NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA U DZIECI -

- charakterystyka zaburzenia.

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest znany na świecie od około 150 lat, nie zawsze jednak nazywał się tak samo.

W różnych okresach autorzy opisując charakterystyczne dla niego objawy, posługiwali się różnymi określeniami.

W literaturze dla określenia zjawiska nadruchliwości psychoruchowej, używano różnych terminów, np.:

- zespół nadpobudliwości psychoruchowej,

- zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi,

- zespół nadruchliwości,

- zaburzenie z deficytem uwagi i hiperaktywnością,

- nadruchliwość dziecięca,

- niespokojne dzieci.

Obecnie w piśmiennictwie światowym oficjalnie używane są dwie nazwy ADHD czyli „Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi” oraz „Zespół hiperkinetyczny” lub „Zaburzenia hiperkinetyczne”.

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, jest zespołem występującym u znacznego odsetka dzieci, częściej u chłopców niż u dziewczynek. Z badań wynika, że kilkanaście procent dzieci w wieku szkolnym, to dzieci nadpobudliwe. Niestety wciąż obserwuje się tendencje wzrostowe tego zjawiska.

Etiologia zespołu nadpobudliwości, nie została dotychczas w pełni wyjaśniona, jakkolwiek wiadomo, iż znaczącą rolę odgrywają w niej czynniki genetyczne.

Dzieci określane jako nadpobudliwe, nie stanowią jednorodnej grupy, wśród nich są te, które zareagowały zwiększonym niepokojem ruchowym na silny stres środowiskowy np. zmianę struktury rodziny, bądź też fakt, że nie potrafią sprostać wymaganiom stawianym im w nowych sytuacjach społecznych, w jakich się znalazły, np. przedszkole, szkoła.

W grupie dzieci określanych jako nadpobudliwe, znajdują się takie, u których niedostateczna samokontrola wypływa z małych umiejętności wychowawczych ich rodziców. Brak konsekwencji w postępowaniu i wahadłowość wymagań ze strony osób znaczących dla dziecka, utrudniają im nabywanie kontroli swojego zachowania.

Z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej, często współwystępują objawy neurologiczne, trudności w sferze emocjonalnej, zaburzenia mowy, a także fragmentaryczne deficyty rozwojowe w zakresie analizy i syntezy wzrokowej, słuchowej oraz sprawności analizatora kinestetyczno-ruchowego.

Dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej często manifestują zaburzenia zachowania, to jest zachowania niezgodne z ogólnie przyjętymi normami.

Objawy zespołu nadpobudliwości - nadruchliwość, impulsywność, zaburzenia koncentracji uwagi, stanowią wyzwanie dla rodziców, nauczycieli, wychowawców, a samemu dziecku niejednokrotnie ogromnie utrudniają naukę szkolną i nawiązywanie prawidłowych relacji z rówieśnikami.

Mogą też rzutować na całe przyszłe życie dziecka.

Nadpobudliwość psychoruchowa rozumiana medycznie, oznacza zespół nadpobudliwości psychoruchowej, będący schorzeniem, mającym charakterystyczne objawy, wymagającym odpowiedniego leczenia.

Nadpobudliwość w dużym uproszczeniu można sprowadzić do odmiennej pracy mózgu, która uniemożliwia dziecku kontrolowanie, swoich zachowań, a więc także kontrolowanie uwagi i ruchów.

Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo, to dzieci sprawiające otoczeniu najwięcej trudności wychowawczych ze względu na gwałtowne, często niepohamowane reakcje emocjonalne, ruchowe i poznawcze. Bezpośrednią przyczyną takich zachowań dzieci nadpobudliwych jest od strony fizjologicznej przewaga w układzie nerwowym procesów pobudzania nad hamowaniem.

„Dziecko nadpobudliwe nie ma czegoś za dużo.

Ma za mało zdolności do wewnętrznej kontroli i hamowania”.

Cechy układu nerwowego predysponujące do zachowań nadpobudliwych, to także wzmożona ruchliwość procesów nerwowych, tzn. szybkie przechodzenie od stanu pobudzenia w stan hamowania oraz odwrotnie.

Tak rozumiana nadpobudliwość, jest pewną stałą cechą dziecka, która może oczywiście zmieniać się w miarę jak ono dorasta.

Może być różnie wyrażana, w zależności od sytuacji.

Przyczynami nadpobudliwości od strony biologicznej, mogą być różne czynniki uszkadzające OUN (Ośrodkowy Układ Nerwowy), zarówno w okresie jego kształtowania się (okres płodowy i okołoporodowy), jak i później. Do czynników takich zaliczamy m.in.:

- czynniki uszkadzające komórkę nerwową (alkohol, narkotyki - zażywane przez

matkę),

- choroby zakaźne matki w czasie ciąży,

- zatrucia ciąży,

- niewłaściwe odżywianie się matki w czasie ciąży,

- urazy mechaniczne w okresie ciąży,

- urazy mechaniczne i niedotlenienie podczas porodu,

- poważne choroby i urazy mechaniczne czaszki w wieku dziecięcym (zapale-

nie opon mózgowych, wstrząśnienie mózgu).

Objawy nadpobudliwości dziecięcej występują najczęściej na skutek korelacji czynników biologicznych z czynnikami społecznymi (atmosfera domowa, wymagania otoczenia, nieprawidłowy styl wychowawczy w rodzinie, brak zaspokojenia podstawowych potrzeb psychicznych dziecka).

Zasadnym wydaje się przypuszczenie, iż niebagatelny wpływ na narastanie zjawiska nadpobudliwości dziecięcej ma sposób spędzania czasu wolnego głównie za pomocą telewizji i gier komputerowych, z których większość zawiera elementy przemocy, tempo życia, które niekorzystnie odbija się na układzie nerwowym naszych dzieci, deficyt kontaktów ze stale zajętymi, zapracowanymi i przemęczonymi rodzicami, czy też obcowanie z głośnymi i agresywnymi wzorcami kontaktów międzyludzkich.

Popularna opinia lekarzy i terapeutów o dzieciach nadpobudliwych mówi: „ilu mamy pacjentów, tyle jest różnych obrazów tego zaburzenia”.

Rodzice i opiekunowie opowiadają o rozmaitych problemach, z jakimi przychodzi im się zmagać w codziennym życiu.

Lekarze uporządkowali dla potrzeb klinicznych i naukowych objawy ADHD i podzielili je na trzy grupy:

I. ZABURZENIA KONCENTRACJI UWAGI

• dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy lub w czasie wykonywania innych czynności, popełnia błędy wynikające z niedbałości,

• często ma trudności z utrzymywaniem uwagi na zadaniach i grach,

• wydaje się, nie słuchać tego co się do niego mówi,

• nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych, z wypełnianiem codziennych obowiązków, jednak nie z powodu przeciwstawiania się lub nie rozumienia instrukcji,

• często ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć,

• nie lubi, ociąga się, unika rozpoczęcia zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego, np. odrabianie prac domowych,

• często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć, np. zabawki, przybory szkolne, książki, narzędzia,

• łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców,

• zapomina o różnych codziennych sprawach.

II. NADRUCHLIWOŚĆ

• dziecko ma często nerwowe ruchy rąk lub stóp, bądź nie jest w stanie usiedzieć na miejscu,

• wstaje z miejsca w czasie lekcji lub innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia,

• często chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, gdy jest to zachowanie niewłaściwe,

• ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem,

• stale jest w ruchu, „biega jak nakręcone”,

• jest nadmiernie gadatliwe,

• śpi bardzo niespokojnie.

III. IMPULSYWNOŚĆ

• wyrywa się z odpowiedzią zanim pytanie zostanie sformułowane w całości,

• ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej w zajęciach grupowych,

• przerywa lub przeszkadza innym, np. wtrąca się do rozmowy,

• wymaga nadzoru.

Dodać należy, iż:

• sześć lub więcej z podanych objawów zaburzeń, musi utrzymywać się przez przynajmniej 6 miesięcy w stopniu utrudniającym

funkcjonowanie dziecka, bądź w stopniu niewspółmiernym do jego

rozwoju,

• niektóre upośledzające funkcjonowanie dziecka objawy ujawniły się przed 7 rokiem życia,

• nie występują u dziecka rozległe zaburzenia rozwojowe.

Zdaniem jednego z największych światowych ekspertów - profesora

Tyrola, ADHD, rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie - według definicji - przed siódmym, zazwyczaj przed piątym, a tak naprawdę bardzo często przed drugim rokiem życia.

W opinii innych cechy zespołu są widoczne u dziecka już od chwili narodzin, w postaci wzmożonej drażliwości, mniejszego zapotrzebowania na sen, zaburzeń łaknienia.

Z badań przeprowadzonych wśród matek dzieci nadpobudliwych wynika, że w pierwszych sześciu miesiącach życia, dzieci te potrzebowały znacznie więcej snu, częściej miewały kolkę i były bardziej drażliwe niż niemowlęta, u których potem nie stwierdzono nadpobudliwości. Poziom ogólnej aktywności tych dzieci w okresie przedszkolnym, był wysoki i mógł prognozować ich nadmierną ruchliwość w okresie szkolnym.

Większość autorów - Barkley, Ross i Ross - podkreśla, że w zachowaniu tych dzieci w okresie wczesnego dzieciństwa, dochodzi obok skrajnie nasilonej ruchliwości i wysokiego poziomu ogólnej aktywności, brak posłuszeństwa, trudności w podporządkowaniu się autorytetom. Dzieci takie potrzebują większego nadzoru i kontroli, gdyż są agresywne, uparte i mniej dojrzałe w kontaktach z rodzeństwem i rówieśnikami.

Z obserwacji rodziców wynika, że dzieci te częściej ulegają infekcjom, mają skłonności do przeziębień, są mniej odporne, mają problemy z apetytem, ich rozwój przebiega wolniej i gorzej, a w rozwoju mowy obserwuje się nieprawidłowości.

W okresie szkolnym do nadmiernej ruchliwości dołączają się różne formy niewłaściwego zachowania, wzrasta skłonność do kwestionowania autorytetów, czasami do kłamstwa, widoczny jest też brak osiągnięć w nauce.

Dzieci nadpobudliwe chętniej bawią się z młodszymi dziećmi, a przez rówieśników często określane są jako rozkazujące, wymagające, egoistyczne.

W wyższych klasach widoczne są u dzieci nadpobudliwych skłonności do depresji, niskiej samooceny, agresywności, kradzieży, zachowań niszczycielskich. Wagarowanie i trudności w nauce, to problemy często zgłaszane przez szkołę. Dzieci te są wyjątkowo trudne, najczęściej odrzucane.

W późniejszym wieku szkolnym u tych dzieci obserwuje się zmniejszenie motywacji do nauki, co często doprowadza do zaniechania przed czasem jej kontynuacji. W tym okresie rozwojowym, nadmierna ruchliwość ma tendencję do zmniejszania się, natomiast utrzymują się nadal trudności w koncentracji uwagi, impulsywność, wybuchowość, niecierpliwość. Wzrasta sprzeciw wobec autorytetów, mogą nasilać się pewne formy nieprzystosowania czy patologii społecznej (kłamstwo, kradzieże, nikotynizm, alkoholizm, narkomania).

Ross i Ross opracowali następujący wzorzec zachowania dziecka nadpobudliwego:

W domu:

• nie potrafi pozostać w spokoju,

• nie potrafi dopasować się do ograniczeń i zakazów,

• ma nadmierne wymagania,

• ma problemy ze snem,

• przejawia nieusprawiedliwioną agresję,

• jest w ogóle „zarazą”.

W szkole:

• jest gadułą,

• ciągle się wierci,

• nie potrafi się skoncentrować,

• ma mały zakres uwagi,

• nie potrafi dostosować się do ograniczeń i zakazów,

• ma słabe osiągnięcia w nauce.

W relacji z innymi dziećmi:

• nie potrafi zaprzyjaźnić się,

• bije bez prowokacji,

• brak mu ogłady,

• jest skrajnie apodyktyczne,

• lekceważy prawa innych osób,

• jest ciągle odrzucane.

Wymienione wyżej objawy, tworzą pewien stały wzór zachowania dziecka, są obecne choć w różnym nasileniu przez cały czas. W zależności od wymagań i tolerancji otoczenia, objawy mogą być bardziej lub mniej przeszkadzające, utrudniające życie zarówno dziecko, jak i jego otoczenia.

Dziecko nadpobudliwe jest przykre, frustruje, sprawia wiele kłopotów innym dzieciom, nauczycielom, rodzicom, którzy przebywają z nim codziennie przez dłuższy czas.

W literaturze przedmiotu, podkreśla się wyraźnie, że trudności dziecka nadpobudliwego mogą być różnorodne, a objawy jego dysfunkcjonalności rozległe. Barkley zebrał i uporządkował zgłaszane przez klinicystów problemy i trudności występujące u tych dzieci w formie syntetycznej listy.

Trudności skojarzone z nadpobudliwością psychoruchową u dzieci:

W sferze b e h a w i o r a l n e j

Mały zakres uwagi.

Łatwość rozpraszania się.

Niepokój ruchowy.

Słaba kontrola impulsów.

Niszczycielstwo, hałaśliwość.

W sferze s p o ł e c z n e j

Słabe więzi z rówieśnikami.

Brak posłuszeństwa.

Agresja, kłamliwość, kradzieże.

Kłótliwość i lekceważący język.

Słaba samokontrola, duże ryzykanctwo.

Słabe umiejętności rozwiązywania problemów społecznych.

W sferze p o z n a w c z e j

Niedojrzały język wewnętrzny.

Brak uwagi - łatwe rozpraszanie się.

Niska przeciętna inteligencja.

Słabe poczucie moralne.

Słabe przewidywanie konsekwencji swoich zachowań.

W sferze z a j ę ć s z k o l n y c h

Osiągnięcia poniżej intelektualnych możliwości.

Specyficzne trudności w uczeniu się.

W sferze e m o c j o n a l n e j

Depresyjność.

Niska samoocena.

Drażliwość.

Niedojrzała kontrola emocjonalna.

Niski próg frustracji.

Nieprzewidywalność, zmienność nastrojów.

W sferze s o m a t y c z n e j

Fizyczny rozwój poniżej normy.

Niedojrzały rozwój kośćca.

Moczenie, zanieczyszczanie się.

Częste infekcje górnych dróg oddechowych.

Wzrost częstotliwości wad wymowy.

Częste alergie.

Większa liczba drobnych fizycznych anomalii.

Słaba reaktywność centralnego systemu nerwowego.

Krótkie cykle snu.

Wysoka tolerancja na ból.

Słaba koordynacja motoryczna.

Stopień tych trudności, jak i ich zakres nie są jednakowe u wszystkich dzieci nadpobudliwych. Zależy to od wielu czynników, a wśród nich szczególne znaczenie mają wysiłki wychowawcze rodziców, opiekunów i nauczycieli.

Ujęcie i opis objawów osiowych nadpobudliwości, stanowią najczęściej punkt wyjścia prac nad konstrukcją nowych narzędzi diagnostycznych, jak i opracowania nowych technik terapeutycznych.

Wychowanie dziecka z ADHD, to bardzo ciężka i mozolna praca. Rodzice i opiekunowie tych dzieci doświadczają wielu negatywnych uczuć - poczucia winy, bezradności, złości, osamotnienia, beznadziejności. Zadowoleni z siebie rodzice lepiej radzą sobie z codziennymi kłopotami.

J a k w s p i e r a ć d z i e c k o w k ł o p o t a c h?

Zasada pierwsza:

„Nie mówcie dziecku tego, czego sami nie znosicie wysłuchiwać”.

Zasada druga:

„Chwilka spędzona z kimś, kto cię rozumie, nawet wtedy, kiedy nic ci się nie udaje, pozwala odzyskać wiarę w siebie”.

Zasada trzecia:

„Dostrzegaj sukcesy, a nie porażki.

Jeśli trzeba zmień porażkę w zwycięstwo”.

Jedną z najtrudniejszych spraw, z jakimi borykają się rodzice, a także nauczyciele i opiekunowie dziecka nadruchliwego, jest potrzeba odróżnienia, kiedy dziecko zachowuje się w taki sposób rzeczywiście robiąc nam na złość, a kiedy bardzo się stara, tylko że zupełnie mu nie wychodzi.

Jedną z metod wychowawczych, która najbardziej niszczy nić porozumienia między rodzicami a dzieckiem, są kary fizyczne. U dzieci z nadpobudliwością psychoruchową wydają się być one szczególnie szkodliwe. Powodują poczucie krzywdy i chęć odwetu. Podobnie jak sztywna dyscyplina, szkodliwą rzeczą jest brak ram i systemu jasno sformułowanych zasad regulujących codzienne życie, w których może odnaleźć się nadpobudliwe dziecko.

Z systemem norm i zasad wiąże się konsekwencja, która pomaga utrzymać dyscyplinę. Musi być ona jednak ściśle przestrzegana.

Taki system w odróżnieniu od kary nie wzbudza agresji dziecka, a także nie przekazuje mu informacji o tym, że jest złym dzieckiem.

„Zachowania agresywne u dzieci nadpobudliwych, są zachowaniami wtórnymi, wywoływanymi negatywną oceną dawaną dziecku przez ważne dla niego osoby - rodziców, nauczycieli, a także poczuciem krzywdy i niesprawiedliwości, podyktowane tym, że nie są zauważane ich starania w kierunku opanowania potrzeby ruchu”.

Równie ważne jak konsekwencje, a dla dzieci z ADHD, często najważniejsze są pochwały i nagrody. Dzieci nadpobudliwe rzadko są chwalone. Pochwały to jeden z najskuteczniejszych środków wychowawczych - spróbujmy więc chwalić dziecko za wszystko, co nam się podoba opisując to.

Pochwała jednak działa tylko wtedy, kiedy jest jednoznaczna i natychmiastowa.

Szereg wskazówek do pracy indywidualnej z dzieckiem nadpobudliwym podaje

H. Nartowska. Do najważniejszych, których stosowanie jest zalecane, niezależnie od wieku dziecka, zaliczamy:

• izolację od wielobodźcowego środowiska,

• spokojną, nacechowaną ciepłem i życzliwością atmosferę emocjonalną w rodzinie,

• jasny i konsekwentnie przestrzegany system reguł i zasad rządzących życiem dziecka, począwszy od rozkładu dnia, po system praw i obowiązków dla każdego członka rodziny,

• stałe, powtarzające się rytuały, dotyczące zarówno krótkich, jak i dłuższych okresów czasu,

• pomoc w porządkowaniu świata fizycznego, w którym dziecko przebywa (segregowanie, układanie przedmiotów w najbliższym otoczeniu),

• pomoc w kończeniu czynności przez dziecko, zanim przejdzie do następnej,

• organizacja ukierunkowanej aktywności ruchowej (sportowej, zabawowej), która z jednej strony ma na celu umożliwienie odreagowania napięć, zaś z drugiej, wdraża w system zajęcie się czymś w sposób uporządkowany,

• formułowanie oraz pilnowanie przez osobę dorosłą celów działalności dziecka, które są jasno sformułowane, niezbyt odległe w czasie oraz proste do realizacji; stopniowe komplikowanie proponowanych działań oraz wydłużanie czasu ich realizacji, w miarę zmniejszania się objawów nadpobudliwości dziecka,

• stała kontrola działalności dziecka oraz przypominanie o zobowiązaniach,

• załatwianie wszelkich problemów związanych z dzieckiem w momentach jego wyciszenia, bez stosowania agresji i kar fizycznych.

W s k a z a n i a d o p o s t ę p o w a n i a z d z i e c k i e m n a d p o-

b u d l i w y m w s z k o l e:

• należy zachować spokój i rozsądek, niepokój i nadruchliwość dziecka nie może udzielać się dorosłym,

• należy zwracać uwagę na staranne wykonywanie prac oraz ich doprowadzanie do końca, utrzymywać zainteresowanie na zadaniu poprzez częste jego zmiany,

• stopniowo wydłużać czas trwania zadania i podnosić stopień trudności,

• nadmierną ruchliwość dziecka podczas lekcji należy właściwie ukierunkować,

• dziecko nadpobudliwe należy posadzić w ławce blisko nauczyciela,

• w zabawach, w których bierze udział, trzeba jasno określać zasady,

• oddziaływać na dziecko należy powoli, bez pośpiechu, głosem stłumionym, jakby w zwolnionym tempie, nie krzykiem,

• po zajęciach wychowania fizycznego lub innych zajęciach ruchowych, wymagających dużej aktywności, właściwym jest stosowanie ćwiczeń wyciszających np. według metody Dennisona.

W s k a z a n i a d o p o s t ę p o w a n i a z d z i e c k i e m n a d p o-

b d l i w y m w d o m u:

• zapewniona atmosfera akceptacji i spokoju, poczucie bezpieczeństwa, miłości i zrozumienia,

• konsekwencja w ustalaniu i przestrzeganiu reguł, obowiązków, jasny i klarowny sposób stawiania wymagań,

• osoba dorosła powinna kontrolować swoje emocje w kontakcie z dzieckiem, nie wolno reagować wybuchowo i gwałtownie,

• obowiązki domowe dostosowane do możliwości dziecka,

• pochwały za dobre wykonanie zadania oraz docenianie trudu włożonego w pracę, choć dziecko wykonało ją mniej dokładnie,

• dzienny rozkład zajęć dziecka powinien być uporządkowany, mieć jasną strukturę,

• ograniczony czas oglądania telewizji, wyeliminowanie programów o treści agresywnej z dużym ładunkiem emocji i szybką akcją,

• podczas odrabiania lekcji należy wyeliminować dodatkowe bodźce, które mogą rozpraszać,

• osoby opiekujące się dzieckiem nadpobudliwym powinny nauczyć się odczytywać jego sygnały ostrzegawcze poprzedzające wybuch - umiejętnie odwrócić jego uwagę,

• w chwilach wolnych proponować zabawy ukierunkowane - lepienie, wycinanie, malowanie, układanie klocków.

Wobec nasilającej się częstotliwości opisanego typu zaburzeń występujących wśród dzieci, powstaje wiele metod psychoedukacyjnych, stosowanych w terapii dzieci nadpobudliwych psychoruchowo.

Metody te możliwe są do realizacji w grupie, w warunkach instytucji, w ośrodkach terapeutycznych, świetlicach szkolnych lub środowiskowych oraz w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, gdzie pewnych indywidualnych zaleceń psychopedagogicznych dotyczących dziecka nadpobudliwego, spełnić się nie da (np. izolacja od wielobodźcowego środowiska).

Obecnie metody te zyskują dużą popularność, przedstawiają one określony model postępowania z dzieckiem.

Niejednokrotnie jednak wymagają znacznego modyfikowania.

Wśród tych metod należy wyliczyć:

• Metoda pracy nad trudnymi zachowaniami dzieci - według C.Sutton - pomaga ona rodzicom nauczyć się, jak zmieniać u dziecka zachowania niepożądane na te właściwe, jakich od dziecka oczekują,

• Metoda opracowana przez dwie amerykańskie matki - A.Faber i E.Mazzlish - pomagające ukształtować nowy sposób porozumiewania się rodziców oraz budować pozytywny obraz samego siebie,

• Metoda T.Gordona - ucząca sposobów wzajemnego okazywania sobie akceptacji i zrozumienia.

Niezwykle skuteczne w wychowaniu dzieci z objawami nadpobudliwości są metody stymulacji rozwoju. Dotyczą one najczęściej pracy z samym dzieckiem, polegają na pobudzaniu niektórych funkcji poznawczych oraz rozwijaniu możliwości dziecka.

Do takich metod zaliczamy:

• „Metoda Dobrego Startu” - prezentująca postępowanie korekcyjno-kompensacyjne, które wykorzystuje się w pracy z dzieckiem dyslektycznym,

• „Kinezjologia Edukacyjna” - dr P.Dennisona - ma ona na celu stymulację układów mózgowych odpowiedzialnych za koncentrację i uwagę poprzez stosowanie bodźców ruchowych, które pobudzają inne zmysły,

• „Metoda ruchu rozwijającego” - Weroniki Sherbone - w tej metodzie poprzez ruch dzieci uczą się poznawać siebie i świat, uczą się, że mogą wpływać na swoje otoczenie,

• „Program korelacji zachowań” - opracowany przez T.Opolską i E.Potempską - głównym celem programu jest dostarczenie dzieciom okazji do przeżycia pozytywnych doświadczeń społecznych, korygujących obraz siebie, umożliwianie nabycia umiejętności radzenia sobie z nadpobudliwością oraz stworzenie okazji do odreagowania napięć leżących u podłoża nadpobudliwych zachowań.

W programie tym proponowane są odpowiednie ćwiczenia dla grupy dzieci, w tym zabawy pomagające rozładować energię, ćwiczenia ułatwiające pracę w grupie oraz ćwiczenia relaksacyjne.

Zajęcia takie mogą stanowić uzupełnienie podjętych wobec dziecka terapeutycznych oddziaływań indywidualnych, podjętej pracy z rodziną, jej problemami oraz zastosowanego w razie potrzeby specjalnego programu postępowania z dzieckiem nadpobudliwym, programu o charakterze wychowawczym.

Nadpobudliwość

---