2. HISTORIA POWSZECHNA XX WIEK

1. REWOLUCJA 1905 ROKU W ROSJI:

1861 rok - uwłaszczenie chłopa w Rosji, dzięki czemu rozwinął się przemysł. Istniały różne nielegalne partie: od 1883 roku - „Wyzwolenie pracy” Jerzego Plechnowa (marksistowska); 1895 rok - „Związek walki o wyzwolenie klasy robotniczej” (marksistowska); 1898 rok - „Socjaldemokratyczna partia robotnicza Rosji” Lenina. Na zjeździe tej partii w 1903 roku nastąpił rozłam na bolszewików (większość), czyli skrajnych komunistów i niemszewików (mniejszość).

Powody wybuchu rewolucji w Rosji zbierały się przez wiele lat, a były to: ludzie nie chcą cara; brak żywności i wolności; brak konstytucji, parlamentu, pluralizmu politycznego; są przeżytki feudalne. Cała rewolucja to opóźniona Wiosna Ludów.

Bezpośrednie przyczyny wybuchu rewolucji: kryzys gospodarczy; przegrana wojna z Japonią, krwawa niedziela w Petersburgu (z inicjatywy duchownego Jerzego Gapona, 22 stycznia 1905 roku odbyła się pokojowa manifestacja, która szła pod pałac zimowy cara Mikołaja II, pod pałacem wojsko otworzyło ogień, 1 tys. zabitych). W takim wypadku ludzie zaczęli wychodzić na ulicę i zajścia trwały do grudnia 1905 roku, po czym rewolucja upadła. Strajkowali chłopi, studenci, wojsko przechodzi na stronę demonstrujących. Nad całą rewolucją bolszewicy chcieli przejąć władzę. 6 sierpnia 1905 roku car godzi się na wybory w systemie kurialnym (z góry ustalono %, ilu ludzi i z jakiej klasy wejdzie w skład dumy). Pomimo tego dalej były walki (październik 1905 - 2 mln ludzi) i 17 października 1905 roku car ogłasza większe prawa wyborcze, wolność druku, wieców, zgromadzeń, stowarzyszeń.

Grudzień 1905 roku była bitwa moskiewska, która upadła, a za nią całe powstanie - duma jednakże została, mogły tu być nawet mniejszości.

2. GENEZA I WOJNY ŚWIATOWEJ:

I wojna światowa miała podłoże czysto materialnie, była imperialistyczna. Na arenie międzynarodowej pojawiły się nowe potęgi - Włochy, Niemcy, Japonia i USA. Serbia (napadnięta przez Austro-Węgry) i Belgia (napadnięta przez Niemcy) chciały niepodległości; Anglia miała sprzeczne interesy z Rosją (kłótnie o Persję i Afganistan), Czechami i Niemcami. Powstały 2 gigantyczne bloki polityczno-militarne: Trójporozumienie (1904-1907), czyli Ententa - Anglia, Francji, Rosja, potem Japonia, Włochy i USA; Trójprzymierze (1879-1882) - Niemcy, Austro-Węgry i Włochy. Powody wybuchu I wojny światowej - rywalizacja o kolonie; zjednoczenie Niemiec (poczuli się silni i chcieli kolonii w Afryce i w Azji, chcieli pokazać, że mogą być mocarstwem); chęć Niemców do panowania nad całą Europą (niemiecki szowinizm); Francja chciała odzyskać twarz po przegranej wojnie francusko-pruskiej (1870-1871); Francja chciała odzyskać Alzację i Lotaryngię; olbrzymie zbrojenia (zaczęły Niemcy i dla równowagi rozpoczęły takie działania inne państwa); Anglia zaczynała bać się Niemców, bo oni bardzo szybko zbroili się w statki - Anglia musiała też przyspieszyć zbrojenia, chociaż Niemcy robili to 3x szybciej; rywalizacja pomiędzy wszystkimi państwami kapitalistycznymi - drogą wojny chcieli wyeliminować konkurencję ze światowych rynków (produkty eksportowane przez Niemcy były 5x tańsze od angielskich - był to sposób na wypieranie Anglii z rynków światowych); rozwój nacjonalizmów, które powodowały określony klimat społeczny - chęć wojny; konflikty lokalne (np. bałkańskie).

Bardzo poważne były konflikty marokańskie: w 1905 roku Francja była już w sojuszu z Anglią i chciała wprowadzić wojsko do Maroka w celu zabezpieczenia swoich interesów. Niemcy uznały to za zagrożenie swojej pozycji i doszło do ostrego zatargu. Na konferencji w Algeciras zatarg został złagodzony, przy czym państwa Ententy uzyskały przewagę. W 1911 roku był kolejny kryzys, po którym Maroko stało się francuskim protektoratem, a Niemcy w ramach rekompensaty powiększyły swoje kolonie w Kamerunie.

Spory terytorialne i podstawowe sprzeczności między państwami na przełomie XIX i XX wieku:

USA - Hiszpania -------------- Filipiny, Antyle

Japonia - Rosja ---------------- Mandżuria, Korea, Chiny

Niemcy - Rosja ----------- Bałkany, cieśniny czarnomorskie

Austro-Węgry - Serbia ----------- zjednoczenie południowych Słowian

Francja - Niemcy ----------------- Alzacja, Lotaryngia, Maroko

Anglia - Niemcy ---- Bliski Wschód, rywalizacja na morzu i w handlu

Włochy - Turcja ---------- Trypolis

Niemcy - Japonia ------------ Chiny, kolonie na Pacyfiku

Francja - Włochy ---------- Korsyka, Tunis

Włochy - Austro-Węgry ------ południowy Tyrol, górna Adyga, Triest

Anglia - Francja ------------- Afryka Środkowo-Wschodnia

Anglia- Rosja ----------- Afganistan, Persja

W 1911 roku Włochy rozpoczęły wojnę z Turcją o Trypolis. Państwa bałkańskie uznały to za dobry moment, aby odebrać Turcji kolejne obszary. W 1912 roku zawiązała się koalicja Grecji, Serbii, Bułgarii i Czarnogóry, która pokonała Turcję, jednocześnie zajmując znaczne ziemie w europejskiej części Turcji (była to wojna bałkańska). Pojawiły się problemy co do podziału zdobytego terytorium: w 1913 roku wybuchła kolejna wojna bałkańska, tym razem zawiązała się koalicja Turcji, Rumunii, Serbii, Gracji przeciwko Bułgarii - Bułgaria przegrała.

28 czerwca 1914 roku w Sarajewie (Bośnia) zabity został austro-węgierski następca tronu - arcyksiążę Ferdynand, który uważany był za wroga Serbów. Rząd wiedeński chciał skorzystać z momentu i wyeliminować Serbię z areny politycznej. Austro-Węgry prowadziły dochodzenia (mając poparcie Niemiec) i wysłały w końcu lipca 1914 roku ultimatum do Belgradu, gdzie znalazły się żądania przyjęcia w ciągu 48 godzin ciężkich warunków, które naruszałyby niezależność Serbii. Ona miała jednak poparcie Rosji i postanowiła nie podpisywać ultimatum, dlatego Austro-Węgry wypowiedziały 28 lipca 1914 roku Serbii wojnę. Anglia sądziła, że ten konflikt uda się ograniczyć, ale Rosja ogłosiła powszechną mobilizację, na co Niemcy odpowiedziały wypowiedzeniem wojny przeciwko Rosji (1 sierpnia 1914 roku) i sprzymierzonej z nią Francji (3 sierpnia 1914 roku). Niemcy złamali neutralność Belgii, ponieważ przechodząc przez jej terytorium mogły okrążyć francuską armię. W takim wypadku Anglia 4 sierpnia 1914 roku wypowiedziała wojnę Niemcom. 6 sierpnia 1914 roku Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Rosji.

3. PRZEBIEG GŁÓWNYCH DZIAŁAŃ WOJENNYCH:

Plan Schlieffena - był to plan ułożony już w 1905 roku, na wypadek walk na 2 fronty: najpierw zaatakować z całych sił na Francję, łamiąc przy tym neutralność Belgii, po pokonaniu Francji w ciągu kilku tygodni, uderzyć na Rosję, aby ta nie zdążyła przeprowadzić mobilizacji. W tym planie nie przewidziano, że Anglia i Rosja nie włączą się natychmiast do wojny.

Na początku Niemcy wygrywały - po złamaniu neutralności Belgii, Niemcy dotarli na N Francji, gdzie granicy broniła francuska armia wspomagana przez angielską - Niemcy wygrali w tej bitwie granicznej i po zdobyciu kilku francuskich twierdz, na początku września 1914 roku dotarli pod Paryż. Francuzi pod dowództwem gen. Josepha Joffre'a zdołała pokonać Niemców w bitwie nad Marną (6-9 września 1914 roku), a tym samym zmusiła Niemców do cofnięcia się ku północy. Walki wciąż trwały, front zaczął się stabilizować i od Kanału La Manche przez ziemie francuskie aż do granicy szwajcarskiej rozciągnął się front i rozpoczęła się tzw. wojna pozycyjna.

Front wschodni - tu Rosjanie pod dowództwem wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza rozpoczęli ofensywę na całym froncie. W Galicji osiągnęli duże sukcesy, dotarli nawet pod Kraków, ale w Prusach Wschodnich przegrali bitwę pod Tannenbergiem (Niemcy powiedzieli, że pod Grunwaldem) w sierpniu 1914 roku. W późniejszym czasie Niemcy wraz z Austro-Węgrami wyparli wojska rosyjskie na linie Wisły i Sanu. W maju 1915 roku armie niemiecka i austro-węgierska zdołały przerwać front rosyjski pod Gorlicami.

Rosjanie zaczęli wycofywać się także z Królestwa. W sierpniu 1915 roku wojska niemieckie zajęły Warszawę, a do jesieni opanowały całe Królestwo i Litwę, natomiast wojska austro-węgierskie zdołały odzyskać Galicję i zajęły większą część Wołynia. Jesienią 1915 roku front wschodni ustabilizował się na wschodzie na linii od Rygi do granicy rumuńskiej, gdzie także rozpoczęła się wojna pozycyjna.

Jesienią 1914 roku do wojny włączyła się Turcja (stała po stronie państw centralnych), która panowała nad cieśninami czarnomorskimi. Wojska Ententy wysadziły desant w Salonikach i zaatakowały Dardanele, by opanować cieśniny - nie udało się.

Turcja chciała zając Kanał Sueski, co nie udało się, ponieważ wojska brytyjskie przy pomocy Arabów pobiły Turków w Palestynie oraz zdobyły część Mezopotamii. Anglicy opanowali też niemieckie kolonie w Afryce, a wspólnie z Japończykami zajęli niemieckie punkty oporu i kolonie na Oceanie Spokojnym i w Chinach.
W maju 1915 roku Włochy opuściły szeregi Trójprzymierza i wypowiedziały wojnę Austro-Węgrom, w wyniku czego powstał kolejny, mało znaczący front. Także jesienią 1915 roku do wojny przystąpiła Bułgaria (Trójprzymierze), co przesądziło los Serbii, której wojska pokonane przez zjednoczone siły Bułgarów, Austro-Węgier i Niemców, zostały zepchnięte do Grecji (tu także udał się na emigrację serbski rząd).

Gdy ustabilizował się front wschodni, Niemcy próbowali przełamać front zachodni. W lutym 1916 roku rozpoczęli wielką ofensywę w rejonie twierdzy Verdun, która stanowiła kluczową pozycje francuskiego oporu - Niemcy jednak przegrały.

W czerwcu 1916 roku do ofensywy przeszły armie angielsko-francuskie, ale nie udało im się przełamać frontu nad rzeką Sommą (obie bitwy pochłonęły 1,6 mln. ofiar).

W czasie walk nad Sommą wojska rosyjskie przeszły do ofensywy: armia gen. Brusiłowa przerwała front austro-węgierski i zajęła Bukowinę oraz część Galicji Wschodniej (Niemcy musieli przerwać ofensywne działania na Zachodzie, aby pomóc sojusznikom - teraz bronili się na 2 frontach).

Walki trwały także na morzach. Już na początku wojny udało się Anglii sparaliżować handel zamorski państw centralnych, przez co ustał dowóz wielu materiałów potrzebnych do prowadzenia wojny.

Niemcy odpowiedziały na to intensywną budową okrętów podwodnych i w lutym 1917 roku ogłosiły nieograniczoną wojnę podwodną - od tej pory zaczęło się bezwarunkowe topienie wszystkich statków i okrętów (także państw neutralnych), które płynęły do portów Ententy. Pomimo to nie udało się odcięcie Anglii od dowozu z zewnątrz. Topienie statków neutralnych stało się powodem przystąpienia USA do wojny po stronie Trójporozumienia: Niemcy zatopili angielski statek „Lusitania”, na pokładzie którego znajdowali się Amerykanie (120) - dlatego wojna.

4. ZAKOŃCZENIE I WOJNY ŚWIATOWEJ:

USA przystąpiło do wojny 6 kwietnia 1917 roku - wypowiedziały wojnę Niemcom. Wojna ta była inna od pozostałych z wielu względów: mnóstwo zabitych i rannych; używano nowoczesnej broni (Niemcy używali także gazów trujących, które były zakazane przez umowy międzynarodowe - posługiwano się taką bronią, ponieważ miało to przyspieszyć rozstrzygnięcie działań na swoją korzyść, po tym, jak po bitwie nad Marną powstała wojna pozycyjna).

W walce zaczęły pojawiać się czołgi, które zostały wynalezione przez Anglików i pierwszy raz wykorzystane w bitwie nad Sommą.

W toku działań wojennych zorientowano się, że można zwiększyć ruchliwość piechoty poprzez transport samochodowy (w okresie bitwy nad Marną posiłki na linię frontu dowoziły paryskie taksówki).

Rozpowszechniło się używanie samolotów, które nie były już tylko zwiadowcami, ale w późniejszym czasie także bombowcami i myśliwcami; Niemcy używali także do walk powietrznych sterowców (zepelin).

Także na morzu pojawiły się nowości - okręty podwodne, a szczególnie niebezpieczne były niemieckie, które zatapiały masowo wszystkie okręty, także państw neutralnych. Do walki z tymi okrętami zaczęto używać specjalnych statków, które wyposażone były w urządzenia namiarowe, bomby głębinowe i sieci przeciwtorpedowe.

Gdy USA przystąpiło do wojny, sytuacja Ententy uległa znacznej poprawie. Jednocześnie USA wysunęło własny program pokojowy, odbiegający w wielu stwierdzeniach od celów wojny, określonych przez ich europejskich sojuszników. Program ten został ogłoszony w orędziu prezydenta USA Thomasa Woodrowa Wilsona 8 stycznia 1918 roku. Składało się ono z 14 punktów: 13. Punkt mówił o utworzeniu niepodległego państwa polskiego z dostępem do morza.

Pomimo przystąpienia USA do wojny, Niemcy nie rezygnowały i po zawarciu traktatów brzeskich z Rosją (3 marca 1918 roku), przerzucili większość swoich wojsk na front zachodni, gdzie odnosili lokalne zwycięstwa. W lipcu 1918 roku rozpoczęli czwartą ofensywę (wcześniejsze miały miejsce w marcu, kwietniu i w maju), ale w drugiej już bitwie nad Marną ponieśli klęskę.

W lipcu 1918 roku rozpoczęła się także wielka kontrofensywa aliantów, a w sierpniu 1918 roku Anglicy i Francuzi pokonali Niemców w bitwie pod Sommą. Armia niemiecka była już tak silnie rozbita, że nie była już w stanie wytrzymać kolejnych ataków.

Jesienią 1918 roku alianci zawarli rozejm z Bułgarią i Turcją, a rządy Niemiec i Austro-Węgier chciały odrębnych rokowań pokojowych, na co alianci nie wyrazili zgody - grali na zwłokę (29 września 1918 roku z wojny wycofała się Bułgaria, a 30 października 1918 roku zrobiła to Turcja; 3 listopada 1918 roku zaś z wojny wycofały się Austro-Węgry). Niemcy musieli zgodzić się na bezwarunkową kapitulację, ponieważ istniała realna groźba całkowitej klęski militarnej, a jednocześnie nasilały się tendencje narodowowyzwoleńcze, nacjonalistyczne i rewolucyjne.

Zawieszenie broni pomiędzy państwami zachodnimi a Niemcami nastąpiło 11 listopada 1918 roku w lasku Compiegne pod Paryżem. Porozumienie przewidywało: opuszczenie przez wojska niemieckie okupowanych obszarów Francji, Belgii i Luksemburga; ewakuację zachodniego brzegu Renu; oddanie przez armię niemiecką ciężkiego i nowoczesnego sprzętu wojskowego (w tym prawie całej floty wojennej i lotnictwa). W Compiegne anulowano co prawda traktaty brzeskie, ale zobowiązano armię niemiecką na Wschodzie (tzw. armia Ober-Ost) do pozostania na zajmowanej przez nią linii rozejmowej do czasu zawarcia traktatu pokojowego. Aliantom chodziło o stworzenie bariery przed rozszerzaniem się na Zachód wpływów rewolucji październikowej.

5. REWOLUCJA W NIEMCZECH. ROZPAD AUSTRO-WĘGIER:

W Niemczech coraz poważniejszy stawał się kryzys polityczny (od jesieni 1918 roku, pod wpływem pogarszających się warunków bytowych). Nastroje antywojenne i rewolucyjne objęły także armię. Momentem krytycznym stał się rozkaz dowództwa Kriegsmarine wysłania okrętów do samobójczej walki z flotą brytyjską. 4 listopada 1918 roku 100 tys. marynarzy w Kilonii oraz innych baz morskich odmówiło wykonania rozkazów i wywiesiło na okrętach czerwone sztandary.

7 listopada 1918 roku, na skutek masowych demonstracji, ustąpiła panująca w Bawarii dynastia Wittelsbachów, a rządy objął socjaldemokratyczny rząd. Od 7 kwietnia do 2 maja 1919 roku komuniści zajęli Bawarię i utworzyli Bawarską Republikę Rad, która przy pomocy wojska została zdławiona.

9 listopada 1918 roku rządy w Niemczech objęła złożona z socjaldemokratów Rada Pełnomocników Ludowych na czele z Fryderykiem Ebertem. Wilhelm II zmuszony był do abdykacji (10 listopada 1918 roku) i opuszczenia Niemiec. Zaczęły tworzyć się Rady Pełnomocników Ludowych, które źle odnosiły się do rządów Eberta. W dniach 6-12 stycznia 1919 roku komuniści wywołali pucz przeciwko niemu, ale udało się go zdławić. Nastroje rewolucyjne objęły także niemiecką armię na Wschodzie 19 stycznia 1919 roku odbyły się wolne wybory w Niemczech, które zostały zbojkotowane przez komunistów, dzięki czemu wygrała socjaldemokracja. Latem 1919 roku zebrał się w Weimarze parlament i utworzono konstytucję - potocznie na Niemcy mówi się Republika Weimarska.

27 grudnia 1918 roku w Wielkopolsce wybuchło powstanie narodowe Polaków.

Austro-Węgry coraz widoczniej przeżywały kryzys - kraje wchodzące w skład monarchii ujawniały coraz częściej dążenia niepodległościowe. W październiku 1918 roku wydany został manifest cesarski, zapowiadający przekształcenie państwa dualistycznego w federacyjne - było to spóźnione i nieskuteczne.

28 października 1918 roku Czesi i Słowacy proklamowali powstanie Republiki Czechosłowackiej; 28 października 1918 roku Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego ogłosiła odezwę o odradzaniu się państwowości polskiej w Cieszynie; 29 października 1918 roku ogłoszono z Zagrzebiu akt połączenia się południowych Słowian z Serbią; 11 listopada 1918 roku utworzone zostało Zjednoczone Królestwo Serbów, Chorwatów, Słoweńców (SHS), zwane Jugosławią; 30 października 1918 roku utworzone zostało państwo niemiecko-austriackie, które po abdykacji cesarza Karola proklamowane zostało 12 listopada 1918 roku Republiką Austrii; na Węgrzech już w końcu października 1918 roku zaczęły powstawać Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich, a 16 listopada 1918 roku proklamowano niepodległą Republikę Węgierską (21 marca 1919 roku w wyniku puczu, władzę przejmują komuniści; powstaje Węgierska Republika Rad, na której czele staje Bela Kuhn; latem 1919 roku na Węgry wkraczają wojska Jugosławii, Rumunii i Czechosłowacji i po 133 dniach, 1 sierpnia 1919 roku upada Węgierska Republika Rad. Nowym władcą zostaje Nikolas Chorti, który tworzy zręby władzy dyktatorskiej; 1 grudnia 1918 roku Rumuni zamieszkujący Transylwanię (Siedmiogród) ogłosili przyłączenie jej do Rumunii.

Komuniści chcieli mieć jak najwięcej państw pod swoją kontrolą. W Słowacji utworzyła się Słowacka Republika Rad, której przewodniczącym był Antoni Jonouszek, którą popierał Bela Kum. Przeciwko nim prezydent Czechosłowacji - Masyryk - wysłał wojska, które pokonały komunistów.

6. KONFERENCJA POKOJOWA W PARYŻU - TRAKTAT WERSALSKI:

Trzeba było jak najszybciej zrealizować porozumienia pokojowe, ponieważ w całej Europie szerzyły się nastroje rewolucyjne, które trzeba było zwalczyć. Podpisanie traktatu pokojowego wiązało się też z ustaleniem przyszłego porządku w Europie i na świecie. Jednakże inaczej widziały to państwa pokonane, a jeszcze inaczej zwycięskie, które chciały, aby przyszły porządek był zgodny z ich interesami i planami.

18 stycznia 1919 roku rozpoczął się w Paryżu Kongres Pokojowy. Wzięli w nim udział przedstawiciele krajów, które znajdowały się w stanie wojny z państwami centralnymi. Delegacje państw zostały podzielone na 4 grupy, z których 2 były szczególnie ważne. Do pierwszej należały Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja, Włochy i Japonia.

Szefowie ich rządów i ministrowie spraw zagranicznych tworzyli Radę Dziesięciu, w której główną rolę odgrywali: przedstawiciel Francji - Georges Clemeceau, Anglii - David Lloyd George oraz USA - Thomas Woodrow Wilson - delegacje właśnie tych państw decydowały praktycznie o wszystkim.

Do drugiej grupy należało 20 państw i ich delegacje mogły uczestniczyć na tych posiedzeniach, na których rozpatrywane były ich sprawy (tu należała Polska). Od samego początku trwania kongresu doprowadzono do dyskryminacji słabsze państwa, a jeszcze gorsza sytuacji była z krajami pokonanymi.

Do rozmów nie zaproszono pokonanych Niemiec, a także Rosji Radzieckiej (z 3 powodów: wycofała się z wojny w 1918 roku, opublikowania tajnych dokumentów Ententy i wejścia w układy z Niemcami stała się ona wrogiem koalicji zwycięskich państw; głoszona przez bolszewików idea rewolucji światowej stanowiła zagrożenie dla stabilizacji stosunków w okresie powojennym; nadal liczono na zmianę ustroju w Rosji i dlatego nie uznawano władzy bolszewickiej).

W trakcie trwania obrad ujawniły się sprzeczności, szczególnie pomiędzy Anglią i Francją. Anglia chciała zniszczyć niemiecką flotę, usunąć konkurencję handlową Niemiec na rynkach światowych, a także zawładnąć najważniejszymi niemieckimi koloniami - te wszystkie cele Anglia osiągnęła już przed Kongresem, więc teraz już nie chciała dalszego osłabiania pozycji tego kraju, co mogło doprowadzić do szerzenia się w tym kraju rewolucji, a także spowodowałoby to wzrost znaczenia Francji.

Francja chciała w znacznym stopniu ograniczyć potencjał gospodarczy i wojskowy Niemiec. Francja chciała też wzmocnić swoją pozycję poprzez system nowych sojuszy międzynarodowych, przede wszystkim w Europie Środkowej i Wschodniej oraz uzyskanie nowych kolonii.

USA prowadziła nowoczesną politykę kolonialną, która przejawiała się na zdobywaniu wpływów w różnych krajach poprzez penetrację gospodarczą (przy zapewnieniu formalnej niepodległości tych krajów) oraz na jednoczesnym głoszeniu haseł o równości. Takie działanie było zagrożeniem dla Francji i Anglii - tradycyjnych mocarstw kolonialnych. Idea równości nie pasowała do planów Anglii i Francji, które chciały zagarnąć kolonie niemieckie w Afryce i na terytorium Bliskiego i Środkowego Wschodu.

28 czerwca 1919 roku podpisany został w Wersalu pod Paryżem traktat pokojowy z Niemcami. Podpisano go w Sali Lustrzanej, gdzie po zwycięstwie nad Francją w 1871 roku, cesarz niemiecki ogłosił zjednoczenie Niemiec.

Niemcom przedłożono następujące ustalenia traktatu:

• oddanie Francji Alzacji i Lotaryngii oraz części kopalń w Zagłębiu Saary; okupacja przez wojska Ententy przez 15 lat Saary i lewego brzegu Renu oraz demilitaryzacja tych obszarów,

• przeprowadzenie plebiscytów w okręgach Eupen i Malmedy (Belgia) oraz Szlezwiku-Holsztyna (Dania);

• uznanie niepodległości Polski i Czechosłowacji; zwrot Polsce Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego; przeprowadzenie plebiscytów na Górnym Śląsku, Warmii, Mazurach i Powiślu; ustanowienie Wolnego Miasta Gdańska pod kontrolą Ligi Narodów, z zabezpieczeniem interesów Polski,

• uznanie niepodległości Austrii,

• zrzeczenie się wszystkich kolonii,

• zniesienie powszechnej służby wojskowej i utworzenie 100-tys. armii zawodowej; likwidacja sztabu generalnego, ograniczenie tonażu floty wojennej; zakaz posiadania lotnictwa wojskowego,

• oddanie aliantom większości floty handlowej oraz oddanie w ciągu 5 lat nowo wybudowanych statków o łącznym tonażu 1 mln ton.

Znaczna część postanowień traktatu nie została wykonana, na skutek rozbieżności między zwycięskimi mocarstwami, co było jedną z głównych przyczyn odrodzenia się potęgi militarnej III Rzeszy.

Szczególnie dużym problemem okazały się mniejszości narodowe. W nowych Niemczech żyło jeszcze 3 mln ludzi, którzy nie byli Niemcami; w Polsce było ich 8,5 mln (31%); Czesi i Słowacy w swoim wspólnym państwie mieli ich około 5 mln (38%).

Chcąc zapobiec dyskryminacji mniejszości narodowych, mocarstwa postanowiły, że wraz z podpisaniem traktatu wersalskiego Polska, Rumunia, Jugosławia, Czechosłowacja i Grecja będą musiały podpisać traktaty w sprawie ochrony mniejszości narodowych zamieszkujących ich terytoria państwowe - był to tzw. mały traktat wersalski. Co prawda zajęto się sprawą mniejszości narodowych, ale tylko w nowopowstałych państwach - nie zainteresowano się jednak ochroną mniejszości w tych państwach, które od dawna tych praw nie szanowały.

Także silny opór mocarstw (szczególnie Anglii) spowodował, że nie wprowadzono prawodawstwa broniącego przed dyskryminacją rasową czy wyznaniową ludności w koloniach i na terenach mandatowych, chociaż oddane były one formalnie pod opiekę Ligi Narodów.

Zawarto także odrębne traktaty z innymi państwami, walczącymi u boku państw centralnych: z Austrią 10 września 1919 roku w Saint Germain; z Bułgarią 27 listopada 1919 roku w Neuilly; z Węgrami 4 czerwca 1920 roku w Trianon; z Turcją 10 sierpnia 1920 roku w Sevres.

Wykorzystując klęskę państw centralnych, Anglia i Francja, po zajęciu kolonii niemieckich i tureckich, dążyły do zatwierdzenia przez Kongres Paryski ich panowania na tych obszarach. Stanowczy opór postawił prezydent Stanów Zjednoczonych i jeszcze kilka innych państw, dlatego zdecydowano się na ustanowienie tzw. mandatów: mandat A (tureckie kolonie) - Palestyna, Transjordania i Irak leżały w angielskiej strefie wpływów; Liban i Syria we francuskiej strefie wpływów; mandat B (większość kolonii niemieckich) - rozdzielono pomiędzy Anglię i Francję, tj. Togo, Kamerun, Niemiecka Afryka Środkowo-Wschodnia; mandat C (Daleki Wschód i Niemiecka Afryka Środkowo-Zachodnia) - pomiędzy Anglię i Francję.

Mandat A - kraje cywilizowane; mandat B - kraje, gdzie potrzeba średniej ingerencji - mniej cywilizowane; mandat C - duża ingerencja, kraje zacofane. Z tytułu mandatów państwa Ententy otrzymały ogółem terytoria o powierzchni 2,93 mln km2, zamieszkane przez 17 mln ludzi.

Jeszcze w czasie wojny prezydent USA Wilson mówił o organizacji, która miała skupiać wszystkie kraje świata i strzegącej pokoju. Kongres Paryski uchwalił w kwietniu 1919 roku Pakt Ligi Narodów, który został włączony do ogólnego traktatu pokojowego. W skład Ligi weszły państwa walczące z Niemcami oraz Polska i Czechosłowacja. Po pewnym czasie zaproszono do Ligi kraje neutralne, a po kilku latach Niemcy i Związek Radziecki. Głównymi organami Ligi były: Zgromadzenie Ogólne, gdzie każdy z członków miał 1 głos; Rada, składająca się początkowo z 8 członków: 4 stałych (Anglia, Francja, Japonia, Włochy) i 4 niestałych. Ważnym organem był także stały Sekretariat z Sekretarzem Generalnym na czele (siedziba w Genewie).

Najważniejsze cele Ligi Narodów:

• ograniczenie zbrojeń do minimum określonego względami bezpieczeństwa państwa;

• zagwarantowanie członkom Ligi poszanowania ich integralności terytorialnej;

• przygotowanie wszelkich środków zdolnych skutecznie zapewnić pokój między narodami, a w związku z tym rozstrzyganie wszelkich sporów, jakie mogą zaistnieć między krajami członkowskimi na drodze pokojowej.

Problemy sporne w rejonie Pacyfiku rozwiązane zostały w latach 1921-1922 na 3 międzynarodowych konferencjach odbytych w Waszyngtonie. Ustalono: zachowanie status quo na Oceanie Spokojnym; ustalenie górnych granic tonażu okrętów liniowych; zakaz budowy nowych baz morskich na Pacyfiku; uznanie suwerenności terytorium chińskiego oraz zasady „otwartych drzwi”, czyli równych praw handlowych dla wszystkich państw.

SPRAWA POLSKA W WERSALU:

Delegacja polska składała się z następujących przedstawicieli: Roman Dmowski, Ignacy Paderewski, Władysław Grabski. Nasza sytuacja była niezwykle trudna, na skutek niekorzystnego dla Polski układu sił politycznych i interesów głównych mocarstw. Anglia obawiała się zachwiania równowagi europejskiej (sojusz niemiecko-rosyjski skierowany przeciwko Polsce), a także przewagi Francji na kontynencie, osiągniętej przez podporządkowanie sobie państw środkowoeuropejskich, dlatego nie popierała nowej, silnej Polski. Francja co prawda odnosiła się do nas życzliwiej, ale wolała widzieć w roli swojej sojuszniczki „jedyną i niepodzielną Rosję”. Dyplomacja polska miała w Wersalu wielu przeciwników: Litwini, Ukraińcy, „biali” Rosjanie, ponieważ w grę wchodziły sprawy terytorialne; z tych samych powodów byliśmy wrogami Niemców; także dyplomacja czechosłowacka nam szkodziła, co trudno było zrozumieć; przeciwnikami Polski byli także doradcy prezydenta Wilsona i premiera Lloyda George'a pochodzenia żydowskiego, a źródłem tej niechęci był polski opór wobec dążeń do stworzenia w Polsce specjalnych przywilejów dla ich rodaków.

Pod wpływem swych doradców Lloyd George uniemożliwił przyznanie Polsce Gdańska i zaproponował utworzenie z niego Wolnego Miasta (były 4 projekty i wybrano ten najgorszy dla Polski - Francja sprzeciwiała się, ale szantażowano ją sprawą Saary i Nadrenii) - 3 kwietnia 1919 roku Wielka Czwórka (Japonia nie brała udziału w obradach dotyczących Europy) zadecydowała o utworzeniu Wolnego Miasta Gdańska (Polska nie brała udziału w tych obradach, o niektórych nie była nawet powiadomiona); także w sprawie Górnego Śląska mieliśmy kłopoty - zamiast od razu włączyć go do Polski, Lloyd George przeforsował w Radzie Najwyższej ogłoszenie na tamtych terenach plebiscytu (Francja sprzeciwiała się i znów szantażowano ją projektem rozwiązania kwestii Saary).

Duże problemy sprawiała także Rosyjska Rada Polityczna, która starał się odgrywać rolę przedstawicielstwa państwa rosyjskiego („biali”) w Paryżu (Rosjanie zgadzali się jedynie na granicę byłego Królestwa Polskiego, pomniejszonego o Chełmszczynę. Gdy Rada Najwyższa zorientowała się, że tylko Polska może zatrzymać bolszewicką ofensywę, zaczęło to oznaczać, że mamy zgodę na zajęcie całej Galicji Wschodniej). Duże problemy mieliśmy z Czechosłowacją (na czele z przewodniczącym Edwardem Beneszem), która wprowadziła w błąd Francuzów i uzyskała od nich zgodę na granice, jakie miała na północy średniowieczna „Korona Świętego Wacława”. Czesi nie zgodzili się również na jakąkolwiek formę sojuszu przeciwko zagrożeniu niemieckiemu w czerwcu 1919 roku i wyraźnie wrogo odnosili się do polskiej polityki na wschodzie.

W trakcie konferencji w Paryżu, polska delegacja zgłosiła prośbę o pomoc gospodarczą i o przekazanie części odszkodowań, które miały otrzymać państwa koalicji od pokonanych Niemiec. Jednakże działania Lloyda George'a doprowadziły do tego, że Polska została zmuszona do płacenia odszkodowań - stanowisko brytyjskie zostało poparte przez Francuzów. Komisja Odszkodowań obciążyła Polskę częścią niemieckich długów i odszkodowań wojennych w wysokości 2,5 mld marek niemieckich.

22 i 23 listopada 1918 roku we Lwowie męty składające się z przestępców kryminalnych, dezerterów różnych armii i motłochu, zaczęli palić i rabować dzielnicę żydowską mordując kilkudziesięciu Żydów. To stało się powodem wielkiej nagonki na Polaków, która miała doprowadzić do skompromitowania i zachwiania pozycji polskich dyplomatów w Paryżu. Wszystko zostało wyjaśnione na naszą korzyść.

7. REWOLUCJA LUTOWA W ROSJI:

Po klęskach w 1916 roku w życiu gospodarczym Rosji zaczął pogłębiać się chaos. Padł transport, który nie był w stanie przemieszczać wielkich mas ludzi (wojskowych i uciekinierów z Królestwa i Litwy); węzły kolejowe blokowane były sprzętem i maszynami z ewakuowanych fabryk. Taki stan rzeczy wpływał fatalnie na rosyjską gospodarkę (problemy z zaopatrzeniem dla dużych miast, których ceny rosły w zastraszającym tempie). Na wsi też było coraz gorzej - powierzchnia zasiewów głównych zbóż spadła o 23%, a mobilizacja wyrwała ze wsi prawie połowę mężczyzn w wieku produkcyjnym. Wszystko to wpłynęło na wzrost nastrojów antywojennych i rewolucyjnych, wyrażających się w strajkach, demonstracjach i rozruchach.

Koła liberalnej i demokratycznej inteligencji rosyjskiej, a także część arystokracji, upatrywały przyczyny klęsk wojennych w nieudolności naczelnego dowództwa armii rosyjskiej oraz w całkowitym upadku moralnym dworu carskiego. Carat ciągle likwidował strajki i demonstracje przy użyciu policji, a jednocześnie nie zdawał sobie sprawy, co stanie się w przyszłości. Pomimo terrory policyjnego rosła liczba strajków i demonstracji ulicznych. 21 lutego (6 marca) 1917 roku strajk rozpoczęła największa fabryka w Piotrogrodzie. Odtąd demonstracje trwały nieprzerwanie do 26 lutego (11 marca) 1917 roku. 27 lutego 1917 roku przywódcy Dumy utworzyli Tymczasowy Komitet Dumy (na czele stanął liberalny arystokrata - książę Lwow), który objął władzę w Rosji. Rząd carski został aresztowany, a car abdykował. Było to zwycięstwo rewolucji lutowej 1917 roku, która po 304 latach rządów dynastii Romanowów obaliła carat.

Równocześnie z objęciem rządów przez Tymczasowy Komitet, w Piotrogrodzie utworzona została Rada Delegatów Robotniczych, w której większość stanowili mienszewicy i eserowcy, czyli prawica socjaldemokratyczna.

Proklamowano republikę demokratyczną, której ostateczną formę ustrojową miało określić Zgromadzenie Ustawodawcze, wybrane w demokratycznych wyborach. Jednocześnie ogłoszono natychmiastową amnestię dla więźniów politycznych oraz zniesienie przywilejów stanowych i narodowościowych.

W Rosji powstał system dwuwładzy - obok siebie funkcjonował Rząd Tymczasowy i Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich, które zaczęły powstawać w całym kraju.

Rada Piotrogrodzka (Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich) uważała się za najważniejszy organ władzy, wydając dekrety, rozporządzenia i odezwy. Rada współpracowała z Rządem Tymczasowym za pośrednictwem specjalnej komisji. Rada uznała wojnę za wojnę obronną i przeciwna była planom zaborczym.

Rada Piotrogrodzka 14 (27) marca 1917 roku wydała odezwę, w której wypowiedziała się także w sprawie Polski - mówiła, że Polacy mają prawo do odzyskania suwerennego bytu państwowego. To samo powiedział Rząd Tymczasowy -16 (29) marca 1917 roku.

Teraz do ojczyzny postanowił wrócić ze Szwajcarii Lenin (Włodzimierz Ulianow). Powrót miał odbyć się przy pomocy rządu niemieckiego (wtedy Rosja była w stanie wojny z Niemcami).

Lenin, po przybyciu do Piotrogrodu, 3 (16) kwietnia 1917 roku przedstawił program działalności partii bolszewickiej, określony mianem „tez kwietniowych”. Rząd Tymczasowy przejął w lipcu 1917 roku całą władzę i rozpoczął ofensywę przeciwko państwom centralnym. Działania wojenne, podjęte na żądanie zachodnich sojuszników, były bardzo kosztowne (w pieniądzach i ludziach). Wzmogło to dążenia rewolucyjne i antywojenne. Rola partii bolszewickiej wzrastała i udział jej przedstawicieli w Radach Delegatów Robotniczych i Żołnierskich stale się powiększał.

W lipcu 1917 roku była żywiołowa próba przejęcia władzy przez bolszewików - zginęło 400 ludzi, nie udało się. Do dymisji podał się Lwow i na czele Rządu Tymczasowego stanął Kiereński, który zdelegalizował partię bolszewicką.

Pod koniec sierpnia 1917 roku głównodowodzący rosyjską armią, generał Ławr Korniłow, próbował na czele kawalerii i tzw. dzikiej dywizji kaukaskiej wtargnąć do Piotrogrodu i obalić Rząd Tymczasowy. Przewrót został udaremniony.

Tymczasem zagrożony aresztowaniem Lenin przebywał w Finlandii, a na wieść, że w Radach Moskwy i Piotrogrodu bolszewicy uzyskali większość, wezwał listownie Komitet Centralny partii bolszewików do podjęcia natychmiastowych działań w celu obalenia Rządu Tymczasowego. Jednakże kierujący pracą KC Lew Kamieniew, Józef Stalin (Dżugaszwili) i Grigorij Zinowiew nie wierzyli w możliwość zdobycia władzy siłą. Uważali, iż zgodnie z teorią Marksa rewolucja socjalistyczna powinna dojrzeć i zwyciężyć w państwach o największym zaawansowaniu rozwoju kapitalizmu, a więc i najsilniejszej klasie robotniczej. Tymczasem Rosja była krajem gospodarczo zacofanym. Gdy Lenin przybył do Piotrogrodu, jego koncepcja zwyciężyła.

8. REWOLUCJA PAŹDZIERNIKOWA W ROSJI:

24/25 października (6/7 listopada) 1917 roku w Piotrogrodzie wybuchło zbrojne powstanie. Jego ośrodkiem kierowniczym był mieszczący się w pałacu Smolnym Komitet Wojskowo-Rewolucyjny, na którego czele stał Włodzimierz Lenin. Oddziały Gwardii Czerwonej opanowały kluczowe punkty miasta: poczty, centrale telefoniczne, dworce, banki, elektrownie. Jedynym pozostającym poza ich kontrolą ważnym punktem w stolicy pozostał Pałac Zimowy, siedziba Rządu Tymczasowego.

O 1:00 w nocy z 25/26 października (7/8 listopada) 1917 roku Pałac Zimowy został zdobyty, a ministrowie Rządu Tymczasowego aresztowani i osadzeni w twierdzy.

Jeszcze przed zdobyciem Pałacu Zimowego odbyło się posiedzenie Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Rada uchwaliła rezolucję wzywającą wszystkich robotników i chłopów do czynnego poparcia rewolucji (podobny apel wystosowano do proletariatu zachodnioeuropejskiego).

O godzinie 22:40 rozpoczął się w pałacu Smolnym II Wszechrosyjski Zjazd Rad. Doszło tu do podziału stanowisk. Mienszewicy i eserowcy domagali się odwołania oddziałów oblegających Pałac Zimowy i natychmiastowego przerwania walk. Jedynym dla nich rozwiązaniem było nawiązanie rokowań z Rządem Tymczasowym i wprowadzenie do niego większej liczby przedstawicieli partii robotniczych. Nie wypracowano wspólnego stanowiska i mienszewicy oraz eserowcy opuścili salę obrad, uznając Zjazd za nieważny.

Jak już zdobyto Pałac Zimowy, Zjazd zdecydowaną większością głosów przyjął napisaną przez Lenina odezwę „Do robotników, żołnierzy i chłopów”, w której zawiadamiano o zwycięstwie powstania zbrojnego i przejęciu władzy wykonawczej przez II Wszechrosyjski Zjazd Rad. Zjazd podjął również decyzję wyprowadzenia kraju z wojny, uchwalając przedłożony przez Lenina „Dekret o pokoju”, zawierający bolszewicki program powszechnego pokoju. Drugim dekretem o podstawowym znaczeniu dla władzy radzieckiej był uchwalony przez Zjazd „Dekret o ziemi”.
Ostatnim z 3 aktów generalnych uchwalonych bezpośrednio przez II Zjazd Rad był dekret o utworzeniu rządu robotniczo-chłopskiego - Rady Komisarzy Ludowych, której przewodniczącym został Włodzimierz Lenin.

15 listopada 1917 roku Rada Komisarzy Ludowych ogłosiła Deklarację Praw Narodów Rosji (mówiła ona m. in. o prawie narodów Rosji do swobodnego samookreślenia się i stworzenia samodzielnego państwa włącznie).

Na przełomie listopada i grudnia 1917 roku odbyły się w warunkach ostrej walki politycznej wybory do Konstytuanty. Bolszewicy przegrali wybory (najwięcej głosów zdobyli eserowcy, którzy powinni teraz przejąć władzę). Tak się jednak nie stało. Bolszewicy uznali, że nie można zaprzepaścić zdobyczy rewolucyjnych, dlatego podjęli uchwałę o rozwiązaniu Konstytuanty jako organu kontrrewolucyjnego. Lew Trocki powiedział, że „Konstytuanta stanęła w poprzek drogi ruchu rewolucyjnego i została wymieciona”.

Rosja znajdowała się w bardzo tragicznej sytuacji, dlatego zdecydowała się na rokowania z państwami centralnymi. Przewodniczący radzieckiej delegacji - Lew Trocki - odrzucił proponowany przez Niemców tekst traktatu, zrywając tym samym rokowania (zrobił to wbrew wyraźnym dyrektywom KC partii).

W tym czasie państwa centralne zakończyły rokowania z niezależną Ukraińską Republiką Ludową i w lutym 1918 roku zawarły z nią traktat, który określał m. in. przebieg zachodnich granic. Ukraina w zamian za pomoc militarną i techniczną miała zaopatrzyć Niemcy i Austro-Węgry w produkty rolne.

Ukraińska Republika Ludowa dostała odcięte od Królestwa Polskiego rdzenne ziemie: Chełmszczyzna i część Podlasia. Ponadto tajny załącznik do układu przewidywał, iż Austro-Węgry utworzą z Galicji Wschodniej i Bukowiny odrębną jednostkę autonomiczną.

Teraz Niemcy ruszyli na Rosję. 23 lutego 1918 roku doszło do 2 bitw pod Narwą i Pskowem, które to Rosja przegrała.

W tej sytuacji zmuszona została do zawarcia traktatu pokojowego, który podpisany został 3 marca 1918 roku w Brześciu nad Bugiem (były to tzw. traktaty brzeskie): Rada Komisarzy Ludowych zmuszona była do wyrażenia zgody na oderwanie od Rosji znacznych terytoriów okupowanych przez Niemcy: Litwy oraz części Łotwy, Estonii, Białorusi, Królestwa Polskiego. Na Zakaukaziu pod zwierzchność Turcji przechodziły okręgi: Batumi, Kars, Ardakan (prawie 1 mln km2). Dodatkowo Rosja zobowiązała się do demobilizacji armii i floty oraz części jednostek nowo organizowanej Armii Czerwonej. Ukraina i Finlandia zostały w tym traktacie określone jako państwa niezależne.

Podpisanie tego traktatu polityczno-terytorialnego przez Niemcy, Austro-Węgry z jednej strony i Rosję z drugiej automatycznie stanowiło kolejne przekreślenie wszystkich dotychczasowych traktatów między tymi mocarstwami, a więc i traktatów rozbiorowych Polski.

Lenin słusznie przewidział, że w ślad za rosyjskim proletariatem, jako pierwszy do walki przeciwko kapitalizmowi pójdzie proletariat niemiecki. Dlatego też, gdy w Niemczech zaczęła się rewolucja, Lenin wydał rozkaz „czerwonego marszu” na Zachód.

17 listopada 1918 roku specjalnie utworzona bolszewicka Armia Zachodnia rozpoczęła operację „Wisła”, tj. rewolucyjny marsz na zachód, w celu udzielenia internacjonalistycznej pomocy walczącemu proletariatowi niemieckiemu. Wszędzie na zajmowanych obszarach tworzono lub przywożono gotowe już czerwone rządy, które proklamowały „jedność z Rosją Radziecką na zasadzie konfederacji”.

9. WŁOCHY PO I WOJNIE ŚWIATOWEJ:

W północnych Włoszech robotnicy zauroczeni rosyjską rewolucją, przystąpili do przejmowania zakładów pracy, tworzyli rady i komitety fabryczne. Przystąpili do tworzenie oddziałów Czerwonej Gwardii, jako zalążka armii rewolucyjnej. Dużą aktywność zaczęli przejawiać chłopi, którzy (szczególnie na południu), zaczęli parcelować majątki obszarnicze.

W 1919 roku krajem wstrząsały polityczne i społeczne niepokoje, pieniądze traciły na wartości, a sytuacja gospodarcza stale się pogarszała.

W takiej sytuacji politycznej pojawili się siły, które chciały sięgnąć po władzę w państwie. W marcu 1919 roku były działacz socjalistyczny Benito Mussolini utworzył w Mediolanie organizację Fasci Italiani di Combattmento (Włoskie Związki Zawodowe), której zadaniem było przejęcie władzy w sprzyjających okolicznościach.

Faszyści utworzyli „szwadrony bojowe” składające się z byłych oficerów, studentów i uczniów starszych klas licealnych. Wielcy posiadacze ziemscy i przemysłowcy, obawiający się rewolucji socjalistycznej, wyposażyli „szwadrony bojowe” w pieniądze i sprzęt, co umożliwiło im podjęcie walki z socjalistami. Faszyści demolowali siedziby partii socjalistycznej i redakcje prasy lewicowej, socjalistycznych burmistrzów zmuszali do ustąpienia za stanowisk, stosowali jawny gwałt wobec przeciwników politycznych. „Czarne koszule” (ubiór faszystów) opanowały ulice. Sympatyzowała z nimi armia (80% zdemobilizowanych żołnierzy weszło w ich szeregi).

W maju 1921 roku Mussolini stanął na czele nowo założonej Narodowej Partii Faszystowskiej i wszedł do parlamentu. Mussolini odpowiednimi deklaracjami zjednał sobie armię, monarchistów i Watykan.

Mussolini wiedząc, że ma poparcie wielu organizacji, a opozycja jest bierna, postanowił sięgnąć po władzę. 28 października 1922 roku około 20 tys. „czarnych koszul” rozpoczęło z różnych stron Włoch marsz na Rzym, aby drogą przymusu dojść do władzy. Mussolini przezornie wyjechał na północ, do Mediolanu, aby tam czekać na rozstrzygnięcie się sprawy. Rząd próbował poczynić pewne kroki, aby uchronić demokrację, ale król Wiktor Emanuel III postanowił powierzyć funkcję premiera Mussoliniemu, który został w końcu premierem 29 października 1922 roku. W koalicyjnym rządzie dodatkowo objął funkcję ministra spraw wewnętrznych i zagranicznych.

Na początku panowania faszystów były pozory demokracji: parlament, działały partie niefaszystowskie, wychodziła niefaszystowska prasa. Już w 1923 roku utworzona została Ochotnicza Milicja Bezpieczeństwa Narodowego i „szwadrony bojowe” stały się armią polityczną Mussoliniego, oficjalnie finansowaną przez państwo. Mussolini uzyskał zgodę liberałów na wprowadzenie nowego prawa wyborczego, zgodnie z którym, która patia otrzyma ponad 25% głosów, będzie miała 2/3 miejsc w parlamencie.

Z pomocą tego przepisu faszyści w koalicji z nacjonalistami odnieśli w 1924 roku wielkie zwycięstwo wyborcze. Powołany został nowy rząd, w skład którego wchodzili wyłącznie faszyści. Pozostała monarchia, także parlament, którego rola zmalała, gdy powołana została Wielka Rada Faszystowska, która podejmowała decyzje w najważniejszych dla państwa sprawach.

Jednak pojawiali się ludzi z opozycji, którzy nie chcieli faszyzmu i Mussoliniego. Jeden z nich, poseł z ramienia partii socjalistycznej, Giacomo Matteotti, zażądał przywrócenia swobód demokratycznych. Wkrótce został zabity przez faszystowską bojówkę terrorystyczną, która za pośrednictwem szefa policji, gen. de Bono, otrzymała rozkazy od Mussoliniego. To oburzyło wielu ludzi, nawet członków partii faszystowskiej.

Mussolini umacniał swoją pozycję, cieszył się poparciem króla, przemysłowców, bankierów i Kościoła, którzy uważali, że faszyzm jest mniejszym złem od komunizmu.

Po zabójstwie Matteottiego z partii faszystowskiej usunięto „niepewne elementy”. W 1926 roku rozwiązano wszystkie opozycyjne partie i organizacje społeczne. Wydana została „Ustawa o obronie państwa”, która umożliwiła zdławienie w zarodku wszelkiej opozycji, a specjalne sądy tępiły antyfaszystów - od ich wyroków nie było odwołania. Sędziowie mianowani byli przez członków partii, niezależnie od kwalifikacji, a partia w zamian dostawała wierność.

Partia nadal umacniała swoją pozycję. Duce jako premier nadal odpowiedzialny był przed królem, który nadal powoływał i odwoływał premierów. Władza w faszystowskim państwie opierała się na następujących podstawach: faszystowskiej partii, policji, wojsku, administracji i syndykatach.

Faszyści nie chcieli już tylko władzy, chcieli też ludzkich dusz, dlatego szczególną uwagę poświęcano młodzieży. W celu ujednolicenia jej faszystowskiego wychowania, utworzono zhierarchizowane organizacje dla wszystkich kategorii wiekowych. Dzieci w wieku 8-14 lat należały do organizacji „Bitwa”, młodzież 14-18 letnia do „Naprzód Gwardio”. Po dwuletniej służbie w tej organizacji następowało przyjęcie jej członka do partii lub milicji.

Teraz państwo zaczyna coraz bardziej ingerować w gospodarkę wolnorynkową. Chciano stworzyć warunki do wprowadzenia samowystarczalności gospodarczej, czyli autarkii (włoskie zakłady muszą być samowystarczalne i niezależne od obcych wpływów i nacisków - w czasie ewentualnej wojny); przeorganizowano system związków zawodowych, które przybrały charakter syndykalistyczny (skupiały robotników i pracowników z jednej branży) i organizowane były przez władze państwowe. W celu kierowania produkcją i ujednolicenia dotychczasowych rozbieżności w koncepcjach gospodarczych, stworzone zostały korporacje składające się z delegatów robotniczych, syndykatów, przedstawicieli państwa i partii. Ministrem korporacji był Mussolini i do niego należało podejmowanie decyzji. Z upływem miesięcy z korporacji wyłączono przedsiębiorców (był to korporacjonizm włoski); stopniowo przystosowano całą gospodarkę do potrzeb państwa i jego długofalowej polityki, w tym również i przyszłych wojen.

Pomimo ograniczenia demokracji, Włosi lubili faszystów, ponieważ odnosili oni duże sukcesy na polu gospodarczym: przystępowano do wielkich prac o charakterze ogólnonarodowym (osuszanie bagien pontyjskich, budowa sieci dróg i autostrad, budowa dużych elektrowni wodnych, zakładanie nowych miast) - te wielkie inwestycje zmniejszyły w dużym stopniu bezrobocie i stały się czynnikiem rozkręcającym koniunkturę. Podobne efekty uzyskano w stałym zwiększaniu armii i floty oraz rozbudowie przemysłu zbrojeniowego. Znaczne ulgi podatkowe dla rodzin wielodzietnych przyczyniły się do zwiększenia przyrostu naturalnego, a początki opieki socjalnej stwarzały poczucie bezpieczeństwa. Faszyści liczyli lata od 1922 roku, tj. od początku „nowej ery faszystowskiej”, a marzeniem duce stało się stworzenie nowego Imperium Rzymskiego i uczynienie z Włoch potęgi światowej. Poczucie bezpieczeństwa Włochów zwiększył również fakt, że faszyści rozbijali główne struktury mafii i praktycznie sparaliżowali jej działalność.

10. NIEMCY PO I WOJNIE ŚWIATOWEJ:

W Niemczech, przeciwko nowopowstałej władzy socjalistów Eberta zbuntowały się siły prawicowe oraz utworzona na przełomie 1918/1919 Komunistyczna Partia Niemiec (KPD). Ona, na początku stycznia 1919 roku wywołała w Berlinie powstanie zbrojne, stłumione przez korpusy ochotnicze (Freikorps). Przywódcy powstania - Karl Liebknecht i Róża Luksemburg - zostali zamordowani. Bolszewicka Armia Zachodnia została powstrzymana przez Polaków.

Gdy Armia Czerwona szła na Warszawę, było już pewne, że światowa rewolucja zwyciężyła, jednakże poniosła ona klęskę i fala rewolucyjnych nastrojów upadła. Komuniści nie dawali za wygraną, co przejawiło się w kolejnych wydarzeniach rewolucyjnych w Niemczech w 1923 roku, głównie w powstaniu robotników Hamburga i organizowaniu wystąpień proletariatu Zagłębia Ruhry, Turyngii, Saksonii oraz w powstaniu wrześniowym 1923 roku w Bułgarii.

Zaczęła pojawiać się hiperinflacja, a w jej zwalczaniu pomogły wysokie pożyczki zagraniczne (plan Dawesa). W Niemczech ludzie gorączkowo szukali przyczyn klęski w wojnie, ich mit o wyższości narodu prysł, co wzbudziło ogromne poruszenie. Ludziom żyło się coraz gorzej, wszystkiego brakowało. Kryzys przeżywała także monarchia i to aż do tego stopnia, że monarcha musiał ratować życie poprzez ucieczkę z kraju.

W celu wyjaśnienie przyczyn klęsk i upokorzeń powołano specjalną komisję parlamentarną do zbadania przyczyn klęski. Wezwani do złożenia zeznań generałowie Hindenburg i Ludendorff orzekli, iż armia niemiecka była niezwyciężona na frontach, ale w ojczyźnie zadano jej „cios w plecy”. Cała prawicowa prasa od razu podchwyciła to stwierdzenie i wykorzystywała go w całym okresie międzywojennym. O zdradzieckie pchnięcie obwiniano komunistów i Żydów. Wykorzystano przy tym fakt, że twórcami Komunistycznej Partii Niemiec, jak i przywódcami powstań komunistycznych w Berlinie i Monachium byli w znacznym stopniu Niemcy pochodzenia żydowskiego. Argumentacja ta uzasadniała klęskę i była chętnie przyjmowana przez społeczeństwo niemieckie.

Młode demokratyczne Niemcy miały 2 wrogów: komunistów wraz z ich wsparciem z Rosji, a także Korpusy Ochotnicze, które co prawda tłumiły komunistyczne powstania, ale jednocześnie same mogły stanowić bazę dla przywódców prawicy. Gdy władze zdecydowały się na rozwiązanie tych korpusów, jeden z nich - stacjonujący w Berlinie - zajął dzielnicę rządową, dokonał zamachu stanu i na kanclerza Niemiec powołał generała Wilhelma Kappa. Reichswehra odmówiła udziału w stłumieniu puczu i dopiero strajk generalny ogłoszony przez związki zawodowe doprowadził do jego upadku. Podobna groźba wybuchu takich zamachów stanu istniała szczególnie w Monachium.

Wśród sił popierających oderwanie się Bawarii od Niemiec była Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza (NSDAP), którą na początku tworzyli ludzie myślący podobnie, jak ówcześnie miliony Niemców. Byli oni niezadowoleni z przegranej Niemiec, narzuconych im warunków, panującej nędzy i inflacji, z narastających nierówności społecznych. Do NSDAP wstępowali licznie członkowie rozwiązywanych korpusów ochotniczych, które wcześniej brały udział w tłumieniu powstań komunistycznych w Berlinie, Hamburgu, Turyngii, Monachium, prowadziły akcje wojskowe w krajach bałtyckich i walczyły z Polakami w czasie powstań śląskich.

W 1920 roku na czele partii stanął Adolf Hitler, który do tej pory pełnił funkcję męża zaufania Reichswehry. Był to kapral, ochotnik I wojny światowej, który odznaczył się na polu walki, a w czasie tłumienia rewolty komunistycznej w Monachium był agentem dowództwa Reichswehry. Gdy Hitler doszedł do władzy, NSDAP została przeorganizowana na wzór włoskiego faszyzmu i do walki z przeciwnikami politycznymi stworzyła oddziały szturmowe, zwane SA (Sturm Abteilung) oraz specjalne oddziały do osłony władz politycznych - SS (Schultzstaffeln).

NSDAP głosiła, że rozprawi się w kraju z komunistami i kapitalizmem. Hasła głoszone przez NSDAP: równouprawnienie Niemiec na arenie międzynarodowej; odzyskanie kolonii; przyłączenie Austrii do Niemiec oraz społeczne: upaństwowienie wielkich zakładów przemysłowych; reforma rolna; opieka socjalna nad robotnikami; ograniczenie dochodów nie będących wynikiem pracy. Mówili też, że „Żydzi powinni stracić prawa obywatelskie”.

Hitler pozyskawszy do swoich planów gen. Ludendorffa, na czele oddziałów SA próbował dokonać zamachu stanu w Monachium. Pucz się nie udał, zamachowcy zostali aresztowani. Hitler poszedł do więzienia na 5 lat, ale w rzeczywistości siedział tylko 9 miesięcy i to w bardzo dobrych warunkach. W więzieniu napisał swoją książkę „Mein Kampf” Po wyjściu na wolność przystąpił do reorganizacji partii, która już znacznie osłabła.

Niemcy wiążą się z Rosją, ponieważ obie nie lubią Polski.

W kwietniu 1922 roku Niemcy i Rosja podpisały układ w Rapallo: Niemcy nie roszczą pretensji do upaństwowienia kapitału w Rosji. Układ ten jest gospodarczy, który osłabia pozycję Polski na arenie międzynarodowej.

W 1925 roku doszło do podpisania układu w Locarno, pomiędzy Niemcami a Holandią, Belgią i Francją: Niemcy oświadczają, że zachodnia granica Niemiec jest ostateczna i nie ulegnie zmianie - znów osłabienie Polski.

Niemcy proszą o złagodzenie długów i w tym celu powstają plany: Dawesa (1924) - pomniejszenie reparacji, Niemcy płacą rocznie znacznie mniej pieniędzy; Younga (1930) - pomniejszenie reparacji, czas spłaty długu przedłuża się z 1949 roku do 1987 roku; Chowera (1932) - układ podpisano w Lozannie - jeżeli Niemcy w ciągu 1 roku spłacą dług w wysokości 3 mld marek w złocie, to będzie to już koniec długu - tak też się stało. Niemcy mieli zapłacić łącznie 132 mld marek w złocie, faktycznie zapłacili 37 mld marek w złocie.

11. WIELKI KRYZYS EKONOMICZNY 1929-1933:

Popyt - zapotrzebowanie na towar; podaż - wielkość produkcji. Gdy jest duży popyt, można podwyższyć ceny.

Główny czynnik kryzysu - nadprodukcja.

23 października 1929 roku - czarny wtorek na giełdzie w Nowym Yorku (krach na giełdzie).

W czasie trwania kryzysu, wszystko spadało, rosło tylko bezrobocie.

Nadwyżka rolnictwa nad przemysłem (więcej artykułów rolniczych niż urządzeń = nożyce cen).

W 1932 roku Roosevelt zaproponował new deal - nowy ład, czyli państwo musi interweniować w krytycznych dla gospodarki sytuacjach.

Kryzys był tam dłuższy, gdzie kraj był bardziej rolniczy (np. Polska)

Na kryzysie (Niemcy) żerowali faszyści (NSDAP).

12. ZWIĄZEK RADZIECKI W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM:

Za podstawę ideologiczną nowego systemu przyjęto marksistowską tezę o walce klas. Według niej, ustrój szczęśliwości społecznej można będzie zbudować dopiero wówczas, gdy zlikwiduje się klasy wyzyskiwaczy i stworzy nowego człowieka.

Kraj był strasznie zniszczony przez wojnę domową i komunizm wojenny (podporządkowanie wszystkich dziedzin życia potrzebom wojny). W tym celu powstał NEP, czyli Nowa Ekonomia Polityczna - był to pomysł Lenina, ogłoszony w marcu 1921 roku, a zaczęto ją wykonywać od jesieni 1921 roku, a trwała do 1927 roku.

30 grudnia 1922 roku - od tego dnia obowiązuje nazwa ZSRR.

W kierownictwie bolszewickim nie było zgodności do tego, jak budować socjalizm: grupa działaczy z Bucharinem na czele chciała stopniowo, poprzez politykę NEP-u przechodzić od kapitalizmu do socjalizmu; druga grupa, na czele której stała trójka - Kamieniew, Zinowiew i Trocki, dążyła do współpracy z międzynarodowym kapitałem, który już wcześniej finansował rewolucję bolszewicką; Józef Stalin był rzecznikiem samowystarczalności gospodarczej, finansowania uprzemysłowienia z własnych zasobów oraz szybkiej kolektywizacji rolnictwa. W 1927 roku na zjeździe partii zwyciężyła stalinowska koncepcja „budowy socjalizmu w jednym kraju”. Wielu opozycjonistów usunięto z partii.

W 1927 roku Stalin dochodzi do wniosku, że NEP godzi w socjalizm i trzeba go zlikwidować - na jego miejsce wchodzi socjalistyczna industrializacja (Stalin postawił na przemysł ciężki).

Od 1928 roku zaczęto realizować 5-latki (socjalistyczne planowanie).

Istniała tylko jedna partia, na czele której stał Stalin - Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia bolszewików (WKPb).

Realizacja planu uzależniona była w dużym stopniu od współudziału zagranicy, a głównie Niemiec. Na szczęście dla bolszewików zbiegło się to w czasie z wielkim kryzysem gospodarczym. Nadprodukcja w krajach kapitalistycznych powodowała, iż zachodnie firmy zainteresowane były radzieckimi rynkami zbytu i surowcami. Rosnące bezrobocie sprawiało, że wielu wybitnych specjalistów z krajów kapitalistycznych podejmowało chętnie pracę w ZSRR.

(1928-1932) - 1. pięciolatka: ¾ inwestycji to przemysł ciężki; produkcja wzrosła o 200%; skolektywizowana 20% gospodarstw rolnych (tworzono sowchozy - gospodarstwa państwowe i kołchozy - spółdzielnie). Przybyło wówczas wielu naukowców z zagranicy, którzy jako entuzjaści systemu radzieckiego oddali swe siły budowie komunizmu. Także w okresie tej 5-latki przystąpiono do likwidowania analfabetyzmu (objęto nią wówczas około 30 mln ludzi).

(1933-1937) - kolejna pięciolatka: okres największego terroru stalinowskiego; wzrost produkcji o 220%; wybudowano 4,5 tys. zakładów; liczne hydroelektrownie. Wtedy narodził się ruch stachanowski i rozpoczął się socjalistyczny wyścig pracy (każdy chciał robić jak najwięcej).

Kolektywizacja wsi: oficjalnie była dobrowolna, ale zmuszano do niej. Chłopi mieli się integrować, tworząc spółdzielnie, które działały według z góry narzuconych planów i były całkowicie podporządkowane władzom partyjnym i państwowym. W grudniu 1929 roku władze stalinowskie zażądały przeprowadzenia w ciągu 3 miesięcy produkcyjnego uspołecznienia bydła pociągowego i pasz (przejęcie ich we władanie bezpośrednie lub pośrednie biurokracji). Przerażeni chłopi zaczęli zabijać bydło. Spowodowało to drastyczną redukcję pogłowia, co odczuwano później przez wiele dziesięcioleci. Obniżyło się znacznie spożycie żywności, a to pociągało za sobą kradzieże, zwłaszcza w kołchozach. Złodzieje zostali uznani za wrogów ludu i stosowano wobec nich kary śmierci z zamianą przy okolicznościach łagodzących na pozbawienie wolności na nie mniej niż 10 lat łącznie z konfiskatą mienia. Za spekulowanie płodami rolnymi oraz artykułami przemysłowymi groziło pozbawienie wolności od 5 do 10 lat bez możliwości warunkowego zwolnienia.

Kolektywizacji towarzyszyła likwidacja kułaków jako klasy. Konfiskowano całe gospodarstwa, a rodziny „rozkułaczonych” wysiedlano na Daleką Północ i Wschód do budowanych tam „specjalnych osad”, do pracy przy wyrębie lasów i eksploatacji bogactw naturalnych, w charakterze specjalnych osadników pod nadzorem administracyjnym. Wobec opornych stosowano w trybie sądowym, jak i pozasądowym różne represje z karą śmierci włącznie. Z odbieranej chłopom ziemi tworzono sowchozy (państwowe gospodarstwa rolne).

Osoby podlegające „rozkułaczeniu” uciekały do wielkich miast bądź na nowe budowy, gdzie łatwo było zatrzeć za sobą ślady (dlatego rozwijała się przestępczość). W tej sytuacji władze wprowadziły w miastach dowody osobiste i obowiązek meldunku, dzięki czemu można było ściśle kontrolować mieszkańców miast. Ludność wiejska została na długie dziesięciolecia pozbawiona dowodów, co uniemożliwiało jej samowolne opuszczenie miejsca zameldowania.

Tworzenie na wielką skalę systemu obozów wymagało gruntownego zreformowania, scentralizowania aparatu administracyjno-politycznego oraz znacznego zwiększenia jego liczebności. W tym celu powołano Zjednoczony Państwowy Zarząd Polityczny (OGPU); całym aparatem bezpieczeństwa kierowano bezpośrednio z Moskwy. Stworzono też odrębny wydział - Główny Zarząd Obozów („Gułag”), któremu podlegało 80 systemów łagrowych. W 1934 roku OGPU zostało przekształcone w Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych (NKWD - szefem był Jeżow), przy którym powstała Narada Specjalna, która miała prawo wydawać wyroki w drodze pozasądowej.

Stalin powiedział: „Nie ma wolności dla wrogów wolności”.

W 1936 roku uchwalono, w drodze aklamacji, konstytucję.

13. POWSTANIE III RZESZY:

Hitler siedząc w więzieniu po nieudanym puczu monachijskim, napisał książkę „Mein Kampf”, w której znajdował się program, który mieli realizować narodowi socjaliści po dojściu do władzy. Program polityczny zawarty w książce: zniesienie wszystkich powinności i ograniczeń, jakie nałożył na Niemcy traktat wersalski, łącznie z odzyskaniem utraconych terytoriów; przywrócenie Niemcom ich mocarstwowej pozycji w Europie i na świecie; zjednoczenie w jednym państwie wszystkich Niemców i niemieckojęzycznych obywateli innych państw; zdobycie dla wielkiego narodu niemieckiego przestrzeni życiowej (Lebensraum) - w Europie i na innych kontynentach, aby mógł się swobodnie rozwijać; zapewnienie narodowi niemieckiemu jako „narodowi panów” władania nad innymi „małowartościowymi” narodami; wytępienie ras „niższych” jako bezwartościowych, w kolejności Żydów, Cyganów, Słowian; zlikwidowanie komunizmu.

W dobie kryzysu coraz bardziej popularna staje się NSDAP. Ta partia niestety przeżywała kryzys, groził jej nawet rozłam. Z pomocą przyszli zachodni bankierzy, którzy wcześniej pomagali finansowo Lenina i Trockiego. Pieniądze te pomogły w znaczący sposób partii, umożliwiły także rozbudowanie i powiększenie liczebności SA i SS.

Siła NSDAP skłoniła kierownictwo Niemiec do podzielenia się władzą z nazistami. 4 stycznia 1933 roku odbyło się tajne spotkanie Hitlera z byłym kanclerzem Franzem Papenem, zaufanym człowiekiem prezydenta Hindenburga. Spotkanie odbyło się w Kolonii, w pałacyku Kurta Schroedera, współwłaściciela wielu niemieckich i anglosaskich banków. Papen z Hitlerem osiągnęli porozumienie: kanclerzem zostanie Hitler, wicekanclerzem von Papen. Organizator spotkania baron Schroeder otrzymał od wdzięcznego Hitlera stopień generała SS.

Dojście Hitlera do władzy umożliwił także (pomógł) Stalin, który zabronił niemieckim komunistom stworzenia koalicji po wyborach (koniec 1932 roku) z SPD. Dlatego NSDAP dogadała się z Narodową Partią Ludową, przez co mieli większość i przejęli władzę. 30 stycznia 1933 roku jest pierwszym dniem III Rzeszy.

Prezydent Paul von Hindenburg powierzył Hitlerowi misję tworzenia rządu.

Dyktaturę Hitler rozpoczął od prowokacji - 27 lutego 1933 roku bojówka SS podpaliła Reichstag, a winą za to obarczono komunistów. Dało to pretekst do wydania „Zarządzenia o ochronie narodu i państwa”, umożliwiające faszystom pełne opanowanie wszystkich instytucji i likwidację dotychczasowej samodzielności państw związkowych. Zaraz po 28 lutego 1933 roku rozpoczęła się fala aresztowań. Najpierw funkcjonariuszy Partii Komunistycznej i znanych członków literackiej i intelektualnej lewicy, dalej „komuniści, anarchiści, socjaldemokraci”. Tzw. aresztowania prewencyjne i zsyłka do nowo utworzonych obozów koncentracyjnych SS i SA stały się narzędziem władzy partii nad społeczeństwem i odbyły się z pominięciem prawa i aparatu sprawiedliwości.

W lipcu 1933 roku hitlerowcy wydali dekret uznający NSDAP za jedyną partię - zdelegalizowali wszystkie pozostałe partie.

Pieniądze otrzymane od międzynarodowego kapitału zapobiegły co prawda rozłamowi w partii, ale jednocześnie nasiliły niebezpieczeństwo. Kierownictwo SA z Ernestem Röhmem na czele, było rozczarowane hitlerowską polityką ugody z wielkim kapitałem i żądało przeprowadzenia „drugiej rewolucji”, zapowiadanej we wczesnych programach NSDAP. Po dojściu hitlerowców do władzy SA, wchłaniające różne paramilitarne organizacje, rozrosło się w kilkumilionową armię i chciało odgrywać w państwie decydującą rolę polityczną i wojskową. Było to niezgodne z planami Hitlera, gdyż władzę polityczną chciał on piastować niepodzielnie, a rolę obrońcy i agresora przeznaczył armii. Gdy spór się zaostrzył, Hitler postanowił rozwiązać go w radykalny sposób. Nocą 30 czerwca 1934 roku oddziały SS wymordowały całe kierownictwo SA przebywające na ogólnokrajowym zjeździe (była to noc „długich noży”, w której zginął także gen. Schleicher - dowódca Reichswehry). Po likwidacji dowództwa SA i przeciwników reżimu wzrosła rola SS kierowanego przez Heinricha Himmlera, a armia poczuła się znów potrzebna, co zjednało to Hitlerowi wielu zwolenników wśród licznej kadry oficerskiej.

Po śmierci Hindenburga, Hitler ogłosił się wodzem i kanclerzem Rzeszy.

Rozpoczęło się prześladowanie Kościoła, który stał na drodze do ukształtowania nowego światopoglądu (totalitaryzm).

W 1935 roku rząd Rzeszy wydał dekrety, aprobowane przez Reichstag na sesji wyjazdowej w Norymberdze (ustawy norymberskie), „O obywatelstwie Rzeszy” i „O ochronie niemieckiej krwi i niemieckiego honoru”. Wprowadziły one rozróżnienie obywateli Rzeszy na Aryjczyków i nie-Aryjczyków. Zabroniono zawierania związków małżeńskich z Żydami, zakazano Żydom wykonywania zawodu lekarza i prawnika, pod byle pretekstem rozpoczęto aresztowania i wydalanie ich z Niemiec. Gdy w 1938 roku zrozpaczony młody Żyd zastrzelił w Paryżu pracownika niemieckiej ambasady, dało to nazistom pretekst do zorganizowania na wielką skalę pogromu („kryształowa noc”). Między 9 a 11 listopada 1938 roku oddziały SA składające się z członków partii, paliły w całym kraju żydowskie synagogi, niszczyły sklepy, warsztaty i mieszkania. Aresztowano i wywieziono do obozów koncentracyjnych ponad 35 tys. Żydów. Następnie nastąpiła przymusowa „aryzacja” żydowskich przedsiębiorstw, sklepów i warsztatów polegająca na wyprzedaży ich za bezcen Niemcom.

Listopad 1938 roku - „kryształowa noc” - nagonka na Żydów.

Państwo dawało ogromne pieniądze na zbrojenia, likwidowano bezrobocie.

Łamanie uchwał Wersalu: wprowadzono obowiązkową służbę wojskową; militaryzacja Nadrenii; wprowadzenie lotnictwa i marynarki.

Niemcy podpisały pakt antykominternowski, mówiący o zwalczaniu komunizmu.

14. AGRESJA FASZYSTOWSKA LAT 30-TYCH:

Wojna prewencyjna: Piłsudski przyglądając się poczynaniom Hitlera zaproponował Francji, aby wspólnie dokonały agresji na Niemcy, aby odsunąć Hitlera od władzy. Francja nie poparła tego pomysłu.

7 marca 1936 roku wojska niemieckie zajęły zdemilitaryzowaną strefę Nadrenii, a jednocześnie Hitler w Reichstagu wypowiedział traktat lokareński z 1925 roku. Posunięcie to uzasadnił prowadzeniem przez Francję polityki Okrążania Niemiec (francusko-czechosłowacki układ z maja 1935 roku).

Niemcy chciały włączyć do Rzeszy Austrię, która jest krajem przemysłowo-rolniczym, a przez to Niemcy mogłyby mieć większy potencjał gospodarczy. W lutym 1938 roku Hitler wysyła do władz austriackich ultimatum - Austria ma połączyć się z Niemcami. Włochy, które były gwarantem niepodległości Austrii nie zareagowały na pomysł Hitlera, ponieważ Mussolini wdzięczny był Niemcom za okazaną pomoc w wojnie z Abisynią.

Austria była wówczas osłabiona gospodarczo i politycznie, więc była bardziej podatna na obce wpływy. Na żądanie Hitlera kanclerz Austrii Kurt Schuschnigg powołał hitlerowców do rządu, po czym sam ustąpił. Nowym kanclerzem został hitlerowiec Seyss-Inquart, który dnia 11 marca 1938 roku zwrócił się do Hitlera z prośbą o przysłanie wojsk niemieckich „dla zapewnienia spokoju”.

12 marca 1938 roku - Wehrmacht wraz z Hitlerem wkracza do Austrii (200 tys. żołnierzy) i tym samym Austria staje się kolejnym niemieckim landem - Ostmark. Niemcy chcieli także włączyć do Rzeszy Czechosłowację (żyje tu 3,5 mln Niemców), a najbardziej czechosłowackie Sudety. Takie połączenie dałoby Niemcom duże korzyści: kraj przemysłowo-rolniczy; dalsze okrążanie Polski.

Lato 1938 roku - w niemieckich gazetach zaczyna się mówić o ciężkim losie czechosłowackich Niemców. Prowokacji dokonywali także czechosłowaccy faszyści (Niemcy z pochodzenia): ich przywódca Henlaju opanowywał całe miasteczka, były liczne aresztowania faszystów. W takiej sytuacji Hitler domaga się, aby bez plebiscytu włączyć Czechy Sudeckie do Rzeszy (to było ultimatum). Prezydent Czechosłowacji - Benesz, zdaje sobie sprawę, że nie ma szans z Niemcami.

23-30 września 1938 roku odbyła się konferencja w Monachium (Bawaria) z: Hitler (przywódca III Rzeszy); Czjano (minister spraw zagranicznych Włoch); Chamberlain (premier Anglii); Daladier (premier Francji). Hitler wymógł na Francji i Anglii wyrażenie zgody na włączenie Czech Sudeckich do Rzeszy, na co padła zgoda.

Polityka monachijska = polityka ustępstw

1 października 1938 roku Wehrmacht wkracza do Czech Sudeckich.

2 października 1938 roku Polacy odbierają Czechosłowacji 1871 km2 Zaolzia. Dalszego rozbioru tego państwa dokonały Węgry, zajmując S część tego kraju - listopad 1938 rok. 15 marca 1939 roku nastąpił ostateczny rozbiór Czechosłowacji: Niemcy zajęli jeszcze resztę Czech i Moraw (bez Słowacji) - Czechosłowacja stała się kolejnym niemieckim landem - Protektorat Czech i Moraw. Słowacja stała się odrębnym faszystowskim państwem, które powiązane jest z Rzeszą.

Marzec 1939 rok - Węgry zajęły Ruś Zakarpacką (E część Słowacji).

24 października 1938 roku minister spraw zagranicznych Niemiec Ribbentrop zażądał od Polski: włączenie do Rzeszy Wolnego Miasta Gdańska; połączenie Niemiec z Prusami Wschodnimi wielką autostradą wyłączoną spod polskiego prawa.

22 marca 1939 roku Niemcy domagają się od Litwy portu Kłajpeda i jego okolic, na co Litwini przystają.

23 marca 1939 roku nastąpiła mobilizacja Polaków na Pomorzu, z powodu obawy przed agresją Niemiec.

Włochy rozpoczęły realizację swoich planów kolonialnych. Na początku pokonali Cesarstwo Abisynii, które po morderczych walkach stało się włoską kolonią.

W 1936 roku w Hiszpanii utworzony został Front Ludowy, w skład którego weszli socjaliści, republikanie, komuniści i anarchiści. Wygrali oni wybory do parlamentu krajowego i utworzyli rząd. Jednocześnie komuniści wezwali do rewolucji proletariackiej, a w niektórych rejonach chłopi przystąpili do podziału ziemi obszarniczej. Anarchiści zaczęli zawłaszczać mienie właścicieli różnych zakładów, zaczęli też wymierzać sami sprawiedliwość społeczną, co pociągało za sobą liczne ofiary. Prawica hiszpańska, zjednoczona w organizacji Falanga, uznała nowy rząd i tworzącą się w kraju sytuację za wstęp do dyktatury proletariatu i zażądała interwencji armii celem przywrócenia porządku. Powstanie wojskowe przeciwko rządowi wybuchło w hiszpańskim Maroku w lipcu 1936 roku - dowodził gen. Francisco Franco. Podział Hiszpanii na 2 wrogie obozy wykorzystały mocarstwa, które przygotowywały się do wojny. Hiszpania frankistowska - zwana nacjonalistyczną - otrzymała pomoc od Portugalii, Włoch i Niemiec: Włochy przysyłały sprzęt wojskowy i ochotniczą armię; Mussolini uważał, że udzielając pomocy Franco podporządkuje go sobie i rozszerzy wpływy włoch w basenie Morza Śródziemnego. Portugalia wysyłała do Hiszpanii swoich ochotników i zezwoliła, by narodowcy korzystali z jej portów. Drogą powietrzną z Maroka na półwysep Niemcy przerzucali bataliony Franco oraz wysłali do Hiszpanii Legion Condor; Hitler chciał zrealizować W Hiszpanii 3 cele: potraktować interwencję jako poligon doświadczalny dla sprzętu i ludzi; nie dopuścić do zwycięstwa komunistów; przygotować sobie bazę i sojusznika do przyszłych operacji wojskowych.

Hiszpania republikańska (czerwona) otrzymała pomoc z ZSRR i Meksyku oraz od międzynarodowych ochotników - komunistów i antyfaszystów. Ochotnicy utworzyli międzynarodowe brygady, z której jedna, składająca się w większości z Polaków, nosiła nazwę Jarosława Dąbrowskiego. Stalin chciał w Hiszpanii wprowadzić komunizm, co pogłębiło wrogość między ZSRR a państwami faszystowskimi. W dobie tej wojny Francja i Anglia ogłosiły neutralność.

15. SYTUACJA POLITYCZNA W LATACH 1922-1934:

Nowy układ sił:

Po traktacie Wersalskim z 1919 roku wytworzył się nowy układ sił: Polska zawarła z Rumunią układ obronny przeciw Rosji Sowieckiej (1919 rok) i z Francją przeciw Niemcom (1921 rok). Z inspiracji Francji powstała w latach 1920-1921 Mała Ententa, w skład której weszły Czechosłowacja, Jugosławia, Rumunia. Uzupełniona ona została w 1934 roku Ententą Bałkańską, składającą się z Jugosławii, Rumunii, Grecji i Turcji.

Polska chciała zbliżyć się do Małej Ententy, ale Czechosłowacja zdecydowanie sprzeciwiała się temu.

W 1921 roku z inicjatywy polskiej doszło do podpisania w Pradze układu polsko-czechosłowackiego, regulującego wzajemne stosunki. Sejm polski jednak nie ratyfikował go, ponieważ był on dla sejmu jednostronnie korzystny dla Czechosłowacji, która uzyskała zrzeczenie się przez Polskę roszczeń do Śląska Cieszyńskiego. Czechosłowacja zaś nie uznała wschodniej granicy Polski, traktatu ryskiego, nie zdobyła się nawet na symboliczny gest przekazania Polsce doliny Jaworzyny w Tatrach.

Paneuropa - idea zjednoczonej Europy:

Twórcą tego pomysłu był austriacki hrabia Ryszard Mikołaj Coudenhove-Kalergi. Projekt takiej zjednoczonej Europy opisał w wydanej w 1923 roku książce „Paneuropa”. Chciał dotychczasowe państwa skupić w jedność; należy wspólnotę narodowo-językową zastąpić wspólnotą kultury i wspólnej przeszłości. Do idei Paneuropy przekonał się francuski polityk Aristid Briand, który zaczął propagować zjednoczenie państw europejskich jako przeciwwagę dla bolszewizmu i amerykanizmu. W 1930 roku wystąpił w Lidze Narodów z projektem stopniowego jednoczenia Europy, proponując na wstępie wprowadzenie unii celnej i gospodarczej. Jego plany nie uzyskały poparcia.

Sojusz przeciw systemowi wersalskiemu:

Najszybciej dogadały się Niemcy z Rosją. Jeszcze przed zakończeniem wojny zawarli porozumienie o wspólnym zwalczaniu polskiego ruchu niepodległościowego; w listopadzie 1918 roku armia Ober-Ostu ustępowała bolszewikom tereny i dawała sprzęt wojskowy, a w 1920 roku bolszewicy „oddali” Niemcom zdobyte na Polakach Działdowo. Obiecywali również, że po pokonaniu Polski, Niemcy będą mogli powrócić do granic sprzed 1914 roku.

W kwietniu 1922 roku zwołana została konferencja w Genui, poświęcona problemom gospodarczym. I wtedy delegaci Rosji Radzieckiej i Niemiec zawarli w Rapallo traktat: wzajemna rezygnacja z jakichkolwiek roszczeń z tytułu poniesionych kosztów i odszkodowań wojennych; uregulowanie prawne wszystkich kontrowersji, wynikłych ze stanu wojennego; przywrócenie dyplomatycznych i konsularnych stosunków między Rzeszą Niemiecką a Rosyjską Socjalistyczną Republiką Rad.

Tajna współpraca wojskowa:

Układ w Rapallo stanowił podstawę szerokiej współpracy gospodarczej, politycznej i wojskowej. Natychmiast po podpisaniu oficjalnego układu rozpoczęły się tajne rozmowy pomiędzy Reichswehrą i Armią Czerwoną, w celu kontynuowania współpracy rozpoczętej już na przełomie 1920/21. Doprowadziły one do podpisania w lipcu 1922 roku tajnej umowy o zaopatrzeniu Armii Czerwonej w broń i amunicję oraz o pomocy specjalistów niemieckich w rozbudowie przemysłu zbrojeniowego w Rosji. Niemcy, którym traktat wersalski zabraniał posiadania broni pancernej, lotnictwa i broni chemicznej, mogli to wszystko produkować i doskonalić w Rosji, aby w stosownym czasie rozpocząć produkcję w Niemczech.

„Istnienie Polski jest nie do zniesienia”:

Ważnym jednak celem tej współpracy było wspólne zniszczenie Polski.

Reakcja mocarstw na współpracę niemiecko-sowiecką:

Mocarstwa zareagowały różnie. 15 marca 1923 roku Rada Ambasadorów zatwierdziła wschodnie granice Polski. Anglia zaczęła działać w kierunku związania Niemiec z Zachodem, Francja, oburzona niemieckim oporem w sprawie odszkodowań wojennych, w styczniu 1923 roku zajęła zbrojnie Zagłębie Ruhry, co wzmocniło w Niemczech partii radykalnych - Komunistycznej Partii Niemiec (KPD) i Narodowo-Socjalistycznej Niemieckiej Partii Robotniczej (NSDAP).

Sowieci grają na dwie strony:

W 1923 roku przez Europę przeszła kolejna fala rewolucji, z czego chcieli skorzystać radzieccy komuniści. Pierwszym państwem do ich „ataku” miały być Niemcy, ale ZSRR nie chciało nic stracić z dotychczasowej współpracy, dlatego postanowili działać na dwie strony.

Gdy Francuzi zajęli Zagłębie Ruhry, wysłannicy Lenina - Zinowiew i Radek, z jednej strony namawiali niemieckich komunistów do rewolucyjnych wystąpień i zapewniali, że w razie wojny niemiecko-francuskiej Moskwa zachowa wobec Niemiec życzliwą neutralność, a z drugiej strony zaś - poparli próby Kominternu komunistycznego zamachu stanu w Turyngii i Saksonii. W tym celu przerzucono nawet potajemnie do Niemiec oficerów Armii Czerwonej, którzy mieli zorganizować powstanie. Jednocześnie komunistyczne partie w Europie otrzymały z Moskwy polecenie nasilenia ataków terrorystycznych we własnych krajach w celu destabilizacji sytuacji politycznej i zorganizowania przewrotów. Szczególna rola przypadła tu KPP, która cały czas opowiadała się za „samostanowieniem”, czyli oderwaniem od Polski Kresów Wschodnich oraz Pomorza, Wielkopolski i Śląska.

Sowieci chcą dać Polsce…Gdańsk!:

W październiku 1923 roku radziecki wiceminister spraw zagranicznych Wiktor Kopp zaproponował rządowi polskiemu, że w zamian za przepuszczenie specjalnych radzieckich transportów (oficjalnie zboża) do zrewoltowanych Niemiec, Rosja dostosuje się do postanowień traktatu ryskiego, dotąd sabotowanych. Ponadto, sowiecki wiceminister obiecał Polsce oddanie Gdańska, jako rekompensatę za przychylną Sowietom postawę. Polacy odrzucili propozycję.

Związek Sowiecki zmienia taktykę:

Gdy zawiodły nadzieje na wybuch rewolucji powszechnej w 1923 roku, ZSRR zmieniło taktykę w polityce zagranicznej.

W lipcu 1924 roku podpisana została konwencja konsularna między Polską a ZSRR. Obok względów politycznych i ekonomicznych konwencja konsularna z Polską pozwoliła władzom radzieckim uporządkować całość stosunków konsularnych, jak też opracować tekst modelowy, w oparciu o który w okresie późniejszym prowadzono pertraktacje z innymi państwami (np. z Niemcami w 1925 roku).

Związek Radziecki nawiązał także stosunki dyplomatyczne z Francją i Anglią - po uznaniu go przez te państwa - oraz później podjął ograniczoną współpracę z Ligą Narodów.

Mocarstwa opiekują się Niemcami:

Po traktacie z Rapallo zmienił się stosunek mocarstw do Niemiec. Najpierw Anglia rozpoczęła działania zmierzające do zbliżenia z Niemcami i jako akt dobrej woli doprowadziła do zmiany art. 16 Statusu Ligi Narodów. Umożliwiło to Niemcom „pokojową” rewizję granic w przyszłości. Następnie z jej inicjatywy opracowany został w 1924 roku amerykański „plan Dawesa”, który modyfikował postanowienia traktatu wersalskiego dotyczące odszkodowań wojennych (zmniejszył ich wielkość i rozkładał je w czasie). Zapewnił także wysokie kredyty amerykańskie i angielskie dla Niemiec oraz dostawy surowców dla przemysłu niemieckiego, gwarantując także niektóre rynki zbytu dla eksportu niemieckiego. Zachęcone tym Niemcy w lutym 1925 roku zaproponowały Francji zawarcie paktu o nieagresji z gwarancją nienaruszalności granicy wersalskiej, ale tylko na zachodzie. Szef rządu francuskiego wycofał więc wojska francuskie z Zagłębia Ruhry i zgodził się na propozycje niemieckie.

Traktat w Locarno 1925:

W październiku 1925 roku odbyła się w Locarno międzynarodowa konferencja z udziałem Anglii, Francji, Włoch, Polski, Czechosłowacji, Belgii i Niemiec, której celem było poszukiwanie „za wspólną zgodą” sposobów zabezpieczenia Europy przed klęską nowej wojny. Na konferencji zawarto 3 odrębne układy: „pakt reński” gwarantował granice między Niemcami a Belgią i Francją. Zabezpieczeniem dodatkowym była demilitaryzacja Nadrenii.

Polska i Czechosłowacja podpisała z Niemcami jedynie odrębne „umowy arbitrażowe”, które niczego nie gwarantowały. Stanowiło to zagrożenie dla Polski i Czechosłowacji, osłabiło też sojusze tych państw z Francją. Jednocześnie min. Aleksandrowi Skrzyńskiemu nie udało się stworzyć wspólnego frontu z Czechosłowacją, gdyż sprzeciwił się temu Edward Benesz.

Niemiecki min. Gustaw Stresemann przyjął politykę ustępstw wobec Zachodu, aby skoncentrować się na rewizji granic na wschodzie.

Dążąc do ułożenia dobrosąsiedzkich stosunków z Zachodem, Niemcy przyjmowały na siebie zobowiązania wynikające z członkostwa w Lidze Narodów; otrzymały też stałe miejsce w Radzie Ligi.

Stresemann stwierdził, że dla niego Locarno to możliwość oderwania od Polski niemieckich prowincji na Wschodzie i jako wstęp do tego rozpoczął z Polską wojnę celną, która w krótkim czasie przerodziła się w wojnę gospodarczą.

Układ berliński 1926:

24 kwietnia 1926 roku Stresemann zawarł w Berlinie z Sowietami „Układ o przyjaźni i współpracy”. Na mocy tego układu, intensywnie rozwijano współpracę wojskową, służącą rewizji ładu wersalskiego, wymierzoną też przeciw Polsce. Nad Wołgą i Kamą niemieccy konstruktorzy wypróbowywali - zakazane w Niemczech - bronie: pancerną, lotniczą, gazową; generałowie niemieccy układali dla Armii Czerwonej regulaminy, a wyżsi dowódcy sowieccy wykładali w niemieckich szkołach wojskowych. Głównym celem tego układu było zepchnięcie Polski do jej etnograficznych granic.

Układ berliński potwierdzony został w maju 1933 roku, po dojściu Hitlera do władzy.

Plan Younga:

W 1929 roku na konferencji paryskiej w sprawie reparacji, przedstawiciel kapitału amerykańskiego O. Young przedłożył nowy plan, znacznie obniżający wojenne długi Niemiec i rozkładający je na raty do 1987 roku. W 1932 roku na konferencji w Lozannie Niemcy zostały zwolnione z płacenia reparacji.

Międzynarodowa polityka Związku Sowieckiego:

W 1927 roku, na XV zjeździe partii przyjęto tezy „o budowie socjalizmu w jednym kraju”, co oznaczało odejście od realizacji idei światowej rewolucji.

Gdy latem 1928 roku USA i Francja zawarły układ o wyrzeczeniu się przemocy w rozwiązywaniu konfliktów (pakt Kelloga-Brianda), minister Litwinow zaproponował Polsce zawarcie analogicznego paktu. Polska przyjęła propozycję pod warunkiem włączenia do tego układu państw bałtyckich i Rumunii. Układ zawarty 9 lutego 1929 roku nazwany został „protokołem Litwinowa”.

W Mandżurii wybuchła wojna radziecko-chińska (powodem było opanowanie przez Armię Czerwoną kolei mandżurskiej). Dla Stalina była to doskonała okazja do wypróbowania nowych broni opracowanych m. in. przez Niemców. Chiny przegrały wojnę.

Jesienią 1932 roku Japończycy utworzyli w Mandżurii własne państwo - Mandżukuo. Wzrost zagrożenia na Dalekim Wschodzie skłonił Stalina do zawarcia dwustronnych układów o nieagresji z Finlandią, Łotwą, Estonią, Francją oraz na wyrażenie zgody na polską propozycję zawarcia paktu o nieagresji.

„Polscy” komuniści realizują politykę Stalina:

Stalin nakazał KPP określenie swojego stosunku do państwa polskiego i do polskich granic. Na VI Zjeździe KPP (8-12 października 1932 roku) w pobliżu Mohylewa na Białorusi przyjęto program, w którym żądano oderwania od Polski Małopolski Wschodniej, Wołynia, Polesia, Wileńszczyzny.

Stalin i Hitler - początki flirtu:

W czerwcu 1933 roku przedłużono obowiązywanie układu berlińskiego z 1926 roku.

Na XVII Zjeździe partii w 1934 roku Stalin zastrzegł sobie możliwość porozumienia się z państwem niemieckim. Stalin prowadził podwójną grę, ponieważ chciał w tym samym roku (1934) wziąć udział w tworzeniu antyniemieckiego „paktu wschodniego” i wstąpić do Ligi Narodów, z której Niemcy wycofały się.

Polska wobec problemów europejskich:

We wrześniu 1934 roku Polska wymówiła Traktat Mniejszościowy, który krytykowany był w Polsce i w wielu innych krajach.

W 1934 roku Polska zawarła z Niemcami pakt o niestosowaniu przemocy oraz przedłużyła obowiązywanie paktu o nieagresji z ZSRR do 1945 roku.

Wschodnie Locarno?:

Francuski minister Luis Barthou przedłożył projekt powszechnego europejskiego aktu pomocy, który składał się z 2 odrębnych paktów: śródziemnomorskiego, który miał obejmować Francję, Włochy, Jugosławię, Grecję, Turcję, Bułgarię i ZSRR; północno-wschodni („Wschodnie Locarno”) - Polska, Czechosłowacja, Litwa, Łotwa, Estonia, Niemcy, ZSRR. Projekt tego pomysłu padł wraz ze śmiercią ministra Barthou 9 października 1934 roku.

KONFERENCJE POKOJOWE

Teheran (28 listopada - 1 grudnia 1943 roku)

• wstępne porozumienie w sprawie powojennych granic (zachodnia na linii Odry; wschodnia na linii Curzona; Warmia, Mazury i Opolszczyzna dla Polski)

Jałta (4 - 11 lutego 1945 roku)

• uzgodnienie w sprawie powojennych granic Polski (zachodnia na linii Odry z szerokim dostępem do morza; wschodnia na linii Curzona, z odchyleniami 5-8 km na wschód),

• Warmia, Mazury - południowa część Prus Wschodnich do Polski,

• W celu przyspieszenia prac nad powstaniem TRJN powołano specjalną Komisję Dobrych Usług (ministrowie spraw zagranicznych 3 państwa) w celu skłonienia do współpracy polskich komunistów i polityków emigracyjnych.

Poczdam (17 lipca - 2 sierpnia 1945 roku)

• przyjęto do wiadomości powstanie w czerwcu TRJN (został uznany na forum międzynarodowym przez Wielką Brytanię, USA i inne państwa. Jednocześnie zostało cofnięte uznanie rządowi polskiemu na emigracji),

• w sprawie granic przy współudziale polskiej delegacji postanowiono: zachodnia granica na linii Odry i Nysy Łużyckiej ze Szczecinem i Świnoujściem, włączenie do Polski Gdańska z okręgiem i południowej części byłych Prus Wschodnich,

• przymusowa repatriacja ludności niemieckiej z ziem polskich,

• zagwarantowanie spłaty przez Niemcy części polskich reparacji z radzieckiej strefy okupacyjnej.

SPRAWA NIEMIEC PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ:

Władzę w Niemczech przejęła Sojusznicza Rada Kontroli (zgodnie z postanowieniami 4 zwycięskich armii z 5 czerwca 1945 roku i uchwałami poczdamskimi z 30 sierpnia 1945 roku). Miała ona swoją siedzibę w amerykańskim sektorze Berlina. W jej skład wchodzili gubernatorzy poszczególnych stref okupacyjnych (generał Eisenhower, marszałek Montgomery, marszałek Żukow i generał Pierre Koenig). Południowo-zachodnia strefa należała na USA, zachodnia do Francji, północno-zachodnia do Anglii, wschodnia do ZSRR. Berlin podzielono na 4 sektory, a władzę w mieście sprawowała w imieniu 4 mocarstw Sojusznicza Komendantura Wojskowa podległa Sojuszniczej Radzie Kontroli.

Celem Rady było prowadzenie jednolitej polityki okupacyjnej, jej decyzje musiały być więc podejmowanie jednogłośnie. Był też Sztab Kontrolny, który w przyszłości miał się zajmować nadzorowaniem działalności centralnych urzędów niemieckich: do spraw gospodarczych, finansowych, handlu zagranicznego i transportu.

Najważniejsze akty legislacyjne Sojuszniczej Rady Kontroli: ustawa z 20 września 1945 roku znosząca wszystkie ustawy wyjątkowe i oparte na nich zarządzenia dawnej narodowosocjalistycznej władzy; proklamacja z 20 września 1945 roku zawierająca wytyczne dla reformy całego prawa zachodnioniemieckiego; ustawa z 10 października 1945 roku o likwidacji wszelkich organizacji nazistowskich; ustawa z 30 października 1945 roku przywracająca strukturę niemieckiego sądownictwa według stanu z 1924 roku; ustawa z 20 listopada 1945 roku w sprawie warunków i przebiegu przymusowych wysiedleń ludności niemieckiej z Austrii, Czechosłowacji, Węgier i Polski; plan w sprawie reparacji i uprzemysłowienia Niemiec powojennych z 26 marca 1946 roku, ustalający produkcję stali na poziomie 5,8 mln ton rocznie, co oznaczało, że produkcja przemysłowa mogła stanowić maksymalnie 55% poziomu produkcji z 1938 roku; ustawa z 10 października 1946 roku przywracająca niemieckie sądy administracyjne oraz ustawa z 25 lutego 1947 roku w sprawie likwidacji państwa pruskiego.

Sojusznicza Rada Kontroli wydawała także zgody na tworzenie partii politycznych - najszybciej stało się to w radzieckiej strefie, najpóźniej we francuskiej.

Powołano do życia Międzynarodowy Trybunał Wojskowy, który miał sądzić zbrodniarzy wojennych. Opracowani jego statut. Trybunał zwołany został 18 października 1945 roku w Berlinie, zaś od 20 listopada 1945 roku do 1 października 1946 roku pracował w Norymberdze. Oskarżonym postawiono zarzuty o dokonanie 4 rodzajów zbrodni: udział w spisku przeciw pokojowi, czyli o planowanie i wywołanie wojny; zbrodnie przeciw pokojowi, wynikające z zakazu prowadzenia wojny agresywnej; o zbrodnie wojenne wynikające z naruszenia praw i zwyczajów prowadzenia wojny; o zbrodnie i czyny dotychczas nie znane (ludobójstwo) lub nie sprecyzowane (planowanie i wywołanie wojny) w prawie międzynarodowym jako czyny przestępcze, odwołując się do prawa naturalnego. Spośród 22 oskarżonych 12 osób skazano na karę śmierci. 11 grudnia 1946 roku Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych przyjęło wyrok Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze z 30 września i 1 października 1946 roku za obowiązującą zasadę prawa międzynarodowego.

W Departamencie Stanu, którym do stycznia 1947 roku kierował James F. Byrnes, opracowano specjalny plan w sprawie Niemiec. Plan ten w kwietniu 1946 roku przedłożony został Radzie Ministrów Spraw Zagranicznych w Paryżu. Zakładał on zjednoczenie Niemiec neutralnych militarnie i kontrolowanych w ciągu 25 lat przez 4 mocarstwa.

Już w lutym 1946 roku w Foreign Office (brytyjskim ministerstwie spraw zagranicznych) zrodziła się idea rezygnacji ze wspólnej polityki 4 mocarstw wobec Niemiec i rozpoczęcia integracji 3 zachodnich stref okupacyjnych. Źródłem tej reorientacji była przybierająca na sile sowietyzacja państw środkowoeuropejskich oraz obawy objęcia podobną polityką wschodniej, podległej ZSRR, strefy okupacyjnej.

2 grudnia 1946 roku Byrnes i Bevin zawarli porozumienie o równomiernym podziale odpowiedzialności finansowej obu mocarstw w ich strefach okupacyjnych. Porozumienie weszło w życie 1 stycznia 1947 roku. Utworzoną jednostkę terytorialną nazwano Bizonią.

22 grudnia 1946 roku Saara została połączona z Francją unią celną, walutową i gospodarczą. Konstytucja Saary uchwalona 15 grudnia 1947 roku usankcjonowała tę unifikację. Przewidywała poza tym, że w przyszłości Saara zostanie uniezależniona politycznie od Niemiec, a jej interesy w polityce obronnej i zagranicznej przejmie Francja.

Powstały też pomysły, jak mają wyglądać Niemcy w przyszłości. Moskwa wypowiadała się za utworzeniem zdecentralizowanego państwa unitarnego, Londyn popierał koncepcję zdecentralizowanego państwa unitarnego lub scentralizowanego państwa federalnego, Waszyngton był zwolennikiem państwa federalnego na wzór amerykański, Paryż zaś optował za utworzeniem konfederacji lub luźnej federacji. Po posiedzeniu Rady Ministrów Spraw Zagranicznych w Londynie nie ustalono daty kolejnego zebrania, co stało się wyraźnym sygnałem, że wspólna polityka 4 mocarstw wobec Niemiec jest przeszłością. Odtąd obrady Rady zaczęły zastępować posiedzenia dwóch bloków państw - zachodnich i wschodnich..

7 czerwca 1948 roku zostały ogłoszone zasady, jakim będą się kierowały 3 mocarstwa zachodnie w sprawie Niemiec (na konferencji w Londynie). Ustalono, że 3 mocarstwa będą ściśle współpracować z krajami Beneluxu w tych kwestiach, które dotyczyłyby ich bezpośrednich interesów, integrację gospodarki niemieckiej z gospodarką krajów zachodnioeuropejskich oraz kontrolę międzynarodową Zagłębia Ruhry przez państwa sygnatariuszy i Niemcy. Upoważniono ponadto premierów rządów krajowych do zwołania Zgromadzenia Ustawodawczego, które winno uchwalić konstytucję nadającą nowo tworzonemu państwu charakter federacji. Zapowiedziano także dalszą koordynację polityki gospodarczej w Bizonii i we francuskiej strefie okupacyjnej, dokonanie nieznacznych zmian terytorialnych na granicy zachodniej Niemiec i wycofanie oddziałów wojskowych ze wszystkich stref okupacyjnych, ale dopiero wówczas, kiedy powstaną warunki zapewniające pokój w Europie. Konferencję i zalecenia londyńskie oceniono w państwach bloku wschodniego jako naruszenie postanowień poczdamskich. Już 20 marca 1948 roku delegacja radziecka na znak protestu przeciw obradom konferencji w Londynie i podpisaniu 3 dni wcześniej Paktu Brukselskiego opuściła Sojuszniczą Radę Kontroli. Wspólna administracja 4 mocarstw w Niemczech przestała funkcjonować.

Jedną z konsekwencji II wojny światowej stała się w Niemczech znaczna inflacja, z którą trzeba było coś zrobić. Postanowiono przeprowadzić reformę walutową, która stała się dziełem amerykańskich władz okupacyjnych. Przebiegiem przygotowań kierował Edward Tenenbaum, doradca ekonomiczny Claya oraz pomysłodawca nazwy nowego pieniądza - marka niemiecka. Reforma polegała na wprowadzeniu w życie 20 czerwca 1948 roku we wszystkich strefach zachodnich 4 ustaw: walutowej, przeliczeniowej, emisyjnej i ustawy o oszczędnościach długoterminowych. ZSRR, obawiając się napływu do swojej strefy okupacyjnej waluty tracącej ważność w strefach zachodnich, zareagował zapowiedzią wprowadzenia odrębnego środka płatniczego. Przedmiotem sporu pozostała jednak waluta berlińska - nie doszło do porozumienia.

23 czerwca 1948 roku rozpoczęto reformę walutową w radzieckiej strefie okupacyjnej oraz na obszarze całego Berlina. Dzień później mocarstwa zachodnie wprowadziły markę niemiecką w zachodnich sektorach Berlina. Nowe banknoty zostały wprowadzone do obiegu 25 lipca 1948 roku.. w wyniku tych reform Berlin podzielony został na 2 obszary walutowe. Postanowienia konferencji londyńskiej i przeprowadzenie reformy walutowej doprowadziło do kryzysu berlińskiego. Wyrażał się on we wprowadzeniu przez Moskwę najpierw przejściowych utrudnień (wiosna 1948), a potem całkowitego zablokowania dostępu do Berlina Zachodniego drogami lądowymi i wodnymi. Od 24 czerwca 1948 roku odcięto też dopływ energii. Reakcją mocarstw zachodnich było utworzenie tzw. mostu powietrznego w celu zaopatrywania miasta. Od czerwca 1948 do maja 1949 trwała akcja państw zachodnich. 20 marca 1949 roku marka wschodnia przestała obowiązywać jako środek płatniczy w zachodnich sektorach Berlina. Jednak dopiero 12 maja 1949 roku blokada Berlina Zachodniego, a tym samym kryzys berliński zostały zakończone.

STALINIZM:

Jak doszło do powstania stalinizmu bezpośrednio - przejęcie władzy przez Stalina, po śmierci Lenina (21 stycznia 1924 roku). Stalinizm - od 1924 roku )po śmierci Kirowa - 1934 rok; po śmierci Lenina nie było jeszcze mowy o stalinizmie - istniała jeszcze opozycja).

Stalinizm - wizja polityki wewnętrznej i zewnętrznej. Stalin chciał budować potęgę militarną - to był jego jeden z głównych celów. Chciał stworzyć nowy typ człowieka - człowiek sowiecki. Chciał zmienić strukturę społeczną wsi - wyprowadzić ich z zacofania, a raczej podporządkować ich sobie (tworząc kołchozy i sowchozy, żeby mieć nad nimi większą kontrolę). Stalinizm doprowadził do tworzenia specyficznego położenia społeczeństwa - maksymalne podporządkowanie się władzy - nawet bezmyślne.

Kułactwo - są to chłopi ze znaczną ilości ziemi. Kułacy to byli działacze rewolucyjni, którzy za zasługi otrzymywali ziemię, aby mogli ją uprawiać - to ułatwiło Stalinowi zlikwidowanie swoich wrogów, równocześnie wprowadzając kolektywizację wsi (2 pieczenie na 1 ogniu).

(1921-1928) - to okres, kiedy był NEP, czyli plan odbudowy gospodarki po wojnie domowej 1918-1920.

Jak były problemy z dostarczaniem produktów ze wsi do miasta, Stalin postanowił wprowadzić kolektywizację i pełne uzależnienie wsi od miasta (wieś miała być gotowa na każde polecenie władz). Stalin wypowiedział wojnę chłopstwu - zrobił to samodzielnie. Postawił on Biuro Polityczne przed faktem dokonanym - nie chcąc rozłamu w partii, Biuro przyjęło pomysł Stalina. Stalin obawiał się chłopa gospodarującego indywidualnie - bo myśli, żyje samodzielnie, co było dla niego nie do pomyślenia. Kołchozy powstały przez przekazanie im ziemi kułaków, co tyczyło się także sprzętów - działo się tak, ponieważ nie było możliwości, aby kołchozy powstały ot tak sobie - nie było wystarczającej ilości ziemi. Stalin tłumaczył swoje działanie koniecznością polepszania obronności kraju. Gdy wprowadzono plan 5-letni, nie udawało się to, co w nim założono - państwo stawiało na przemysł ciężki, ale w praktyce pomysł ten okazał się kompletną klapą - nie było możliwości uprzemysłowienia kraju. Powiększał się głód, gdyż konfiskowano całe zboże ze wsi. Niepowodzenia planu 5-letniego to przede wszystkim wyśrubowane wskaźniki, które były niemożliwe do wykonania.

(1933-1934) - istniała utajniona opozycja skierowana przeciwko Stalinowi. Wprowadził zasadę wyborów - ile miejsc, tylu kandydatów. Stalin obawiał się opozycji, dlatego też pomyślał o wprowadzeniu terroru - musiał zlikwidować także dawne kierownictwo partii, którzy byli potencjalnymi konkurentami Stalina.

Fenomen Stalina - zręczna gra polityczna, bezwzględna i okrutna. Odchylenie prawicowe w partii prezentowała grupa Bucharina (był co prawda za kołchozami i sowchozami, ale nie tworzyć na siłę). Bucharin chciał rozwinąć przemysł nie tylko ciężki i militarny.

IDEOLOGIA TOTALITARYZMÓW:

WŁOCHY

Politolodzy różnie określają faszyzm.

Idea faszyzmu: wszystko o państwie, nic poza państwem, nic przeciwko państwu.

Faszyzm = totalitaryzm niedoskonały.

Faszyzm włoski: idea odrodzenia (XIX wiek, kiedy Włochy zjednoczyły się); odwołanie do ideału Rzymianina; odwołanie do Garibaldiego (marsz 1000 czerwonych koszul); filozofia Sorella (kult pracy - syndykalizm); odwołanie do Makiawellego (do tego odwoływał się Mussolini) - jako formę wprowadzenia silnego państwa )”Książę”).

Idea elit pochodzi od Platona; w przypadku faszyzmu - Paretto (teoria krążenia elit - z tłumu wychodzi elita, która staje na czele państwa) - tyczyło się to arystokracji i dworu; negacja neoliberalizmu i populizmu.

„Młoda Italia” - ruch polityczny oznaczający odrodzenie; nawiązywanie do Karty Albertyńskiej (ustawa zasadnicza Włoch za panowania monarchii).

Układy laterańskie (Konkordat) - 1929 rok - uznanie religii rzymskokatolickiej za religię państwową; kościół ma się nie mieszać w sprawy świeckie; „Akcja Katolicka” - organizacja, będąca „opozycją”. Duchowni mieli popierać i głosić ideę faszyzmu; zgoda na zwalczanie ateizmu; idea solidaryzmu społecznego (odejście od radykalizmu); akceptowanie norm moralnych przez faszystów, a o czym mówił kościół.

Krytyka faszyzmu: faworyzowanie jednej partii; zawieszenie wolności prasy (cenzura); kontrola kapitału przez państwo; syndykalizm (we Włoszech były 22 korporacje).

Karta pracy - kapitalista ma służyć państwu; dzieci poniżej 16 roku życia mają zakaz pracowania; gwarancja minimum płacy; ubezpieczenie; zapomogi; dotacje; stworzono Urząd Pracy; były związki zawodowe, które posiadały własne prawa, choć ograniczone (nie mogli prowadzić strajków, ale oficjalnie prawo pozwalało).

NIEMCY

Idee, które dały początek nazizmowi, rozwinęły się w Bawarii - ten land miał separatystyczne idee w porównaniu do Prus. W Bawarii nie było zbyt wiele klasy robotniczej, więc nie działał ruch socjalistyczny, bądź socjaldemokratyczny. Bawaria miała własną politykę. Na terenach Prus, Prus Wschodnich i Pomorza wyraźne były separatyzmy nazistowskie.

Fryderyk Nietzche wprowadził podział na nadludzi i podludzi, a Hitler przeinaczył jego słowa na własny użytek.

Ryszard Wagner, Hegel - też mieli pośredni wpływ na Hitlera, na nazizm. Wagner napisał „Pieśń Ibelungów”, „Zmierzch Bogów”.

Schopenchower (rasistowskie hasła); Chamerlain; podział na rasy białą, żółtą, czarną (Gabienau); „Niech inni walczą, a ty Austrio żeń się” - hasło austriackiej linii Habsburgów (XVIII w.) - oni zasiadali na tronach poprzez liczne małżeństwa.

Misja dziejowa Niemiec - „ostateczne rozwiązanie”.

Myśl antysemicka - Fricz (zmarł w 1935 roku) - uważał Żydów za pasożytów, którzy żerują na zdrowych społeczeństwach. Uważał Żydów za złych, według niego położeni byli pomiędzy nordykami a zwierzętami. Niby tylko oni pochodzili od małpy. Winił Żydów za ukrzyżowanie Chrystusa.

Dietrich Eckart - Żydzi winni są wszelkiemu chaosowi, są krwiopijcami, lichwiarzami; mówił, że bycie Żydem zależy od ducha, od tego, co się myśli. Pozwalał na egzystencję Żydów; negował żydowskie pochodzenie Chrystusa. Chciano oddzielić Żydów od „normalnych” ludzi, tworząc getta. Tworzono spisek - Żydzi powiązani są z masonami.

Rossenberg - potępiał wszystko, co możliwe było do potępienia. Chciał stworzyć międzynarodówkę do zwalczania Żydów, pod przewodnictwem Niemiec.

Dreksler - stworzył program NSDAP.

Karl Schmidt - odpowiedzialny za normy prawne III Rzeszy.

Haas - profesor na uniwersytecie w Lipsku, który utworzył Związek Wszechniemiecki. Stworzył teorię spisku „wbicia noża w plecy”; obwiniał wrogów za niepowodzenia wojenne.

1920 rok - pierwszy program DAP (Deutsche Arbeit Partei).

W. Schultz, Fichtel (pranaród europejski), Meineke.

Program DAP z 1920 roku: zjednoczenie Niemiec; równość praw handlowych; ziemie, kolonie; członkowie narodu = obywatele państwa; prawo wyborcze przysługuje obywatelom; ożywienie przemysłu, poprawienie bytu państwa; uniemożliwić migrację nie-aryjczyków; najważniejsza powinność to praca fizyczna i umysłowa; nacjonalizacja (kompanie, trusty); zabezpieczenia socjalne dla starych ludzi; karanie wszystkich, którzy są przeciwko Niemcom; przebudowa systemu edukacyjnego; podniesienie zdrowia narodu; stworzenia armii narodowej; zakaz wydawania „złej dla narodu” prasy; wolność dla wszystkich religii; utworzenie centralnego ośrodka władzy w państwie.

ZIMNA WOJNA:

Długi telegram - to 13 stron na temat radzieckiej polityki zagranicznej, wyłożony przez radcę ambasady amerykańskiej w ZSRR - Kennan (luty 1946). Pisał o przystąpieniu do działań, których celem byłoby powstrzymywanie komunizmu i radzieckiej ekspansji za pomocą środków politycznych, gospodarczych i militarnych - to była podwalina doktryny powstrzymywania komunizmu (doktryna Trumana).

12 marca 1947 roku odbyło się przemówienie Trumana w czasie posiedzenia 2 izb kongresu (zaprezentowanie doktryny).

Europejski Program Odbudowy (ERP) - Plan Marshalla (Truman podpisał ustawę 4 kwietnia 1948 roku). ERP (4 kwietnia 1948 - 30 czerwca 1952).

Program Wzajemnego Bezpieczeństwa (MSP) + ERP = 13,9 mld $

Pakt brukselski (17 marca 1938) - Anglia, Francja, kraje Beneluksu, podpisały pakt w Brukseli o współpracy militarnej, politycznej, ekonomicznej i kulturalnej na 50 lat.

NATO - podpisanie Paktu Północnoatlantyckiego (4 kwietnia 1949) przez 10 państw europejskich + USA i Kanada. Pierwszym sekretarzem generalnym NATO został 4 kwietnia 1952 roku gen. Hastings Z. Ismay (Anglia).

Przemówienie Churchilla w Fulton - sojusz USA i Anglii; rozmowy o ONZ razem z ZSRR; zarzucał ZSRR ciągoty imperialistyczne, co potępia. Mówił o zagrożeniu komunizmem.

Treść przemówienia (5 marca 1946) - o potędze USA; biorą odpowiedzialność za przyszłość; ochraniać ludzi od następstw wojny; nie dopuścić do kolejnej wojny; ONZ będzie miała siły zbrojne; każde państwo daje sprzęt na użytek świata; nie powielać informacji o bombie atomowej - jak ją robić (wtedy bombę mieli USA, Kanada, Anglia); o wyborach (wolnych, demokratycznych) w innych krajach; „braterski związek ludów mówiących po angielsku”; „żelazna kurtyna”; o radzieckiej strefie wpływów; o Polsce (przesiedlenia); rządy komunistyczne (oprócz Czechosłowacji); o Niemczech (licytacja, czym ma należeć do W czy E); Włochy - działa partia komunistyczna; o Francji (ma być odrodzona, silna); piąta kolumna komunizmu (działa w wielu krajach); nie widzi nadziei, że nie będzie wojny (tak samo było po traktacie wersalskim - Liga Narodów miała chronić świat, co się nie stało); szybkie załatwienie spraw spornych, żeby nie było nieporozumień”; „równowaga sił”; o możliwości uratowania Niemiec od nazizmu - do 1935 roku nie reagowali - przestroga na przyszłość.

Przemówienie Byrnes'a (6 września 1946 roku) - Zagłębie Rury i Nadrenia muszą zostać w Niemczech; brak stref gospodarczych w Niemczech; Zagłębie Saary może należeć do Francji; USA może się połączyć z jakąś strefą; Niemcy nie mogą być czynnikiem w rozpoczęciu wojny między wschodem a zachodem; integracja gospodarcza to bodaj najważniejsza sprawa; pomoc Niemcom przy odbudowie kraju (chodzi także o rząd niemiecki); demilitaryzacja Niemiec na 25-40 lat (nie zgodzono się na taki pomysł); jednolita polityka finansowa; ukaranie zbrodniarzy wojennych; Niemcy mają być federacją; stworzenie konstytucji dla związkowych Niemiec; rewizja zachodnich i północnych granic (z Polską) na korzyść Polski; naród niemiecki rządzi w Niemczech. Część przemówienia (Stutgart) kierowane było w stronę ZSRR (postępowali niezgodnie z wcześniej ustalonymi zasadami).

Na to przemówienie odpowiedział Wiaczesław Mołotow, minister spraw zagranicznych ZSRR (10 lipca 1946 roku) - nie nastawiać Niemiec na produkcję rolniczą; chce przekształcić Niemcy w państwo demokratyczne, bez upokarzania; nie niszczyć przemysłu (to może prowadzić do niepokojów społecznych i do reakcji); rozbicie Niemiec na 4 strefy to chęć zniszczenia tego kraju; o narzucaniu kwestii powstania Niemiec jako kraju związkowego (nie wiadomo, co na to sami zainteresowani); rozbrojenie militarne (czuwają nad tym 4 państwa); Zagłębie Rury ma być pod kontrolą 4 państw (tego domaga się ZSRR); podnieść produkcję węgla i stali (dla pokoju, nie na potrzeby wojny); traktowanie Niemiec jako jedności gospodarczej (na mocy układu berlińskiego); zniszczyć resztki faszyzmu w Niemczech; dostawy reparacyjne dla związkowych państw; zanim podpisze się traktat pokojowy z Niemcami, trzeba stworzyć nowy rząd niemiecki, który będzie zdolny dobrze współpracować z innymi państwami.

83

---