HERBY (uzupełnienie)

Herb Wielkiego Księstwa Litewskiego - Pogoń /za Wikipedią/

Herb przedstawia srebrnego uzbrojonego jeźdźca na srebrnym koniu wspiętym ze srebrnym mieczem w prawym ręku. Rycerz, w lewym ręku, trzyma srebrną tarczę ze złotym krzyżem litewskim. W "wersji" litewskiej (Vytis) tarcza, uprząż, siodło i pasy przedstawione są w kolorze niebieskim. Po raz pierwszy Pogoń została przedstawiona (przypuszczalnie) w 1366 r. jako znak wielkiego księcia litewskiego - Olgierda. W 1384 r. Pahonia stała się herbem Wielkiego Księstwa Litewskiego. Nazwa Pogoń (od litewskiego czasownika vytis - gonić) po raz pierwszy w dokumentach pojawia się w XVI w. Później włączona zostaje do herbu Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Podmiotów używających Orła w PL na herbach było wiele, nie oznacza to od razu, że był to orzeł królewski.

1. Początkowo orzeł jako herb X piastowskich i książąt

2. od 1295 (koronacja Przemysła II) jako herb królestwa PL

• pieczęć Przemysła II królewska dwustronna, majestatowa. Orzeł ukoronowany herbem, na rewersie napis po łacinie Zwrócił sam Wszechmocny/Bóg zwycięskie znaki Polakom - dewiza o antycznej tradycji. Szczególne miejsce orła

3. od czasów Kazimierza Wielkiego orzeł także jako herb ziemi krakowskie

Za Jagiełły recepcja orła jako herbu króla.

Najstarsza pieczęć UJ - piękny orzeł: św Stanisław, pod jego popiersiem orzeł na tarczy. Nazwa uniwersytetu + napis w 2 koncentrycznych kręgach (napisy objaśniające)

1. Sanctus Stanislavs

2. Vladislavs Rex Poloniae (w skrócie) => orzeł = herb Władka => więc też napis o królu (który chciał zatrzeć wrażenie obcego pochodzenia)

Oprócz treści ewolucji podlega też forma herbu. Orzeł ważnym kryterium datacyjnym. Zmienia się także kształt tarczy herbowej (na monetach tarcze rzadko) oraz napisy:

• Minuskuła gotycka - ostatnie lata XIV i cały wiek XV

• Kapituła protorenesansowa - pocz. XVI w, ok. 20 lat. Na groszach głogowskich

• Kapituła renesansowa

Wybór pomiędzy minuskułą a majuskułą był wyborem ideowym i miał spore znaczenie. Na monetach PL napisy tylko majuskułą (czytelność), chociaż w innych krajach zdarzała się minuskuła. Majuskuła także na nagrobkach (ważkość napisu, nawiązanie do tradycji antycznej)

KORONA

W średniowieczu korona zawsze otwarta, oprócz koron cesarskich, zamkniętych 1 kabłąkiem od czoła ku potylicy, rozpoczętym krzyżem. W XV u władców państw narodowych zaczyna pojawiać się korona zamknięta (Francja, Anglia, PL) niosąca treści ideowe - równość władcy na terenie królestwa z władzą cesarską: Król jest cesarzem we własnym królestwie

Do PL koronę zamkniętą wprowadza Jan Olbracht (pan 1492 - 1501)

W pewnym momencie zamknięcie korony koronacyjnej (nie zachowana, ale widnieje na rysunkach)

REFORMA ZYGMUNTA STAREGO

Zygmunt Stary - panowanie 1506-1548

W 1511 koniec bicia półgrosza

Reformy:

1526 - emisje:

• Denar - jak poprzedników, S pod koroną

• Ternar

AWL orzeł, SIGISMUNDI

REW: podwójny krzyż na tarczy florenckiej

• Grosz

A: orzeł, SP (SIGISMUNDI PRIMNUS)

B: korona + SIGISMUNDI PRIMUS REX POLONIAE + data +godło herbu Odrowąż - herb podskarbiego, za urzędu którego emisja monety

=> od XV w czasami pojawiają się na monetach takie elementy

Czym późniejsza emisja grosza Zygmunta, tym korona zamknięta bardziej czytelna (korona zamknięta: typ 423, 424)

1528 - emisje:

• Trojak - zwielokrotniony grosz po raz I. Typ 437, 438. Po raz pierwszy od czasów K. Wielkiego wizerunek władcy:

AW: Król z profilu w koronie zamkniętej (fantazyjna). Na przecięciu kabłąków kulka z krzyżem (nawiązanie do jabłka królewskiego). Władca w zbroi płytowej (czasem w ręce insygnia władzy)

REW: orzeł

• Szóstak - zwielokrotniony grosz po raz I. Typ 439, 440

AW: władca jak na trojakach

REW: zamiast orła - zespół (4) herbów pod wspólną koroną zamkniętą:

- pośrodku herb - orzeł, największy

- po bokach mniejsze, pochylone w jego stronę (ukłon heraldyczny): po prawej stronie Pogoń (w tym wypadku herb dynastyczny - ojca Zygmunta), po prawej herb austriacki Elżbiety Rakuszanki (Habsburzanki) - matki Zygmunta

- poniżej lew (Herb Rusi) i orzeł trzymający w szponie miecz, na szyi korona (herb Prus Królewskich) => herby ziemskie

• Dukat (złoty)

1533 - talar medalowy - forma pośrednia pomiędzy medalem a talarem

1535 - reforma monety litewskiej i grosz litewski

Reforma mennictwa pruskiego

1454 - inkorporacja Prus za Kazimierza Jagiellończyka. Przyczyniła się do wojny 13letniej, później pokój toruński. Dla podkreślenia niezależności ziem pruskich - prawo emisji monet: Gdańsk, Toruń (przywileje królewskie), Elbląg (tu brak przywileju, ale i tak bite - powołanie się na tradycję). Moneta miejska i prowincjonalna pruska, zunifikowana z monetami królestwa PL

Za Zygmunta Starego w Prusach Królewskich:

• Denary

• Szelągi (tradycyjna moneta pruska od czasów krzyżackich)

• Grosze

• Trojaki

• Szóstaki

1525 Sekularyzacja za Hohenzolerna => Prusy Książęce lennem PL

Moneta Torunia

---