Rysunki
2 latek:
Małe zróżnicowanie kolorów
Dziecko gryzmoli
Kształty niezbyt wyraziste
3 latek:
Mało kolorowe
Ogólne wyobrażenie o świecie
Figury geometryczne
Niezachowanie proporcji
Brak szczegółów
4 latek:
Raczej jednokolorowe
Składają się z figur geometrycznych
Szczegóły (początki)
Zaznacza takie szczegóły na rysunku jak np. ślady od samochodu
5 latek:
Potrafi odrysować figury geometryczne
Zachowane są proporcje
Rozróżnia płeć
Potrafi narysować całą postać człowieka oraz zwierzęcia
Umie rysować szczegóły (np. 5 palców u ręki)
Bardzo kolorowe
6 latek:
Dbałość o szczegóły
Zachowanie proporcji
Rzeczywisty dobór kolorów
Elementy zapełniające tło
Brak perspektywy
Postacie z zaznaczonymi kończynami i szyją, ręce z palcami, oczy, uśmiech
Wyraźnie zaznaczony dymorfizm płciowy
Rysunek jest prezentacją dotyczącą umieszczenia określonych obiektów na jakiejś przestrzeni za pomocą środków graficznych.
KONCEPCJA STEFANA SZUMANA
I OKRES BAZGRANIA - 1,6 - 7,0
Stadium bazgrot 1;6 - 3;6
Stadium schematu prostego 3;6 - 6;0
Stadium schematu wzbogaconego 6;0 - 7;0
II OKRES SCHEMATU do 11/12 r. ż.
III OKRES POSCHEMATYCZNY pow. 12 lat
Schemat - stała forma graficzna dla symbolizowania określonych zjawisk. Wg Szumana schemat jest czymś pośrednim między wyobrażeniem a pojęciem przedmiotu, nie naśladuje go bowiem, ale racjonalnie upraszcza.
OKRES IDEOPLASTYKI - do 12 r. z.
OKRES FIZJOPLASTYKI - pow. 12 r.ż.
KONCEPCJA LOWENFELD'A i BRITTAIN'A
Faza bazgrot - od 2 lat do 4 lat
Faza przedschematyczna - od 4 lat do 7 lat
Faza schematu - od 7 lat do 9 lat
Faza początkowego realizmu - od 9 lat do 11 lat
Faza pseudonaturalistyczna - od 11 lat do 13 lat
Faza kryzysu w okresie adolescencji - od 13 lat do 17 lat
Rysunek tematyczny. Schemat analizy
Analiza treściowa.
1.Temat rysunku (abstrakcyjny, bajkowy, fantastyczny, przygodowy, realistyczny,w tym:dotyczący pracy, zabawy, nauki, wojny).
2.Liczba i rodzaj elementów.
5,0 - 6,0 lat - pojedyncze postacie ludzkie, zwierzęce, środki komunikacji, elementy i motywy przyrodnicze, elementy najbliższego otoczenia :domek, ulica.
6,0 - 7,0 lat - próby wiązania postaci ludzkich i zwierzęcych w sceny rodzajowe. Pojawienie się akcji o symbolicznym znaczeniu.
7,0 - 9,0 lat - tworzenie ilustracji tematycznych i kompozycji pejzażowych. Obrazowanie treści najbliższego otoczenia, baśni, własnych przeżyć.
10,0 - 11,0 lat - Różnicowanie się tematyki. Stopniowe wypieranie treści opartych na wyobraźni.
3. Prawdziwość kolorów.
5,0 - 7,0 lat - koloryt przypadkowy, pstrokaty, nieregularny, tęczowy. Swoista zabawa barwą.
8,0 - 9,0 lat - tonowanie barw, stosowanie barw łamanych.
10,0 - 13,0 lat - koloryt realistyczny, właściwy. Kolor włosów zmienny.
pow. 13,0 lat - koloryt perspektywistyczny, światłocień. Cieniowanie bryły (kolor raz jaśniejszy, raz ciemniejszy). Oddzielanie kolorem poszczególnych planów krajobrazu. Pierwszy plan najintensywniejszy. Kolor lokalny realistyczny, bez wyraźnych znaczeń symbolicznych opartych na ekspresji emocjonalnej. Stopniowe dojście do koloru lokalnego. Zjawienie się koloru abstrakcyjnego.
Analiza formy.
1.Oddanie kształtu.
do 5 r.ż. - bazgroty figuralne ( kontur z nazwą)
5,0 - 6,0 lat - schemat konturowy, ograniczenie (zamykanie płaszczyzny) konturem bez jej wypełnienia. B. uproszczony, zgeometryzowany.
6,0 - 7,0 lat - schemat wzbogacony, operowanie plamą rysunkową i malarską.
7,0 - 11,0 (12,0) lat - wzbogacanie schematu o charakterystyczne detale
pow.12,0 lat - kształty zgodne z naturalnym odbiorem bezpośrednim opartym na obrazach wizualnych (z natury bądź wzoru). Kształt całkowicie realistyczny. Próby deformacji świadomej.
2.Proporcje.
do 7,0 r.ż. - brak proporcji
7,0 - 8,0 lat - doskonalenie proporcji.
8,0 - 9,0 lat - właściwe ujmowanie głównych proporcji pojedynczych przedmiotów.
9,0 - 11,0 (12,0 ) lat - właściwe ujmowanie proporcji pojedynczych przedmiotów, a także całych zestawów form.
3.Inne cechy schematu.
- rysowany z przodu czy z profilu (profil około 7,0- 9,0 r. ż.)
- kontur regularny, przejrzysty (około 9,0-10,0 r. ż.)
- schemat nieruchomy czy ożywiony (przez kończyny narysowane skośnie- 6,0- 7,0 r. ż., przez narysowanie ruchów, gestów - 7,0 - 11,0 r. ż., przez ożywienie całej postaci - 11,0 - 12,0 r. ż. i pow.).
4.Wymiarowość formy.
- do 9,0 r. ż. - płaskość formy.
- 9,0 - 10,0 r. ż. - próby światłocienowego traktowania bryły.
- 11,0 - 12,0 r. ż. i pow. - trójwymiarowość.
5.Wyrażanie przestrzeni.
do 7,0 r. ż. - brak wyrażania przestrzeni.
7,0 - 8,0 r. ż. - próby wyrażania przestrzeni przez układ pasowy.
8,0 - 9,0 r. ż. - układ topograficzny, jak z lotu ptaka.
9,0 - 10,0 r. ż. - układy kulisowe, płaskie (plany w obrazie ).
11.0 - 12.0 r. ż. - perspektywa linearna (zmniejszanie), powietrzna (linią i barwnymi plamami)
O czym mówią rysunki dzieci?
Wnikliwie obserwując prace plastyczne dzieci możemy poznać ich uczucia, dowiedzieć się czy są szczęśliwe, co myślą, czego się obawiają, o czym marzą, jak postrzegają najbliższe otoczenie.
Dzieci w wieku przedszkolnym myślą w sposób magiczny. Znajduje to odzwierciedlenie w ich rysunkach i obrazkach.
Dlaczego obrazek nie może być zamalowany na czarno, skoro przedstawia czarną noc? Dlaczego na rysunku rodziny musi pojawić się siostra, przecież to takie przyjemne, że choć raz można ją pominąć- i tak zawsze znajduje się w centrum uwagi? Dlaczego nie można namalować dziecka w brzuch mamy? To jasne, że maleństwa nie widać gołym okiem, ale wszyscy i tak wiedzą, że ono się tam znajduje! Dlaczego cała duża karta musi być zamalowana, przecież ten chłopiec w rogu czuje się taki maleńki w obliczu wielkości otaczającego go świata?
W swojej pracy pedagogicznej często natrafiamy na spontanicznie namalowane rysunki, które wzbudzają zainteresowanie oraz przykuwają uwagę.
W pewnym sensie traktujemy rysunek dziecka jak życie młodego człowieka: czy jest on wypełniony, czy też pusty, czy przestrzeń została wypełniona w odpowiedni sposób?
Wypełniony obraz może ukazać radość życia albo wyrażać jej pragnienie. Zapełnienie brzegów karki można porównać z odgraniczeniem się, wahaniem, powściągliwością oraz z częściowym tylko angażowaniem się. Wymazywanie i ścieranie mogą wskazywać na konflikty i niespełnione życzenia.
Rysunki dzieci stanowią dokumenty opisujące marzenia, sny, lęki, pragnienia. Poprzez swoje rysunki dzieci ukazują nam siebie, swoje spojrzenie na świat.
Swobodne, spontaniczne malowanie ma ogromne znaczenie, którego nie może pominąć w pracy pedagogicznej żaden nauczyciel.
Rysowanie było zawsze nieodłącznie związane z dziejami człowieka.
Już w czasach prehistorycznych ludzie za pomocą rysunku i rzeźby wyrażali swoje uczucia i uwieczniali wydarzenia. Przed rozpoczęciem języka fonetycznego ludzie komunikowali się za pomocą symboli obrazkowych. Archeologowie zajmujący się badaniem rozwoju społecznego od dawna gromadzą dzieła sztuki dowodzące, że człowiek od niepamiętnych czasów wyrażał swoje myśli i emocje. Rysunek trzeba traktować jako podstawę elementarnej komunikacji.
Rysunek jest językiem graficznym, za pomocą którego dziecko wyraża swoje myśli zanim może to uczynić słowami. Jak każdy język, rysunek zakłada istnienie rozmówcy i publiczności, posiada wartość komunikatywną i zawiera w sobie pewien kod. Dzieci dają nam znaki! Każdego dnia nowe. Czy jesteśmy w stanie rozpoznać choćby kilka z nich? Dziecko nie odtwarza, lecz tworzy. Punktem wyjścia są raczej przeżycia, a malowane przez dzieci znaki określają sens jego wiedzy na temat swojego otoczenia, czego w nim doświadczył i czego się w nim spodziewa. Dziecko przekłada rzeczywistość na swój język, ale nie kopiuje jej.
Rysunek jest wypowiedzią bardzo osobistą, zawierającą treści świadome i nieświadome. Zaszyfrowane wiadomości, płynące z głębi dziecięcej duszy torują sobie drogę na zewnątrz, znajdując swój wyraz na rysunku. Rysunek staje się znakomitą metodą oceny stanu psychofizycznego dziecka, a także okazją do wyrażenia jego problemów i konfliktów.
Osoba silnie defensywna zwykle odzwierciedla swój brak spontaniczności w rysunkach, tworząc monotonne reprodukcje lub przedkładając kopiowanie nad własną twórczość.
Rysunek pozwala znaleźć odpowiedzi, w jakim stopniu psychika dziecka reaguje na agresję fizyczną czy psychiczną. Rozwód rodziców jest jednym z przykładów takiego wstrząsu. Morval stwierdza, że rysunek rodziny pozwala na sprecyzowanie wpływu, jaki wywiera brak ojca na strukturę rodziny dziecka i jego reprezentację. Isaacs przeprowadził badania rysunków rodziny dzieci, których rodzice byli rozwiedzeni. Jeśli opieka nad dzieckiem została przyznana matce, rysunek ojca miał tendencje do zanikania wraz z upływem czasu lub też rozmiary matki rosły w stosunku do rozmiarów ojca. Inni autorzy stwierdzili, że dzieci z rozbitych rodzin częściej rysują spontaniczne rysunki domów niż inne dzieci. Interpretują oni to ciekawe spostrzeżenie tym, że dom pełni w życiu dzieci symboliczną funkcję.
Dla większości ludzi rysunek stanowi rzadziej używany środek wyrazu, taka forma wypowiedzi jest mniej kontrolowana i odsłania więcej treści nieświadomych. Rysunek ułatwia uzyskanie wglądu w ukryte konflikty, emocje. Pozwala rysującemu lepiej zrozumieć siebie i docenić własną rolę zarówno jako jednostki, jak i członka rodziny oraz środowiska.
Spójrzmy przez chwilę na dziecko w trakcie rysowania. Siedząc na krześle pochyla się, robi różne miny, bierze jedną kredkę, potem następną, kreśli linie proste, linie krzywe, potem je łączy, niekiedy w zupełnie nieoczekiwany sposób. Cała jego osoba, jego ciało i umysł starają się wyrazić jakąś ideę i uczestniczą w narodzinach nowego przedmiotu: rysunku lub malunku. Jaka by nie była zawartość i jakość tego rysunku, chodzi tu o osobiste dzieło, istniejące jeszcze przed paroma chwilami jedynie w wyobraźni twórcy- małego dziecka.
INTERPRETACJA RYSUNKU
Kolejność rysowania postaci - znaczenie postaci w obrębie struktury rodzinnej:
Rysowanie postaci w pierwszej kolejności
Rysowanie postaci w ostatniej kolejności
Relatywna wielkość rysowanych postaci - znaczenie postaci w obrębie struktury rodzinnej
Ozdabianie postaci - znaczenie postaci w obrębie struktury rodzinnej
Usytuowanie postaci względem siebie - więź emocjonalna między poszczególnymi członkami rodziny
Pominięcie postaci - negacja nieakceptowanej rzeczywistości
Duży, dominujący na rysunku dom, część postaci znajduje się w domu, reszta umieszczona poza nim
Niemowlę w wózku lub postać małego dziecka - faktycznie nie istniejące w rodzinie
KOLORY:
1. Rysunki o bogatej kolorystyce świadczą o prawidłowej kondycji psychicznej dziecka, pozbawionej lęków, a wypełnionej radością i optymizmem.
2. Ciemna kolorystyka / czernie i szarości / może świadczyć o skłonnościach do stresu, o towarzyszących dziecku lękach i obawach.
3. Zdecydowana dominacja czerwieni z czernią może zdradzać skłonności do agresji.
Linie:
1. Iinie wyraźne, długie towarzyszące żywej kolorystyce świadczą o otwartości, pewności siebie i stabilności emocjonalnej.
2. Linie cienkie, delikatne, często krótkie mogą mówić o braku wiary we własne siły, braku pewności siebie i skłonnościach do ukrywania własnych uczuć.
POSTACIE:
3. Postacie niewielkie lub rysowane na krawędziach kartonu, mogą sygnalizować o nieśmiałości i braku wiary we własne siły, niepewności.
4. Rozmieszczenie na rysunku członków rodziny świadczyć może o charakterze zacieśnionych więzi z dzieckiem np.
postacie rozproszone - rozluźnione więzi,
bliskość postaci - silne więzi,
oddalenie od rodziców - poczucie zagubienia, niedoceniania.
postacie dużych rozmiarów, centralnie rozmieszczone, wypełniające niemal całą kartkę mówią nam o pewności siebie, wewnętrznej energii, otwartości dziecka.
A postacie rozmieszczone w centrum rysunku, to postacie ważne dla dziecka, z którymi jest ono w silnym związku emocjonalnym, bądź mówią o pozycji jaka ta osoba zajmuje w rodzinie.
5. Umieszczanie wielu szczegółów na postaci lub rysowanie jej z ogromną starannością to sygnał dotyczący znaczenia lub dominacji tej osoby w rodzinie.
6. Pomijanie własnej osoby w rysunkach prezentujących rodzinę może świadczyć o braku doceniania własnej pozycji, o zaburzonych relacjach rodzinnych np. brak miłości.
7. Rysowanie tylko siebie może być sygnałem nadmiernej na sobie koncentracji z powodu np. nadopiekuńczości ze strony rodziny lub przeciwnie braku zainteresowania (dziecko czuje się zaniedbywane, opuszczone, może liczyć jedynie na siebie).
8. Pomijanie postaci lub ich fragmentów, oszpecanie czy też pomniejszanie postaci na rysunkach może świadczyć o nieprawidłowych relacjach np. zazdrości, rywalizacji, niechęci, braku bliskości.
9. Ukazywanie siebie mniejszym lub młodszym niż w rzeczywistości może sugerować chęć powrotu do bezpiecznego, beztroskiego dzieciństwa, pozbawionego np. nakazów, zakazów, zdań, nowych ról (np. braku jednego z rodziców, pojawienie się młodszego rodzeństwa), którym nie może obecnie sprostać.
10. Prezentowanie w rysunkach rodziny osób fikcyjnych może być wynikiem pragnień, marzeń o poszerzenie jej np. o rodzeństwo, ojca, matkę.
11. Rysowanie w tematach rodziny jedynie domu - budynku pozbawionego ludzi może świadczyć o niestabilnych np. konfliktowych relacjach rodzinnych zaburzających u dziecka poczucie bezpieczeństwa czy trwałości rodziny.
12. Kolejność rysowania postaci i czas poświęcony na ich narysowanie (ilość nanoszonych szczegółów) może świadczyć o roli i pozycji jaką dla rysującego zajmuje prezentowana postać.
Podkreślanie smutku, żalu w rysunku
(mimika twarzy, łzy), przygnębiające otoczenie, katastroficzny krajobraz, może świadczyć o lękach, przykrych przeżyciach np.. utrata kogoś bliskiego, wypadek, rozstanie rodziców.
Powtarzająca się niepokojąca tematyka prac plastycznych
powinna stać się sygnałem do uważnej obserwacji i otoczenia dziecka szczególną opieką, a nawet do sięgnięcia po psychologiczną poradę.
Badanie z wykorzystaniem rysunku jest łatwe . Należy jednak zachować potrzebne warunki dotyczące nawiązaniu kontaktu, rozmowy z badanym i przygotowania potrzebnych pomocy.
W diagnozie z wykorzystaniem rysunku można wyróżnić kilka faz:
NAWIĄZANIE KONTAKTU - należy dążyć do tego ,aby pozyskać zaufanie pacjenta i wprowadzić korzystny do badania nastrój.
INSTRUKCJA - prosimy badanego o narysowanie . Polecenia mają być proste i zwięzłe np. „Narysuj człowieka” , „ Wyobraź sobie i narysuj rodzinę” . Wyjaśniamy przy tym że się rysuje wszystko, co się chce związane z danym tematem .
POMOCE DO BADAŃ - to kartka papieru , kredki , ołówek . Badany siedzi wygodnie przy stole biurku tak aby mógł swobodnie rysować.
OBSERWACJA W CZASIE RYSOWANIA - należy prowadzić ją dyskretnie . Trzeba wzięć pod uwagę :
kolejność rysowania postaci ( rysunek rodziny )
czas poświecony danej osobie , przedmiocie itp.
szczególną staranność przy niektórych elementach rysunku
rozmieszczenie na kartce
komentarze słowne i uwagi podczas rysowania , a także bezsłowne objawy emocji np. westchnienia , uśmiech
dobór kolorów ( w przypadku rysowania kredkami)
e) ROZMOWA O RYSUNKU - badany sam najlepiej objaśni to co narysował .Rozmowę podtrzymujemy pytaniami , nie powinno to jednak mieć charakteru kwestionariusza lecz swobodnej wymiany zdań.
W literaturze wyróżnia się dwa typy rysunku : - sensoryczny (emocjonalny) - linie są krzywe zaokrąglone , dynamiczne a postacie na rysunku ujęte są w jakimś działaniu i interakcjach ,
- racjonalny - linie proste i sztywne , postacie są nieruchome i wyizolowane , nieraz stereotypowo reprodukowane , często z dbałością o szczegóły .
Analiza samego sposobu rysowania dużo mówi o badanym . Zwrócić należy uwagę na rozmach i siłę kreski. Kreska „rozmachowa” , długa , powstająca od jednego pociągnięcia , zajmująca znaczną część kartki mówi o energii , odwadze i łatwości uzewnętrzniania swoich tendencji . Przecinanie kreska krótka , wahająca się dłuższa złożona z krótkich elementów , wskazuje na zahamowania.
Silny nacisk kredki na papier mówi o silnym napięciu , odwadze czasem gwałtowności. Przy nieproporcjonalnej sile - można sądzić o brutalności. Słaby nacisk kredki mówi
o nieśmiałości , łagodności czasem nerwicy i wysokim niepokoju .
SYMBOLIKA BARW
Kolory użyte w rysunku mówią o emocjonalności badanego. Możemy przypisywać im znaczenie podobne ,jak barwom przedstawionym w teście Luschera i analizować znaczenie kolorów , którymi narysowane są poszczególne osoby , przedmioty.
Orientacyjne znaczenie barw wg testu Luschera :(Braun- Gałkowska ,1985)
Szara
Jest neutralna : ani jasna , ani ciemna , wyprana z wszelkich tendencji psychologicznych . Osoby ją wybierające nie chcą się angażować, podlegać wzruszeniom, są ostrożni, umiarkowani, chcą by się nimi opiekowano.
Niebieska
Jest to kolor nieba w nocy , kiedy słabnie wszelka aktywność . Oznacza spokój , wrażliwość , pragnienie miłości , zacisznego i uporządkowanego środowiska , potrzebę uczucia , harmonii.
Zielona
Mówi o zdecydowaniu , o tendencji do konserwatyzmu, trwałości i byciu niezależnym od wpływów zewnętrznych . Wyraża postawę obronna , przypisywanie znaczenia swojego „ja” i chęci utwierdzenia się.
Czerwona
Barwa krwi i intensywności . Wybierają ja ludzie zdobywczy , agresywni , aktywni. Mówi się o chęci pełni życia , działania , sukcesu , o sile woli i o pragnieniach seksualnych.
Żółta
Kolor światła dziennego i słońca . Mówi o spontaniczności , pogodnym rozluźnieniu, swobodzie , otwartości . osoby wybierające go szukają rozwiązań , które otwarłyby nowe możliwości im pozwoliły na zrealizowanie oczekiwań i nadziei.
Brązowa
Reprezentuje uczucia związane z ciałem , umiarkowanie. Osoby wybierające ją dążą do zakorzenienia i osiągnięcia poczucia bezpieczeństwa w prostym środowisku ( rodzinnym , zmysłowym) nie są indywidualistami.
Fioletowa
Barwa fioletowa jest mieszanina czerwonej i niebieskiej - wyrażających tendencje przeciwstawne . Symbolizuje niezdecydowanie , wahanie , gotowość do kontaktów niezobowiązujących.
Czarna
Barwa najciemniejsza , właściwie jest to negacja koloru - wyraża nicość , koniec , zaprzeczenie . Osoby , które ją wybierają poszukują sytuacji trudnych i wymagających . Odrzucają wszystko co mogłoby wpływać na ich punkt widzenia , sprzeciwiają się temu co nie jest zupełnie tak jak być powinno. Protestują z poczucia niedocenieni.
SYMBOLIKA PRZESTRZENI
Rozmieszczenie rysunku bywa różnorodne. Najnormalniejsze jest wykorzystanie całej kartki . Rozplanowanie i zagospodarowanie kartki dostarcza wiele informacji dla badającego. Autorzy swoich prac przesuwają rysunek w prawo , w lewo , w górę , w dół lub zarysowują tylko część kartki. Przesuniecie istotnej części rysunku może wskazywać na określone tendencje. Można to przedstawić za pomocą schematycznego rysunku:
Rogi kartki zostały nazwane czterema żywiołami : woda, powietrze, ogień i ziemia. Woda symbolizuje początek życia . Rysowanie w tym rogu mówi o zajęciu się sobą, zatrzymaniu w rozwoju, regresji, chęci cofnięcia się do wcześniejszego etapu życia, który wydaje się bardziej szczęśliwy ( było się pod czujną i ciepła opieką). Powietrze jest niewidoczne, puste . Z ta przestrzenią wiąże się bierność życiowa, niechęć do angażowania się , brak odwagi do działania, postawa obserwatora. Ogień jest symbolem życia. Rysowanie w tej ćwiartce mówi o aktywności , sile projektów , nastawieniu na cel , zaangażowaniu. Ziemia symbolizuje ciężar , przytłoczona materie , porażkę, pogrzebane marzenia.
Rysowanie u góry kartki mówi o idealiźmie lub marzeniach , wyobraźni. Umieszczenie rysunku w środku kartki mówi , że osoba rysująca nie chce się ujawnić , nie chce się odsłonić. Przesuniecie rysunku w dół wskazuje na nerwice , depresje. Lewa strona mówi o przeszłości i bierności a prawa o przyszłości i aktywności .
W interpretacji ważne są również wolne przestrzenie ( części puste) , mówią one o problemach wypartych , stłumionych.
INTERPRETACJA RYSUNKU
Poniższe przykładowe omówienie znaków i symboli , stanowić może próbę interpretacji rysunku. Daje ogólne wyobrażenie o tworzeniu hipotez na temat badanego. Oster i Gould (2001) zaproponowali następującą interpretacje wybranych elementów rysunku.
OSOBA:
1) Ręce - służą do zmiany lub kontrolowania otaczającego środowiska
a) założone na piersiach - wrogość lub podejrzliwość
b) trzymane za plecami - pragnienie kontrolowania złości , niechęci do kontaktów personalnych
c) brak - nieprzystosowanie , bezradność
2) Stopy - poziom aktywności interpersonalnej
a) duże- dążenie do bezpieczeństwa lub męskości
b) małe - zależność , stłumione odczuwanie
c) brak - brak niezależności
3) Palce
długie i spiczaste - agresywność i wrogość
zaznaczone pętelkami lub pojedynczą kreską - pragnienie stłumienia agresywnych impulsów
4)Głowa
duża - zaabsorbowanie światem wyobraźni , koncentracja na aktywności umysłowej
mała - osobowość obsesyjno- kompulsywna, poczucie niższości intelektualnej
odwrócona tyłem - tendencje paranoidalne lub schizoidalne
5)Nogi
brak - stłumienie , lęk przed kastracją
różnice w wielkości - sprzeczne uczucia dotyczące niezależności
długie - dążenie do autonomii
krótkie - upośledzenie życia emocjonalnego
6)Usta
przesadnie podkreślone - niedojrzałość , agresywność oralna
bardzo duże - erotyzm oralny
7)Ramiona
nierówne - niestabilność emocjonalna
szerokie- zaabsorbowanie odczuwana potrzebą siły
kwadratowe- nadmierna defensywność , wrogość w stosunku do innych ludzi.
Inne elementy interpretacji osoby w rysunku(Oster, Gould, tamże)
I - Słabo zintegrowane części ciała - niska tolerancja frustracji i impulsywność
II - Zaczernienie pustych pól - niepokój ( im większy stopień zaczernienia , tym bardziej intensywny)
zaczernienie twarzy - poważnie zaburzony , negatywny wizerunek siebie
zaczernienie rąk - przejawy agresji
III- Nachylenie postaci przekraczającej 15 stopni - niestabilność brak równowagi psychicznej
IV- Niewielkie wymiary postaci - skrajny brak poczucia bezpieczeństwa, wycofanie , depresja, poczucie nieprzystosowania
V - Duże wymiary postaci - ekspansywność , słaba kontrola wewnętrzna
VI - Przeźroczyste elementy rysunku - niedojrzałość , impulsywność , skłonność do wyładowywania się
VII - Zęby - agresywność (oralna)
VII - Krótkie ręce - tendencje do wycofywania się , zwracania do wewnątrz , próby hamowania impulsów
IX - Długie ręce - pragnienie zdobywania lub gromadzenia , sięganie w kierunku innych
X - Długie dłonie - zachowanie „ acting-out” ( wyładowanie się)
XI - Brak dłoni - zakłopotanie , poczucie nieprzystosowania
XII- Brak rąk - poczucie winy z powodu odczuwalnej wrogości lub seksualności
XIII- Spoglądanie w bok - podejrzliwość i skłonności paranoidalne.