Taksonomia celów kształcenia

Planowanie procesu kształcenia należy zawsze rozpocząć od określenia celów. Przez „cel kształcenia „ należy rozumieć świadomie założone efekty procesu nauczania- uczenia się lub postulowane stany wiadomości, umiejętności i postaw do osiągnięcia których będą dążyć studenci z pomocą nauczycieli akademickich. Taksonomia (gr. taksis - układ, porządek, nomos - prawo) celów jest hierarchicznie uporządkowanym układem celów.

Wszystkie cele muszą być usystematyzowane i tworzyć zależności, które możemy analizować jako :

- cele naczelne kształcenia w danym typie szkoły czy uczelni,

- cele kierunkowe dotyczące poszczególnych przedmiotów lub modułów,

- cele etapowe, które osiąga uczący się w poszczególnych latach lub semestrach nauki,

- cele szczegółowe realizowane w trakcie pojedynczych zajęć.

Częściej stosowanym podziałem celów kształcenia dostosowanym do pojedynczych zajęć jest układ : cel ogólny (czyli główny) oraz cele szczegółowe. Cel ogólny odpowiada końcowemu efektowi realizowanych zajęć i jego osiągnięcie jest możliwe tylko w przypadku opanowania każdego z celów szczegółowych. Cele szczegółowe przedstawiane są w formie konkretnych zadań, czynności lub zachowań i proces ten nosi nazwę operacjonalizacji celów.

Wg J.J. Guilberta poprawnie sformułowany cel zawiera cztery elementy :

- działanie (wyrażone przez czasownik opisujący zadanie, czynności które ma wykonać student),

- treść (to przedmiot, temat lub materiał, w stosunku do których działanie ma być wykonane),

- warunek (to określenie okoliczności, zastrzeżenia lub ograniczenia w jakich ma nastąpić działanie),

- kryterium (to ustalenie akceptowanego poziomu wykonania zadania oczekiwanego od uczących się).

Wyżej wymieniony autor określił również cechy jakie powinien posiadać cel szczegółowy. Cele szczegółowe mają być :

• odpowiednie - obejmować wszystkie aspekty dotyczące celu ogólnego i nie zawierać treści zbędnych,

• jednoznaczne - precyzyjnie określać zachowanie uczących się za pomocą czasownika operacyjnego i być tak samo rozumiane przez uczących i studentów,

• wykonalne - możliwe do wykonania w czasie i warunkach jakie są dostępne w procesie kształcenia,

• logiczne - czyli nie sprzeczne wewnętrznie,

• obserwowalne - możliwe do zaobserwowania w trakcie wykonywania oraz po realizacji,

• mierzalne - poddający się pomiarowi w oparciu o kryteria dotyczące poziomu wykonania.

Cele, w procesie kształcenia cele ogólne i szczegółowe mogą być formułowane według trzech strategii:

1. strategia „O” - to oferowane celów uczącym się przez nauczycieli (wykorzystujących swoje doświadczenie, znajomość programów nauczania i planu studiów, kursów) 2. strategia „D” - to określane celów przez samych uczących się w drodze dialogu edukacyjnego po przypomnieniu sobie jednostkowych doświadczeń i określeniu, które cele nie zostały jeszcze osiągnięte

3. strategia „E” - ustalane w trakcie dialogu sytuacyjno-problemowego, głosów własnych i teoretyzacji w dialogu po eksponowaniu sytuacji egzystencjalnej będącej punktem wyjścia i na podstawie ich potrzeb edukacyjnych oraz oceny celów osiągniętych wcześniej.

Najczęściej cele szczegółowe ujmuje się w trzy dziedzin: poznawczą, psycho-ruchową i afektywną (postaw lub komunikowania).

TAKSONOMIA CELÓW KSZTAŁCENIA

Taksonomia (gr. taksis - układ, porządek, nomos - prawo)

TAKSONOMIA CELÓW KSZTAŁCENIA - JEST SCHEMATEM HIERARCHICZNEGO UPORZĄDKOWANIA (KLASYFIKACJI) CELÓW SZCZEGÓŁOWYCH

Cel - to, do czego się dąży; to, co chce się osiągnąć /Doroszewski W.: Słownik języka polskiego”/

„Celami” są więc świadomie założone efekty, które pragniemy uzyskać w wyniku kształcenia (W. Okoń, 1981).

Cele określane są też jako postulowane stany wiadomości, umiejętności i postaw jakie w procesie kształcenia powinni osiągnąć uczący się (J. Ochenduszko, 1986). Cele kształcenia realizowane na różnych poziomach nauczania i w różnych typach szkół muszą być zgodne z celami systemu oświaty, które obejmują uzyskanie przez każdą jednostkę możliwie wysokiego poziomu kwalifikacji ogólnych, osiągnięcie kwalifikacji zawodowych, zapewnienie każdemu możliwości uczestnictwa w demokracji oraz twórczego udziału w życiu kulturalnym (W. Okoń, 1992).

Cele kształcenia planowane, poznawane i opanowane w trakcie realizacji programu dydaktycznego określonej szkoły lub uczelni muszą być usystematyzowane i tworzyć określone zależności.

Cele edukacyjne - są to sensowne, świadome, z góry oczekiwane, planowane a zarazem konkretne efekty systemu edukacji narodowej. Są one projekcją przyszłości. Regulują zachowania ludzkie, nadają porządek i sens życia, pomagają człowiekowi w tworzeniu przyszłości i odkrywaniu własnych możliwości. /Denek K.; Wartości i cele edukacji szkolnej./

CELÓW KSZTAŁCENIA to formułowanie celów w postaci OPERACJONALIZACJA czynności, operacji, zadań.

PODZIAŁ CELÓW KSZTAŁCENIA

1. Ogólne i szczegółowe.

2. Ogólne, pośrednie i szczegółowe.

3. Naczelne (cele szkoły), kierunkowe (cele poszczególnych przedmiotów), etapowe (w określonym semestrze czy roku) i cele szczegółowe - cele zajęć lekcyjnych, pozalekcyjnych i pozaszkolnych).

CHARAKTERYSTYKA CELÓW KSZTAŁCENIA

1. Są nowe dla uczących się, wcześniej nigdy i nigdzie nie osiągnięte.

2. Formułowane są z punktu widzenia ucznia (czasownik w 1 osobie lub w bezokoliczniku).

3. Zawierają kryteria, które muszą spełniać pożądane zachowania.

4. Nie mogą być zbyt ogólnikowe ani zbyt szczegółowe.

5. Nie mogą zawierać się w sobie.

6. W jednym celu może być jeden czasownik operacyjny.

7. Cele powinny być ułożone wg hierarchii ważności (dziedzin) lub kolejności realizacji.

8. Poziom taksonomiczny zmienia się w zależności od stopnia zaawansowania kształcenia.

PODZIAŁ METOD DYDAKTYCZNYCH

PODAJĄCE - wykład informacyjny

- pogadanka (dialog edukacyjny)

- opis techniczny

- opowiadanie

- referat

- odczyt

- anegdota

- praca z tekstem

- objaśnienie (wyjaśnianie)

- instruktaż

PROBLEMOWE - wykład problemowy

- wykład konwersatoryjny

- dyskusja dydaktyczna - okrągłego stołu

- panelowa

- wielokrotna

- „burza mózgów”

- meta plan

- uczenie aktywizujące - seminarium

- konwersatorium

- metoda przypadków

- metoda sytuacyjna

- metoda pojedynczego zdarzenia

- metoda biograficzna

- metoda symulacyjna (gier decyzyjnych)

- warsztaty dydaktyczne

- uczenie wspomagane komputerem

EKSPONUJĄCE - plakat (poster)

- pokaz

- film dydaktyczny wideo

- telewizja dydaktyczna

- wystawa

- portfolio

PRAKTYCZNE - ćwiczenia - praktyka - laboratorium

ZASADA DYDAKTYCZNA - to norma postępowania nauczyciela z uczniami w procesie kształcenia, ukierunkowana na realizację określonych celów kształcenia.

ŚRODKI DYDAKTYCZNE - to przedmioty, które dostarczając uczniom określonych bodźców sensorycznych oddziaływujących na ich wzrok, słuch, dotyk, itd., ułatwiają im bezpośrednie i pośrednie poznanie rzeczywistości

Funkcje:

- poznawcza; służą poznaniu fragmentów rzeczywistości

- kształcąca; rozwijanie zdolności poznawczych, uczuć, woli,

- dydaktyczna; stanowią istotne źródło zdobywania wiadomości i umiejętności, ułatwiają utrwalenie zrealizowanego materiału, weryfikację hipotez, sprawdzanie stopnia zdobytej wiedzy.

UMIEJĘTNOŚCI

- gotowość do świadomego działania oparta o pewną wiedzę co do przedmiotów i zjawisk oraz konkretne ruchowe opanowanie elementów czynności (T. Nowacki)

- sprawność w posługiwaniu się właściwymi regułami przy wykonywaniu odpowiednich zadań (Wł. Okoń)

- zdolność do zastosowania wiedzy teoretycznej do celów praktycznych

- wykonanie czynności, które mogą urzeczywistniać treści teoretycznego myślenia

- rezultat uzyskany w drodze ćwiczeń (K. Sośnicki)

NAWYK

- struktura działania (ruchu) dostosowana do powtarzającej się sytuacji (T. Nowacki)

- stereotyp dynamiczny, umiejętność utrwalona w toku konsekwentnego powtarzania czynności

Kontrola to działania polegające na określeniu stopnia realizacji zaplanowanych celów kształcenia.

Najczęściej wymieniane są następujące funkcje kontroli i oceny:

• diagnostyczna (poznawcza) - określenie w jakim stopniu zostały osiągnięte zaplanowane cele kształcenia,

• aktywizująca - mobilizowanie do zaangażowania w proces kształcenia i samokształcenia ze względu na świadomość systemu kontroli i oceny,

• dydaktyczna - porządkowanie i uzupełnianie wiedzy uczących się, korygowanie błędów, przedstawienie nowych rozwiązań, wskazanie dodatkowych źródeł informacji,

• wychowawcza - motywowanie do dalszego kształcenia, wpływanie na tworzenie pozytywnej postawy i odpowiedzialności za efekty samokształcenia, ukierunkowywanie zainteresowań,

• selekcyjna - klasyfikowanie uczących się osób według uzyskanych wyników w skali od najlepszych do najsłabszych osiągnięć, wybieranie osób nagradzanych, którym przyznaje się np. stypendia naukowe i takich, którzy nie uzyskują promocji,

metodyczna - dokonanie ewaluacji procesu kształcenia (poprzez ocenę realizacji celów, doboru materiału nauczania, wykorzystania środków i zasad dydaktycznych, doboru metod dydaktycznych i metod kontroli i oceny) oraz doskonalenie działań dydaktycznych.

„Ocena to osąd i opinia o poziomie wiedzy i umiejętności oparta na wynikach pomiaru dydaktycznego (egzaminu) przeprowadzonego na podstawie uprzednio ustalonych kryteriów

Coraz częściej używane jest pojęcie ewaluacja (szacowanie, wartościowanie) oznaczające wszystkie systemy, metody, cele i kryteria oceny skuteczności procesu kształcenia

UCZENie się - proces, w którego toku na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte.

SAMOKSZTAŁCENIE - (SAMOUCTWO) - osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której cele, treść, warunki i środki ustala sam podmiot

RODZAJE UCZENIA SIĘ

Pamięciowe - przez zapamiętywanie i przez przypominanie

a )łańcuchowe - od informacji podstawowych przechodzimy do szczegółowych i następnie wracamy do podstawowych

b) wyrywkowe - informacje najważniejsze potrzebne do opanowania następnych zagadnień

c) strukturalne - od rzeczy najistotniejszych budujemy strukturę logicznego myślenia

d )ćwiczenia - powtarzanie ruchu lub całych sekwencji (laboratorium, praktyka)

• Problemowe - przez rozwiązywanie problemów

• Przez wgląd - przez zrozumienie

• Drogą prób i błędów - naśladowanie, przyswajanie nawyków, utrwalanie wzorców motorycznych, doskonalenie sprawności

• Przez przeżywanie

Pamięć jest względnie trwałym zapisem doświadczenia, które znajduje się u podłoża uczenia się.

CZTERY STYLE UCZENIA SIĘ

1. Aktywny uczestnik

- bardzo chętnie angażuje się w nowe doświadczenia, jest otwarty, z entuzjazmem reaguje na nowości, cieszy go to co dzieje się tu i teraz, problemy rozwiązuje stosując burzę mózgów. Najpierw działa, a później rozważa konsekwencje, kiedy opadają emocje związane z działaniem zaraz szuka następnego, nie ma cierpliwości do wdrażania rozwiązań, lubi pracę z innymi, ale ma skłonność do skupiania uwagi na sobie. Filozofia - „wszystkiego spróbuj co najmniej raz”.

2. Obserwator

- chętnie stoi „z boku” przyglądając się doświadczeniom z różnych perspektyw, nim wyciągnie wnioski najpierw zbiera informacje z różnych źródeł i własnych obserwacji, wszystko dokładnie przemyśla, stale rozważa wszystkie z możliwych aspektów nim podejmie działanie. Podczas dyskusji siedzi za plecami innych, przysłuchując się uważnie temu co mówią, a potem przedstawia swój punkt widzenia. W stosunku do innych ma tendencją do chłodnego dystansu, lecz jest tolerancyjny. W działaniu uwzględnia doświadczenia własne i innych ludzi, zarówno przeszłe jak i obecne.

Filozofia - „być uważnym i odpowiedzialnym”.

3. Teoretyk

- ze wszystkich obserwacji i nawet odległych faktów tworzy jedną spójną i logiczną teorię, stosuje logiczne myślenie rozważając problem krok po kroku, ma skłonności do perfekcjonizmu, lubi analizę i syntezę, interesuje się podstawowymi zasadami, aksjomatami, teoriami, modelami, paradygmatami, myśleniem systemowym. Myśli niezależnie, analityczne, racjonalnie i obiektywnie, podchodzi do problemów logicznie odrzucając intuicję, nie znosi subiektywności i wieloznaczności. Filozofia - „dobre jest to, co jest logiczne”.

4. Pragmatyk

- interesuje go wypróbowywanie idei w praktyce, eksperymentując, stosując, wdrażając nowe pomysły natychmiast w życie, działa szybko i z dużą pewnością siebie, lubi posuwać się naprzód, niecierpliwią go dyskusje nad poszukiwaniem różnorodnych rozwiązań, podejmuje praktyczne decyzje i rozwiązuje problemy w praktyce, problemy i możliwości ich rozwiązania są dla niego wyzwaniami.

Filozofia - „zawsze jest lepsze rozwiązanie, lepsza droga” oraz „to co sprawdza się w praktyce jest dobre”.

TYPY DOJRZAŁOŚCI DO UCZENIA SIĘ

A STYLE KIEROWANIA UCZENIEM SIĘ

Typ I - wysokiej motywacji towarzyszy duża kompetencja - styl liberalny (wystarczy nie przeszkadzać uczącym się, stworzyć właściwe warunki do nauki i ustalić kryteria rozliczania się z obowiązków)

Typ II - wysokiej motywacji towarzyszy niewielka kompetencja - styl demokratyczny (nawiązanie partnerskich stosunków, życzliwość i współpraca, wspólne podejmowanie decyzji i ustalanie obowiązków uczącego się, niczego się nie narzuca i do niczego nie zmusza, „pilnowanie” ogranicza się do minimum, regularnie dostarcza informacji zwrotnych o postępach, uczącym się pozostawia się inicjatywę w wielu zadaniach, a te stawia się im coraz trudniejsze)

Typ III - małej motywacji towarzyszy duża kompetencja - styl klubowy (nawiązanie ciepłego i nieformalnego kontaktu, ustalenie przyczyn obniżenia motywacji u uczącego się, nauczyciel słucha i stara się zrozumieć ucznia, stwarza miłą atmosferę i ewentualnie doradza)

Typ IV - małej motywacji towarzyszy mała kompetencja - styl autokratyczny (zadania stawiane uczniowi powinny być jasno określone i początkowo niezbyt trudne, koniecznie należy ustalić termin wykonania, formę kontroli i sposób zaliczenia oraz jasne kryteria oceny, polecenia wydaje się uczącym się i ich nie dyskutuje gdyż nie można liczyć na akceptację niedojrzałego ucznia)

EDUKACJA ZDROWOTNA

- proces oparty na naukowych zasadach, stwarzający sposobność planowego uczenia się i zmierzający do umożliwienia jednostkom podejmowanie świadomych decyzji dotyczących zdrowia i postępowania zgodne z nimi

Kształcenie ludzi dorosłych

DEFINICJA: jest to ogół czynności i procesów, umożliwiający ludziom dorosłym uzyskanie orientacji w otaczającej ich rzeczywistości przyrodniczej i społecznej,

DOKSZTAŁCANIE - proces podnoszenia poziomu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych w stosunku do poziomu posiadanego.

DOSKONALENIE ZAWODOWE - jest procesem usprawniania posiadanych już kwalifikacji wynikających z potrzeby podwyższania umiejętności wykonywania czynności zawodowych

---