Elżbieta Rybicka, Geopoetyka (o mieście, przestrzeni i miejscu we współczesnych teoriach i praktykach kulturowych)

• Miasto jako metafora kultury; miasto to przestrzeń kulturowa; refleksja nad miastem to refleksja nad kulturą

• Opis miast prowadzi do diagnozy kultury współczesnej (kiedyś: miasto nowoczesne, teraz: miasto poindustrialne); cechy ponowoczesności: utrata centrum, heterogeniczność, fragmentacja, podatność na zamienianie się w przedmiot konsumpcji

• Brooker: na ile podmiotowość i tożsamość związane są z miejscem, przestrzenią, wspólnotą?

• Tradycje myślowe dotyczące związku między problematyką urbanistyczną a badaniami kulturowymi:

• G. Simmel, W. Benjamin, S, Kracauer: związali pojęcia nowoczesności i modernizmu z miastem:

- Mentalność mieszkańców wielkich miast Simmela, w których dowodzi, że nowoczesny indywidualizm narodził się w metropoliach)

- Pasaże Benjamina, gdzie opisywał Paryż - refleksje nad miastem, jego kultura materialną, zmianami w przestrzeni prywatnej i publicznej

• R. Williams, badania R. Hoggarta nad kulturą robotniczą w Anglii; kierowanie w stronę kultury popularnej

• M. de Certeau:

Miasto konceptualne wytwór teorii urbanistycznych i racjonalistycznego funkcjonalizmu; miasto-koncept podporządkowane idei mapy „system językowy”

Miasto doświadczane w praktyce codziennego życia, z punktu widzenia przechodnia; przechadzka miastem jest praktyką kwestionująca jego konceptualność „indywidualne akty mowy ze swoją własną retoryką przechadzki”

• Gender - miasto ma być naznaczone płciowością - dostrzeżenie męskich i kobiecych cech/wzorów kultury, transgenderowość, np. Berlin wg M. Radkiewicz

• Teorie feministyczne - podkreślają historyczną nierówność w dostępie do przestrzeni publicznej miasta J. Wolff - nieobecność kobiet w nowoczesnym mieście, w teorii kultury i historii społecznej

• Koncepcja cyberprzestrzeni - cybermiasto wg M. Michałowskiej:

- jest podporządkowane technologiom informacyjnym

- miasto wirtualne, miejsce w sieci posiadające wirtualnych mieszkańców

- wyobrażona przestrzeń miasta przyszłości w utworach literackich, filmowych

W cybermieście następuje fetyszyzacja technologii, wirtualizacja przestrzeni unieważniająca związek z miejscem geograficznym oraz globalizacja.

• Badania postkolonialne i etniczne:

- problem tożsamości miasta oraz jego mieszkańców w wielokulturowych metropoliach

- pytania o kwestię przynależności zbiorowej: kulturowej, etnicznej, narodowej, religijnej, o konsekwencje tożsamości zbiorowej, o problemy różnorodności: tolerancję, solidarność, ksenofobię, o ciągłość historii i tradycji, o to, kto jest podmiotem/autorem i spadkobiercą historii imperium

• Zwrot kulturowy:

• Problematyka urbanistyczna prowokuje powstawanie nowych dyscyplin badawczych: filozofii miasta, geografii kulturowej, antropologii miejsca i przestrzeni, geokrytyki, geopoetyki

• Lokalizacja kultury - przestrzeń doświadczenia kulturowego i egzystencjalnego

• Hybrydyzacja lokalności

• Geografia kulturowa zastanawia się nad problemem ludzkiego doświadczenia miejsca

• Literackie krajobrazy - jako kombinacja literatury i krajobrazu - są wytworami społecznymi

• Proces „literaturyzacji” geografii

• Proces „uświatowienia” literatury, czyli jej powiązania z rzeczywistością

• B. Westphal: geokrytyka jest poetyką „interakcji pomiędzy przestrzenią ludzką a literaturą” - bada literackie i kulturowe reprezentacje przestrzeni miast i krajobrazów, które wpłynęły na pamięć zbiorową i percepcję przestrzeni miejsc rzeczywistych

• F. Moretti: literacka geografia może odnosić się do dwu odmiennych rzeczy: badanie przestrzeni w literaturze oraz badanie literatury w przestrzeni

• Literatura zmierza w stronę konkretu geograficznego i topograficznego

• K. White: GEOPOETYKA - studium związków intelektualnych i zmysłowych pomiędzy człowiekiem a Ziemią w celu wykształcenia harmonijnej przestrzeni kulturowej

- przedmiotem poetyki są topografie - zapisy miejsc w tekstach kultury

• Lata 90. - ponowoczesny regionalizm; nowe rozumienie roli miejsca w kulturze; decentralizacja mapy (większym zainteresowaniem cieszą się dawne peryferia z wielokulturową przeszłością) - przejście od centrum do peryferii; uniwersalizacja sztuki i kultury nowoczesnej

• Modernizm funkcjonował w powszechnej świadomości jako formacja uniwersalna i programowo odcinająca się od narodowych uwikłań; odrzucenie regionalizmu

• W latach ostatnich ma miejsce powrót regionalizmu i lokalności (małe ojczyzny, etniczne korzenie), co daje nadzieję na odbudowę demokracji i rekonstrukcję tożsamości wyczerpanej konfliktami. Skąd ten powrót?:

• Koniunktura na przestrzeń: intelektualna, teoretyczna, artystyczna, dotycząca praktyk życia codziennego

• Literatura podróżnicza

• Tzw. mapy literackie, prace poświęcone konkretnym miejscom w twórczości i biografii pisarzy

• Szukanie śladów literackich światów w rzeczywistych przestrzeniach świadczy o przekonaniu, że kulturowe reprezentacje miasta tworzą krajobraz, w którym żyjemy, są zatem częścią naszego doświadczenia i naszej rzeczywistości

• M. Foucault: nowoczesność czas; ponowoczesność przestrzeń

• Kategoria „miejsca”/translokacja miejsca w czasie i przestrzeni- miejsce ulega przemieszczeniu, miejsca wędrują w czasie odsłaniając zapomniane historie, czasem w przestrzeni, przenoszą się wraz z migrującymi mieszkańcami, czasem ich sens zmieniają przybysze; miasta z marginesów mapy: miasta-palimpsesty, miasta-kolaże, miasta-hybrydy (Bersław A. Zawady)

• Powrót miejsca i lokalności jest związany ze współczesną turystyką; zapisy eseistyczne; artystyczne próby przedarcia się do rzeczywistości miast

• W powrocie regionalizmu należy widzieć także przewrotny wynik globalizacji

• Wrażliwość nostalgiczna sprzyja regionalizmowi

• Konsekwencje powrotu lokalności: miasta są jednocześnie tworem wyobraźni oraz świadectwem doświadczenia kulturowego i egzystencjalnego rzeczywistych miejsc

• Związki między sztuką a miastem - kręgi:

• To samo miasto może być traktowane jako dzieło sztuki (kompozycja, architektura…)

• Badania reprezentacji miasta w sztuce, w malarstwie, fotografii, filmie, muzyce, literaturze

• Sztuka w mieście (sztuka publiczna, rzeźby, street art, graffiti)

• Sztuka miasta (praktyki artystyczne, projekty społeczno-artystyczne, które oddają głos samemu miastu albo jego społeczności)

• Kultura popularna - nowa miejska pop-kultura (galerie handlowe, kluby) i kontr-kultura (blokowiska, hip-hop)

• Badanie miasta jest badaniem kultury; współcześnie zmieniło się samo pojęcie kultury - poszerzył się jej zakres - obejmuje nie tylko dawną kulturę wysoką, ale ogół praktyk życiowych: spacerowanie, kupowanie, tworzenie tożsamości

• Zmierzch paradygmatu językowego w badaniach kulturowych - kiedy w polu widzenia pojawia się miasto, przestrzeń i miejsce, to nacisk położony zostaje na problemy wizualizacji obrazu, a nie na ekspresji słownej

1

---