Epoka napoleońska
Określenie „epoka napoleońska” oznacza okres w historii Europy, trwający od 1799 r. do 1815 r. Te zaledwie szesnaście lat obfitowało w wiele istotnych wydarzeń politycznych i społecznych. Zmieniła się mapa ówczesnej Europy, za sprawą podbojów wojsk napoleońskich, zawieranych sojuszów, ale także upowszechniły się oświeceniowe zdobycze rewolucji francuskiej (szczególnie te z zakresu prawa). Napoleon Bonaparte zamknął więc niejako okres rewolucji, przyczyniając się jednocześnie do upowszechnienia jej haseł i idei.
Bonaparte wyrósł na fali rewolucji francuskiej. Już wówczas był dobrze zapowiadającym się wojskowym, dzięki którego sukcesom rosła wiara w siłę Francji. Kompromitacja elit rewolucyjnych pozwoliła mu dojść do władzy. Właśnie w nim społeczeństwo widziało gwaranta suwerenności państwa. Kiedy obejmował władzę miał zaledwie 30 lat. Był człowiekiem ambitnym, znającym swoją wartość. Ale jednocześnie z racji tego, że pochodził z biednej rodziny, nie miał licznych towarzyskich koneksji. Mimo tego zapisał się na kartach historii.
Polityka wewnętrzna.
9 XI 1799 r. powołany został do życia konsulat. Faktycznie ten typ rządów był rodzajem dyktatury wojskowej. Napoleonowi splendoru i sławy przyczyniły zwycięstwa odniesione we Włoszech i w Egipcie nad wojskami I koalicji antynapoleońskiej. Sprawując dyktatorską władzę, realizował jednocześnie interesy burżuazji, dbając o rozwój przemysłu i handlu. Organizował roboty publiczne, które dawały możliwość pracy rzeszom osób bezrobotnych. Zakazane zostały strajki. Chłopi poparli Napoleona po tym jak zagwarantował im posiadanie uprawianej dotychczas przez nich ziemi. Przeprowadzona została reforma administracji. W 1811 r. cały kraj podzielono na departamenty. Na ich czele został postawiony prefekt, który osobiście odpowiadał za to co działo się na podporządkowanym mu obszarze. Ograniczeniu uległy polityczne swobody obywatelskie. Zniesiona została wolność prasy, likwidowano konsekwentnie opozycję polityczną (zarówno prawicową, a więc monarchistów, jak i lewicową - jakobinów). Urząd ministra policji sprawował - Józef Fouche. Dzięki niemu i aparatowi policji władze były w stanie monitorować wszystkie posunięcia przeciwników.
Istotnym wydarzeniem było wydanie Kodeksu Napoleona w 1804 r. Zawierał on przepisy prawa karnego, cywilnego i handlowego. Ponadto zapewniał obywatelom równość wobec prawa, wolność wyznania i równouprawnienie religii. Gwarantował swobodę działalności gospodarczej i nienaruszalność własności prywatnej. Podobne Kodeksy były później wprowadzane w państwach uzależnionych od Francji napoleońskiej, m. in. w Księstwie Warszawskim.
Bonapartego nie zadowalał tytuł pierwszego konsula i w 1804 r. koronował się na cesarza. Ponownie więc zmianie uległ ustrój Francji. Z republiki stała się monarchią. Napoleon rozpoczął dyktatorskie rządy. Prawdopodobnie dążył do założenia własnej dynastii, do dziedziczności korony i utrwalenia swego panowania. Na tronach podbijanych przez siebie państw osadzał oddanych mu ludzi bądź swoich krewnych.
Polityka zagraniczna. Konflikty militarne.
Wojny napoleońskiej Francji były kontynuacją konfliktów toczonych jeszcze przez republikę a później Dyrektoriat. Lata 1802 - 1803 to lata pokoju. Reszta to czas ciągłych wojen. Przeciwnicy Francji zrzeszali się w kolacjach antynapoleońskich.
W 1803 r. Napoleon rozpoczął przygotowania do ataku na Anglię. W październiku 1805 r. rozegrała się wielka bitwa morska pod Trafalgarem. Zakończyła się sukcesem floty angielskiej. W tej sytuacji plany francuskiej inwazji na Wyspy Brytyjskie stały się nierealne. Po stronie Anglii do walki przyłączyły się Austria i Rosja. Powstała III koalicja. Napoleon w bitwie pod Austelitz (4 XII 1805 r.) zadał wojskom kolacji druzgocącą klęskę. IV koalicję utworzyły Prusy i Rosja, zaniepokojone sukcesami francuskimi. Ale i one zostały pobite. Prusy poniosły klęskę w bitwach pod Jeną i pod Auerstaedt. Wojska napoleońskie w toku działań wkroczyły na teren dawnych ziem polskich. W 1806 r. wybuchło powstanie polskiej ludności skierowane przeciwko pruskiemu zaborcy. Walki z koalicją zakończył pokój w Preszburgu (1806 r.) i w Tylży (1807 r.). Na mocy pierwszego z nich Austria utraciła posiadłości w południowo-zachodnich Niemczech, Wenecję, Dalmację i Istrię. Przestała być także hegemonem w Rzeszy. Utworzony został Związek Reński pod nadzorem Francji. Z części terytorium odebranego Prusom zostało utworzone Księstwo Warszawskie. Napoleon nie był w stanie zakończyć drogą militarna konfliktu z Anglią, dlatego zdecydował się na wprowadzenie blokady kontynentalnej Wysp Brytyjskich. Od 1806 r. porty Francji i jej sprzymierzeńców zostały zamknięte dla angielskich statków. Tym samym przemysł brytyjski pozbawiony został swoich największych rynków zbytu. To posunięcie nie dało Napoleonowi zwycięstwa. Anglia mimo że osłabiona nadal gotowa była wspierać wszelkie akcje wymierzone przeciwko swojemu kontynentalnego przeciwnikowi.
Lata 1807 - 1812 to czas sukcesów Napoleona i jego polityki zagranicznej. Udało mu się wówczas uzależnić od siebie szereg państw m. in. Księstwo Warszawskie, Królestwo Włoch, Królestwo Neapolu. Państwami sprzymierzonymi były Rosja, Prusy czy Dania. Czasowy sojusznik - Austria, po wypowiedzeniu wojny i przegranej w bitwie pod Wagram, została zdegradowana do roli państwa uzależnionego. Trudności miał Napoleon z Hiszpanią. Zamierzał osadzić na tronie tego kraju swojego brata Józefa. Powstańcy hiszpańscy, których wspierała Anglia, stawili skuteczny opór Francji. Za czasów panowania Bonapartego zwiększyło się terytorium francuskie. Przyłączone zostały Belgia, Holandia, północne Niemcy, a na południu cześć północnych Włoch, Dalmacja i Istria. W tym też czasie Francja po raz pierwszy swoimi wpływami sięgnęła Morza Bałtyckiego.
Od 1809 r. zaczęły się psuć stosunki pomiędzy Francją a jej sojusznikiem Rosją. Powodem było m. in. powiększenie obszaru Księstwa Warszawskiego, kosztem zdobyczy w konflikcie z Austrią. Ta sytuacja rodziła możliwość a zarazem obawę, że przy francuskiej pomocy zostanie wskrzeszone państwo polskie. Rosja, jako partner handlowy Wysp Brytyjskich, także bardzo niekorzystnie odczuła skutki blokady kontynentalnej. Car Aleksander I nie przestrzegał porozumień pokojowych z Tylży i faktycznie wspierał Anglię w jej konflikcie z Francją. Napoleon widząc, że dotychczasowy sojusznik odwrócił się od niego, zdecydował się na rozwiązanie siłowe. Do wojny z Rosją wystawił armię liczącą 600 tys. żołnierzy i 1300 armat. Źle bojowej sprawności wojska wróżył jej mieszany skład. 60% stanowili Francuzi, resztę sojusznicy Francji różnej narodowości, w tym także Polacy. Dowództwo nad wojskami rosyjskimi objął Michaił Kutuzow. Pod swoją komendą miał 220 tys. żołnierzy i do użytku 900 armat. W obliczu znacznie mniejszej armii Kutuzow przyjął taktykę unikania walnej bitwy i cofał się przed napierającymi Francuzami. Ci w trakcie ofensywy zdołali zająć Smoleńsk i podążali w kierunku Moskwy. Największą bitwą tej kampanii była bitwa pod Borodino (5-7 IX 1812 r.). Nie przyniosła jednak rozstrzygnięcia. Obie strony poniosły duże straty. Wojska rosyjskie wycofały się z Moskwy. Nadeszła zima 1812/1813 r. Sytuacja wojsk francuskich stacjonujących w stolicy państwa rosyjskiego zaczynała się pogarszać. Brakowało żywności, odzieży i posiłków. Coraz trudniej było utrzymać władzę w mieście. W tej sytuacji Napoleon zarządził odwrót. W czasie drogi powrotnej większość żołnierzy zginęła z głodu, z wyczerpania i z mrozu. Dotychczasowi sojusznicy zostawili Napoleona. Powstała kolejna koalicja antynapoleońska. Ocalałe resztki „Wielkiej Armii” zmierzyły się w nią w bitwie pod Lipskiem (16-19 X 1814 roku). Ta bitwa rozstrzygnęła losy Europy. Napoleon poniósł druzgocącą klęskę. Został zmuszony do abdykacji (6 IV 1814 r.). Na tron we Francji wróciła rodzina Burbonów w osobie brata ostatniego króla Ludwika XVI - Ludwika XVIII. Bonapartemu pozwolono zachować tytuł cesarski. Ponadto do końca życia otrzymał we władanie wyspę u wybrzeży Włoch - Elbę.
We Francji nastąpiła kolejna zmiana ustroju. Powróciła monarchia. Przywrócone zostały granice francuskie sprzed 1792 r. Ustaleniem porządku i pokoju w Europie miał się zająć kongres, którego obrady postanowiono zwołać do Wiednia.
W chwili gdy trwały obrady, zupełnie niespodziewanie Napoleon uciekł z Elby. 1 III 1815 r. wylądował wraz z niewielkimi oddziałami na południu Francji. Rządy Burbonów bardzo szybko zaczęły być krytykowane. Niezadowolenie społeczeństwa wykorzystał Napoleon. Zgromadził wokół siebie wiernych mu ludzi i po raz kolejny sięgnął po władzę. Te wydarzenia określa się mianem „stu dni Napoleona”. Obradujący w Wiedniu rządzący państw europejskich od razu zareagowali. Zorganizowano armię, która pod Waterloo, na terenie Belgii stawiła czoło wojskom napoleońskim. To było miejsce ostatecznej klęski Bonapartego. Na tron powrócił Ludwik XVIII. Natomiast Napoleona Anglicy wywieźli na Wyspę Świętej Heleny. Tu zmarł w 1821 r.
Bilans epoki napoleońskiej
Lata panowania i podbojów napoleońskich to czas wielkich zmian na kontynencie europejskim, zmian które dokonywane były w sposób bardzo szybki. Napoleon Bonaparte, jako że wyrósł w cieniu rewolucji potrafił wcielić jej ideały w życie, ale co chyba bardziej istotne wykorzystać je do swoich celów. Stworzył system podległych mu państw, których władcy gotowi byli reagować na każde skinienie ręką cesarza Francji. Państwom, które powstawały z jego inicjatywy narzucał ustrój polityczny i społeczny.
Jednocześnie Europa po trwających tyle lat wojnach, była kontynentem zrujnowanym i zniszczonym. Ocena epoki napoleońskiej jest bardzo niejednoznaczna, podobnie zresztą jak i osoby samego Napoleona. Dla niektórych narodów, np. Anglików, Hiszpanów jest on uosobieniem tyrana, natomiast dla Polaków był sojusznikiem ich sprawy, sprawy polskiej. Polacy widzieli w nim tego, który pomoże im odzyskać ich państwo. Do dziś z Napoleonem wiąże się legenda przedstawiająca go jako ambitnego, zdolnego człowieka pochodzącego ze społecznych nizin, który dzięki swojemu uporowi wspiął się na szczyt.
Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.