DYDAKTYKA SPECJALNA - WYKŁADY

WYKŁAD 1

STUDIOWANIE:

- gromadzenie

- poszukiwanie

- refleksja

- wątpienie

- szanowanie

NAUCZAĆ, TO POMÓC UCZNIOWI W:

- gromadzeniu

- poszukiwaniu

- refleksji

- wątpieniu

Nauczanie w kolorze żółtym - ciepło, jasność, błysk, zachwyt

Nauczanie w kolorze czerwonym - emocje, przeżycia, ciekawość świata

Nauczanie w kolorze zielonym - świeżość, wyciszenie, harmonia, przewidywalność

Nauczanie w kolorze niebieskim - nadzieja na sukces, osiąganie tego co wydaje się nierealne

PEDAGOG - to osoba, która prowadzi dziecko

PAIDOS - dziecko, latorośl

PAIDAGOGOS - niewolnik opiekujący się dziećmi swego pana

AGAGOS - kierownik, przewodnik

Pedagogika starożytna sformułowała ideał człowieka o wszechstronnie ukształtowanej osobowości.

W starożytności datuje się początek dydaktyki i teorii wychowania.

W psychologii dziecka wyodrębniono okresy rozwojowe, sformułowano drogi i etapy poznawania rzeczywistości, zapoczątkowano refleksje nad metodyką nauczania poszczególnych przedmiotów.

Grecko-rzymska myśl pedagogiczna wynikała z praktyki, intuicji i ogólnych założeń filozofii.

Wychowanie jest podobne do budowania.

Ideałem wychowania było uformowanie człowieka wszechstronnie wykształconego - piękne ciało, piękny umysł - kalokagatia.

Jakim może być nauczyciel (Ryan):

- ciepły i wyrozumiały lub zimny i powściągliwy

- zorganizowany i rzeczowy lub bezplanowy i niedbały

- stymulujący i pobudzający wyobraźnie lub nudny i zrutynizowany

PRZEJAWY SKUTECZNEGO NAUCZANIA (Ryan):

Nauczyciel:

- pełen zapału i entuzjazmu

- rzeczowy i nastawiony na osiągnięcie celu

- przedstawia treści programowe w sposób jasny i zrozumiały

- posługuje się licznymi metodami i technikami nauczania oraz korzysta z różnorodnych materiałów i pomocy szkolnych

- stwarza uczniom liczne możliwości samodzielnego uczenia się omawianego materiału

OBSERWACYJNE INFORMACJE PRZEBIEGU ZAJĘĆ EDUKACYJNYCH:

- jak reagują uczniowie na to, co przekazuje nauczyciel

- co powoduje, że chcą współpracować z nauczycielem lub stają przeciwko niemu

- jakiego typu informacje wyzwalają odwagę i twórcze myślenie uczniów

- jakie informacje powodują lęk

- jak odzwierciedlają się w zachowaniach uczniów zdarzenia zachodzące w klasie

STANDARDY PRACY NAUCZYCIELI FRANCUSKICH:

- tolerancja - aby akceptować każde dziecko i jego inność, aby uczyć akceptacji innych, otworzyć się ku innym

- nadzieja - którą trzeba budzić w każdym dziecku by pomóc mu zbudować jego własną wizję świata i wspomóc jego rozwój zgodnie z jego zdolnościami potrzebami

- cierpliwość - wszystko wymaga czasu, efekty będą na końcu, nauczyć się słuchać, zachęcać budzić wiarę w sukces

- zaufanie - do samego siebie, we własne umiejętności i zaufanie do uczniów

- wytrwałość - nic się nie osiąga bez wysiłku, rozbudzać w uczniach motywacje

NAUCZYCIEL:

- rozwija w sobie cierpliwość

- doskonali zorganizowanie

- pielęgnuje zdolności empatyczne

WZORCE KSZTAŁCENIA NAUCZYCIELI:

- nauczyć wychowywać

- nauczyć się kierowania klasą

- nauczyć nauczać

- nauczyć oceniać

POZWALAM SOBIE OMINĄC P JAK PEDAGOG :)

PEDAGOG SPECJALNY - ten, który prowadzi ucznia z niepełnosprawnością, niedostosowaniem społecznym bądź chorobą przewlekłą

PRZESŁANIA DO PRACY PEDAGOGA SPECJALNEGO:

- interesująca, intrygująca, a także korzystna rozwojowo jest dla pedagoga specjalnego pozycja ryzykanta

- dzieli się na specjalizacje - interdyscyplinarność

- kierunek pracy rehabilitacyjnej powinien być jednoznaczny

- prawda i autentyczność

Kompetencje zawodowe - to zdolność do wykonywania czynności w zawodzie w sposób zgodny ze standardami wymaganymi dla danego zadania zawodowego.

Standardy kompetencji:

- harmonizowanie

- zapraszanie do uczenia się

- bogaty warsztat metodyczny

- podmiotowość

- świadomość pedagogiczna

- kreatywność

- profesjonalizm

WYKŁAD 2

Kolor biały - obiektywizm

Niepełnosprawność rok 1994, Parlament Europejski - Osobą niepełnosprawną jest jednostka w pełni swych praw, znajdująca się w sytuacji upośledzającej ją na skutek barier środowiskowych, ekonomicznych i społecznych, których z powodu występujących u niej uszkodzeń nie może przezwyciężyć w taki sposób jak inni ludzie. Bariery te zbyt często są zwiększane przez deprecjonujące postawy ze strony społeczeństwa.

Działać w zakresie:

- prowadzenia szerokich badań diagnostycznych - ocena zjawiska i zaspokajanie potrzeb środowiska

- kształcenia kadry specjalistów, profesjonalnie przygotowanych

Ważne dokumenty międzynarodowe:

- Deklaracja z Salamanki 1994 r. -

- Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych 2006 r.

Niepełnosprawność wg. WHO:

- uszkodzenie - oznacza utratę lub odstępstwo od normy w obrębie struktury lub funkcji anatomicznej, fizjologicznej lub psychologicznej

- upośledzenie - niekorzystna dla danego człowieka sytuacja w relacji z otoczeniem oraz utrudnienie, ograniczenie lub brak możliwości brania udziału w pełnieniu różnych ról w życiu danej społeczności.

- niepełnosprawność - oznacza wszelkie ograniczenie lub brak - wynikający z uszkodzenia - zdolności wykonywania jakiejś czynności w sposób lub w zakresie uważanym za normalny dla człowieka.

MECHANIZMY NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI:

*Organiczny:

- uraz

- choroba

- uszkodzenie

- zaburzenie

Stan wewnętrzny

- uszkodzenie organiczne wzroku, słuchu, układu nerwowego, mięśniowego

* Psychologiczny:

- niepełnosprawność

- zaburzenie aktywności

- ograniczenie doświadczenia i kompetencji

Poznawanie, rozumienie

- zaburzenia w zakresie percepcji, zaburzenia komunikacji, emocji, motoryki

* Społeczny:

- ograniczenie

- upośledzenie funkcjonowania w rolach społecznych

Socjalizacja

- niesamodzielność fizyczna, osłabienie orientacji w otoczeniu, zaburzenia komunikacji interpersonalnej

I człowiek funkcjonuje na trzech poziomach:

- biologiczny

- jednostkowy

- społeczny

II na tych trzech poziomach mogą przejawić się oznaki zdrowia/choroby

III między tymi poziomami występują bezpośrednie związki

Rozszerzony zakres zainteresowań dydaktyki specjalnej:

- osoby niepełnosprawne w różnym wieku

- dotknięte różnym rodzajem i stopniem niepełnosprawności (także sprzężone niepełnosprawności, głębokie upośledzenie umysłowe)

1997 - Ustawa o rehabilitacji

- środowisko rodzinne osób niepełnosprawnych i możliwości udziału rodziny w procesie rehabilitacji

- sytuacje uczniów niepełnosprawnych w różnych instytucjach edukacyjnych

TRZY FORMY KSZTAŁCENIA UCZNIÓW Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ:

- segregacyjna (szkoły specjalne)

- integracyjna

- włączająca (kształcenie ucznia z niepełnosprawnością w szkole ogólnodostępnej)

ZABURZENIA ROZWOJOWE:

Rozwój atypowy - to trwałe poznawcze i/lub fizyczne uszkodzenia, które zwykle pojawiają się we wczesnym okresie życia dziecka ale mogą również pojawić się później w okresie rozwojowym tj. do 18 roku życia

Skutkiem zaburzenia atypowego zwykle jest znaczne ograniczenie w trzech albo więcej aktywnościach życiowych tj. komunikacja, uczenie się, poruszanie, samodzielność, samoobsługa, decyzyjność.

Pojęcie atypowości nie etykietuję, nie stygmatyzuje dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych.

Stwarza obraz dla różnorodnych form wspierania procesu rozwojowego, który przebiega wieloma ścieżkami.

Dydaktyka specjalna wprowadza w nabywanie kompetencji ważnych dla pedagoga specjalnego.

STANDARDY PRACY NAUCZYCIELI (NIEMIERKO):

- umiejętność konstruowania programów nauczania

- umiejętność zespołowego działania

- umiejętność budowania wewnątrzszkolnego systemu oceniania

- umiejętnośc organizowania

Nauczyciel-psycholog - zainteresowany innością, specyfiką funkcjonowania psychicznego ucznia, psychiczny rozwój

Nauczyciel-wychowawca - wychowanie, usamodzielnianie, integracja

Nauczyciel-pasjonat - swoje pasje potrafi ofiarować uczniom

Nauczyciel-dydaktyk - ma potrzebę przekazywania wiedzy

Nauczyciel-opiekun - typ matczyny

KRĘGI ROZWAŻAŃ DYDAKTYKI SPECJALNEJ:

- teorie, koncepcje

- kształcenie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi

- poznanie ucznia

- podstawy terminologiczne, teleologiczne, metodologiczne

- relacje edukacyjne, rehabilitacyjne, terapeutyczne

- efekty zabiegów pedagogicznych

WYKŁAD 3

Pedagogika specjalna/dydaktyka to nauka wyzwalająca.

- uwalnia od ograniczeń, niemożliwości, deficytów, ułomności

- rozwija podmiotowość osoby z niepełnosprawnością i uczą ją sprawstwa, poczucia wolności

- stwarzająca możliwości wyboru, czyniąca człowieka podmiotem, autorem własnego życia

Dydaktyka specjalna wprowadza w nabywanie kompetencji ważnych dla zawodu pedagoga specjalnego

„Powierzyłem Wam ludzkie dzieci nie po to, żeby kiedyś ocenić ile wiedzy zdołaliście im przekazać ale po to, żeby radować się widząc jak wstępują wzwyż.” - Saint-Exupery

„Należy wymagać tego co można osiągnąć”.

- rozpoznanie potrzeb i możliwości ucznia - podstawa procesu dydaktycznego

- wnikliwa i rzetelna diagnostyka jest niezbędna do programowania kształcenia dziecka, budowania programu edukacyjnego rehabilitacyjnego, terapeutycznego

- ważna wiedza na temat sfery najbliższego rozwoju, rozwoju poznawczego, emocjonalnego i społecznego

- ważne są kompetencje diagnostyczne pedagoga

- empatyczna zdolność zrozumienia ucznia

- umiejętność rozpoznawania granic możliwości i ograniczeń

Lew Wygotski - 1896-1934 „Ludzka istota jest możliwością”

Strefa najbliższego rozwoju - swoisty obszar kompetencyjny w obrębie którego dziecko ujawnia gotowość do wychodzenia poza i ponad aktualne możliwości.

SNR definiowana jest jako różnica wykonywania samodzielnego i wspomaganego z zaznaczeniem mechanizmu wspomagania.

„Różnice między tym co dziecko potrafi wykonać samo a tym co potrafi wykonać przy pomocy…”

Aktualny poziom rozwoju - zadania które dziecko jest w stanie wykonać bez pomocy dorosłego

Potencjalny poziom rozwoju - dopiero kształtujący się funkcje psychiczne, aktualizowane w sytuacji współpracy z osobą bardziej kompetentną.

ROZWÓJ I ZAKŁÓCENIA ROZWOJU:

- dzieci nie rozwijają się w izolacji od świata ale ich rozwój odbywa się zarówno dzięki aktywności własnej jak i w wyniku relacji z otoczeniem

- zaburzenia aktywności własnej dziecka ograniczają relacje z otoczeniem, a tym samym zaburza możliwości czerpania ze świata wszystkiego co służy rozwojowi wiedzy, doświadczenia, przeżyć

- ograniczenia odbioru informacji z otoczenia, zaburzenia możliwości porozumienia się, utrudnienia w rozumowaniu świata, innych ludzi, to wszystko sprawia, że rozwój dzieci niepełnosprawnych jest wyjątkowo ciężką drogą

CZYNNIKI ROZWOJU CZŁOWIEKA

- biologiczne czynniki rozwoju są szczególnie ważne we wczesnym okresie życia

- środowisko staje się najważniejsze w następnych okresach rozwojowych; typowe zachowania jak np. chodzenie są niej modyfikowane przez środowisko niź zachowania takie jak nabycie zdolności językowych

- optymalny czas interwencji to wiek niemowlęcy i przedszkolny

- ryzyko zaburzeń rozwojowych jest rezultatem niekorzystnego działania wielu czynników, ale także często niemożności sprawowania nad nimi kontroli

Dydaktyka specjalna - nauka teoretyczna, empiryczna, praktyczna, nauczania, uczenia się i wychowania. Opisuje, wyjaśnia mechanizmy przyswajania wiedzy, oraz związane z nimi reakcje zachodzące w interakcji nauczyciel - uczeń, a także przewiduje indywidualne i zespołowe efekty zabiegów pedagogicznych w odniesieniu do osób ze specjalnymi potrzebami.

Dydaktyka specjalna opisuje i wyjaśnia:

- postępowanie diagnostyczne - co i jak jest?

- postępowanie eksperymentalne - dlaczego tak jest , jak można ulepszyć?

Przyswajanie - opanowanie czegoś, co staje się własnością uczącego się, który umie tym posługiwać się

Interakcje nauczyciel-uczeń - merytoryczne, emocjonalne, relacje zdrowe i toksyczne

EFEKTY ZABIEGÓW PEDAGOGICZNYCH:

- ocena osiągnięć i przewidywanych osiągnięć

- nauczanie diagnostyczne

- specyficzne potrzeby edukacyjne wynikające z naturalnych potrzeb człowieka i cykli rozwojowych i życiowych

Dydaktyka specjalna:

- opis

- refleksja

- wyjaśnienie

FAZY W NASTAWIENIU ZAWODOWYM NAUCZYCIELA (FULLER):

- nastawienie na przetrwanie (niepewność, niepokój, poszukiwanie uznania, obawa przed utratą kontroli)

- nastawienie na sytuację dydaktyczną (pojawiają się czynności nawykowe, radzenie sobie z planowaniem, kontrolowanie czynności)

- nastawienie na ucznia (dojrzewanie zawodowe, zauważenie potrzeb uczniów, pojawia się poczucia przydatności zawodowej)

WYKŁAD 4

„Każda osoba ma coś do zaoferowania światu”

SPECJALNE POTRZEBY EDUKACYJNE (SPE):

* Specjalne trudności w uczeniu się:

- odnoszą się do uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, wymagają specjalnej organizacji procesu edukacyjnego np. niewidomi, słabo widzący, autystycy, ze spreżoną niepełnosprawnością, niedostosowaniem społecznym, z chorobami przewlekłymi, słabo słyszący, niepełnosprawni ruchowo, z zaburzeniami komunikacji językowej

* Specyficzne trudności w uczeniu się:

- odnoszą się do uczniów z normą intelektualną, którzy mają trudności w przyswajaniu treści dydaktycznych, wynikające ze specyfiki funkcjonowania np. dysfunkcje analizatorów, dysgrafia, dysleksja

SPE:

*Uczeń:

- w sytuacji kryzysowej lub traumatycznej

- z niepowodzeniami edukacyjnymi

- z trudnościami wynikającymi z zaniedbań środowiskowych związanych z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny

- z trudnościami adaptacyjnymi

- uczeń szczególnie uzdolniony

Założenia:

- każde dziecko może mieć trudności w szkole

- trudności ucznia mogą być wskazówką jak doskonalić sposoby nauczania

- nauczyciele chcąc osiągnąć lepsze efekty dydaktyczne i wychowawcze muszą doskonalić swoje umiejętności zawodowe

Doskonalenie sposobów nauczania prowadzi do poprawy warunków nauczania wszystkich uczniów.

Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi to grupa niezwykle zróżnicowana:

SPE:

*Zaburzenia w komunikacji:

- zaburzony odbiór

- zaburzony przekaz

- zaburzona potrzeba komunikacji

- autyzm - brak rozwoju mowy, echolalia, opóźniony rozwój mowy, niewłaściwe użycie zaimków, anomalie artykulacyjne

- dzieci z zamkniętego świata - niewidomi, słabo widzący, głusi, słabo słyszący

*Zaburzenia procesów intelektualnych:

- zaburzenia w opracowaniu informacji

- ograniczony rozwój intelektualny

- opóźnienia rozwoju umysłowego

- zahamowania rozwoju intelektualnego

Rozwój opóźniony: wiek intelektualny < wiek życia

Rozwój prawidłowy: wiek intelektualny = wiek życia

Rozwój przyspieszony: wiek intelektualny > wiek życia

115-85 - norma intelektualna

85-70 - niskie funkcjonowanie intelektualne (lekka niepełnosprawność intelektualna, kulturowe upośledzenie umysłowe)

- deprywacja percepcyjna

- deprywacja intelektualna

- deprywacja emocjonalna

70-55 - upośledzenie umysłowe

Upośledzenie umysłowe - istotnie niższe funkcjonowanie intelektualne, które współwystępuje z zaburzeniami w zakresie zachowania przystosowawczego i ujawnia się w okresie rozwojowy czyli do 18 roku życia

Savant (fr. kunszt, mistrzostwo) - oznacza wąskie, często określone jako „wyspowe”, zdolności rozwinięte na wysokim poziomie przy jednoczesnym pozostawaniu na bardzo niskim poziomie innych zdolności. Pojęcie wprowadzone przez Long J. Down (1887) na określenie osób opóźnionych w rozwoju, o niskich wynikach w testach inteligencji.

WYKŁAD 6

L. Braille (1809-1852) - geniusz dotyku, „Otworzył niewidomym bramy wiedzy”

Treffert uważa, że przypadki cudownych Savant można odnotować w takich dziedzinach jak: muzyka, matematyka, plastyka. Wg. Trefferta w literaturze opisano sto znanych przypadków Savant, a aktualnie żyje 12 do 15 osób ze zdolnościami tego rodzaju.

Bengt Nirje (1921-2006) - w zjawisku upośledzenia umysłowego mamy do czynienia z trzema rodzajami upośledzenia:

- Samym upośledzeniem umysłowym,

- Z ograniczeniem możliwości rozwoju wskutek wadliwych warunków życia (dyskryminacji, niewłaściwych postaw społecznych, braku właściwego nauczania i wychowania)

- Ze świadomością własnego upośledzenia hamującą rozwój i aktywność społeczną.

Normalizacja - to uznanie praw osób niepełnosprawnych intelektualnie do bycia traktowanym z szacunkiem równym innym członkom społeczeństwa i do umożliwienia im maksymalnie normalnych funkcji społecznych

Podejmujemy wyzwania

Życie w otwartym społeczeństwie

Odbokowanie rozwoju

Spełnianie zadań rozwojowych

Organizowanie doświadczenia

Uczenie się życia

ZABURZENIA MECHANIZMU UCZENIA SIĘ:

- psychoneurologiczne podstawy procesu uczenia się - wszelkie metody nauczania powinny być kompatybilne z możliwościami intelektualnymi uczniów określonymi przez biologiczne parametry mózgu

Neurodydaktyka (Preis, 1992) - jest interdyscyplinarną dziedziną badawczą zajmującą się mechanizmami procesu uczenia się i nauczania, bada możliwości wykorzystywania całego mózgu w procesie kształcenia, dostosowanie strategii nauczania do stylów nauczania, ważne: waga i wielkość mózgu, kora mózgowa, procesy metaboliczne, struktura neuronu

Mózg = 500 do 1400g, zwiększyło się jego wykorzystanie

Płat czołowy:

- „zdawanie sobie sprawy”

- planowanie i inicjacja

- ocena sytuacji

- przewidywanie konsekwencji działań

- kojarzenie sytuacji

- uszkodzenia: niezdolność do działań spontanicznych, schematyczność myślenia, niestabilność emocjonalna, zachowania agresywne, trudności w koncentracji

Płat potyliczny:

- widzenie: analiza koloru, kształtu ruchu, głębi

- uszkodzenia: trudności w rozpoznawaniu kolorów, znaków, symboli, trudności z czytaniem

Płat skroniowy:

- słuch fonematyczny

- analiza zapachów

- pamięć werbalna

- uszkodzenia: słuchu, rozumienia mowy, trudności w rozpoznawaniu twarzy, zaburzenia kontroli zachowań agresywnych

Płat ciemieniowy:

- orientację przestrzenną

- celowe ruchy

- rozpoznawanie ruchu

- umiejscowienie wrażeń czuciowych

- integrację ruchu i wzroku

- integrację czucia i wzroku

- rozumienie języka symbolicznego, pojęć abstrakcyjnych, geometrycznych.

- uszkodzenia: uwagi, trudności w orientacji przestrzennej, trudności w liczeniu i matematyce, problemy z czytaniem i pisaniem

Płat limbiczny:

- analiza wrażeń węchowych

- analiza wrażeń bólu

- kontrola negatywnych emocji

- skupienie uwagi

- uszkodzenia: złudzenia węchowe, nadpobudliwość, niepokój

Lewa półkula - jest odpowiedzialna za racjonalno-logiczne postrzeganie świata, porządkuje doświadczenia, umożliwia analizę, dokonuje kategoryzacji.

Prawa półkula - twórcza, umożliwia rozumienie świata za pośrednictwem obrazów, fantazji, intuicji.

Neuroestetyka - próba zrozumienia co jest i dlaczego jest piękne, rozwinęła się w ostatnich latach, opiera się na wiedzy

MECHANIZM UCZENIA SIĘ:

Opracowywanie

Percepcja Wykonanie

Informacje dydaktyczno-wychowawcze

Opracowanie

- myślenie

- mowa

Percepcja Wykonanie

- spostrzeganie - procesy manualne

- uwaga - procesy mechaniczne

- pamięć - mowa

Procesy instrumentalne (czy i w jakim stopniu jest w stanie się uczyć?)

- spostrzeganie

- uwaga

- pamięć

- myślenie

- mowa

- procesy manualne

- procesy motoryczne

Procesy kierunkowe (Czy i w jakim stopniu dziecko chce podjąć uczenie się?)

- motywacja uczenia się

- potrzeba osiągnięć

- procesy wolicjonalne

Harlock wychodzi z założenia, że zainteresowania kształtują się na podłożu doświadczeń, wypływających z rodzaju uczenia się:

- uczenie się metodą przypadkowych prób i błędów, gdy jest połączone ze wskazówkami osoby kompetentnej

- uczenie się poprzez identyfikację z osobami lubianymi i kochanymi

- pod wpływem porad i instrukcji udzielanych przez osobę, która potrafi ocenić zdolności dziecka

W procesie uczenia się można wyróżnić 4 fazy:

- początek żmudny i ciężki

- okres szybkich postępów

- pozorny zastój bez wyraźnych postępów

- okres szybkich postępów, który z czasem przechodzi w zastój

Wskazania dydaktyczne:

- wzbudzanie ciekawości poznawczej dziecka

- wielozmysłowe poznanie

- systematyczne, zróżnicowane powtarzanie

- dostosowanie tempa uczenia się do możliwości intelektualnych, stanu zdrowia dziecka

- ukazanie możliwości zastosowania wiedzy i umiejętności

---