„Psychologia rozwoju człowieka” Helen Bee, rozdział 3

Rozwój od poczęcia do narodzin

Okres życia płodowego dzieli się na trzy niejednakowej długości podokresy:

1. Okres powstawania listków zarodkowych, trwa około 2 tyg:

2. Okres rozwoju zarodkowego, do 8 -12 tyg od zapłodnienia

3. Okres rozwoju płodowego, przypadający na pozostałe 24-28tyg

Analiza procesu rozwoju w okresie prenatalnym

Problemy potencjalne można podzielić na dwie duże grupy: błędy genetyczne i czynniki zaburzające porządek środowiska (teratogeny).

Błędy genetyczne

W 3-8% zapłodnionych jaj może wystąpić błąd materiału genetycznego, wynikający z niewłaściwego podziału komórek jajowych lub komórek plemnika, co powoduje brak lub nadmiar pewnych chromosomów

Anomalie dotyczące chromosomów płci - wiąże się z niezupełnym lub niewłaściwym podziałem któregoś z chromosomów płciowych:

• Zespół Klinefeltera

• Zespół Turnera

Syndrom kruchego X - dotyczy chłopców, 1:1300 urodzeń, dotyczy części DNA umieszczonej na chromosomie X

Uszkodzenia pojedynczych genów - w wielu przypadkach przyczyną tej choroby może być gen dominujący, choroby są zazwyczaj rzadkie, ponieważ rodzice nimi dotknięci wiedzą o swojej przypadłości

Teratogeny: czynniki chorobotwórcze i substancje chemiczne

Ich wpływ zależy w znacznej mierze od momentu ich działania i od momentu krytycznego. Organizm dziecka jest najbardziej wrażliwy w okresie najgwałtowniejszego rozwoju. ( najważniejsza w ciągu pierwszych 12 tygodni życia)

Choroby matki, które wpływają na płód mogą wpłynąć na rozwój na 3 sposoby:

- zaatakować łożysko, ograniczając przesyłanie substancji odżywczych

- przedostać się przez filtr łożyska i bezpośrednio zaatakować zarodek lub płód

- drobnoustroje znajdujące się w śluzówce kanału rodnego, które mogą zainfekować dziecko podczas porodu

Różyczka: najniebezpieczniejsza w ciągu pierwszych kilku tygodni. Im wcześniejszy okres ciąży, tym następstwa są bardziej nasilone. Najbardziej niebezpieczna jest w pierwszym trymestrze ciąży. Skutki różyczki dla płodu mogą być różnorodne: zahamowanie wzrostu wewnątrzmacicznego lub opóźnienie rozwoju dziecka po urodzeniu czy też uszkodzenie narządów wewnętrznych (wzroku, słuchu, układu krążenia, układu nerwowego), zapalenie wątroby, niedokrwistość, zaburzenia kostnienia, niedorozwój grasicy, zapalenie płuc, cukrzyca. 

CMV: Wirus cytomegalii jest szeroko rozpowszechniony w przyrodzie, stąd blisko połowa kobiet przechodzi zakażenie przed ciążą tym samym uzyskując odporność. U pozostałych, które nie miały kontaktu z wirusem istnieje ryzyko zarażenia nim podczas ciąży. Wirus przechodzi poprzez łożysko na płód. Na szczęście zakażenia i uszkodzenia płodu są rzadkie.

Skutki zarażenia cytomegalią:

• małopłytkowością

• zapaleniem wątroby

• małogłowiem

• uszkodzeniami układu nerwowego

• porażeniem mózgowym

• głuchotą

W późniejszym czasie dochodzi u dziecka do niedorozwoju umysłowego.

Palenie tytoniu: dzieci matek palących są lżejsze około ćwierć kilograma, nikotyna zwęża naczynia krwionośne, ograniczając dopływ krwi do łożyska, przez co ogranicza możliwość odżywiania płodu. Podnosi to ryzyko pojawienia się problemów z nauką i skrócenia momentu koncentracji w wieku szkolnym

Spożywanie alkoholu: dzieci, których matki piły w nadmiernych ilościach lub były alkoholiczkami są z reguły mniejsze i mają mniejszą objętość mózgu. FAS (Fetal Alkohol Syndrom) to choroba obejmująca zaburzenia, jakie powstają w wyniku kontaktu płodu z alkoholem. Powoduje on przede wszystkim uszkodzenia komórek mózgu i tworzących się narządów wewnętrznych. Wpływa to u dzieci z FAS na upośledzenie zdolności uczenia się pomimo prawidłowego rozwoju intelektualnego, opóźnienie rozwoju rozumienia i mowy, zaburzenia myślenia przyczynowo-skutkowego, nietypowe zachowanie, np. nadpobudliwość.

Dzieci z FAS mają wiele (nie zawsze wszystkie) z cech charakterystycznych:

• zmarszczka kącika oka;

• małe, szeroko rozstawione oczy;

• płaska środkowa część twarzoczaszki;

• krótki, zadarty nos;

• wygładzona rynienka podnosowa;

• cienką górna warga;

• małożuchwie.

• Wady serca

Dzieci matek pijących mogą mieć IQ poniżej 85 i kłopoty z koncentracją. Nawet niewielka dawka może być szkodliwa.

Kokaina: z łatwością przekracza barierę łożyska, ale nie powoduje regularnych i rozpoznawalnych objawów zaburzeń, ok. 1/3 dzieci rodzi się przedwcześnie, a te które urodziły się w terminie mają niską masę urodzeniową, 3 razy częściej mają zmniejszony obwód głowy, część z nich przejawia silne objawy głodu kokainowego. Może powodować poronienia, przedwczesny poród, urodzenie martwego dziecka, porażenie przy porodzie lub inne problemy u dziecka, takie jak biegunka, drażliwość, płaczliwość, niedobór masy ciała, problemy neurologiczne, powstanie wad wrodzonych (mózg, twarz, serce, nerki), zaburzenia rozwoju motorycznego oraz niski poziom ilorazu inteligencji.

Dwuetylostylbestrol (DES) to syntetyczny estrogenem, który podawano by zapobiec poronieniom. Ale okazało się, że córki tych kobiet, które zażywały cierpiały na różnego rodzaje nowotwory, a u niektórych występowały zniekształcenia narządów rodnych

Witamina A: małe dawki tej witaminy są niezbędne, lecz jej nadmierne spożycie w pierwszych 2 miesiącach życia niesie za sobą ryzyko uszkodzenia embrionalnego, w szczególności wady główki, twarzy, serca i układu nerwowego

Aspiryna: kobieta w ciąży, zanim zacznie zażywać aspirynę musi koniecznie skonsultować to z lekarzem. Istnieje bowiem ryzyko wystąpienia zwiększonego krwawienia po porodzie. Aspiryny w ogóle nie powinno się zażywać przez pierwsze 60 dni ciąży, a później pamiętać o zachowaniu ostrożności.

Związki ołowiu: poddanie dzieci działaniu dużej dawki ołowiu wywołuje negatywne skutki, obniża poziom inteligencji, zwiększa skłonność do roztargnienia i prawdopodobnie również poziom agresji

Inne czynniki mogące wpłynąć na rozwój prenatalny:

Dieta: określone składniki odżywcze są dziecku niezbędnie potrzebne, ważny jest odpowiedni poziom kwasu foliowego, bo niewystarczające jej ilości wyraźnie wiążą się z ryzykiem uszkodzenia cewy nerwowej, jakim jest rozszczep kręgosłupa, groźne zwłaszcza w pierwszych tygodniach

Ważne jest zachowanie odpowiedniego poziomu kalorii i protein, skutkiem niedożywienia może być poronienie, niska waga urodzeniowa lub śmierć dziecka, niedożywienie odbija się także na układzie nerwowym

Wiek matki: późny wiek zwiększa ryzyko powikłań, poronień, komplikacji, zwiększa się ryzyko wystąpienia anomalii chromosomowych, zbyt młode matki także nie są dobre do rodzenia dzieci, również wiąże się to z porodami przedterminowymi lub niedowagą noworodka

Stany emocjonalne matki: poddanie matki czynnikom stresującym znacznie zwiększa ryzyko niskiej wagi urodzeniowej

Różnice płciowe w rozwoju prenatalnym:

Narodziny

Pierwsze stadium porodu: obejmuje okres, w którym mają miejsce dwa ważne wydarzenia: rozwarcie i skrócenie szyjki macicy. Szyjka musi otworzyć się jak przesłona, a także spłaszczyć. W momencie porodu musi być rozwarta na ok. 10cm

1. Faza wczesna: skurcze są stosunkowo rzadkie i właściwie nie sprawiają trudności

2. Faza aktywna: rozpoczyna się, gdy rozwarcie szyjki sięga 3 do 4 cm i trwa do momentu, aż osiągnie ok.8cm, skurcze są częstsze i intensywniejsze

Dalsze 2cm rozwarcia następują w okresie zwanym przejściowym, skurcze są silne i częste, bardzo bolesne

Drugie stadium porodu: gdy osoba asystująca przy porodzie stwierdzi całkowite rozwarcie zwykle zachęca do parcia i wtedy zaczyna się poród właściwy, główka dziecka przesuwa się wzdłuż rozciągniętej szyjki, przez kanał rodny, aż w końcu wydostaje się na zew ciała matki. Zwykle trwa to ok. 1 h i rzadko przeciąga się dłużej niż 2h

Większość dzieci rodzi się z główką zwróconą twarzą w stronę kręgosłupa matki, ale 3-4% dzieci ustawia się nóżkami lub pośladkami, takie ustawienia kończą się zazwyczaj cesarką

Trzecie stadium porodu: bardzo krótkie, rodzi się wtedy łożysko wraz z resztą materii pozostałą w macicy

Wybór rodzaju porodu

Leki podawane podczas porodu: w powszechnym użyciu znajdują się 3 rodzaje:

1. Leki przeciwbólowe podawane pierwszym stadium porodu w celu uśmierzenia bólu

2. Środki uspokajające podawane w pierwszym stadium, by pokonać związane z nim objawy

3. Środki znieczulające podawane w fazie przejściowej lub w drugim stadium porodu, by zablokować ból całkowicie lub częściowo

Dzieci matek, którym podano leki są zwykle bardziej ociężałe, troszkę wolniej przybierają na wadze i w pierwszych tygodniach przysypiają więcej czasu niż dzieci matek, którym leków nie podano

Miejsce porodu: w USA istnieją 4 możliwości

1. Oddział położniczy

2. Przyszpitalne centrum urodzeń lub sala porodowa mieszcząca się w budynku szpitala, ale oferująca zbliżone warunki do domowych, gdzie całość porodu dokonuje się w tym samym pomieszczeniu, z możliwością uczestnictwa członków rodziny

3. Osobne centrum urodzeń, zlokalizowane poza obrębem szpitala, w porodzie raczej pomaga położna

4. Porody domowe

Obecność ojca przy porodzie: może łagodzić obawy matki i służyć jej psychologicznym wsparciem poprzez udzielanie wskazówek dotyczących oddychania i innych technik relaksacyjnych, gdy ojciec obecny jest przy porodzie matki mniej uskarżają się na ból i mniej leków przyjmują

Problemy w trakcie porodu

Cesarka: najczęstsze przyczyny: przodowanie pośladkowe, zagrożenie płodu lub wcześniejsze cesarki

Niska masa urodzeniowa:

-waga poniżej 2500 gram to niska masa urodzeniowa

- poniżej 1500gram bardzo niska masa urodzeniowa

- poniżej 100 0 gram to skrajnie niska masa urodzeniowa

Urodzonym 6 tygodni przed czasem często zdarza się zespół zaburzeń oddychania (ZZO- zespół objawów występujący u niedojrzałych noworodków, związany z niedojrzałością płuc, niedoborem endogennego surfaktantu, którym ponadto towarzyszy niedojrzałość układu krążenia. Częstość występowania zespołu zaburzeń oddychania noworodka w sposób bezpośredni zależy od niedojrzałości płuc i występuje u 90% noworodków urodzonych przed 25 tygodniem ciąży i tylko u 0,1% urodzonych po 36 tygodniu ciąży)

Minimum potrzebne do przeżycia to 500-600gram lub ok. 23 tydzień ciąży. Dzieciom poniżej 1000gram częściej zdarzają się problemy zdrowotne, łącznie z niepełnosprawnością intelektualną, niższym IQ, mniejszym rozmiarem ciała i większymi trudnościami umysłowymi

Z życia wzięte

Przed poczęciem małżonkowie mogą poddać się badaniom krwi, które odpowiedzą na pytanie, czy są nosicielami genów powodujących określone choroby.

Diagnoza prenatalna:

1. Test alfa-fetotropiny (substancja produkowana przez płód i wykrywalna we krwi matki) i ultrasonografia są używane w celu wykrycia problemów z powstawaniem cewy nerwowej, narządu, który w przyszłości stanie się mózgiem i rdzeniem nerwowym. Jeżeli cewa nie zdoła się zamknąć w okolicy ogonowej, dochodzi do upośledzenia zwanego rozszczepem kręgosłupa. Gdy poziom alfa-fetptropiny jest wysoki świadczy o tym, że mogą pojawić się nieprawidłowości w obrębie rdzenia kręgowego i mózgu

2. Punkcja owodni lub badania próbek kosmówki (csv) - do wnętrza macicy wprowadza się igłę, za pomocą której z rozwijającego się płody pobierane są komórki, obydwie techniki dają możliwość wykrycia zarówno wszystkich anomalii chromosomowych, jak i wielu genów warunkujących schorzenia dziedziczne

---