Filozofia wychowania u Johna Deweya
W swojej pracy postanowiłam przedstawić jednego z najbardziej cenionych filozofów i pedagogów amerykańskich, jednego z twórców pragmatyzmu ,ale przede wszystkim wartościowego człowieka ,którym bez wątpienia był John Dewey.
Dewey przyszedł na świat w 1959 roku, co zbiegło się w czasie z opublikowaniem przez Darwina pracy ,,O pochodzeniu gatunków”, która wywołała żywy oddźwięk w drugiej polowie XIX i na początku XX wieku. Trudno jest określić co tal naprawdę wpłynęło na sposób myślenia tego jakże wielkiego człowieka. Na pewno duży wpływ odegrał tu szerzący się u schyłku XIX wieku duch równości i braterstwa. Jego demokratyczna wizja społeczeństwa (w której ludzie dzielą się swoimi problemami i zmartwieniami) została zainspirowana tradycją miejskich zebrań zwoływanych w Nowej Anglii. Ludzie spotykali się na nich by rozwiązywać wspólnie problemy, podejmować decyzje-po uprzedniej dyskusji i rozważaniu wszystkich ,,za „ i ,,przeciw”. Ta idea społeczności zaangażowanej wywarła wpływ na kształt filozoficznej koncepcji społecznej i edukacyjnej Deweya, który zawarł ją w swojej teorii inteligencji społecznejRównież religijne wychowanie jakie otrzymał(należał do kongregacjonalistów)wpłynęło na uformowanie jego poglądów zwłaszcza w kwestiach społecznych i etycznych. Moment w którym przekroczył próg Uniwersytetu Johnsa Hopkinsa również odcisnął trwały ślad w jego poglądach, życiu. Właśnie tam Dewey w największym stopniu nasiąknął koncepcjami idealizmu heglowskiego, którego wyznawcą był jego promotor George Sylwester Morris. Chodź w późniejszych latach Dewey porzucił metafizykę idealistyczna na rzecz pragmatyzmu to jednak zachował przywiązanie do heglowskiej koncepcji zjednoczonej ,,wielkiej społeczności” Nie rozstanie się tez z etyką idealistyczną której podstawową rolę odgrywa kwestia samorealizacji, każdego człowieka. Do wielu ludzi, którzy mieli wpływ na twórczość tego filozofa możemy również zaliczyć-George Herberta Meada- jego współpracownika, który przyczynił się do powstania pragmatyzmu.
J. Dewey urodził się 20 października 1859r. w Burlington w stanie Vermont.Ojciec, Archibald S.Dewey był miejscowym kupcem, przodkowie jego byli farmerami. Rodzina Deweyów osiadła na ziemi amerykańskiej około 1640 roku. Matka Johna Deweya, Lucina Rich była córką zamożnego farmera z Vermont. John miał 3 braci. Swoją wielką miłość - Alice Chipman poznał na uniwersytecie w Michigan, gdzie obejmował funkcje zastępcy profesora. Alice urodziła mu 6 dzieci.
John Dewey uczęszczał do szkoły powszechnej w swej rodzinnej miejscowości ,szkołę średnią ukończył w roku 1877,następnie wstąpił na Uniwersytet w Vermoncie. Studia ukończył ze stopniem Arts Bacheelor w 1879.Uczyl następnie dwa lata w szkole średniej w Oil City w Pensylwanii, z kolei blisko rok w gimnazjum w Vermoncie. Tam uczył się prywatnie filozofii u profesora Uniwersytetu Vermonckiego,H.A.P Torreya. W roku 1882 wstąpił na na uniwersytet Johna Hopkinsa, gdzie pod kierownictwem
profesorów B.S Morrisa i G.Stanleya Halla studiował filozofię i psychologię.Gdy profesora Morrisa powołano na katedrę filozofii w Michigan, ten zaprosił do siebie Johna Deweya w charakterze asystenta.Po dwóch latach John Dewey został zastępcą profesora .W roku 1889 J. Dewey otrzymał katedrę filozofii na uniwersytecie w Minnesota. Po śmierci prof.Morrisa wrócił jesienią roku 1890 na Uniwersytet Michigański, gdzie wykładał filozofię aż do 1894 roku. W tymże roku powołano go na katedrę filozofii świeżo powstałego uniwersytetu w Chicago. Tutaj pozostał przez 10 lat jako dziekan wydziału filozofii, psychologii i pedagogiki łącznie. W 1904 roku rozpoczął dwuletnia pracę na Uniwersytecie Kolumbijskim jako profesor filozofii, wykładając poza tym w Koledżu Nauczycielskim, należącym do tegoż uniwersytetu. W czasie pobytu na Uniwersytecie Chicagowskim powierzono Deweyowi w roku 1895 fundusz prywatny na założenie szkoły eksperymentalnej. Szkoła przez niego założona (Laboratory School) była pierwszą w ogóle uniwersytecką szkolą eksperymentalną na gruncie amerykańskim, a jedną z pierwszych w dziejach nowożytnego wychowania
Wynikiem doświadczeń w Laboratory School był zbiór szkiców .,,Szkoła a społeczeństwo”(School and Society)z 1899 roku. Dewey prowadził liczne wykłady na Uniwersytetach zagranicznych miedzy innymi w Tokio, Pekinie, Meksyku, Szkocji. W 1919 roku skorzystał z propozycji wyjazdu do Tokio gdzie miał wziąć udział w publicznych odczytach. Odczyty te opublikował w zbiorze Reconstruction In Philosophy .Na wiosnę 1929 roku miał serie odczytów w instytucie Gifford Lectures na Uniwersytecie Szkockim w Edynburgu, odczyty te zawarł w książce The Kuest for CertaintyNie możemy jednak zapominać również o takich dziełach jak :1)The child and theCurriculum (Szkoła i dziecko-1902 rok),w który m rozważał rolę jaką pełni nauczyciel w dostosowaniu programu do zainteresowań, etapu rozwoju dziecka.2)Jak myślimy (1910) dowodził w nim, ze myślenie ma w pewnym sensie charakter eksperymentalny.3)Demokracja i wychowanie (1916) w niej właśnie zawarł najpełniejszy wykład swojej filozofii edukacyjnej.4)Sztuka jako doświadczenie(1934)W tym dziele Dewey przedstawił teorie estetyczną opartą na założeniu, że sztuka jest w istocie środkiem służącym publicznej komunikacji oraz wymianie wrażeń pomiędzy artystą a odbiorcą dzieła sztuki.
Dewey pisał i publikował wiele artykułów przeważnie do czasopism. Z jego dzieł korzystały takie czasopisma jak:Philosophical Review,Journal of Philosophy,Monist,International Journal of Ethics, New Republic.
Chociaż do opracowania koncepcji pragmatyzmu przyczynili się miedzy innymi Peirce,James, Mead i inni filozofowie to jednak to John Dewey stał się głównym propagatorem tego kierunku w edukacji. Przez cały XX wiek jego idee nieprzerwanie oddziaływały na filozofię edukacji. Dewey uważał ,że powinniśmy realizować się na gruncie własnych doświadczeń. Dewey asymilował się z wybranymi poglądami Meada np.1) Z przekonaniem, że skoro demokracja jest ideałem ,to społeczeństwo aby do niej dorosnąć musi odebrać wykształcenie w zakresie obowiązków obywatelskich i przyjąć na siebie odpowiedzialność za życie polityczne. 2) Z przekonaniem, że należy kierować się moralnością przy rozstrzyganiu zagadnień życia codziennego, dotyczących zachowań jednostkowych, politycznych, społecznych i edukacyjnych.
W okresie chicagowskim Dewey założył Szkołę Eksperymentalną i w latach 1896-1904 był jej dyrektorem. Szkoła Deweya do której uczęszczały dzieci w wieku od czterech do czternastu lat, miała umożliwić im zdobycie doświadczeń związanych z współdziałaniem i udzieleniem sobie wzajemnej pomocy. Sposobem na uzyskanie tych rezultatów miała być metoda ,,uczenia przez działanie”, obejmująca różne rodzaje aktywności: zabawę, budowanie, studiowanie natury oraz rozmaite formy ekspresji. Ćwiczenia opracowywano tak, aby stymulować i rozwijać u uczniów umiejętność aktywnego ,, przebudowywania” własnych doświadczeń. Zapewniając takie zajęcia szkoła pełniła rolę miniaturowego modelu społeczeństwa. Indywidualne dążenia dzieci miały być przekształcone i ukierunkowane na współdziałanie z innymi członkami szkolnej społeczności.
Wierny głoszonej przez siebie filozofii eksperymentalizmu ,Dewey uczynił również ze Szkoły Eksperymentalnej poligon doświadczalny służący do testowania teorii na temat edukacji. Te spośród koncepcji edukacyjnych, których skuteczność została potwierdzona w praktyce-czyli te, które ułatwiały uczniom zrekonstruowanie doświadczeń w ramach bardziej złożonych uwarunkowań społecznych-mogły być następnie upowszechniane w szerszym gronie specjalistów i przedstawiane opinii publicznej.
,,Szkoła ta została przede wszystkim pomyślana jako laboratorium.
Odgrywa w pracy pedagoga taką samą rolę, jak laboratorium w pracy biologa, fizyka czy chemika. Jak wszystkie laboratoria powinna spełniać dwa główne zadania:1)umożliwić formułowanie, testowanie, weryfikowanie i obalanie hipotez i reguł oraz 2)dostarczać materiału wzbogacającego zbiór znanych faktów i reguł…”
W swoim eksperymencie Dewey przypisał szkole niezmiernie ważną rolę spoleczną.Z uwagi na to, że w jej obrębie zawiązuje się ,,szczególna wspólnota społeczna' ma ,,mniejszy stopień złożoności i bardziej uproszczony charakter”
Podstawą Deweyowskiego eksperymentalizmu stanowiła społeczna koncepcja wychowania. Dewey postrzega myślenie i działanie jako jednolity przepływ doświadczenia. Myślenie i działanie nie są dla niego rozdzielone -myślenie pozostaje niepełne, dopóki nie zostanie przetestowane za pomocą doświadczenia .Aby zrozumieć pragmatyczną filozofię Deweya ,należy dokładnie przeanalizować jego krytykę dualizmu, na którym opierały się na tradycyjne stanowiska filozoficzne ,zakładające istnienie wyżej ,transcendentnej i niezmiennej rzeczywistości. Dewey uważa ,że świat w którym zamieszkują ludzie, jest niepewny i niełatwo w nim przetrwać. Aby zyskać poczucie stałości i bezpieczeństwa, człowiek stara się stworzyć w umyśle pojęcie pewności. Dlatego też tradycyjni teoretycy oddzielali niepewność codziennego życia od bezpieczeństwa, jakie gwarantuje nie zmienna i doskonała rzeczywistość Dewey podkreślał zmienną i ewolucyjną naturę wszechświata. Żyjący w takich warunkach człowiek powinien nie tylko wykraczać poza granicę doświadczenia ,co raczej wykorzystywać je do rozwiązywania problemów. W obliczu trudności analizujemy nasze dotychczasowe doświadczenia ,poszukując wskazówek, które pomogą nam rozwiązać bieżący problem. Chciałabym w tym miejscu wyróżnić kilka podstawowych elementów edukacyjnej filozofii Deweya:
1)uczeń jest żywym organizmem, fenomenem biologicznym i socjologicznym, obdarzonym instynktem samozachowawczym
2)uczeń żyje w środowisku -habitacie-zarówno naturalnym, jak i społecznym
3)uczeń kierujący się indywidualnymi dążeniami jest aktywną osobą nieustannie wchodzącą w interakcje ze środowiskiem
4)interakcje środowiskowe są przyczyną problemów przyczyną ,które pojawiają się kiedy jednostka usiłuje zaspokoić swoje potrzeby
5)uczenie się jest procesem polegającym na rozwiązywaniu problemów ,wynikających z interakcji ze środowiskiem
Już ucząc w Szkole Eksperymentalnej Dewey był przekonany o tym ,że
,,Szkoła jest przede wszystkim instytucja społeczną. Wychowanie zaś jest procesem społecznym, szkoła jest po prostu ta postacią życia społecznego ,w której zespolone są wszystkie jego czynniki, najbardziej przydatne dla przysposobienia dziecka do uczestniczenia w dziedzictwie poprzednich pokoleń oraz do używania własnych sił dla celów społecznych”. Dewey uważam dziecko za istotę wyjątkową dlatego też uważał ,że ,,Zadajemy gwałt naturze dziecka i utrudniamy osiągnięcie najlepszych wyników moralnych, wprowadzając dziecko zbyt nagłe w wiele wyodrębnionych przedmiotów, jak na przykład czytanie, pisanie, geografię itd. nie biorąc wcale pod uwagę stosunku tych przedmiotów do życia społecznego dziecka.”
Mimo iż Dewey utrzymywał ,ze społeczeństwo składa się oddzielnych i odrębnych jednostek, nie akceptował właściwej społecznemu darwinizmowi etyki współzawodnictwa i nie był zwolennikiem teorii społecznego atomizmu. Uważał ,że środowisko w którym żyją ludzie mają dwojaki charakter: jest nie tylko środowiskiem naturalnym, ale i społecznym.
Zrzeszenie się, czyli tworzenie wspólnoty przyczyniało się do wzbogacenia ludzkiego doświadczenia ,które pogłębiało się kiedy grupa współpracowała przy rozwiązywaniu problemów. Dzięki zbiorowemu doświadczeniu jednostka rozporządzała bardziej złożonym zestawem doświadczeń czy epizodów interakcyjnych. Wszelkie bariery ograniczające dążenie ludzi do zrzeszania się uniemożliwiały swobodną interakcje. Utrudniały one jednostkom i grupom wzajemną wymianę doświadczeń, bez której rozwój kultury staje się niemożliwy.
Eksperymentalizm Deweya sprawdza się równie dobrze przy badaniu faktów, jak i rozwiązywaniu kwestii związanych z wartościami. Kiedy Dewey porzucił idealizm na rzecz pragmatyzmu, zaczął opracowywać niemetafizyczna teorie wartości. Uważał, że wrażliwość moralna i estetyczna -oraz podyktowane nią działania-pochodzi z ludzkiego doświadczenia ,nie jest zaś odbiciem absolutnej rzeczywistości. W odróżnieniu od idealistów i realistów, którzy twierdzili ,że hierarchia wartości jest immanentną cechą wszechświata. Dewey był moralnym relatywistą i wierzył ,że wartości kształtują się w wyniku ludzkich reakcji na różnorodne warunki środowiskowe. Według niego główną wadą hierarchicznych systemów wartości jest to, że każdy z nich w arbitralny sposób narzuca ludziom określone priorytety. Hierarchie te są ze sobą sprzeczne ,ponieważ opierają się na różnych podstawach ,przyjmowanych jako pewniki w ramach różnych światopoglądów.
Metody edukacyjne oparte na Deweyowskim teorii wartościowania, które najlepiej sprawdzają się w warunkach otwartej lekcji, zachęcają uczniów do zastosowania strategii badawczych. Taka swoboda dociekań niesie ze sobą ryzyko przebudowy lub nawet odrzucenia zakorzenionych idei i wartości, nie oznacza jednak edukacyjnej anarchii ani nie jest objawem naiwnego romantyzmu. Przeciwnie, wymaga społecznych regulacji sprzyjających posługiwaniu się eksperymentalną metodą naukowa przy rozstrzyganiu spraw istotnych dla człowieka
Dewey odrzucał założenie perenialistów przyjmowane na przykład przez Roberta Hutchinsa ,że edukacja jest wszędzie jednakowa lub, że stanowi dobro samo w sobie. Twierdził zamiast tego ,że jakość edukacji może być różna, podobnie jak różna bywa jakość życia grup, na których zamówienie powstają szkoły i które działalność szkół utrzymują. Podstawą na której Dewey oparł swoją koncepcje demokratycznego ustroju społecznego i edukacji, było społeczeństwo eksperymentalistyczne, które było zorientowane na proces. Przedstawiona przez Deweya wizja demokratycznej edukacji nie nawiązywała do obowiązującego w stanach zjednoczonych ustroju ani do konkretnej instytucji państwowych, miała ona raczej charakter teorii epistemologicznej i socjologicznej, skrojonej na potrzeby społeczeństwa ,w którym dominują podstawy eksperymentalistyczne . W społeczeństwie takim obywatele są wolno od ograniczeń, jakie narzucają monarchie absolutnistyczne lub filozofie aprioryczne.
Wciąż żywa wydaje się inspiracja myśli Johna Deweya i koncepcja sztuki, której wartość mierzyć można jedynie świeżością i autentyzmem aktualnie przeżywanych ludzkich doświadczeń, intensywnością pobudzania wyobraźni. Pogląd Deweya na sztukę stanowiącą tożsamość ludzkiego „doświadczenia prowadzi konsekwentnie do
określonych preferencji artystycznych, do zacierania granic między dziełem a odbiorcą. Inspiracja Deweya wydaje
się oddziaływać w trzech kierunkach: pogłębianiu koncepcji doświadczenia
estetycznego, jako intensyfikacji doświadczeń jednostkowych, społecznych, rozwijaniu badań nad swobodną
ekspresją i jej znaczeniem dla ogólnego rozwoju człowieka, ukazywaniu nowej
problematyki myślenia, mającego charakter osobisty i emocjonalny (Personal Knowledge, Affective Thought).
Jednym z bezpośrednich kontynuatorów myśli Deweya był Thomas Munro (1895 - 1974), który uzasadniał nowe możliwości sztuki w zakresie rozszerzania i wzbogacania doświadczeń, zwłaszcza dzieci i młodzieży, dzięki warunkom, które usprawniają kontakt z dziełami sztuki wszystkich krajów i wszystkich epok. Teoria Munro nawiązywała do społecznych aspektów myśli Deweya i była na szeroką - skalę stosowana w praktyce działalności muzeum sztuki w Cleveland.
Iredell Jenkins, autor książki Art as Human Enterprise,
dowodzi, że doświadczenie estetyczne stanowi syntezę czynników psychicznych
zapewniającą człowiekowi pełną wizję świata. Obejmuje ono trzy poziomy:
recepcję, aktywność i konstrukcję, odpowiadające trzem stadiom procesu
estetycznego, którymi są: ocena, ekspresja i twórczość. Doświadczenie
estetyczne — to konieczny i spontaniczny sposób nawiązywania kontaktu z rzeczami. Wychowanie estetyczne określane jest jako. .„trzecia dziedzina'', integrująca kształcenie umysłowe i emocjonalne, wyraźnie zaniedbana w warunkach współczesnego społeczeństwa amerykańskiego, a konieczna
dla pełnego rozwoju życia kulturalnego. To wychowanie ma zapewnić przywrócenie wartości humanistycznych w nawiązaniu do ideału grecko-rzymskiego, ale z uwzględnieniem nowych potrzeb i nowych treści. Taki właśnie model, czy ideał, staje się celem wychowania estetycznego stanowiącego nowoczesną odmianą wychowania humanistycznego, to znaczy procesu formowania człowieka dzięki oddziaływaniu literatury, sztuk plastycznych, muzyki, a także historii i filozofii.
Współczesna amerykańska teoria wychowania estetycznego jest po prostu propozycją pewnego rodzaju kształcenia ogólnego, mającego zapewnić harmonijny rozwój osobowości, to znaczy emocji, intelektu i sił twórczych, dzięki pobudzaniu estetycznego doświadczenia, wiedzy osobistej i wyobraźni przez kontakt z dziełami sztuki i przez aktywność twórczą w różnych dziedzinach.
Bibliografia
1John Dewey, Wybór Pism Pedagogicznych, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk,Wrocław-Warszawa-Kraków 1967
2.John Dewey, Demokracja i Wychowanie,Wyd. Ksiązka i Wiedza,1963
3.John Dewey, Moje Pedagogiczne Credo, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2005
4)Gerald Gutek,Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,Gdańsk 2003
5)Jan Kiełbasa, Leksykon dzieł filozoficznych, Wydawnictwo Znak, Kraków 2001
6)Jan Szmyda ,Leksykon filozofów współczesnych, Oficyna Wydawnicza Brauta ,Bydgoszcz-Kraków 2004
Gerald Gutek, Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003,str 84
Tamże,str 85
John Dewey, Wybór pism pedagogicznych, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk ,Wrocław-Warszawa-Kraków 1967,str. 5-6
John Dewey,Wybór pism…str 6-7
John Dewey, Demokracja i wychowanie, Wyd.Książka i Wiedza,In the United States of America 1963,str 5-8
Gerald Gutek ,Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji,Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,Gdańsk 2003,str 87-88
John Dewey ,Wybór pism…str 8
John Dewey,Demokracja i wychowanie,Wyd.Książka i Wiedza,1963,str 151-164
Gerald Gutek,Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji,Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,Gdańsk 2003,str.86
Jan Szmyda,Leksykon Filozofów współczesnych,Oficyna Wydawcza Branta,Bydgoszcz-Kraków 2004, str 110-114
John Dewey,Moje pedagogiczne credo,Wydawnictwo Akademickie Żak,Warszawa 2005,str 15
Tamże,str 20
Gerald Gutek,Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji,Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,Gdańsk 2003,str.92-94
Tamże,str97
Tamże,str101
Jan Szmyda, Leksykon filozofów współczesnych, Oficyna wydawnicza Brauta, Bydgoszcz - Kraków 2004