G. Kapica:
Rozwiązywanie zagadek jako czynnik stymulujący, czyli pobudzający rozwój zdolności poznawczych dziecka, wyzwalający jego twórczą aktywność, wdrażający do samodzielnego myślenia, do samokontroli, samooceny czy też samokształcenia.
Jako rozrywki umysłowe przyjęto określać nie tylko zagadki, ale i różnorodne gry i zabawy umysłowe (np. warcaby, szachy, master-mind, tangramy), gry i zabawy logiczne, kombinacyjne gry planszowe, gry strategiczne, quizy lub popularne sztuczki, figle, których rozwiązanie wymaga nieraz dużego wysiłku umysłowego i sporej dozy pomysłowości.
Zagadki powinny być dostosowane do możliwości intelektualnych uczniów, do ich zainteresowań, a także do potrzeb szkolnych, mogą być dużą pomocą w realizacji wielu zamierzeń dydaktyczno-wychowawczych.
Wspomagająca rola zabawy w procesie kształcenia młodszych uczniów. Zabawa to działalność wykonywana dla przyjemności, obok pracy i uczenia się jest ona główną formą aktywności dzieci.
Podział zabaw wg P.A.Rudika, wyróżnia zabawy tematyczne, konstrukcyjne, ruchowe i dydaktyczne.
Chodzi o to, aby zagadka nie tylko bawiła, nie była tylko aktem samokontroli - autoegzaminu, ale by zarazem uczyła, by przyczyniała się do poznawania, utrwalania i rozszerzania wiadomości z różnych dziedzin nauki, by rozwijała umiejętności twórcze, zaciekawiała i skłaniała do dalszych studiów, wreszcie - by sprzyjała kształtowaniu i rozwijaniu pożytecznych nawyków i przyzwyczajeń.
Problematyka rozrywek umysłowych w literaturze:
Platon kazał uczyć dzieci poprzez zabawy i polecał wykorzystywać zabawki w nauczaniu geometrii i arytmetyki.
Starożytni rzymianie nadawali ciasteczkom kształty liter i podając je dzieciom uczyli abecadła.
J. Dewey - uzasadnił, że zainteresowanie i wysiłek będące wewnętrznymi dyspozycjami dziecka, są wzajemnie powiązane i ich rozdzielanie jest rzeczą sztuczną. Nie ma zatem przeciwieństwa między zabawą i pracą, gdyż się wzajemnie przenikają i uzupełniają.
E. Claparéde - nie można postawić granicy między pracą, a zabawą. Bardzo wysoko cenił zabawę, twierdził, że może ona stanowić podstawę wychowania i nauczania, łagodzić wysiłek dziecka związany z trudnymi obowiązkami szkolnymi. Bowiem wtedy tylko wysiłek będzie skuteczny, gdy będzie wywołany pozorem zabawy, wtedy też da podmiotowi zadowolenie.
O. Decroly - poświęcił grom i zabawom oddzielne opracowanie, wprowadził gry dla pobudzania i podtrzymywania uwagi dzieci, dla rozwijania ich aktywności myślowej i budzenia w nich zainteresowania nauką szkolną.
E. Claparéde oraz O. Decroly jako pierwsi dostrzegli zabawy intelektualne (dydaktyczne), wymagające szczególnego wysiłku myślowego. Zabawy umysłowe to te, które opierają się na: porównaniu lub odpoznawaniu (loteryjka, domino), kojarzeniu na podstawie współdźwięku (dobieranie rymów), rozumowaniu (szachy), domyślności lub pomysłowości (zagadki, rebusy, szarady), wyobraźni twórczej (zmyślanie opowiadań, rysunki).
L. Jeleńska - uważa, że forma zabawowa gwarantuje u młodszych dzieci największą intensywność w pracy. I choć gry , zagadki i rozsypanki przypominają ulubione zabawy dzieci, jednak powinny być tak stosowane, żeby odnosiły się do zajęć z przeświadczeniem, że pracują.
Kamiński - traktuje zabawę jako jeden z głównych elementów przyczyniających się do aktywizacji i uspołecznienia uczniów w szkole. Znaczenie zabawy widzi dwojako:
jako sposób spędzania wolnego czasu, zgodnie z zainteresowaniami i zamiłowaniami dzieci.
jako zaproponowana przez nauczyciela w czasie zajęć szkolnych doraźna czynność, dająca uczniom zadowolenie i mająca na celu wzmożenie procesu uczenia się, a więc utrwalenie materiału nauczania.
Zabawy dają możliwość wywołania u dzieci w czasie trwania zabawy odpowiedniego napięcia emocjonalnego, które podtrzymuje ich dążenia i jest jednym z warunków skuteczności uczenia się.
J. Zborowski - zalicza zabawy dydaktyczne do ważnych i skutecznych form aktywizacji uczniów, przede wszystkim w klasach młodszych. Zabawy dydaktyczne stanową pośrednie ogniwo między zabawą w ścisłym słowa tego znaczeniu, a systematyczną pracą. Zabawa, czy gra, jako forma uczenia się jest dla dziecka przeżyciem przyjemnym, gdyż zaspokaja jego popędy, budzi i rozwija zainteresowania, oraz odpowiada poziomowi jego rozwoju.
J. Mrożkiewicz - wykazuje duże zainteresowanie zabawami umysłowymi, których cechą jest współzawodnictwo w zakresie umiejętności posługiwania się pamięcią, uwagą, fantazją, zdolnością orientowania się. Zabawy umysłowe przyczyniają się do łatwiejszego zapamiętywania nowych wiadomości, do wywoływania szlachetnych stanów emocjonalnych, rozwijania mowy i myślenia, rozwoju umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń.
T. Tyszka - wyróżnia kształcąco-wychowawcze walory zagadek, ukazując możliwości utrwalania materiału programowego poprzez ich rozwiązywanie, podkreślając przy tym konieczność powiązania zagadek z aktualnie przerabianym materiałem nauczania.
Znaczenie zagadek wg Tyszki:
Zaprawiają do logicznego myślenia,
Wyrabiają żywotność umysłu,
Budzą zainteresowanie, twórczość, samodzielność,
Uczą analizowania i syntetyzowania.
Struktura zagadek
Poprawnie skonstruowana zagadka powinna składać się z poniższych trzech elementów:
zadanie musi zawierać pewną wiedzę,
musi zawierać pewne pytanie,
odpowiedź na to pytanie powinna być zawarta w danych zadania i ujawniać się niezawodnie i jednoznacznie przy połączeniu tych danych według określonych reguł istniejących dla rozwiązywania tego typu zadań.
Proces rozwiązywania zagadek
Czynności wykonywane w toku rozwiązywania zagadki, obejmują kilka faz:
analiza informacji zawartych w zagadce, czyli tzw. danych wyjściowych tworzących sytuację początkową oraz sposobów, reguł ich połączenia lub przetworzenia,
uświadomienie siebie celu końcowego, który należy osiągnąć (końcowe rozwiązanie zagadki),
wytwarzanie pomysłów rozwiązania, czyli informacji niezbędnych do osiągnięcia celów pośrednich, etapowych oraz sytuacji końcowej,
weryfikacja pomysłów rozwiązania, czyli sprawdzenie poprawności i wartości wysuwanych pomysłów,
powrót do faz poprzednich, gdy zachodzi taka potrzeba.
Czynności nauczycielskie towarzyszące rozwiązywaniu zagadek:
czynności informujące lub naprowadzające uczniów na sposoby rozwiązania zagadki,
czynności pobudzające o charakterze motywującym lub mobilizującym dzieci do wysiłku i osiągnięcia celu,
czynności kontrolne, mające na celu bieżącą weryfikację poczynań uczniów w kierunku uzyskania celów etapowych i końcowych,
czynności korektywne, modyfikujące drogę prowadzącą do osiągnięcia wyniku etapowego lub końcowego.
Zróżnicowana praca indywidualna
Zmusza ona równocześnie wszystkich uczniów do wysiłku, do podjęcia samodzielnej pracy, a nauczycielowi umożliwia uwzględnienie w procesie nauczania różnic indywidualnych między poszczególnymi uczniami.
Zróżnicowana praca indywidualna w zakresie rozwiązywania zagadek polega przede wszystkim na dostarczaniu uczniom zadań o różnym stopniu trudności. Znając możliwości i potrzeby zespołu klasowego tak konstruujemy zagadki, aby odpowiadały one jednocześnie poziomowi uczniów zdolnych, przeciętnych i słabszych.
Bezpośredni kontakt dziecka z zagadką (oddzielny blankiet dla każdego dziecka) i zawartym w niej materiałem, sprawia że może ono manipulować nim w sposób najbardziej odpowiadający jego możliwościom i we właściwym dla niego tempie.
Zagadki a motywacja do nauki szkolnej
Rozwiązywanie zagadek to skuteczny czynnik kształtujący sferę emocjonalną i motywacyjną dziecka. Rozwija wytrwałość, siłę woli, chęć pokonywania trudności. Te drobne sukcesy budzą w nim optymizm i wiarę we własne siły, tak potrzebne mu w pierwszych, trudnych nieraz latach nauki szkolnej.