Jola Strzelecka gr. D331
„Probacja- alternatywa dla kary pozbawienia wolności.”
Probacja w Polsce nie jest bliżej znana opinii publicznej. Od niedawna opinia publiczna spiera się miedzy sobą czy probacja jest dobrym wyjsciem dla osób łamiących prawo i każde zasady jakie je odowiązują. W przeszłości probacja była stosowana, lecz często spotykano się z oburzeniem społeczeństwa i buntem ze strony więźniów. Problem został rozwiązany gdy zostały wprowadzone ścisłe kryteria więźnia który o probacje może sie starać. Słowo probacja oznacza wolność kontrolowaną. Jest ona również ogólna nazwa instytucji służących resocjalizacji i prewencji kryminalnej. Opierają się one przede wszystkim na kontrolowanej wolności sprawcy przestępstwa pozostającym pod dozorem kuratora lub nadzorem wyspecjalizowanego organu - kuratora sądowego. W ramach sprawowania nad więźniem opieki kurator kontroluje winnego podejmując różne działania wychowawczo-resocjalizacyjne, diagnostyczne, profilaktyczne. Wolność kontrolowana - czyli system pozwalający na odbywanie kary poza więzieniem. Środek probacyjny to instytucja prawa karnego materialnego i wykonawczego realizująca wychowawcze i szczególnoprewencyjne cele reakcji prawnokarnej sprawcy przestępstwa. Środek probacyjny służy resocjalizacji uznanego winnym zarzucanego mu czynu zabronionego, zazwyczaj stosowany wobec osób zagrożonych lub skazanych na karę pozbawienia wolności.
W polskim prawie karnym wyróżnia się następujące postaci środków probacyjnych:
skrócenie kary ograniczenia wolności
uznanie środka karnego za wykonany
uznanie zakazu za wykonany.
Szacuje się, że probacja jest tańsza o połowę od kosztów wykonania kary bezwzględnego pozbawienia wolności. Upowszechnienie kar nieizolacyjnych oznacza, że więcej skazanych pozostanie w dotychczasowym środowisku, w rodzinie, w zakładzie pracy, a więc nie znajdzie się poza społeczeństwem, co gwarantuje wyższą skuteczność resocjalizacyjną kary.
Ogólnym warunkiem zastosowania probacji wobec winnego jest pozytywna opinia kryminologa. W Polsce nadal dominuje kara bezwzględnego pozbawienia wolności. W przypadkach mniej poważnych polskie więziennictwo proponuje kary warunkowo zawieszone, grzywna samoistna, kara ograniczenia wolności. Obecnie dominują kary od roku do dwóch lat pozbawienia wolności. Jest bardzo niewiele kar krotkoterminowych. Typowe przestępstwa więźniów osadzonych w polskich więzieniach na karę nie dłuższą niż rok to niezapłacone alimenty, niezapłacona grzywna, bójka pod blokiem, wyrwane z samochodu radio, handel pornografią, pirackie płyty i programy komputerowe, kradzież kieszonkowa, posiadanie narkotyków, spowodowanie wypadku drogowego. Naukowcy zgadzają się, iż typowe środki probacyjne, jak warunkowe umorzenie postępowania karnego, warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności i warunkowe przedterminowe zwolnienie, powinny istnieć, ale Między nimi a karą bezwzględnego pozbawienia wolności jest przestrzeń, która powinna być uzupełniona o inne środki karne, tak zwanej kary średniej mocy. Mogli by być poddani nim ludzie którzy aktualnie odbywają karę roku pozbawienia wolności ponieważ warunkowe zawieszenie jest dla nich zbyt łagodne. Przykładową kara średniej mocy jest wynagradzanie szkód poniesionych przez ofiarę przestępstw, pełne pokrycie kosztów sądowych, areszt domowy połączony z monitorowaniem elektronicznym opłacanym przez przestępcę, dokładny i regularny nadzór sprawowany przez kuratora, czasowy pobyt w ośrodku rehabilitacyjnym, zobowiązanie do odpracowania na cele społeczne określonej liczby godzin, prace na rzecz ochrony środowiska. W konkretnym przypadku kara średniej mocy mogłaby wyglądać tak, iż sąd wymierzyłby sprawcy „karę pieniężną, która zadośćuczyniłaby ofierze przestępstwa, następnie oddać go intensywnemu nadzorowi probacyjnemu (jednym z warunków okresu próby byłby regularny udział w programie lecznictwa odwykowego - za to również sprawca musiałby zapłacić - okresowo poddawanoby go testom na obecność w organizmie środków odurzających), a jego pobyt na wolności powinien być organizowany w warunkach odpowiadających aresztowi domowemu i jeśli jest to niezbędne, kontroli przy pomocy urządzenia elektronicznego (do zakupu takiego urządzenia można by zmusić skazanego w wyroku) Możliwe są różne warianty programowania pobytu skazanego w warunkach tak pojmowanej probacji. Wiele z tych tu wymienionych kar znajduje się w kodeksie karnym, ale nie jest lub jest rzadko przez sądy stosowana. Dlaczego? Bo nie ma jak jej wykonać. Jej zasądzenie mogłoby okazać się zwykła, fikcją. Mimo, iż istnieje ona w kodeksie, nie ma jej kto wykonać, dlatego sąd woli wybrać to, co jest - zawieszenie kary lub więzienie. Samorządy wciąż nie dostrzegają korzyści, jakie może im dać przystąpienie do wykonywania kar probacyjnych. Bezpłatna praca skazanych na rzecz lokalnej społeczności to dofinansowanie, którym trudno pogardzić. Przy czym ten rodzaj sankcji wykonywany jest na oczach innych ludzi, co wpływa na społeczne poczucie sprawiedliwości.
Szacuje się, że probacja jest tańsza o połowę od kosztów wykonania kary bezwzględnego pozbawienia wolności. Realnie dzienne koszty utrzymania skazanego wynoszą około 45 złotych. Dyskutanci podkreślali jednak, że kar nie można przeliczać tylko na złotówki. Nawet krótkotrwały pobyt w więzieniu może spowodować zerwanie więzi społecznych, rodzinnych, brak możliwości ponownego znalezienia pracy, utratę mieszkania. Z kolei upowszechnienie kar nieizolacyjnych oznacza, że więcej skazanych pozostanie w dotychczasowym środowisku, w rodzinie, w zakładzie pracy, a więc nie znajdzie się poza społeczeństwem. Więzień podlegający probacji był związany umową, która wskazywała jak ma się zachowywać w społeczeństwie oraz co mu wolno a co nie. Przy tym prawo stanowiło, iż jeśli zerwie umowę - podjęte zobowiązanie - nie czekając na przestępstwo, można mu było zmienić środek probacyjny na izolację więzienną. Środki probacyjne, tak pojmowane, okazywały się jednak być umiarkowanie efektywnym, tanim lecz dobrym przykładem resocjalizacji. W tym wypadku instytucja daje szansę sprawcy na poprawę w warunkach wolnościowych, bez wykonywania kary w całości lub części albo uniknięcie kary w przypadku pozytywnego przebiegu próby przy warunkowym umorzeniu postępowania karnego. Najczęstszymi ośrodkami probacyjnymi są instytucje prawa karnego materialnego i wykonawczego realizująca wychowawcze i szczególnoprewencyjne cele reakcji prawnokarnej sprawcy przestępstwa. postawa skazanego oraz jego zachowanie po popełnieniu przestępstwa dają duże prawdopodobieństwo przestrzegania przez niego porządku prawnego w przyszłości. Środek probacyjny stosowany jest przez okres próby, podczas którego zachowanie skazanego sprzeczne z nałożonymi na niego obowiązkami może skutkować wykonaniem orzeczonej wobec niego kary albo podjęciem warunkowo umorzonego postępowania. Probacja jednak oznacza zwiększone zadania dla kuratorów, dla Policji, dla wielu instytucji i organizacji pozarządowych. Pod nadzorem i z pomocą tych podmiotów skazany powinien wykonywać nałożone przez sąd obowiązki: pracować, uczestniczyć w utrzymaniu rodziny, dążyć do naprawienia wyrządzonych przez siebie szkód, brać udział w terapii dla osób uzależnionych i sprawców agresji, nie zbliżać się do swoich ofiar. Może się więc okazać, że prawidłowo zorganizowana i skuteczna probacja też jest bardzo kosztowna. Nie ma jednak innej drogi, jeśli celem i sensem kary ma być nie tylko sprawiedliwa odpłata, ale pomoc skazanemu w uporządkowaniu jego życia i przyjęciu za nie odpowiedzialności. Resocjalizując skazanego państwo traciłoby o wiele mniej pieniędzy. Można powiedzieć, że sytuacja więziennictwa jest bardzo trudna, populacja osadzonych jest o kilkanaście tysięcy większa niż liczba miejsc zakwaterowania, infrastruktura jest przestarzała, wyeksploatowana i niefunkcjonalna, a środki finansowe zaspokajają ok. 60-70% realnych potrzeb. Można się tym nie martwić i dopychać skazanych do więzień, zapomnieć, iż więzienia stają się miejscami niehumanitarnymi, w których łamanie prawa, praw człowieka staje się codziennością. Pochodną owego niehumanitarnego stanu rzeczy w więzieniach, mogą być bunty i uwalnianie się więźniów z więzień. Sytuacja ta, w takich momentach, stawia pod znakiem zapytania samo istnienie sytemu wykonywania kary pozbawienia wolności. Więzienia, w których kwitnie demoralizacja, tak naprawdę stają się anty-społeczne. Wypuszcza się z więzień ludzi gorszych niż do nich przyszli, faktycznie pogarsza to stan bezpieczeństwa publicznego. Ratowanie sytuacji w więzieniach czy to za pomocą amnestii, czy też „kolejki do więzień”, nie jest rozwiązaniem. Jest to, kompromitująca wymiar sprawiedliwości, namacalny dowód niewydolności sytemu wykonania kary pozbawienia wolności i systemu karania w ogóle.
Reasumując ideą probacji jest nie karanie izolacją winnego, lecz wiara w jego szczere chęci poprawy i pozostawienie go samemu sobie jedynie przy czasowyn nadzorze prokuratora. Sprawca ma postawiony rygor dobrego funkcjomowania w społeczeństwie. Jako zidentyfikowany sprawca przestępstwa przestawał być anonimowy, obserwowała go lokalna społeczność. Aby jednak pobyt w niej był akceptowany wymagano, jeśli było to możliwe, naprawienia szkód, które czynem przestępczym wywołał i zrekompensowania w jakiś sposób krzywd wyrządzonych ofierze przestępstwa. Wykonywał także nieodpłatnie różne prace na rzecz społeczności lokalnej, ograniczano mu zakres poruszania się m.in. po to, by unikał kontaktów z osobami mogącymi mieć negatywny wpływ na jego zachowanie. A i on sam musiał zrezygnować np. z używania napoi alkoholowych, a nawet poddać się leczeniu, po to by wyrzec się rzeczy redukujących jego samodyscyplinę i wpychających go ponownie na drogę przestępstwa. Tak więc stopniowo, dla poddanych probacji, konstruowano całe programy pobytu na wolności (programowanie pobytu). Takie wyjście dla drobnych przestępców jest idealne, lecz podupada przy niej cała idea kary pozbawienia wolności, po odbyciu której, byli już więźniowie mieli dużo większe problemy z powrotem do społeczeństwa. Zbyt często powrót ten okazywał się fiaskiem. Rozwój coraz to bardziej specjalistycznych sposobów programowania poddanych probacji na wolności, uważana jest dzisiaj za skuteczny sposób walki z przestępczością. Ma on jeszcze i tą zaletę, iż jest dużo tańsza niż wykonywanie kary pozbawienia wolności. Poddany probacji musi się utrzymać sam lub pomóc mu w tym rodzina. Czasem musi także, zapłacić ofierze przestępstwa w ramach rekompensaty za wyrządzone krzywdy. Wykonuje ponadto nieodpłatne prace na rzecz społeczności lokalnej. Probacje jest narazie najlepszym rozwiązaniem drobnych przestępców dlatego coraz więcej krajów się do niej przekonuje i niedługo zapewne będzie ona coraz częściej stosowana w Polsce.
8
10