Litwinów, Ukraińców, Białorusinów i Żydów. W październiku `39 przeprowadzono wybory do zgromadzeń ludowych, zbojkotowane przez Polaków. Zgromadzenie Zachodniej Białorusi i Zachodniej Ukrainy wystąpiły do Rady Najwyższej ZSRR o włączenie tych obszarów w skład odpowiednich republik radzieckich. Po zaakceptowaniu w dniach 1 i 2 listopada 1939 roku powyższych propozycji dekretem Najwyższej Białoruskiej SRR w Mińsku włączono do republiki białoruskiej województwa białostockie i nowogródzkie, zaś dekretem Prezydium Rady Najwyższej Ukraińskiej SRR dokonano włączenia Galicji Wschodniej i Wołynia. Jednocześnie przystąpiono do wprowadzenia radzieckiego aparatu administracyjnego, wymiaru sprawiedliwości i partyjnego. W dniu 29.11.1939 roku wszystkim Polakom zamieszkującym te obszary, przymusowo nadano radzieckie obywatelstwo. Nieco później wprowadzono radziecką administrację na terenie Wileńszczyzny, początkowo odstąpionej przez ZSRR Litwie. Unifikacji wcielonych ziem polskich z republikami radzieckimi służyć miały wprowadzone natomiast w stosunku do ludności polskiej represje, w tym masowe aresztowania i wymordowanie jeńców. Władze sowieckie przeprowadziły cztery wielkie akcje przesiedleńcze: w lutym, kwietniu, czerwcu 1940 r. i w czerwcu roku następnego. W trakcie tych działań deportowano ponad 350 tys. osób. Zakazano tworzenia partii politycznych, czy organizacji społecznych. Jedyną legalną partią była partia komunistyczna. Okupanci przejęli polską własność państwową, ale także i własność prywatną. Została przeprowadzona parcelacja własności ziemskiej, a od 1940 r. prowadzono kolektywizację chłopskich gospodarstw rolnych. Podjęto walkę z Kościołem katolickim i z innym związkami wyznaniowymi. Szkoły, uczelnie wyższe, urzędy stały się miejscem propagandy komunistycznej wymierzonej w kapitalistyczne społeczeństwo. Jeszcze w grudniu 1939 r. polskiego złotego zamieniono na radzieckiego rubla.
Na ziemiach zagarniętych przez ZSRR wprowadzono ustrój sądów radzieckich zgodny z konstytucją ZSRR. Na szczeblu najniższym funkcjonowały rejonowe sądy ludowe, wybierane przez obywateli na okres 3 lat. Instancją wyższą były sądy obwodowe wybierane na kadencję 5 lat. Na szczeblu republiki utworzono SN wybierany przez Radę Najwyższą Republiki. Działalność wszystkich tych sądów kontrolował SN ZSRR. Odrębne uprawnienia jurysdykcyjne otrzymały organy bezp. wew. podległe NKWD.
W 1941 roku tereny polskie, znajdujące się dotychczas pod okupacją radziecką, znalazły się w rękach Niemiec i zostały włączone do Generalnego Gubernatorstwa (dystrykt Galicja), w części do Rzeczy (białostockie), reszta weszła w skład tzw. komisariatów Rzeszy (Ukraina i Wschód).
Ziemie polskie pod okupacją niemiecką |
Ziemie polskie włączone do ZSRR |
|
Ziemie wcielone do Rzeszy |
Generalne Gubernatorstwo |
|
|
26 X G.G. podzielono na cztery dystrykty: krakowski, radomski, lubelski i warszawski. Obszar ten miał być zapleczem siły roboczej. |
|
Wykorzystując sytuację, w jakiej znalazła się Polska, Słowacja zajęła sporne terytorium Orawy i Spiszu.