Twórczość Kasprowicza można podzielić na trzy okresy:
I - tendencyjny (od debiutu do 1893 roku) - Kasprowicz jawi się jako rzecznik skrzywdzonych i poniżonych; solidaryzuje się z prostym ludem; dominują tematy społeczne: bieda, nędza i poniżenie chłopa; związane jest to z chłopskim pochodzeniem poety; z okresu tego pochodzi cykl sonetów „Z chałupy” a w nim wiersz pt. „W chałupie” - w którym w sposób prawdziwy, naturalistyczny ukazał nędzę ludu.
II - modernistyczny (1893-1908) zwany buntowniczym; cechuje go odejście od tematyki społecznej, pogardliwa postawa wobec tłumu; symbolizm, ekspresjonizm i impresjonizm; bunt wobec Boga; w twórczości Kasprowicz opiewa urodę tatrzańskiego krajobrazu, porusza motywy życia i śmierci, trwania i przemijania; oraz katastroficzne: sądu ostatecznego, końca świata. Utwory: cykl sonetów „Krzak dzikiej róży”; hymny m.in. „Dies irae”, „Święty Boże”, „O bohaterskim koniu i walącym się domu”.
III - franciszkański (1908-1926) z buntownika przeciw Bogu Kasprowicz zmienia się w wyznawcę filozofii św. Franciszka. Ten etap przyniósł: *akceptację świata i zgodę na wszystko co przyniesie los, *uwielbienie i poszukiwanie piękna oraz harmonii w przyrodzie, *kult prostego człowieka oraz jego mądrości, *postawę franciszkańską nakazującą pokorę wobec losu, cierpliwość, miłość bliźniego oraz radość z każdego dnia, pogodzeni się z Bogiem. Utwory: Hymn św. Franciszka z Asyżu, Bajki, klechdy baśnie, Księga ubogich (1916), Kój świat (1926).
Poznane utwory:
„W chałupie” - cechuje go realizm, zawiera niezwykle szczegółowy opis izby chłopskiej: okno zapchane szmatami, nędzny stół, blaszana łyżka, zgnieciony kartofel - wszystko to podkreśla brzydotę otoczenia i nędzę jego mieszkańców. Kontrast stanowi opis postaci kobiecych, matka ma ciemne włosy i niebieskie oczy, a zaróżowione policzki i czerwone usta to obraz córki. Starsza kobieta drzemie przy piecu, młoda snuje marzenia o paniczu. Ubóstwo i nędza oraz nierealność marzeń przytłacza i wzbudza współczucie w czytelniku.
Cykl sonetów „Z chałupy” (1888) opisuje bogaty obraz wsi żyjącej w biedzie, wyzyskiwanej i oszukiwanej, wstrząsanej wewnętrznymi konfliktami
Poznane sonety to:
XV - obraz niedoli wiejskiej kobiety, która zamarzła tułając się w żebraczym życiu po świecie, bo mąż jej zmarł, ziemię sprzedano na opłaty, córki posłano do pracy na dwór, ona najmuje się do roboty.
XIX - przedstawia tragedię chłopa, kiedyś najpotężniejszego we wsi. Gdy był zdrowy nie bał się żadnej pracy, jednak wraz z chorobą przyszła nędza. Gdy nie pomaga domowe leczenie rodzina wzywa księdza. Ten dziwi się dlaczego jeszcze nie wezwano doktora, nie rozumie że na doktora stać bogaczy a nie biednego chłopa.
XXXIX - przebrzmiewają tu echa idei pracy u podstaw, krzewienia oświaty wśród ludu. Sonet opowiada o losie chłopskiego syna. Warunki w jakich żyje chłopiec są bardzo trudne: do szkoły daleko w domu zimno i nie ma co jeść. Dziecko nie zważa jednak na te niedogodności i garnie się do nauki zimą i latem. nie przejmuje się drwinami ludzi którzy śmieją się z pastuszka siedzącego na łące z książką w ręku. Gdy chłopiec dorósł wyjechał do stolicy uczyć się dalej. Niestety z braku pieniędzy umiera na suchoty.
„Szły zbierać kłosy” (1898) -ukazuje nędzę polskiej wsi, wegetację prostych ludzi - ich walkę o przetrwanie, oraz stosunek właściciela ziemskiego do kobiet które zbierały kłosy zboża, jego bezwzględność obrazuje to jak potraktował kobiety - gorzej od zwierząt. Jedna z chłopek zna swoją wartość i nie boi się mu tego wyrzucić.
„Świat się kończy!” (1891) - pierwszy dramat bliski gawędom i sonetom chłopskim, napisany gwarą i posiadający walory artystyczne. Dziś jest ceny ze względu na odzwierciedlone procesy społeczne wśród klasy chłopskiej.
„Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach” - na tle szarych skał wśród gór kwitnie krzak dzikiej róży, obok umiera stara limba, róża symbolizuje tu młodość, pełnię sił, życie. Limba przemijanie, starość, schyłek istnienia, śmierć. Krzak róży drży o swe życie, boi się najlżejszego podmuchu wiatru, stara limba dowodzi jak szybko mija czas, jak szybko piękno i miłość może się zmienić w chorobę, brzydotę i powolne umieranie.
Hymny „Dies Irae” ? dzień gniewu, tytuł pochodzi od hymnu mszalnego z 13 wieku Tomasza z Celano odmawianego podczas mszy w dzień zaduszny. Tematem jest koniec świata i sąd ostateczny, czyli pańskiego gniewu dzień. Utwór przesycony jest tematyką biblijno - apokaliptyczną . Utwór zwiastuje nadchodzącą katastrofę - koniec ludzkości. Podmiot liryczny w imieniu całej ludzkości usiłuje dociec, czy człowiek może odpowiadać za zło które zostało stworzone przez Boga. To On jest odpowiedzialny za całą nędzę i marność świata. Pojawia się pytanie o winę człowieka, o odpowiedzialność za grzech - nieodłączny element ludzkiej egzystencji. Został tu przedstawiony katastroficzny obraz świata.
„Hymn św. Franciszka z Asyżu” - to hymn pochwalny miłości, który opiera się na całkowitym i bezinteresownym poświęceniu się bliźnim. Autor wyraża tutaj przez św. Franciszka wiarę w to że Bóg dzięki tej miłości odwlecze dzień sądu. Poeta szuka ukojenia w prawdach św. Franciszka, według których współistnienie cierpienia i radości jest niezbędne dla zachowania porządku na Ziemi. Świat jest pełen kontrastów, wzajemne uzupełnianie się dobra i zła daje pełnię życia. Śmierć należy traktować jako niezbędny etap ludzkiej egzystencji.
Związek Kasprowicza z filozofią św. Franciszka dowodzi też księga ubogich - kult naturalności, codzienności prostego człowieka. Pochwała spokoju i umiaru oraz rosnąca radość życia w kontakcie z przyrodą.