Konwicki Tadeusz
• ur. 1926 •
Tadeusz Konwicki urodził się w 1926 w Nowej Wilejce na Wileńszczyźnie, a młodość spędził w pobliskiej Kolonii Wileńskiej, która często pojawia się na kartach jego książek. Prozaik, scenarzysta, reżyser filmowy. W czasie wojny (1944-1945) walczył w oddziałach partyzanckich AK na Wileńszczyźnie. Po wojnie studiował polonistykę na UJ. W latach 1946-1958 pracował w redakcjach "Odrodzenia" i "Nowej Kultury". Twórczość rozpoczął od
powieści Rojsty, związanej z doświadczeniami partyzanckimi (powst. 1948, wyd. 1956). Debiutował utworami o aktualnej wymowie politycznej (Przy budowie, 1950; Władza, 1956). W latach 50-ych otrzymał nagrody państwowe i literackie. Z czasem od socrealizmu przeszedł do antykomunistycznej opozycji.Do ważniejszych utworów Konwickiego należą: Sennik współczesny (1963), Wniebowstąpienie (1967), Nic albo nic (1971), Kronika wypadków miłosnych (1974), Kompleks polski (1977), Mała Apokalipsa (1979), Rzeka podziemna, ptaki podziemne (1985), Bohiń (1987), Czytadło (1992), oraz quasi-dziennik Kalendarz i klepsydra (1976) i jego kontynuacje - Wschody i zachody księżyca (1982), Nowy Świat i okolice (1986), Zorze wieczorne (1991). W utworach prozatorskich Konwickiego obrachunek z historią i współczesnością zespala się z motywami autobiograficznymi, obok groteskowo wyjaskrawionego obrazu polskiej współczesności, obok katastroficznej wizji przyszłości, pojawiają się liryczne wspomnienia krainy lat dzieciństwa.
Najwybitniejsze dzieła filmowe Konwickiego to: Ostatni dzień lata (1957), Zaduszki (1965), Salto (1970), Jak daleko stąd, jak blisko (1971) i ekranizacja Mickiewiczowskich Dziadów - Lawa (1989).
Bohiń
• 1987 •
Tytułowa Bohiń jest nazwą niewielkiego mająteczku na Wileńszczyźnie, w którym korzystając z gościnności hrabiego Platera gospodarują Michał Konwicki i jego córka Helena, pozbawieni własnego majątku wskutek represji po powstaniu 1863. Michał Konwicki po klęsce insurekcji styczniowej świadomie wybrał milczenie, postanowił nie komunikować się ze światem za pośrednictwem słów do czasu odzyskania przez Polskę niepodległości. W dzień - milcząc - prowadzi gospodarstwo, nocami - krzycząc - dokonuje rozrachunków z żoną i historią. Jak to w polskiej powieści - polityka i nieszczęśliwa miłość
Podstawą fabuły jest wątek miłosny - dzieje niezwykłego romansu między nie znaną pisarzowi babką, Heleną Konwicką, trzydziestoletnią szlachcianką, a Żydem z Bujwidz, Eliaszem Szyrą, postacią bardzo tajemniczą, o właściwościach nadprzyrodzonych. W biografii Eliasza - budowanej wedle ironicznie potraktowanych schematów literatury romantycznej - zawiera się skrót typowego dziewiętnastowiecznego życiorysu patriotycznego. Miłość do Heleny rodzi w nim poczucie polskiego patriotyzmu, uczestniczy w powstaniu 1863, zostaje zesłany na Syberię, ucieka i trafia do Paryża, prosto w wir walk rewolucyjnych 1871, ucieka spod szubienicy, przebywa w Hamburgu, zamierza udać się do Ameryki, gdzie przebywają jego rodzice, ale kapitan statku, którym płynie, wywozi pasażerów jako przymusowych osadników do Australii. Po kilku latach Eliasz wraca do Polski, do Heleny. Nie dochodzi do ślubu. Eliasz znika, a Helena spodziewa się dziecka. Michał Konwicki zostaje aresztowany. Zastrzelił bowiem „wywrotowca” Eliasza Szyrę, w którym widział personifikację złych mocy. Odzywa się wówczas do córki (po raz drugi, każdorazowo w związku z osobą Eliasza), prosząc o przebaczenie.
Jak to w polskiej powieści - Rosjanie, Żydzi, Kresy
Równocześnie rozwija się w powieści wątek działań konspiracyjnych. Isprawnik Dżugaszwili nieustannie tropi kryjących się w lasach byłych powstańców-konspiratorów. Ma informatora w osobie Rosjanina Korsakowa, który za swe zasługi otrzymał skonfiskowany Konwickim majątek Miłowidy. Korsakow (przez pewien czas towarzyszy mu młody Rosjanin o nazwisku Puszkin, rzekomo syn sławnego poety) czuje się źle wśród Polaków, toteż stara się usposobić ich przychylnie życzliwością bądź podporządkować groźbą i szantażem. Ważną i znaczącą postacią jest spowiednik Heleny i jej przyjaciel - ksiądz Siemaszko, kolekcjoner ludowych pieśni białoruskich, obrońca - wbrew stanowisku władz - białoruskiej narodowości, podejrzany o sprzyjanie konspiratorom.
Autobiograficzny film prozą
W Bohini pojawiają się tak znamienne dla prozy Konwickiego motywy autobiograficzne. Akcja powieści toczy się w domowym pejzażu poety, w kraju lat dziecinnych, odtwarzanym przez pamięć i nostalgię, który skutkiem tego uzyskuje niekiedy wręcz baśniową aurę. W narracji współwystępują czas współczesny i czas historii. Odległe płaszczyzny czasowe łączy postać narratora tożsamego z autorem, kreatora obydwu światów. Narrator ten ma nieograniczone kompetencje i nieograniczoną wiedzę. Charakterystyczne jest nasycenie narracji (układającej się w ciąg przepływających obrazów filmowych) licznymi dygresjami osobistymi, intymnymi wyznaniami i czytelnymi aluzjami politycznymi.
Zza romansowanej fabuły, zza rekonstrukcji domniemanych losów babki i wręcz ekshibicjonistycznego odsłaniania własnego rodowodu (z powieści czytelnik dowiaduje się wszak, iż przodek autora był nieślubnym dzieckiem Żyda i szlachcianki) wyłaniają się paradoksy narodowej historii oraz ponury i przygnębiający, ale przejmująco prawdziwy, portret Polaków: „narodu wiatrogłowych”, „politycznych Don Kichotów”, których „cnoty
są (... ) teatralne”.
1
2
DTP: Michał Pyka