BAWIĄC UCZYĆ
Ignacy Krasicki (1735-1801), biskup, poeta, powieściopisarz, publicysta, jeden z najważniejszych przedstawicieli polskiego oświecenia. Urodził się 3 II 1735 r. w Dubiecku koło Sanoka. Od najmłodszych lat był przeznaczony do stanu duchownego, gdyż tego wymagała sytuacja majątkowa rodziny. Dzięki wpływowym protektorom jako osiemnastoletni młodzieniec otrzymał intratną kanonię przemyską.
W 1751 r. udał się do Warszawy gdzie studiował w seminarium misjonarzy przy kościele Św. Krzyża, najnowocześniejszej wówczas, obok Collegium Nobilium, szkole warszawskiej. Studiował początkowo w Warszawie, a potem w Rzymie. Pełne święcenia kapłańskie otrzymuje w 1759. W tym czasie podróżuje po kraju, odwiedzając dwory możnych (świeckich i duchownych), poszukując koneksji i zyskuje sławę znakomitego kaznodziei. W rezultacie tych zabiegów obejmuje stanowiska kościelne (kanonia katedralna kijowska, kanonia przemyska, probostwo katedralne przemyskie, koadiutoria opactwa cystersów w Wąchocku) co oznaczało dla Krasickiego stabilizację materialną.
Doświadczenia z tego okresu dają mu także wgląd w sytuację kraju. W latach 1759-1761 odbywa studia teologiczne w Rzymie. Po powrocie do kraju zostaje sekretarzem prymasa Łubieńskiego. Po wyborze Stanisława Augusta na króla Krasicki zostaje jego kapelanem. Z polecenia monarchy opracowuje projekt czasopisma i funkcję głównego publicysty "Monitora". Okazuje się pracowitym, utalentowanym, posiadającym poczucie humoru, zręcznym politykiem, cieszącym się poparciem możnych. W 1766 r. otrzymuje koadiutorię biskupa warmińskiego i zostaje biskupem. Jako biskup wiele podróżuje, wypełniając swoje obowiązki. Jednocześnie stanowi ozdobę towarzystwa, jest również stałym uczestnikiem królewskich obiadów czwartkowych. Pobyt w Lidzbarku na Warmii daje mu możliwość uzyskania dystansu wobec spraw polskich. W tym czasie usiłuje zachowywać polityczne kompromisy. Biskup-poeta był sybarytą, lubił wykwintne przyjęcia, dobre towarzystwo, interesował się sztuką, teatrem, książkami, ogrodnictwem.
W 1769 r. Krasicki wyjeżdża do Francji - bezradny pragnący uwolnić się od konfliktów. Po powrocie do kraju zastaje sytuację, w której Prusy usiłują podporządkować sobie Warmię, do czego dochodzi w 1772 r., wówczas kościelna władza biskupa zostaje ograniczona. Krasicki znajduje się w politycznej niewoli, kłopotach finansowych. Owa dramatyczna sytuacja wyzwala w Krasickim wenę poetycką.
Ignacy Krasicki uprawiał niemal wszystkie gatunki literackie jednak najchwalebniej zapisał się utworami satyrycznymi w których objawił pełnię swego talentu. W swych satyrach Krasicki często zajmuje się krytyką szlachty, która nie posiadała w owych czasach zbyt wiele pozytywnych cech.
Patrioci polscy boleli nad upadkiem życia gospodarczego, kulturalnego i politycznego państwa. Uważali że Polska wkroczyła na zgubną drogę. Niebezpieczeństwa tego nie dostrzegała jednak szlachta konserwatywna, której wygodnie było żyć tak, jak żyli jej przodkowie. Państwa ościenne decydowały o sprawach wewnętrznych kraju i cynicznie przekonywały szlachtę, że czynią to w interesie naszej ojczyzny. Coraz liczniej pojawiały się głosy patriotów, którym los ojczyzny nie był obojętny, wtedy podjęto rozpaczliwą próbę zapobieżeniu nieszczęściu narodowemu przez wielokierunkowe działania mające na celu wychowanie dobrego obywatela i patrioty.
Wśród gorących patriotów i zwolenników postępowych reform nie mogło zabraknąć Ignacego Krasickiego- czołowego przedstawiciela literatury tej epoki. Krasicki całą swoją twórczość podporządkował dewizie "bawiąc uczyć" jest to metoda najskuteczniejsza, najłatwiejsza dla odbiorcy nauki. Dziecko zaczyna swą edukację też od nauki przez zabawę. W owym czasie szlachta była tak rozpieszczona i rozleniwiona różnymi przywilejami, że należało ostrożnie do nich podchodzić z edukacją, ponieważ niemożliwe byłoby przymuszanie jej do głębszego wysiłku umysłowego, do samokrytyki. Kiedy szlachta widziała własną śmieszność, mogła czasem zastanowić się nad swoim postępowaniem - to była owa nadzieja na odnowienie narodu. Ignacy Krasicki stał się niezrównanym nauczycielem. Drwił z ciemnoty i zacofania szlachty oraz duchowieństwa, ośmieszał najbardziej typowe wady ludzkie. Zadanie to realizował w bajkach, satyrach, poematach heroikomicznych i w pierwszej powieści polskiej - "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadkach".
Literatura europejska znała już ten gatunek literacki, natomiast polska jeszcze nie. Krasicki dał więc ojczystej literaturze utwór, który łączył popularne w innych krajach rodzaje powieści. W "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadkach" mamy elementy powieści obyczajowej, utopijnej i przygodowo-awanturniczej. Powieść była odpowiedzią na apel Komisji Edukacji Narodowej o nadsyłanie rad i wskazówek dotyczących organizacji szkół. Autor wypowiedział się w niej na temat systemu kształcenia oraz wychowania młodzieży. Wiedział, że istnieje potrzeba przedstawienia pozytywnego bohatera szlacheckiego, który by łączył wartościowe rodzime cechy sarmaty z postępowymi poglądami oświecenia. Tym bohaterem stał się Mikołaj Doświadczyński, czyli taki, który wyciąga wnioski ze swoich doświadczeń życiowych. Pierwsza część powieści omawia dzieciństwo i młodość Mikołaja i ma charakter obyczajowo-satyryczny. Mały Mikołaj dorasta pod czułą opieką matki, która zwleka z oddaniem syna do szkół, aby nie zaszkodzić jego zdrowiu. Mimo sprzeciwów i łez matczynych Mikołaj trafia jednak do szkoły dzięki uporowi ojca. Wkrótce jednak ojciec umiera i szesnastoletni bohater wraca do rodzinnego domu, gdzie dalszą edukacją zajmuje się domowy guwerner - człowiek pozbawiony skrupułów, oszust udający markiza. Skutki tej edukacji okazują się opłakane. Mikołaj traci ogromne sumy pieniędzy, tonie w długach, procesuje się z sąsiadami i nawet te procesy wygrywa posługując się sfałszowanymi dokumentami. Opłacanie adwokatów, przekupienie świadków - to nowe wydatki i długi. Najkosztowniejszy okazuje się pobyt we Francji, gdzie Mikołaj, powodowany swoiście pojętym patriotyzmem, daje dowody, że choć Polak - żyje wystawniej niż Francuzi.
Kiedy skończyły się pieniądze a wierzyciele coraz bezwzględniej domagali się zwrotu zaciągniętych pożyczek, Mikołaj ratuje się ucieczką. W czasie burzy okręt rozbija się o skały a bohater odzyskał przytomność leżąc u wybrzeży nieznanej wyspy. Dalsze dzieje Doświadczyńskiego opowiada druga część powieści mająca charakter utopijny (nierealny, zmyślony). Mikołaj znalazł się na fantastycznej wyspie Nipu. Obywatele tego państwa szanują się wzajemnie, wszyscy pracują, nie kłamią, nie kradną. Doświadczyński poznał ten smak pracy i ze zdziwieniem odkrył, że praca dawała mu przyjemność, ustąpiły też reumatyzm i nerwowe rozdrażnienie, wrócił apetyt. Bohater zmężniał, odrodził się fizycznie i moralnie. Tęsknota za krajem spowodowała, że po trzech latach pobytu wśród Nipuańczyków - wskoczył w łódkę i puścił się w może.
Trzecia część powieści, opowiadająca o dalszych przygodach Doświadczyńskiego ma charakter przygodowy, awanturniczy. Był więc Mikołaj w niewoli u handlarza niewolników, pracował w kopalniach, w Hiszpanii dostał się do więzienia, a nawet do szpitala dla wariatów. Kiedy udało mu się dostać do Paryża, nie szukał już towarzystwa modnych kawalerów. Jak najszybciej wybrał się do Polski, aby pracować dla ojczyzny. Celem jego działalności stało się uszczęśliwienie poddanych i praca obywatelska - został bowiem posłem. Ożenił się, pracował na roli, żył szczęśliwie i doczekał się synów i wnuków.
Krasicki dał w swej powieści satyryczny obraz wychowania domowego, uwydatnił jego opłakane skutki i pokazał, jaką drogą dochodzi się do utraty czasu, majątku i honoru. Gdyby Doświadczyńskiego inaczej wychowano, byłby od razu pracował na pożytek ojczyzny i własny. Bohater stał się ofiarą złego wychowania i z tego stwierdzenia wypływa myśl przewodnia powieści: życie dorosłego człowieka i jego wartość zależą od wychowania w domu rodzinnym.
"Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki" szybko stały się powieścią poczytną, o czym świadczy fakt doczekania się czterech wydań powieści w ciągu trzech lat. Podnosiła się oświata w kraju i w śród znacznej części szlachty budził się głód dobrej ciekawej i zarazem pożytecznej książki. Powieść Krasickiego spełnia te oczekiwania i stała się utworem poczytnym w kraju, a nawet za granicą (przełożona została na język francuski i niemiecki). Powieść ta podobnie jak pozostałe utwory Krasickiego uczyła i bawiła zarazem.
1